Search

In the floodplains of the Rhine branches in the Netherlands, many so called ‘flood free’ areas can be found. These areas remain dry during extreme river discharges. In the province of Gelderland alone, over 80 of such areas exist. The province of Gelderland and Rijkswaterstaat have formally agreed to investigate the possibilities to redevelop these (mainly) former stone brick factory terrains. In this project, multiple stakeholders combine their views on the redevelopment of these areas: flood safety (Rijkswaterstaat), economic development (KNB, for the ceramic industry), nature and maintenance (Staatsbosbeheer, owner of several areas), cultural heritage (RCE, government institution for cultural heritage) and three educational institutes (VHL/HAN Universities of Applied Sciences, MBO Helicon Velp).

De afgelopen decennia is er in toenemende mate aandacht gekomen voor natuurontwikkeling in rivieruiterwaarden. Een belangrijk onderdeel hiervan vormt het graven van hoogwatergeulen: korte nevenlopen die (bij hoogwater) parallel aan de hoofdstroom met de rivier meestromen en die gedurende de rest van het jaar ook water houden. Zulke geulen worden vaak gekenmerkt door een lagere stroomsnelheid dan de rivier zelf, gevarieerde oevers met ondiepe zandbanken en een rijke oever- en onderwatervegetatie. In dit artikel wordt de visfauna beschreven in een recent aangelegde hoogwatergeul in natuurgebied de Raaijweide bij Venlo.

Het areaal hardhoutooibos in Nederland is erg klein en bijna verwaarloosbaar ten opzichte van het veel algemenere zachthoutooibos. Zowel de oude, als hakhout beheerde iepen- en essenbsjes in de uiterwaarden van de IJssel herbergen belangrijke natuurwaarden. In het kader van OBN werd de mogelijkheid tot uitbreiding van het areaal onderzocht.

In het Nederlandse rivierengebied zijn de afgelopen decennia veel natuurontwikkelingsprojecten uitgevoerd, geïnspireerd door Plan Ooievaar. Er zijn voor de fauna zeker successen te melden, maar sommige soorten hebben het nog steeds zeer moeilijk of zijn nog niet teruggekeerd. In dit artikel beschrijven we een analyse van de belangrijkste knelpunten voor karakteristieke terrestrische en amfibische fauna in het rivierengebied. Daarnaast worden de mogelijkheden verkend voor het opheffen van deze knelpunten.

De afgelopen decennia is er in toenemende mate aandacht gekomen voor natuurontwikkeling in rivieruiterwaarden. Een belangrijk onderdeel hiervan vormt het graven van hoogwatergeulen: korte nevenlopen die (bij hoogwater) parallel aan de hoofdstroom met de rivier meestromen en die gedurende de rest van het jaar ook water houden. Zulke geulen worden vaak gekenmerkt door een lagere stroomsnelheid dan de rivier zelf, gevarieerde oevers met ondiepe zandbanken en een rijke oever- en onderwatervegetatie. In dit artikel wordt de visfauna beschreven in een recent aangelegde hoogwatergeul in natuurgebied de Raaijweide bij Venlo.

De afgelopen decennia is er in toenemende mate aandacht gekomen voor natuurontwikkeling in rivieruiterwaarden. Een belangrijk onderdeel hiervan vormt het graven van hoogwatergeulen: korte nevenlopen die (bij hoogwater) parallel aan de hoofdstroom met de rivier meestromen en die gedurende de rest van het jaar ook water houden. Zulke geulen worden vaak gekenmerkt door een lagere stroomsnelheid dan de rivier zelf, gevarieerde oevers met ondiepe zandbanken en een rijke oever- en onderwatervegetatie. In dit artikel wordt de visfauna beschreven in een recent aangelegde hoogwatergeul in natuurgebied de Raaijweide bij Venlo.

In dit artikel wordt de verspreiding van de Bittervoorn (Rhodeus sericeus amarus Bloch 1782) in 15 uiterwaardplassen langs de Maas in Noord-Limburg beschreven. Deze werden gedurende de jaren 2010 en 2011 vijfmaal bemonsterd. De Bittervoorn is in tien van de 15 plassen aangetroffen. In negen ervan zijn tijdens schepnetbemonsteringen ook grote zoetwatermosselen opgeschept, wat doet vermoeden dat deze algemeen in de uiterwaarden voorkomen. De aanwezigheid van zoetwatermosselen is, door de unieke paarsymbiose tussen beide soorten, een voorwaarde voor succesvolle voortplanting van de Bittervoorn. Op basis van vangsten van kleine pas uit het ei gekomen vissen blijkt dat de Bittervoorn zich in 2011 in vijf uiterwaardplassen heeft voortgeplant. Tot slot wordt inzichtelijk gemaakt dat de Bittervoornpopulaties in de uiterwaarden een aantal kenmerken vertonen die karakteristiek zijn voor een metapopulatie.

