Search

Artykuł jest poświęcony omówieniu wynagrodzeń profesorów Uniwersytetu Bolońskiego w późnym średniowieczu. Oparty jest na analizie zachowanych w Archiwum Państwowym w Bolonii wykazów wynagrodzeń wykładowców z XIV i XV w. Wynagrodzenia profesorów porównano z zarobkami przedstawicieli innych grup społecznych w Bolonii w tym czasie.

Artykuł poświęcony jest personelowi kancelarii biskupa krakowskiego Tomasza Strzępińskiego (1455-1460). Zidentyfikowano wszystkich kancelistów biskupa, odwołując się do ich występowania na testacjach dokumentów biskupich, subskrypcjach notarialnych na nich zamieszczanych oraz analizy paleograficznej oryginalnych dokumentów. Przeprowadzono studium prozopograficzne kancelistów, skupiając się na takich kwestiach, jak: ich pochodzenie geograficzne i społeczne, wykształcenie oraz drogi karier.

Artykuł dotyczy pochodzących z ok. 1530-1535 r. wykazów członków bractwa różańcowego, działającego pod patronatem klasztoru dominikanów w Świdnicy. Analiza zawartości tych rejestrów została uzupełniona edycją źródła zawartą w Aneksie. Wykazy te przynoszą istotne dane do badań nad działalnością duszpasterską świdnickiego konwentu oraz studiów nad antroponimią ludności zamieszkującej okolice Świdnicy w późnym średniowieczu.

Pieczęcie rycerstwa obcego na Śląsku do 1335 roku w zbiorach Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Kilka uwag w odpowiedzi na recenzję Tomasza Jurka

18 VI 1388 r. w Malborku kilku wielkopolskich panów zawarło układ z wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego Konradem Zöllnerem von Rotenstein w sprawie udzielenia mu pomocy zbrojnej przeciwko królowi Polski Władysławowi Jagielle, polegającej m.in. na udostępnieniu Krzyżakom na ich każde życzenie należących do nich „zamków”. W artykule dokonujemy identyfikacji owych wielkopolskich panów, przedstawiamy również hipotezy dotyczące pobudek, które doprowadziły ich do popełnienia zdrady wobec polskiego monarchy. W aneksie zostały również opublikowane dwa źródła: wspomniany dokument z 18 VI 1388 r. oraz dokumenty Wierzbięty ze Smogulca z 29 VII 1390 i 25 VII 1391 r.

W styczniu 1480 r., przed sądem biskupa włocławskiego Zbigniewa Oleśnickiego rozpoczęły się przesłuchania mieszkańców Inowrocławia w sprawie miejscowych sympatyków husytyzmu. W ciągu 10 miesięcy przesłuchano kilkanaście osób, których zeznania rzuciły światło na działalność niewielkich grup utrakwistów kujawskich na przestrzeni ponad pół wieku. Zeznania osób podejrzewanych o herezję i świadków, a także zapiski dotyczące innych czynności procesowych zostały zapisane w wyodrębnionej dokumentacji, która stanowi wstępną część najstarszej zachowanej włocławskiej księgi biskupiej (Archiwum Diecezjalnym we Włocławsku, sygn. 011). Artykuł analizuje powstanie i strukturę tej dokumentacji, a zarazem ukazuje rolę biskupa, kapituły katedralnej, a także papieskiego inkwizytora w działaniach inkwizycyjnych przeciwko kujawskim zwolennikom utrakwizmu.

Na przełomie XV i XVI w. krzyżaccy administratorzy z południowych Prus (prokurator nidzicki) usiłowali wykorzystać Omulew jako drogę spławu pruskiego drewna do Narwi i dalej Wisłą do Gdańska. Zamiary te spotkały się z oporem ze strony książąt mazowieckich (Konrada III, wdowy po nim, Anny, oraz synów Janusza III i Stanisława), ponieważ nad rzeką swoje siedliska miała zwierzyna, na którą polowali. Źródła związane z tą sprawą ukazują konsekwentne dążenia mazowieckich Piastów do ochrony wielkich kompleksów leśnych na północy ich władztwa, czyli Puszczy Szkwańskiej/Zagajnicy, przed gospodarczą eksploatacją, ponieważ polowania na tym obszarze zapewniały im „specjalną rozrywkę i niemałe dochody”.

