Search

The greenhouse horticulture sector needs a policy-driven interim goal for CO2 emissions in 2030. The prognosis for CO2 emissions in 2030 ranges from 2.7 to 3.3 megatonnes , based on three future scenarios for economic development. These CO2 emissions are substantially lower than they were in 2015 (5.8 megatonnes). In the optimistic scenario, the economy grows most strongly, and the greenhouse horticulture sector – with an equal acreage, many new greenhouses and more lighting has the strongest development. The opposite is the case in the pessimistic scenario. Energy demand and CO2 emissions are greater in the optimistic scenario than in the pessimistic scenario. However, we see greater difference in energy demand. In the optimistic scenario, the horticultural sector utilises more energy supply options without CO2 emissions. Realisation of each of the three scenarios requires strong policy input from both the government and the greenhouse horticultural sector concerning energy saving and energy supplies without CO2 emissions. The latter point makes cooperation with parties outside the greenhouse horticulture sector necessary, Voor de glastuinbouw is een beleidsmatig tussendoel nodig voor de CO2-emissie in 2030. Uitgaande van drie toekomscenario’s voor de economische ontwikkelingen, loopt de prognose voor de CO2- emissie in 2030 uiteen van 2,7 tot 3,3 Mton. Deze CO2-emissies liggen substantieel lager dan die van 2015 (5,8 Mton). In het optimistische scenario groeit de economie het sterkst en ontwikkelt ook de glastuinbouwsector met een gelijk areaal, veel nieuwe kassen en meer belichting zich het sterkst. In het pessimistische scenario is het tegengestelde het geval. Zowel de energievraag als de CO2-emissie is in het optimistische scenario groter dan in het pessimistische scenario. De energievraag toont echter een groter verschil dan de CO2-emissie. In het optimistische scenario worden meer energievoorzieningsopties gebruikt zonder CO2-emissie. Om de prognoses te realiseren is forse beleidsmatige inzet nodig van zowel overheid als bedrijfsleven en wel op de terreinen energiebesparing en energievoorziening zonder CO2-emissie. Voor dit laatste is samenwerking met partijen buiten de glastuinbouw noodzakelijk.

Kas als Energiebron1 wil actueel inzicht in de bedrijfseconomische aspecten van nieuwbouwkassen. Het gaat daarbij om meerkosten van investeringen (rente, afschrijving, onderhoud), minderkosten (energiebesparing) en meeropbrengsten (geldopbrengst van fysieke productie) van investeringen in energiebesparing, klimaatverbetering en innovatieve kassen ten opzichte van bestaande kassen die aan vervanging toe zijn. Zij wil daarnaast inzicht in de potentiële CO2-emissiereductie op sectorniveau als gevolg van de verwachte nieuwbouw van kassen in 2018-2020. De uitkomsten van het onderzoek worden gebruikt voor het ontwikkelen van beleid in het kader van de energietransitie.

Op verzoek van LTO Glaskracht Nederland hebben LEI Wageningen UR en Wageningen UR Glastuinbouw de benodigde extra investeringen voor de zuivering van afvalwater in de glastuinbouw en de betaalbaarheid van die investeringen verder onderzocht. Dit verzoek kwam voort uit onderhandelingen met het ministerie van I&M over het tempo van de invoering van zuiveringseisen. In eerder onderzoek, gepubliceerd in LEI-rapport 2015-001, werd uitgegaan van 80% zuivering in 2016. In de lopende onderhandelingen wordt aangestuurd op 95% zuivering in 2018. Hierbij is discussie over de vraag of dit gemiddeld 95% over het mandje van stoffen in standaardwater moet zijn, of dat het 95% per stof moet zijn. Bij toepassing van zuivering met H2O2+UV vergt de eis van 95% zuivering een grotere zuiveringscapaciteit en grotere investeringen. In dit addendum wordt aangegeven hoe verhoging van de zuiveringseisen doorwerkt in verhoging van de benodigde zuiveringscapaciteit en de bijbehorende investeringsbedragen. Tegelijkertijd wordt aangegeven hoe de extra investeringen doorwerken in het beslag op bedrijfssaldo, inkomen uit bedrijf en vrije investeringsruimte.