"Natuur en veiligheid gaan duurzaam samen in het winterbed van de rivieren", zo stelde Han Sluiter in het Vakblad NBL van september 2011. Het was een reactie op een recent onderzoek van Alterra en Duurzame Rivierkunde, waarin wordt geconcludeerd dat de huidige rivierkundige maatregelen onvoldoende ruimte bieden voor grootschalige natuurontwikkeling langs de IJssel. De auteurs van deze publicatie geven een samenvatting van dit onderzoek en bespreken vervolgens de reactie van Han Sluiter.

Het OBN-deskundigenteam rivierenlandschap heeft nog maar een korte geschiedenis, maar kan een vliegende start maken door diverse lopende initiatieven op te pakken. Dit artikel beschrijft welke eerste resultaten tot nu toe zijn behaald en welke knelpunten nog resteren. Bovendien zijn twee belangrijke thema's voor natuurherstel van rivieruiterwaardsystemen nader uitgewerkt. Op basis hiervan wordt aangegeven welke kansen en uitdagingen het deskundigenteam in de komende jaren wil gaan oppakken.

Rivieren zijn van nature dynamische systemen met sterk wisselende waterafvoeren. Doordat in het vroege voorjaar een extra hoeveelheid water door de rivieren stroomt, afkomstig van regenval of het smelten van sneeuw, komen periodiek grote oppervlaktes laaggelegen land onder water te staan. Leo Nagelkerke gaat in op de functie van deze vloedvlaktes voor vissen

Recovery of the fish community of the river Rhine focussed mainly on the return of migratory species, in particular the Atlantic Salmon, Salmo salear, and to alesser extent on rheophilic fish species.

Op pad in haar favoriete landschap bij Middachten schetst Lilian van Aaarsen (LNV) met veel overtuiging hoe ze schakelend achtjes draait tussen de concrete inrichting in de regio en het Haagse Tweede-Kamer-Land. Het artikel bevat uitleg over de Havikerpoort: de ecologische verbinding tussen Veluwe en uiterwaarden van de IJssel

Door natuurontwikkeling langs grote rivieren wordt ruimte geboden aan natuurlijke processen als overstroming, erosie, sedimentatie en begrazing. De vestiging van struik- en boomsoorten (ooibos) maakt onderdeel uit van deze spontane natuurontwikkeling. In 2001 is onderzoek gestart langs de Waal bij Beuningen, waarbij gekeken wordt naar het proces van spontane vestiging van houtige soorten in relatie tot de overstromingskarakteristiek van de rivier en de begrazing door runderen en paarden

Om de veiligheid te waarborgen worden momenteel nieuwe veiligheidsmaatregelen de rivieren overwogen. In het verleden zijn dergelijke maatregelen vaak gecombineerd met natuurontwikkeling in de uiterwaarden. De bevolking heeft bij aanvang van dergelijke projecten regelmatig geprotesteerd tegen de maatregelen. Enige jaren nadat de natuurontwikkeling is afgerond, blijken de meeste omwonenden echter opvallend positief te zijn over de genomen maatregelen. De weerstand vooraf wordt echter niet veroorzaakt door algemene weerstand tegen veranderingen, maar vooral doordat de binding met het landschap voor de omwonenden erop achteruitgaat. Vooral boeren en oudere omwonenden vinden dat een verlies aan kwaliteit. Voor de meeste omwonenden en recreanten wordt dit verlies aan binding echter ruimschoots gecompenseerd, doordat de aantrekkelijkheid van het landschap erop vooruitgaat

Riempjes lijkt definitief terug in het Nederlandse rivierengebied. Vanaf de eerste waarnemingen in 1996 is zowel het aantal groeiplaatsen als het aantal exemplaren langs de Waal in de omgeving van Nijmegen gestaag toegenomen, met als belangrijkste standplaatsen: de Gendtse Polder, de Bizonbaai (Ooijpolder) en de Oosterhoutsche Waard

Bij het opstellen van het regionaal plan Bommelerwaard is een inventarisatie gemaakt van relicten uit de ontginningsgeschiedenis van dit gebied. Bij het nemen van maatregelen in het kader van meer ruimte voor de rivier zal nadrukkelijk rekening gehouden moeten worden met cultuurhistorische waarden