Recenzje

Artykuł zawiera komentarz do edycji odnalezionego w zbiorach Uniwersytetu Jagiellońskiego XIII-wiecznego rotulusa pochodzącego z dawnego archiwum klasztoru wallombrozjanów w Coltibuono. Odkrycie to uzupełnia dotychczasową wiedzę o rozwoju majątku klasztornego na przełomie XII i XIII w.

Lista recenzentów Roczników Historycznych

Współpracownicy Rocznika

Artykuł dotyczy zagadnienia daty i okoliczności przybycia św. Jacka Odrowąża do Krakowa. Dzięki odnalezienie w zbiorach Rosyjskiej Biblioteki Narodowej w Petersburgu średniowiecznego rękopisu, można ostatecznie przeciąć spekulacje na temat czasu pojawienia się Jacka w Krakowie. Niewątpliwie został on posłany do Polski nie przez św. Dominika, ale przez drugiego generała Zakonu, bł. Jordana z Saksonii, a przybył do Krakowa w drugiej połowie 1222 r.

Artykuł opisuje i analizuje zespół sześciu herbów wygrawerowanych na stopie gotyckiego krzyża relikwiarzowego z XIV-XV wieku (obiekt nie jest jednorodny), znajdującego się w muzeum w Sandomierzu. Krzyż właściwy z emaliowanymi plakietami został wykonany w XIV wieku, a w wieku XV dodano mu puszkę relikwiarzową i podstawę, na której umieszczono herby. Analiza programu heraldycznego wskazuje, że zespół herbów należy datować na 1440 rok i łączyć z osobą króla Władysława III (Warneńczyka). Tym samym, przyjęte dotąd w literaturze przedmiotu datowanie puszki relikwiarzowej i podstawy krzyża na drugą połowę XV wieku należy skorygować na lata 1439-1440, a dorobione wówczas elementy krzyża uznać – wbrew starszym poglądom – za królewską fundację Władysław III.

Artykuł poświęcony jest pracownikom zatrudnionym w kancelarii Bernarda świdnickiego. Zestawiono wszystkich kancelistów tego księcia, odwołując się także do analizy paleograficznej zachowanych oryginalnych dokumentów.

Badania nad średniowieczną makulaturą introligatorską („fragmentologia”) skoncentrowane były w Polsce dotychczas głównie na zbiorach bibliotecznych. Niniejszy artykuł prezentuje natomiast rezultat szerszej kwerendy w staropolskich zespołach akt miejskich z Archiwum Państwowego w Poznaniu, która ujawniła ponad 60 staropolskich ksiąg miejskich zawierających różnego rodzaju fragmenty dawniejszych rękopisów i starych druków. Najciekawszym odkryciem były tu dwie karty ochronne spisane pismem z przełomu XI i XII w. zawierające fragmenty Reguły pasterskiej Grzegorza Wielkiego odnalezione w szesnastowiecznej krzywińskiej księdze ławniczej.

Artykuł podejmuje zagadnienie studiów 48 synów mieszczan poznańskich immatrykulowanych na różnych uniwersytetach w latach 1490-1505. Analizowane jest pochodzenie społeczne tej grupy – stratyfikacja przeprowadzona jest podług zawodu i zamożności ojców oraz ich udziału w sprawowaniu władzy w mieście. Potem następuje próba analizy roli wykształcenia uniwersyteckiego w zabiegach o awans do elit rządzących miastem. Załączony katalog zawiera biogramy 48 studentów z dokładnymi informacjami o ich rodzinach i biegu życiu.

Recenzje

Artykuł mieści analizę fragmentu karolińskiego lekcjonarza, spisanego najpewniej w skryptorium katedry w Salzburgu w latach 780-820, znalezionego przed II wojną światową w Bibliotece Kapitulnej we Włocławku i przechowywanego od tego czasu w Pracowni Nauk Pomocniczych Historii i Źródłoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Artykuł stanowi próbę określenia głównych przejawów i linii rozwojowych myśli ogólnosłowiańskiej poczynając od średniowiecza po wiek XX i XXI.

Artykuł dotyczy zniszczonego tłoka pieczętnego znalezionego opodal zamku Horstmar, rezydencji biskupów Münster w Westfalii. Tłok należał do jednego z arcybiskupów gnieźnieńskich, najpewniej długo przebywającego w Awinionie Borzysława (1314-1317), i stanowił jego pieczęć jako elekta. Artykuł prezentuje też (z reprodukcjami) nieznane dotąd egzemplarze pieczęci arcybiskupów.