Transitions leading to sociotechnical innovations in food supply chains have been described in dramaturgical analyses on the basis of newspaper articles and parliamentary records. The time scale of such transitions driven by aroused public opinion is typically a decade. Actors are primary producers (farmers), other supply chain parties, authorities, NGOs voicing particular opinions, political parties, and consumers. Their interactions and reactions to external events are modelled in an agent-based simulation. The purposes of the simulation are (1) to validate that hypothetical relations derived from the dramaturgical analysis indeed lead to the emergence of the observed transitions, and (2) to study how the system could have developed under different behaviours or a different course of external events. Simulation results and a sensitivity analysis are discussed. The simulation shows particularly sensitive for the participation of both moderate and activist NGOs.

De huidige studie richt zich op de sociale dynamiek in de kopgroep van de brede praktijk: welke sociale processen vinden daar plaats? Met het verkregen inzicht probeert KaE een versnelling in de introductie van HNT te bewerkstelligen, en daarmee de taakstelling van 2.000 ha HNT in 2020 haalbaar te maken. Voor versnelling van de introductie van Het Nieuwe Telen (HNT), een nieuwe en energiebesparende benadering voor klimaatsturing in de glastuinbouw, kan het beste worden samengewerkt met de zogenoemde ‘gewasgerichte ondernemers’. Deze ondernemers zijn te herkennen aan hun passie voor klimaatsturing, hun voorkeur om te leren met collega’s en hun behoefte om plantgezondheid te borgen. Een extra argument is dat de gewasgerichte ondernemers binnen de glastuinbouw verreweg de grootste deelgroep (circa 50% van populatie met circa 60% van het areaal) vormen. Naast de gewasgerichte ondernemers bestaan marktgerichte en kostengerichte ondernemers. Deze deelgroepen redeneren vanuit andere bedrijfsomstandigheden en andere prioriteiten (Tabel S.1). Zij vergen een eigen benadering bij de introductie van HNT. De marktgerichte ondernemers proberen de maatschappelijke meerwaarde van HNT in de markt te verzilveren. Daar kan de glastuinbouw van leren. De kostengerichte ondernemers wachten op een blauwdruk voor HNT. Zij kunnen leren van de voortschrijdende HNT-inzichten van de gewasgerichte ondernemers.

Zuivering van lozingswater (afvalwater) is betaalbaar voor 30-35% van de glastuinbouwbedrijven met substraatteelt (potgrond, steenwol). Deze bedrijven exploiteren 40-50% van het gehele areaal glastuinbouw met substraatteelt. Bij de beoordeling van de betaalbaarheid zijn de extra jaarkosten uitgedrukt als percentage van het bedrijfssaldo en van het inkomen uit bedrijf. Daarnaast is gekeken of de benodigde investeringen kunnen worden gefinancierd uit de vrije investeringsruimte.

Om een goede waterkwaliteit te realiseren, is er beleid voor het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en mest. Dit rapport brengt de belangrijkste kostenposten op basis van de bij het LEI beschikbare informatie in beeld. De netto jaarkosten van het mestbeleid bedragen voor de landbouw in 2013 101 mln. euro. In 2015 is dit naar verwachting 159 mln. euro. Hiervan bedragen de kosten voor de veehouderijsectoren 386 mln. euro. De baten voor de akkerbouw, extensieve veehouderij en opengrondstuinbouw bedragen 227 mln. euro. De jaarkosten als gevolg van het gewasbeschermingsmiddelenbeleid bedragen voor 2013 in totaal 78 mln. euro. Hiervan is 18 mln. euro voor de akkerbouw en 60 mln. euro voor de glastuinbouw.

Het substraat is een belangrijk sturingselement in de teelt van potplanten. Toch wordt dit substraat door telers nog weinig ingezet als zodanig. Veelal wordt op basis van het advies van de toeleverancier en door kleinschalig proberen een substraat gekozen en de teelt verder op aangepast. Verschuivingen in marktwensen, problemen met levering en de veranderende substraateigenschappen veroorzaken teeltrisico’s omdat de teler er niet goed op kan anticiperen. In een proces met interviews onder telers en afnemers, analyse van de maatschappelijke belangen rond substraat, een workshop en een landelijke discussie bijeenkomst is een strategie uit gewerkt die de komende jaren kan leiden tot betere beheersing van substraat als sturingsmechanisme voor telers. Beheersing van substraat als sturingsmechanisme voor telers.