De in dit artikel gepresenteerde lange-termijnvisie geeft een denkbare ontwikkelingsrichting aan, in de lijn van Plan Ooievaar, maar aangepast aan en andere geofysische context (klimaatverandering) en een andere maatschappelijke context (postmoderne)

1. We sampled a set of 93 lakes situated in the floodplains of the lower River Rhine in search for morphometric and other factors that explain their variation in clarity. 2. Lakes with a drop in summer water level were less turbid at the time of sampling, mainly because of a lower concentration of inorganic suspended solids (ISS). 3. We also found that older lakes were more turbid than younger lakes and that this was largely because of an increase in phytoplankton. 4. Water clarity was positively related to lake depth and the presence of vegetation. 5. Model calculations indicated that the underwater light climate was strongly affected by chlorophyll and ISS, the latter being the dominant factor affecting Secchi depth. Dissolved organic carbon (DOC) was less important. 6. The high concentration of ISS suggests that intensive resuspension occurs in most of the lakes. Using a simple wave model, and assuming that vegetation protects sediments against resuspension, we could eliminate wind resuspension as an important process in 90% of the lakes, leaving resuspension by benthivorous fish as probably the most important factor determining transparency. 7. Chlorophyll a concentration showed a strong positive correlation to ISS concentration, suggesting that resuspension may also have a positive effect on phytoplankton biomass in these lakes. 8. In conclusion, in-lake processes, rather than river dynamics, seem to be driving the turbidity of floodplain lakes along the lower River Rhine.

The suitability of rehabilitated floodplains along the lower River Rhine for rheophilic cyprinids was assessed by investigating the spatial distribution of 0-group fish among, and within, three newly created secondary channels, an oxbow lake reconnected at its downstream end and several existing groyne fields. Fish were sampled during April through September 1997-1999 with seine nets and trawls and, for each sample, the habitat (physical environment) was characterized (flow, depth, substrate and inundated terrestrial vegetation). The new water bodies provide more suitable habitats for 0-group fish than the groyne fields. Their beneficial value differs, however, between reproductive guilds and depends on the morphological and hydrological conditions. Total fish density increased along a gradient of decreasing water flow whereas the proportion of rheophilic species (Barbus barbus, Gobio gobio, Leuciscus idus and Aspius aspius) decreased. Flow velocity and water depth were the most important factors determining habitat utilization. Rheophilic fish were spatially separated from eurytopic fish (e.g. Abramis brama, Rutilus rutilus and Stizostedion lucioperca). During flood events, inundated terrestrial vegetation was an important habitat for the larvae of all species. To enhance the riverine fish community, floodplain water bodies should have complex shorelines, and a high variability of flow velocities. Their slopes should be moderate to maximize the probability of terrestrial vegetation getting inundated during spring and summer. Future management of similar floodplains should focus on more diverse and accessible aquatic habitats to increase overall fish species diversity, since different types of water body clearly have complementary values

Benthic communities in floodplain lake ecosystems are often exposed to varying levels of both food and toxicants. Inhibition through toxicants of sensitive species and stimulation through increased amounts of food of opportunistic species have been observed in separate studies. The aim of this study was therefore to assess the responses of benthic invertebrates to combined food and contamination input. Hence, seven floodplain lakes located along the River Waal, The Netherlands, with different levels of food (being either phytoplankton or macrophyte dominated) and toxicants were selected. The responses of the sensitive mayfly Ephoron virgo and the opportunistic midge Chironomus riparius to these sediments were assessed in 10-d growth bioassays with both species and a 28-d emergence experiment with C. riparius. A decrease in both survival and growth of E. virgo was observed with increasing contaminant levels. In contrast, C. riparius responded to the food quantity and quality in the sediments in spite of the toxicants present. Therefore, we conclude that the midge C. riparius is not a suitable test organism for the assessment of sediment toxicity. Alternatively, it proved to be an appropriate test organism to determine the nutritional value of sediments. The mayfly E. virgo turned out to be a much more appropriate test organism for sediment toxicity bioassays because it responds to the toxicant levels in the sediments rather than to the nutritional value. Our results demonstrate that the trophic state of an ecosystem (macrophyte or plankton dominated) influences the ecological risk of toxicants to benthic invertebrates in a species-specific way. It is concluded that not the toxicant load but the combination of food and contaminants determines the persistence of benthic invertebrates and therewith the benthic invertebrate composition in complexly polluted ecosystems.