Współpracownicy Roczników Historycznych

Lista recenzentów Roczników Historycznych

W dniu 14 II 1479 r. we Frankfurcie nad Odrą odbył się ślub Zofii, córki króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuskiej, z margrabią brandenburskim Fryderykiem Hohenzollernem, młodszym synem elektora Albrechta Achillesa. Frankfurckie wesele Zofii było wynikiem dynastycznej polityki króla, która miała mu zjednać sojuszników w krajach niemieckich w rywalizacji z królem Węgier Maciejem Korwinem o koronę czeską po śmierci Jerzego z Podiebradów (1471). Odnaleziony w Archiwum Skarbu Koronnego rejestr dostojników i dworzan, którzy mieli towarzyszyć królewnie w orszaku weselnym, pozwala wzbogacić wiedzę na temat politycznych, organizacyjnych i finansowych aspektów mariaży królewskich córek. Artykuł zawiera krytyczną edycję tego źródła.

Dominikanie z klasztoru w Brzegu prowadzili intensywną działalność kwestarską w mieście i innych miejscowościach na Śląsku położonych w granicach należącego do nich okręgu. Praktyki kwestarskie zakonników można odtworzyć na podstawie wykazów dochodów oraz wydatków konwentu zachowanych w Oddziale Rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Ich lektura pokazuje, że dominikańska kwesta była intensywna, dobrze zorganizowana i prowadzona przez zakonników wyspecjalizowanych w pozyskiwaniu datków pieniężnych oraz naturaliów.

Artykuł poświęcony jest omówieniu życia i działalności Kazimierza Ślaskiego w latach 1945-1956, jednego z pierwszych polskich badaczy Pomorza Zachodniego po II wojnie światowej. Na podstawie analizy licznych źródeł archiwalnych prześledzono jego karierę, załamaną pozbawieniem pracy na uniwersytecie w Toruniu w 1949 r. i kilkuletnie poszukiwania drogi powrotu do pracy do instytucji naukowej, które przyniosły efekt dopiero w okresie odwilży w 1956 r.

Na pieczęci podkanclerskiej Kazimierza Jagiellończyka z 1454 r. znalazły się sygle k : e, które odnieść należy do osoby króla i jego żony, Elżbiety Rakuszanki. W artykule analizowany jest ten przypadek, w odniesieniu do innych ówczesnych pieczęci jagiellońskich.

Autor, Tertulian Stablewski (1901-1973) wywodził się z wielkopolskiej rodziny ziemiańskiej. Przed ostatnią wojną jego rodzice byli właścicielami Szlachcina pod Miłosławiem. On sam, najpierw uczeń benedyktyńskiej szkoły w bawarskim Ettal, potem student sztuk pięknych w Monachium, gospodarował przed 1939 r. w majątku rodziców. II wojnę spędził w domu swego stryja w (pod)poznańskim Antoninku. Po wojnie osiadł w „kwaterunkowym” pokoiku w Zakopanem, gdzie wegetował i – prowadząc egzegezę ciągle modnych w inteligenckich kręgach najrozmaitszych przepowiedni – czekał na trzecią wojnę światową, słuchał miejscowych plotek, wreszcie uprawiał malarstwo (Wydawca, s. 10, tę ostatnią działalność nazywa „malo­waniem obrazów i portretów”). W miarę regularnie prowadził też dziennik – dziś świadectwo zarówno czasów minionych, jak i – może przede wszystkim – obraz formacji intelektualnej wywodzącego się z kręgów ziemiańskich polskiego inteligenta połowy XX stulecia.

Artykuł dotyczy kwestii charakteru prawnego procesu polsko-krzyżackiego z lat 1320-1321 toczonego w Inowrocławiu i Brześciu. Na podstawie akt procesowych autor dowodzi, że był to proces o charakterze skargowym, sumarycznym i posesoryjnym.

