Search

In this article I argue (i) that truth is the goal of science, (ii) that there is no clear demarcation between science and non-science (the demarcation is not to be found in method, nor in certain assumptions being made, nor in the nature of the results of scientific inquiry, nor in a supposed disinterestedness on the part of scientists), and (iii) that notwithstanding the absence of a clear demarcation, there are truths, that science obviously can touch, but also truths, even truths that we can know, that science obviously cannot touch.

Discussions about the relationship between science and religion have never been absent from the public arena, but they seem to have made something of a comeback in the past decade or two. It is hard to say what accounts for such large-scale developments in society. Perhaps it has something to do with the fact that it has become increasingly clear that the secularization thesis, i.e., the claim that the modernization and rationalization of societies goes hand in hand with the gradual disappearance of religion, must be put to rest at the graveyard of disconfirmed sociological predictions. Religion is here to stay, it now appears. Thoroughly secularized societies like those we find in Western Europe may be exceptional rather than exemplary.

In 1974 werd voor het eerst op een Nederlandse school het eindexamen filosofie afgenomen. 13 VWO leerlingen namen daaraan deel. Deze Gideonsbende is sindsdien gestaag gegroeid, de laatste jaren zelfs zo sterk, dat van een kleine bende geen sprake meer kan zijn. In 2007 werd op 158 VWO scholen het eindexamen filosofie afgenomen, waaraan 2861 leerlingen deelnamen. Bovendien is het sinds 2000 ook mogelijk om op de HAVO eindexamen filosofie te doen. In 2007 gebeurde dat op 57 scholen, waaraan 801 leerlingen deelnamen.1 Dit zijn voor een ieder die liefde voor filosofie heeft natuurlijk spectaculaire gebeurtenissen.

De apostel Paulus spreekt in één van zijn brieven over ‘de verduistering van het verstand’ — een verduistering die het gevolg is van zonde. In het werk van een groot aantal filosofen uit de westerse filosofische traditie heeft dit woord van Paulus op een of andere wijze weerklank gevonden. Bij Augustinus, Anselmus, Thomas van Aquino, Jonathan Edwards, Kierkegaard, John Henry Newman en Franz von Baader bijvoorbeeld, en in ons land bij Abraham Kuyper en Herman Dooyeweerd, vindt men reflecties over de noëtische gevolgen van de zonde. Deze denkers hebben de noëtische doorwerking van de zonde onder meer aangewezen in de volgende verschijnselen: (a) dat mensen allerlei onware gedachten hebben (b) dat onze kenvermogens lang niet altijd naar behoren functioneren, zoals onder andere blijkt uit geheugenzwakte, misperceptie en foutief redeneren (c) dat mensen het vaak onderling oneens zijn. In dit artikel wil ik onderzoeken hoe deze thematiek is verwerkt door Herman Dooyeweerd, wiens streven het steeds is geweest een ‘christelijke wijsbegeerte’ te ontwerpen. Ik wil het echter niet alleen hebben over de noëtische gevolgen van de zonde, maar ook over de noëtische gevolgen van wat het christendom ‘de verlossing’ noemt.

'Modal aspect’ is a central notion in so-called ‘Calvinistic Philosophy’ (henceforth referred to as CP1). To be sure, this is true of only one of its versions, namely Dooyeweerd’s. For Vollenhoven’s systematic philosophy, which of course may also lay claim on the title CP, has no use for it. In his version pride of place is given to the notion of ‘function’. This paper is a meditation on the question what ‘aspects’ and ‘functions’, within the bounds of CP, are supposed to be. Doing so will shed, I hope, at least some light on the question which, if any, of the two is the more intelligible and useful notion. Right at the beginning I should like to make it clear that this paper is narrowly focussed on the indicated questions. My aim is not to discuss any theory about modal aspects, such as Dooyeweerd’s theory that modal aspects are refractions in time of something supra temporal, or his theory that there is an Archimedian Point from which human beings can overlook the various modal aspects. Nor will I discuss any theory about functions. The indicated questions seek to establish what the phenomena are that such theories are about. This paper is also narrowly focussed in that whatever differences may turn out to exist in the course of this meditation between Vollenhoven and Dooyeweerd, it will not discuss them in any depth. A serious discussion of these differences will have to take into account the theories that I propose presently not to deal with. Let me now turn to the first question.

Dit artikel is, samen met een nog volgend tweede, bedoeld als aanzet tot een bredere studie. Die studie zal, naar ik hoop, binnen twee jaar voltooid zijn. Ze maakt in zekere mate deel uit van een onderzoeksprogramma dat in uitvoering is aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Vrije Universiteit. Het is nu niet van belang de eigen plaats ervan binnen dat programma nauwkeuriger te omschrijven. Wel kan worden gezegd dat de studie een sterk historische inslag heeft, maar uitmondt in een meer persoonlijke, systematische beschouwing. Dat artikelen met dit thema een plaats krijgen in Philosophia Reformata, behoeft waarschijnlijk weinig betoog. Een tijdschrift dat ontstaan is uit een herbezinning op reikwijdte en functie van “rede”, een herbezinning die ertoe leidde “liefde” als dieptemotief in de werkelijkheid te honoreren, —zo’n tijdschrift lijkt geen ongeschikte plek.

Een van de meest opwindende ontwikkelingen in de Engelstalig filosofische wereld van de laatste decennia is vermoedelijk wel de herleving van de godsdienstfilosofie. Deze leek begraven omdat de godsdienst zelf, m.n. het Christendom, begraven leek onder een vracht van beschuldigingen, zoals de neopositivistische negatie van de zinnigheid van godsdienstige taal; of Sartre’s stelling dat de godsdienst de mens van zijn authenticiteit berooft; of de Freudiaanse gedachte dat godsdienst een neurose is; of de Marxistische mening dat de godsdienst de mens vervreemdt van de maatschappelijke erkelijkheid. Voorzover godsdienstfilosofie — laten we zeggen tot in de zestiger jaren — mogelijk leek en werkelijkheid was, dan voornamelijk als godsdienstkritiek.