In dit artikel worden de eerste twee Nederlandse vindplaatsen van de zeldzame regenworm A. cupulifera beschreven. Deze vochtminnende regenworm werd gevonden in het veenweidegebied van de polder Kortenbroek in de Alblasserwaard en in de uiterwaardengebied Afferdensche en Deestsche Waarden

Hardhoutooibos is een verzamelnaam voor alle niet door wilgen of zwarte populier gedomineerde bostypen van het buitendijkse, periodiek door het rivierwater overstroomde deel van het rivierengebied. Het huidige areaal hardhoutooibos in Nederland is erg klein en bijna verwaarloosbaar ten opzichte van het veel algemenere zachthoutooibos. Doel van het onderzoek is een abiotisch en ecologisch onderbouwd overzicht van groeiplaatsen en gebieden met optimale kansen voor de ontwikkeling van droge en natte hardhoutooibossen met een hoge natuurkwaliteit.

Het areaal hardhoutooibos in Nederland is erg klein en bijna verwaarloosbaar ten opzichte van het veel algemenere zachthoutooibos. Zowel de oude, als hakhout beheerde iepen- en essenbsjes in de uiterwaarden van de IJssel herbergen belangrijke natuurwaarden. In het kader van OBN werd de mogelijkheid tot uitbreiding van het areaal onderzocht.

Het areaal hardhoutooibos in Nederland is erg klein en bijna verwaarloosbaar ten opzichte van het veel algemenere zachthoutooibos. Zowel de oude, als hakhout beheerde iepen- en essenbsjes in de uiterwaarden van de IJssel herbergen belangrijke natuurwaarden. In het kader van OBN werd de mogelijkheid tot uitbreiding van het areaal onderzocht.

In het Nederlandse rivierengebied zijn de afgelopen decennia veel natuurontwikkelingsprojecten uitgevoerd, geïnspireerd door Plan Ooievaar. Er zijn voor de fauna zeker successen te melden, maar sommige soorten hebben het nog steeds zeer moeilijk of zijn nog niet teruggekeerd. In dit artikel beschrijven we een analyse van de belangrijkste knelpunten voor karakteristieke terrestrische en amfibische fauna in het rivierengebied. Daarnaast worden de mogelijkheden verkend voor het opheffen van deze knelpunten.

Het onderhoud van de terreinen die Rijkswaterstaat beheert kost geld o.a. doordat de geproduceerde biomassa moet worden verwijderd en verwerkt. Afzet naar compostering kost momenteel tot € 30 per ton (nat) aan de poort. Tegelijk is er een toenemende vraag naar biomassa voor de biobased economy waardoor er perspectief is ontstaan om biomassa tegen steeds lagere kosten af te zetten of zelfs een vergoeding te gaan ontvangen. Hiervoor is het eerst nodig inzicht te hebben in de (1) relevante arealen van Rijkswaterstaat voor de productie van biomassa en (2) de huidige potentie van deze arealen voor de productie van biomassa te kennen. Om dit in kaart te brengen zijn de arealen in direct of indirect beheer (vooral uiterwaarden) bij Rijkswaterstaat bepaald op basis van beschikbare bestanden bij Rijkswaterstaat. Daarna is per oppervlaktesoort (en vegetatie) ingeschat wat voor biomassa er geproduceerd wordt en hoeveel de huidige oogstbare biomassaproductie per ha per jaar is.

Het onderhoud van de terreinen die Rijkswaterstaat beheert kost geld o.a. doordat de geproduceerde biomassa moet worden verwijderd en verwerkt. Afzet naar compostering kost momenteel tot € 30 per ton (nat) aan de poort. Tegelijk is er een toenemende vraag naar biomassa voor de biobased economy waardoor er perspectief is ontstaan om biomassa tegen steeds lagere kosten af te zetten of zelfs een vergoeding te gaan ontvangen. Hiervoor is het eerst nodig inzicht te hebben in de (1) relevante arealen van Rijkswaterstaat voor de productie van biomassa en (2) de huidige potentie van deze arealen voor de productie van biomassa te kennen. Om dit in kaart te brengen zijn de arealen in direct of indirect beheer (vooral uiterwaarden) bij Rijkswaterstaat bepaald op basis van beschikbare bestanden bij Rijkswaterstaat. Daarna is per oppervlaktesoort (en vegetatie) ingeschat wat voor biomassa er geproduceerd wordt en hoeveel de huidige oogstbare biomassaproductie per ha per jaar is.