Dit rapport beschrijft een beleidsondersteunend onderzoek naar de huidige en de verwachte toepassing van investeringsarme versies van Het Nieuwe Telen (HNT) in de glastuinbouw. Vanuit het programma Kas als Energiebron, het actie- en innovatieprogramma van de glastuinbouw om voor de sector energiebesparing en CO2 uitstoot binnen bereik te brengen, zijn aan het LEI de volgende onderzoeksvragen gesteld (1) op hoeveel bedrijven investeringsarme HNT wordt toegepast, (2) hoeveel energiebesparing daarmee is behaald, en (3) welke behoefte aan ondersteuning de betrokken glastuinders hebben.

In 2009, the EU introduced a new Regulation (EC) No. 1107/2009, concerning the placing of plant protection products on the market. Amongst others, this regulation defines more stringent approval criteria for the risk assessment of active substances. This will have consequences for the future availability of active substances currently on the market, as the approval of substances not meeting the criteria may be withdrawn or renewed for a limited period. Among these active substances is pendimethalin, produced by BASF. Pendimethalin is used in weed control in arable crops and flower bulbs. To obtain insight into the consequences of a potential withdrawal of pendimethalin's approval for Dutch crop production, BASF has asked LEI to perform an impact assessment. This report presents the results of the assessment, which is restricted to farm- and sector-level economic impacts and focuses on onions and flower bulbs as case studies.

Voorjaar 2012 heeft een aantal partijen de handen ineengeslagen in de Initiatiefgroep ' Duurzame modernisering teeltareaal '. Zij hebben zich tot doel gesteld 'het aanjagen van de modernisering en verduurzaming van het teeltareaal door het maken van een gereedschapskist met nieuwe instrumenten en stimulering van de (creatieve) aanwending daarvan' . Dit alles met als uiteindelijke doel: het verhogen van de toegevoegde waarde van de glastuinbouwbedrijven per m2 en de concurrentiekracht van de sector als geheel.

In 2012 hebben LEI Wageningen UR, CLM en RIVM al een aantal maatregelen van de 2e Nota Duurzame Gewasbescherming doorgerekend. De aanleiding van deze aanvullende studie is dat het kabinet Rutte-Asscher de kwaliteit van het oppervlaktewater verder wil verbeteren. Die aanscherping van het beleid is haalbaar en betaalbaar op zes van de zeven onderzochte bedrijfstypen. De voorgestelde maatregelen leveren de benodigde emissiereducties op en kosten de ondernemers gemiddeld minder dan één procent van het bedrijfssaldo. Een uitzondering vormen de glastuinbouwbedrijven die nog geen waterzuivering hebben: bij deze bedrijven wordt de grens voor betaalbaarheid overschreden.

Doel van dit project is het bewerkstelligen van verminderen van milieubelasting door effectiever gebruik van middelen en methoden en kennishiaten opheffen rondom gewasbescherming middels netwerken en onafhankelijke kennisdeling (digitaal handboek geïntegreerde gewasbescherming Roos). Dit moet mede leiden tot gedragsverandering bij telers.

Bij de doorontwikkeling van Het Nieuwe Telen moeten teeltadviseurs, installateurs en ontwerpers een vertaalslag maken naar verbetering van de gewasgroei, vermindering van ziekte/uitval en lagere energiekosten. Zij richten zich nu vooral op de klimatologische kant van de techniek. De vroege volger zoekt vuistregels voor verdamping en vochtafvoer, waarmee hij zijn productie (kwaliteit en houdbaarheid) kan verbeteren.

Volgens de evaluatie van de 1e nota Duurzame Gewasbescherming voldoet Nederland nog onvoldoende aan de kwaliteitsnormen voor oppervlaktewater. Tegen die achtergrond zijn de bedrijfskundige, economische en milieukundige effecten van enkele emissiebeperkende en/of biodiversiteit-bevorderende maatregelen doorgerekend. De belangrijkste aandachtspunten van de 2e nota Duurzame Gewasbescherming zijn verbetering van waterkwaliteit en biodiversiteit. De gewenste verbeteringen zijn technisch haalbaar. De betaalbaarheid voor bedrijven verschilt per maatregel. Voor de aanleg van akkerranden en de overgang op selectieve middelen zijn vergoedingen uit het GLB en ketenwerking (marktsegmentatie) noodzakelijk.

The objective of this report is the collation of existing and innovative non-chemical tools for key pests and diseases of pomefruit in 5 European regions.This report gives also a brief overview of the major pests in apple and pear orchards for the 5 regions in the context of their climatic and common cultivation conditions. The report is meant to be used as a guide within the frame of the PURE project for the identification of innovative IPM tools and assembling IPM solutions for pest control in pomefruit, i.e. developing for each key pest and region specific toolboxes, consisting of a set of complementary, promising toolsand strategies for pest management. In order to achieve this aim and to ease the data collation a database was developed.

De Nederlandse overheid wil dat de plantaardige sectoren meer eigen verantwoordelijkheid nemen bij het beheersen van fytosanitaire risico's. Hiervoor moeten de betreffende ondernemers preventieve bedrijfsmaatregelen willen en kunnen nemen. In een eeerder verschenen studie is een analytisch kader ontwikkeld, gebaseerd op de Theorie van Gepland Gedrag. In deze studie wordt dit kader kwantitatief toegepast aan de hand van mondelinge interviews met ruim 300 werknemers, verdeeld over drie plantaardige sectoren. Op de uitkomsten daarvan wordt een beschrijvende en statistische analyse toegepast.

In het energietransitieprocgramma 'kas als Energiebron' (KaE) werken de glastuinbouw en de rijksoverheid samen aan het realiseren hiervan. De sector maakt flinke stappen voorwaarts. In dit rapport wordt antwoord gezocht op twee vragen. Hoe lang is de weg te gaan voordat de doelstellingen bereikt zijn en wat moet er gebeuren om die weg vrij te maken?

In dit werkdocument wordt verslag gedaan van een sociologisch onderzoek naar de kennisverspreiding rond Phytopthora in aardappelen. We beschrijven welke onderwerpen en welke partijen bij de kennisverspreiding zijn betrokken, welke partijen zich met welke onderwerpen bezig houden en welke argumenten zij gebruiken om de belangstelling van de aardappelteler te trekken. Ook wordt aangegeven welke onderwerpen en welke argumenten de aardappelteler zelf het meest aanspreken. Via vergelijking van kennisvraag en kennisaanbod is nagegaan hoe de kennisverspreiding vanuit het onderzoek naar de praktijk kan worden geoptimaliseerd. Centraal in het onderzoek stond de betekenisgeving van primaire producenten, kennisverspreiders, onderzoekers en beleids-makers aan de bestrijding van Phytophthora in aardappelen. De achterliggende veronderstelling was dat een zekere gelijkheid in betekenisgeving cruciaal is voor een soepele kennisverspreiding naar de praktijk. Het onderzoek is gebaseerd op een verkennende analyse van de berichtgeving over Phytophthora in het weekblad Boerderij en op een telefonische enquête bij 25 personen en partijen uit het kennisnetwerk.

A pioneer has specific competencies that a follower does not have, or has to a much lesser degree. For example, the capability of gathering information but also processing this information for use in his own business, are skills that a pioneer has developed to a large degree. But people who are not pioneers can also learn these competencies.

Interviewronde waarin informanten gevraagd is naar hun belang, visies, wensen en ambities rond de transitiepaden van het programma Kas als Energiebron. Het doel van de interviewronde was het voeden van de discussie over het vervolg van het programma Kas als Energiebron. Het programma is opgebouwd uit acht transitiepaden met ieder hun eigen streefbeelden. Door voortschrijdend inzicht en veranderende economische omstandigheden is een regelmatige herbezinning op de streefbeelden en de taakverdeling tussen betrokken partijen noodzakelijk. Inzicht in de belangen, visies, wensen en ambities van de betrokken partijen is daarbij van belang.