Hardhoutooibos is een verzamelnaam voor alle niet door wilgen of zwarte populier gedomineerde bostypen van het buitendijkse, periodiek door het rivierwater overstroomde deel van het rivierengebied. Het huidige areaal hardhoutooibos in Nederland is erg klein en bijna verwaarloosbaar ten opzichte van het veel algemenere zachthoutooibos. Doel van het onderzoek is een abiotisch en ecologisch onderbouwd overzicht van groeiplaatsen en gebieden met optimale kansen voor de ontwikkeling van droge en natte hardhoutooibossen met een hoge natuurkwaliteit.

In het Nederlandse rivierengebied zijn de afgelopen decennia veel natuurontwikkelingsprojecten uitgevoerd, geïnspireerd door Plan Ooievaar. Er zijn voor de fauna zeker successen te melden, maar sommige soorten hebben het nog steeds zeer moeilijk of zijn nog niet teruggekeerd. In dit artikel beschrijven we een analyse van de belangrijkste knelpunten voor karakteristieke terrestrische en amfibische fauna in het rivierengebied. Daarnaast worden de mogelijkheden verkend voor het opheffen van deze knelpunten.

Door de natuurontwikkeling op rivieroevers zijn er nieuwe kansen voor ooibossen en daarmee voor de zwarte populier gecreeerd. Langs de Rijn en de Waal is het verloop van de herkolonisatie onderzocht

Een sinds 1899 als uitgestorven beschouwde inheemse plant van natte graslanden werd opnieuw ontdekt op een kleidam langs de Maas bij Stevensweert (Limburg). Beschrijving, historisch voorkomen in Nederland, groeiplaats, en plantensociologische positie

In 1998 is deze watervaren, bekend als aquariumplant, aangetroffen in een uiterwaard van de Waal in de Bommelerwaard. Dit is 190 km noordelijker dan de tot dusver noordelijkste vindplaats. Verspreiding, achteruitgang, ecologie en plantensociologische aspecten van deze soort van Europese Rode Lijsten

Uiterwaarden kenmerken zich door intensieve interacties tussen bodem en water: de natuurlijke dynamiek van regelmatige overstromingen en sedimentatie gaat gepaard met grootschalige, maar ook diffuse bodemverontreiniging. Door nu de afvoercapaciteit te vergroten, door de bodem af te graven en te verplaatsen, verandert de bodemgesteldheid van het gebied, en daarmee de levensgemeenschap. De auteur pleit voor een blijvende betekenis van het bodemleven voor natuur en landbouw, als een leidend principe bij inrichting en beheer van het rivierengebied

In het kader van Natura 2000 worden in Europees perspectief zeldzame soorten en zeldzame vegetatietypen in Nederland beschermd. In deze studie gaat het om habitattypen die niet zonder rivierinvloed kunnen voorkomen: “Beken en rivieren met waterplanten” (H3260), “Slikkige rivieroevers” (H3270), “Stroomdalgraslanden” (H6120), “Alluviale bossen” (H91E0), en “Droge hardhoutooibossen” (H91F0). Deze habitattypen, waarin gradiënten in verstoringsdynamiek, bodemstructuur, nutriëntenrijkdom en (bodem)-vochtgehalte worden beschreven, vormen tezamen een rijk mozaïek van habitats op relatief korte afstand van elkaar. Door klimaatverandering worden de verwachte extremen in waterafvoer in het rivierengebied groter. De manier waarop rivierverruiming dan wel dijkverzwaring wordt uitgevoerd is sterk bepalend voor de natuurwaarde en ecologisch rendement in het rivierengebied. Vanuit het natuurbeheer is er dan ook een grote behoefte aan adviezen voor inrichting en beheer om binnen de huidige randvoorwaarden van het Nederlandse rivierengebied de aanwezigheid van habitats, karakteristieke soorten en een hoge biodiversiteit te herstellen en behouden

In het kader van Ruimte voor de River worden grote delen van de uiterwaarden van Rijn en Maas natuurlijker beheerd. Realisatie van natuurdoelen in uiterwaarden mag de doorstroomcapaciteit bij hoogwater echter niet te zeer schaden. Met andere woorden: de hydraulische ruimte voor natuur is beperkt. Om meer zicht te krijgen op de hydraulische effecten van het veranderde beheer heeft Alterra, in opdracht van het ministerie van Economische Zaken, onderzoek gedaan naar de stromingsweerstand van natuurlijke vegetaties in de uiterwaarden.