In de jaren 1996-2008 werd de gewasbescherming geteisterd door rechtszaken over het toelatingsbeleid en campagnes over residuen van bestrijdingsmiddelen in groenten en fruit. Nu de rust is weergekeerd, ontstaat de vraag hoe het allemaal zo heeft kunnen gebeuren en welke conclusies we daaruit kunnen trekken voor de toekomst.

In dit artikel wordt het sociaal-economisch belang van kleine teelten in Nederland besproken. Eerst wordt aandacht besteed aan de productiewaarde en de werkgelegenheid, vervolgens aan de maatschappelijke waarde van kleine toepassingen, ten slotte aan het politiek-maatschappelijke draagvlak voor het handhaven van een breed middelenpakket. Met dit drieluik worden de kleine teelten vooral vanuit het perspectief van de landbouw beschouwd. Andere aspecten blijven buiten beeld. Een bijdrage vanuit het LEI

Dit rapport omvat een vergelijking van de bestaande en de gewenste situatie voor de grondstofvoorziening voor verwerkte groenten. Daarbij worden vooral de mogelijkheden voor beperking van de ketenkosten en voor versterking van de ketenstructuur in kaart gebracht. Het onderzoek laat zien welke voordelen zijn te behalen door verbeteringen in perceelsgrootte, gebiedskeuze, oogstorganisatie, afstemming tussen ketenpartijen en herstructurering van de grondstofketen. De uitkomsten zijn gebaseerd op analyses en berekeningen voor doperwten, sperziebonen, spinazie en waspeen

This report is the result of a study into the agricultural structure in the province of Noord-Holland. The study was undertaken on behalf of consultancy firm Decisio B.V., which works for the province. The aim was to supply building blocks for the provincial structural vision. In the framework of the new Spatial Planning Act, all provinces must produce a strong structural vision. The report describes the current situation and recent trends in the agricultural sector in Noord-Holland and the prospects for the coming decades. The emphasis here lies on the needfor space and how this can be provided within demands for spatial quality., Dit rapport is het resultaat van een onderzoek naar de landbouwstructuur in de provincie Noord-Holland. Het onderzoek was ondernomen in opdracht van het adviesbureau Decisio B.V., dat in opdracht van de provincie werkt. Doel was om bouwstenen aan te leveren voor de provinciale structuurvisie. In het kader van de nieuwe Wet ruimtelijke ordening moeten alle provincies een dergelijke structuurvisie maken. Het rapport beschrijft de huidige situatie en recente trends inde Noord-Hollandse landbouwsector, en de perspectieven voor de komende decennia.Het accent ligt daarbij op de behoefte aan ruimte, en hoe deze kan worden ingevuld binnen eisen van ruimtelijke kwaliteit.

Bijdrage aan de KNPV-voorjaarsvergadering

Het gaat in dit project om te onderzoeken wat er voor nodig is om in de potplantenteelt het planmatig telen te kunnen combineren met energiebesparing, om zo de energie-efficiëntie van het teeltproces te kunnen verhogen. Op grond van eerdere ervaring en vanwege de complexe wisselwerking van de klimaatregeling met weer, kasklimaat en de gewasfysiologie werd vooraf verondersteld dat hiervoor een model-ondersteund adviessysteem voor nodig is. Wil de ontwikkeling van een dergelijk systeem kans van slagen hebben dan zal het goed moeten aansluiten bij de informatiebehoefte van de telers.

Dit project richt zich op het concretiseren van de probleemperceptie en toekomstbeelden over dierenwelzijn van partijen in en rondom de melkveehouderij, evenals het bepalen van de mate van overeenstemming in oplossingsrichtingen die aangeven hoe de verbetering van dierenwelzijn in Nederland de komende 15 jaar zou kunnen verbeteren

Ondernemers in de fruitteelt en boomkwekerij zitten op dit moment volop in een heroriëntatiefase rondom hun positie. In de fruitteelt vraagt dit vooral het wel of niet kiezen voor een bepaald product (appel of peer) of ras (vrij ras of clubras). In de boomkwekerij heeft dit vooral te maken met de keuze tussen het kunnen aanbieden van een breed assortiment of specialisatie. Onderzoekers hebben met een workshopformat voor fruittelers en boomkwekers getracht om ondernemers in hun keuzeproces rondom positionering een stap verder op weg te helpen. Meer en betere informatie over marktontwikkelingen en rendement van nieuwe producten vergemakkelijkt het keuzeproces in de bedrijfsstrategie

Deze brochure richt zich op grootschalige bedrijven uit open teelten, die door horizontale samenwerking zoeken naar schaalvoordelen.

Het doel van dit onderzoek is middels een quick scan inzicht te krijgen in de technisch-economische mogelijkheden en energetische effecten van warmtelevering vanuit de wk-installaties van de glastuinbouwbedrijven in Agriport A7 aan de nieuwe woingen in Middenmeer. Zowel de hoogwaardige als de laagwaardige warmte uit de wk-installaties wordt in beschouwing genomen

In de nota Kiezen voor Landbouw (LNV, 2005) heeft oud-minister Veerman de toon gezet voor een beleid waarbij ondernemers het voortouw nemen bij het omgaan met veranderingen in markt en maatschappij. Het zijn in deze visie dus de ondernemers die de keuzes maken en die daarmee de toekomst vormgeven. De overheid heeft hierin vooral een begeleidende rol, door ruimte te geven aan ondernemers waar dat mogelijk is, door initiatieven te stimuleren en grote veranderingen te faciliteren. Hierbij hoort ook het waarborgen van de publieke belangen. Tegen deze achtergrond hebben LEI en PPO in opdracht van de LNV-systeeminnovatieprogramma onderzocht hoe innovatieve ondernemers bezig zijn met het inkleuren van hun toekomst en hoe de overheid de innovatiekracht en het innovatieklimaat verder kan verbeteren

Het project Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) werd in 2002 door LTO Nederland geformuleerd en ging in 2004 in de Hoeksche Waard van start. Het eerste doel was om binnen het agrarische gebied een hoge biologische diversiteit te bereiken, waardoor natuurlijke vijanden een maximale rol kunnen spelen bij de bestrijding van ziekten en plagen in de gewassen, en het gebruik van chemische middelen tot een minimum beperkt kan worden. Daarnaast is het project erop gericht om door onderzoek en praktijkervaring kennis op te doen over de manier waarop dat kan worden gerealiseerd met behoud van de productieve economische functies in het gebied. Omdat plaagdieren en hun natuurlijke vijanden zich in de ruimte bewegen waarbij dijken, bermen, watergangen, bosjes en slootkanten een remmend of juist stimulerend effect hebben, moet een dergelijk project niet op het niveau van een bedrijf maar op dat van een gebied worden gerealiseerd.

Dit LTO project over functionele agrobiodiversiteit is mede gefinancierd door LNV, VROM, Hoofdproductschap Akkerbouw, Productschap Tuinbouw en Rabobank. Het bevat tekstbijdragen vanuit LEI, PRI, PPO, NIOO en DLV Plant. Het onderzoek betreft: akkerranden met bloemstroken, bodemfauana van die akkeranden, bladluizen in aardappelen, graan en spruitkool, wittelkoolvlieg en rupsen op spruitkool. Afsluitend een bedrijfseconomische bijdrage

Dit rapport beschrijft de ervaringen die zijn opgedaan met de vorming van socio-technische netwerken rond geïntegreerde plaagbeheersing in chrysanten enerzijds en voorkómen van bodemverdichting in de biologische akkerbouw/groenteteelt anderzijds. Bij toetsing in de praktijk is een samenhangend geheel van concepten enprocedures voor de vorming van socio-technische netwerken ontstaan. De betreffende concepten en procedures zijn in dit rapport beschreven, samen met het procesverloop in de cases van chrysanten en vaste rijpaarden. Het rapport mondt uit in een stappenplan voor de vorming van socio-technische netwerken. De vorming van socio-technische netwerken blijkt een goede werkwijze om innovatieve oplossingen voor slepende problemen te vinden en te realiseren