In dit rapport worden de directe en indirecte effecten van klimaatverandering op de natuur in de uiterwaarden van de Nederlandse Rijntakken verkend, alsmede de adaptatiemogelijkheden. De verkenning betreft de periode 2015-2050. Er wordt achtereenvolgens aandacht besteed aan de verwachte veranderingen in hydrodynamiek en morfodynamiek van het riviersysteem, eerdere ecologische studies naar de effecten van klimaatverandering op riviernatuur, de gevolgen van frequentere en langere laagwaterperioden op verschillende uiterwaardecosystemen en de mogelijkheden om hoogwateradaptatiemaatregelen te combineren met een groot areaal riviernatuur. Aansluitend worden de contouren van een adaptatiestrategie geschetst die erop gericht is de veerkracht van riviernatuur te vergroten, om de klimaatverandering beter op te kunnen vangen. Omdat de Nederlandse Rijntakken ieder hun eigen natuurlijke kwaliteiten, mogelijkheden en beperkingen hebben, wordt aanbevolen om voor iedere riviertak een specifieke adaptatiestrategie te ontwikkelen.

In het kader van het programma Ruimte voor de Rivier worden grote delen van de uiterwaarden langs de Rijn en de Maas op een meer natuurlijke manier beheerd. Gemaaid grasland maakt plaats voor ruig terrein. Dat leidt echter ook tot minder capaciteit voor doorstroming bij hoogwater. Wordt dat laatste effect niet overschat?

In het kader van Natura 2000 worden in Europees perspectief zeldzame soorten en zeldzame vegetatietypen in Nederland beschermd. In deze studie gaat het om habitattypen die niet zonder rivierinvloed kunnen voorkomen: “Beken en rivieren met waterplanten” (H3260), “Slikkige rivieroevers” (H3270), “Stroomdalgraslanden” (H6120), “Alluviale bossen” (H91E0), en “Droge hardhoutooibossen” (H91F0). Deze habitattypen, waarin gradiënten in verstoringsdynamiek, bodemstructuur, nutriëntenrijkdom en (bodem)-vochtgehalte worden beschreven, vormen tezamen een rijk mozaïek van habitats op relatief korte afstand van elkaar. Door klimaatverandering worden de verwachte extremen in waterafvoer in het rivierengebied groter. De manier waarop rivierverruiming dan wel dijkverzwaring wordt uitgevoerd is sterk bepalend voor de natuurwaarde en ecologisch rendement in het rivierengebied. Vanuit het natuurbeheer is er dan ook een grote behoefte aan adviezen voor inrichting en beheer om binnen de huidige randvoorwaarden van het Nederlandse rivierengebied de aanwezigheid van habitats, karakteristieke soorten en een hoge biodiversiteit te herstellen en behouden

In het kader van het programma Ruimte voor de Rivier worden grote delen van de uiterwaarden langs de Rijn en de Maas op een meer natuurlijke manier beheerd. Gemaaid grasland maakt plaats voor ruig terrein. Dat leidt echter ook tot minder capaciteit voor doorstroming bij hoogwater. Wordt dat laatste effect niet overschat?

In het kader van Ruimte voor de River worden grote delen van de uiterwaarden van Rijn en Maas natuurlijker beheerd. Realisatie van natuurdoelen in uiterwaarden mag de doorstroomcapaciteit bij hoogwater echter niet te zeer schaden. Met andere woorden: de hydraulische ruimte voor natuur is beperkt. Om meer zicht te krijgen op de hydraulische effecten van het veranderde beheer heeft Alterra, in opdracht van het ministerie van Economische Zaken, onderzoek gedaan naar de stromingsweerstand van natuurlijke vegetaties in de uiterwaarden.

In dit rapport worden de directe en indirecte effecten van klimaatverandering op de natuur in de uiterwaarden van de Nederlandse Rijntakken verkend, alsmede de adaptatiemogelijkheden. De verkenning betreft de periode 2015-2050. Er wordt achtereenvolgens aandacht besteed aan de verwachte veranderingen in hydrodynamiek en morfodynamiek van het riviersysteem, eerdere ecologische studies naar de effecten van klimaatverandering op riviernatuur, de gevolgen van frequentere en langere laagwaterperioden op verschillende uiterwaardecosystemen en de mogelijkheden om hoogwateradaptatiemaatregelen te combineren met een groot areaal riviernatuur. Aansluitend worden de contouren van een adaptatiestrategie geschetst die erop gericht is de veerkracht van riviernatuur te vergroten, om de klimaatverandering beter op te kunnen vangen. Omdat de Nederlandse Rijntakken ieder hun eigen natuurlijke kwaliteiten, mogelijkheden en beperkingen hebben, wordt aanbevolen om voor iedere riviertak een specifieke adaptatiestrategie te ontwikkelen.