Dit rapport beschrijft de ervaringen die zijn opgedaan met de vorming van socio-technische netwerken rond geïntegreerde plaagbeheersing in chrysanten enerzijds en voorkómen van bodemverdichting in de biologische akkerbouw/groenteteelt anderzijds. Bij toetsing in de praktijk is een samenhangend geheel van concepten enprocedures voor de vorming van socio-technische netwerken ontstaan. De betreffende concepten en procedures zijn in dit rapport beschreven, samen met het procesverloop in de cases van chrysanten en vaste rijpaarden. Het rapport mondt uit in een stappenplan voor de vorming van socio-technische netwerken. De vorming van socio-technische netwerken blijkt een goede werkwijze om innovatieve oplossingen voor slepende problemen te vinden en te realiseren

Dit rapport bevat de resultaten van het onderdeel Concept 2015: volgende generatie van integrale kas- en gewassturing, dat als onderdeel van het project 'Socio-technisch-netwerk rondom energiebesparing in de gerberateelt' is uitgevoerd. Dit document is een inventarisatie van de ideeën van telers, markt- en ketenpartijen en onderzoekers n.a.v. een aantal brainstormbijeenkomsten, interviews en een workshop

Aan de hand van een theoretisch onderbouwde analyse van vier historische en vier actuele veranderingsprocessen - of transitiecases - in de landbouw, is onderzocht hoe agrarische ondernemers en de actoren in hun omgeving in beweging komen richting een duurzame landbouw. De veranderingsprocessen lijken steeds dezelfde 'randvoorwaarden' nodig te hebben om succesvol te kunnen zijn en ook steeds te maken te krijgen met hetzelfde type belemmeringen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat het mogelijk moet zijn van tevoren beter te anticiperen op zaken die veranderaars 'boven het hoofd hangen', zodat de beoogde veranderingsprocessen gemakkelijker verlopen. Feit blijft echter dat elk veranderingsproces ook met niet te managen, onvoorspelbare zaken te maken krijgt. With the aid of a theoretically-based analysis of four historical and four current change processes - or transition case studies - in agriculture, we have made a study of how farmers and their associated actors move towards a sustainable agriculture. The change processes always appear to need the same 'conditions' in order to be successful and also appear always to encounter the same types of obstacles. It may be concluded from this that better advance anticipation of obstacles 'hanging above the heads' of people involved in change needs to be possible, so that the envisaged change processes can proceed more easily. It remains a fact, however, that every change process also encounters unmanageable, unpredictable obstacles.

Dit onderzoek, een coproductie van het LEI en IRMA, beschrijft de mogelijkheden van een brede weersverzekering in de agrarische sector. In een brede weersverzekering dienen zoveel mogelijk weerrisico's te worden meegenomen, zoals storm, hagel, regen, sneeuw, vorst en droogte. Er is enerzijds aandacht voor de theoretische aspecten die het mogelijk maken om al dan niet tot een brede weersverzekering te komen. Anderzijds is er een stakeholderanalyse uitgevoerd onder sectorvertegenwoordigers en verzekeraars. Hierbij draait het om de vraag welke visies, belangen, wensen en ambities een rol spelen bij de opzet van een brede weersverzekering in de praktijk. This study, carried out jointly by LEI and IRMA, describes the options for broad weather insurance within the agricultural sector. As many weather-related risks as possible must be considered within broad weather insurance, such as gales, hail, rain, snow, frost and drought. On the one hand, attention is devoted to the theoretical aspects that may or may not make it possible to put together a broad weather insurance scheme. On the other hand, a stakeholder analysis has been carried out among sector representatives and insurance companies. The core issues here are which visions, interests, wishes and ambitions play a role in setting up a broad weather insurance scheme in practice.

Dit rapport beschrijft de ervaringen die zijn opgedaan met de vorming van socio-technische netwerken rond geïntegreerde plaagbeheersing in chrysanten enerzijds en voorkómen van bodemverdichting in de biologische akkerbouw/groenteteelt anderzijds. Bij toetsing in de praktijk is een samenhangend geheel van concepten enprocedures voor de vorming van socio-technische netwerken ontstaan. De betreffende concepten en procedures zijn in dit rapport beschreven, samen met het procesverloop in de cases van chrysanten en vaste rijpaarden. Het rapport mondt uit in een stappenplan voor de vorming van socio-technische netwerken. De vorming van socio-technische netwerken blijkt een goede werkwijze om innovatieve oplossingen voor slepende problemen te vinden en te realiseren