In het kader van Ruimte voor de River worden grote delen van de uiterwaarden van Rijn en Maas natuurlijker beheerd. Realisatie van natuurdoelen in uiterwaarden mag de doorstroomcapaciteit bij hoogwater echter niet te zeer schaden. Met andere woorden: de hydraulische ruimte voor natuur is beperkt. Om meer zicht te krijgen op de hydraulische effecten van het veranderde beheer heeft Alterra, in opdracht van het ministerie van Economische Zaken, onderzoek gedaan naar de stromingsweerstand van natuurlijke vegetaties in de uiterwaarden.

Veel uiterwaardplassen en andere oppervlaktewateren in Nederland worden gedomineerd door bodemwoelende vissen, zoals brasem. Door hun voedselgedrag komen deze vissen rechtstreeks in aanraking met het sediment, inclusief de daarin nog steeds aanwezige organische verontreinigingen. Ondanks het feit dat de PCB's al jaren in het sediment aanwezig zijn en wellicht met de tijd veel minder beschikbaar zijn geworden, wijzen onderzoeksresultaten erop dat de opname van PCB's uit uiterwaardsedimenten door vis nog steeds substantieel is. Tevens bleek dat de Tenax-methode een betere correlatie oplevert met PCB-opname door bodemwoelende vissen dan meting van het totaalgehalte van PCB's in sediment

Gedurende een periode van 17 jaar zijn gegevens verzameld over de grootte van een dassenpopulatie in de Keentse uiterwaard, gelegen aan de Maas tussen Ravenstein en Grave. De waarnemingen betreffen veranderingen in de bewoning van hoofd- en bijburchten in de periode 1977-'93, waarbij de burchten op grond van hun ligging ingedeeld zijn volgens enkele typen agrarische grond

Bespreking van ontwikkelingen in de mossenwereld van de Blauwe Kamer, een uiterwaardengebied van de Rijn tussen Wageningen en Rhenen

Om de veiligheid tegen overstromingen in het rivierengebied te waarborgen is een goede doorstroomcapaciteit van het zomer- en winterbed van belang. Rivierkundige maatregelen, zoals uiterwaardverlaging en het graven van een nevengeul, kunnen de doorstroomcapaciteit verbeteren. Bij natuurontwikkeling, daarentegen, kan de afvoercapaciteit van de rivier afnemen door opstuwing als gevolg van een grotere stromingsweerstand. In dit rapport zijn drie alternatieve berekeningsconcepten voor het bepalen van de ruwheid van dergelijke vegetaties toegepast. De berekende ruwheden zijn vergeleken met de ruwheidswaarden die door Rijkswaterstaat (RWS) gehanteerd worden en die zijn vastgelegd in het handboek ‘Stromingsweerstand vegetatie in uiterwaarden’. Het blijkt dat bij de berekeningen voor een schematisch dwarsprofiel van de IJssel, de afvoercapaciteit berekend met het RWS-handboek voor de uiterwaarden tussen de 22 en 40% kleiner is dan ingeschat met de alternatieve berekeningsconcepten uit deze studie. In het handboek is voor relatief korte, natuurlijke uiterwaardvegetaties, zoals graslanden en ruigtes, de stromingsweerstand opmerkelijk hoog. Door kalibratie van de stromingsmodellen op het hoogwater van 1995 wordt het waterstandverlagende effect van lagere uiterwaardruwheden weer deels teniet gedaan, omdat de ruwheid van het zomerbed dan zodanig wordt aangepast dat de waterstand en de totale afvoer weer in overeenstemming zijn met de in 1995 bepaalde waarden. Deze handeling is ook uitgevoerd voor de drie alternatieve berekeningsconcepten. Er blijkt ook na kalibratie nog steeds een grotere afvoercapaciteit te zijn door een lagere inschatting van de ruwheid volgens de drie alternatieve berekeningsconcepten (tussen de 3 en 19%). Dit suggereert dat er meer natuurontwikkeling in de uiterwaarden toegestaan zou kunnen worden. Deze studie geeft geen aanleiding om andere concepten voor het berekenen van de afvoer te hanteren, maar geeft wel aan dat voor korte uiterwaardvegetaties, zoals graslanden en ruigtes, het handboek hogere weerstanden hanteert in vergelijking met de alternatieve berekeningsconcepten.

"Natuur en veiligheid gaan duurzaam samen in het winterbed van de rivieren", zo stelde Han Sluiter in het Vakblad NBL van september 2011. Het was een reactie op een recent onderzoek van Alterra en Duurzame Rivierkunde, waarin wordt geconcludeerd dat de huidige rivierkundige maatregelen onvoldoende ruimte bieden voor grootschalige natuurontwikkeling langs de IJssel. De auteurs van deze publicatie geven een samenvatting van dit onderzoek en bespreken vervolgens de reactie van Han Sluiter.

In dit artikel wordt de verspreiding van de Bittervoorn (Rhodeus sericeus amarus Bloch 1782) in 15 uiterwaardplassen langs de Maas in Noord-Limburg beschreven. Deze werden gedurende de jaren 2010 en 2011 vijfmaal bemonsterd. De Bittervoorn is in tien van de 15 plassen aangetroffen. In negen ervan zijn tijdens schepnetbemonsteringen ook grote zoetwatermosselen opgeschept, wat doet vermoeden dat deze algemeen in de uiterwaarden voorkomen. De aanwezigheid van zoetwatermosselen is, door de unieke paarsymbiose tussen beide soorten, een voorwaarde voor succesvolle voortplanting van de Bittervoorn. Op basis van vangsten van kleine pas uit het ei gekomen vissen blijkt dat de Bittervoorn zich in 2011 in vijf uiterwaardplassen heeft voortgeplant. Tot slot wordt inzichtelijk gemaakt dat de Bittervoornpopulaties in de uiterwaarden een aantal kenmerken vertonen die karakteristiek zijn voor een metapopulatie.

"Natuur en veiligheid gaan duurzaam samen in het winterbed van de rivieren", zo stelde Han Sluiter in het Vakblad NBL van september 2011. Het was een reactie op een recent onderzoek van Alterra en Duurzame Rivierkunde, waarin wordt geconcludeerd dat de huidige rivierkundige maatregelen onvoldoende ruimte bieden voor grootschalige natuurontwikkeling langs de IJssel. De auteurs van deze publicatie geven een samenvatting van dit onderzoek en bespreken vervolgens de reactie van Han Sluiter.

Om de veiligheid tegen overstromingen in het rivierengebied te waarborgen is een goede doorstroomcapaciteit van het zomer- en winterbed van belang. Rivierkundige maatregelen, zoals uiterwaardverlaging en het graven van een nevengeul, kunnen de doorstroomcapaciteit verbeteren. Bij natuurontwikkeling, daarentegen, kan de afvoercapaciteit van de rivier afnemen door opstuwing als gevolg van een grotere stromingsweerstand. In dit rapport zijn drie alternatieve berekeningsconcepten voor het bepalen van de ruwheid van dergelijke vegetaties toegepast. De berekende ruwheden zijn vergeleken met de ruwheidswaarden die door Rijkswaterstaat (RWS) gehanteerd worden en die zijn vastgelegd in het handboek ‘Stromingsweerstand vegetatie in uiterwaarden’. Het blijkt dat bij de berekeningen voor een schematisch dwarsprofiel van de IJssel, de afvoercapaciteit berekend met het RWS-handboek voor de uiterwaarden tussen de 22 en 40% kleiner is dan ingeschat met de alternatieve berekeningsconcepten uit deze studie. In het handboek is voor relatief korte, natuurlijke uiterwaardvegetaties, zoals graslanden en ruigtes, de stromingsweerstand opmerkelijk hoog. Door kalibratie van de stromingsmodellen op het hoogwater van 1995 wordt het waterstandverlagende effect van lagere uiterwaardruwheden weer deels teniet gedaan, omdat de ruwheid van het zomerbed dan zodanig wordt aangepast dat de waterstand en de totale afvoer weer in overeenstemming zijn met de in 1995 bepaalde waarden. Deze handeling is ook uitgevoerd voor de drie alternatieve berekeningsconcepten. Er blijkt ook na kalibratie nog steeds een grotere afvoercapaciteit te zijn door een lagere inschatting van de ruwheid volgens de drie alternatieve berekeningsconcepten (tussen de 3 en 19%). Dit suggereert dat er meer natuurontwikkeling in de uiterwaarden toegestaan zou kunnen worden. Deze studie geeft geen aanleiding om andere concepten voor het berekenen van de afvoer te hanteren, maar geeft wel aan dat voor korte uiterwaardvegetaties, zoals graslanden en ruigtes, het handboek hogere weerstanden hanteert in vergelijking met de alternatieve berekeningsconcepten.