Sporządzanie wykazów dostojników i urzędników krzyżackich w państwie zakon­nym w Prusach w średniowieczu ma już w historiografii długą tradycję. Zapoczątko­wał ją królewiecki badacz i archiwista, Johannes Voigt. Opublikowany przez niego w 1843 r. wykaz obejmował jednak wyłącznie dostojników szczebla centralnego oraz urzędników terytorialnych w randze komturów i wójtów do 1525 r. Z kolei Georg A. von Mülverstedt tworzył takie spisy urzędników terytorialnych (także niższej rangi) kilku wybranych terytoriów (w zasadzie do 1454 r.). Peter G. Thielen do swojej monografii o administracji krzyżackiej dołączył wykaz urzędników central­nych i lokalnych (ograniczony jednak do okresu od początku XV w. do 1466 r.). W 2000 r. spis obejmujący zarówno wysokiej rangi dostojników centralnych, jak i administratorów terytorialnych (komturów, wójtów i prokuratorów) od początku aż do 1525 r. opublikował Bernhart Jähnig. Wreszcie niedawno polski badacz, Maciej Dorna, w swojej pracy o prozopografii Zakonu w Prusach do 1309 r. zestawił wszystkich wzmiankowanych w źródłach urzędników z tego czasu.

Recenzje

Artykuł dotyczy zjawiska książek ‘kultowych’ we współczesnej mediewistyce, tj. publikacji, które w znaczący sposób zmieniły obowiązujący model badań, wprowadzając nowe zagadnienia do kwestionariusza badawczego i będąc czytanymi i cytowanymi przy najrozmaitszych okazjach. Zjawisko to jest analizowane na przykładzie książki brytyjskiego mediewisty Michaela Clanchy’ego “From Memory to Written Record. England 1066-1307”. Jej trzy wydania (1979, 1993, 2013) wywarły wielki wpływ na brytyjską i światową mediewistykę, kształtując obowiązujący dziś model badań nad średniowieczną kulturą pisma, zwłaszcza nad jego wykorzystaniem jako instrumentu władzy i bieżącej administracji państwowej.

Celem artykułu jest przedstawienie koncepcji Słownika historyczno-geograficznego Prus w średniowieczu i w okresie wczesnonowożytnym, nawiązującej do analogicznych badań prowadzonych od lat sześćdziesiątych XX w. w odniesieniu do ziem polskich w średniowieczu. Szczegółowo omówiony został pierwszy etap prac, obejmujący Prusy Dolne oraz Warmię (zakres chronologiczny, specyfika administracyjna, podstawa źródłowa etc.). Artykułowi towarzyszy materiał kartograficzny ukazujący terytorialny zakres pierwszego etapu realizacji projektu.

Polemiki

W przyczynku dokonuje się krytycznej analizy raportu krzyżackiego informatora działającego na pograniczu ziemi dobrzyńskiej, Mazowsza i Prus, Mikołaja Steinchena, a także edycji tego źródła, które powstało na początku grudnia 1432 r. Raport ten jest również nieznanym dotąd źródłem do dziejów kształtowania się polskiej reprezentacji stanowej.

Artykuł zawiera nową edycję wykazu proskrypcyjnego z terenu ziemi nyskiej, opracowaną zgodnie ze współczesnymi standardami edytorskimi i opatrzoną aparatem naukowym. Dotychczasowe wydania opierały się na osiemnastowiecznym odczycie S.B. Klosego, a oryginał źródła uchodził w literaturze za zaginiony.

Grzegorz ze Stawiszyna (1481-1540), filozof i teolog, był profesorem i trzykrotnym rektorem Uniwersytetu Krakowskiego, jednym z najważniejszych przedstawicieli humanizmu. Posiadał obszerną bibliotekę, którą darował uniwersytetowi. Pozostawił ciekawe zapiski autobiograficzne i historyczne, które obejmują wybrane wydarzenia z historii Polski i Krakowa z lat 1295-1540. Dodano do nich następnie dwie kontynuacje obejmujące wydarzenia z lat 1482-1552. Są one ważnym źródłem do dziejów kultury historycznej krakowskiego środowiska uniwersyteckiego. Artykuł zawiera ich krytyczną edycję.

Publikacja zawiera krytyczną edycję wraz z komentarzem nieznanych dotąd, zachowanych w redakcji z 1437 r., liczących 24 paragrafy, statutów domu altarystów kościoła Wniebowzięcia Panny Marii (Mariackiego) w Krakowie – jedynych tego typu znanych z terenu historycznego Królestwa Polskiego.

Na początku lat 90. XIV w. po nominacji na biskupstwo przemyskie Macieja, dotychczasowego kanclerza królowej Jadwigi, doszło do konfliktu z miejscową szlachtą na tle świadczeń dziesięcinnych. Nowy biskup powoływał się na otrzymane od papieża prawo pobierania dziesięciny snopowej, tymczasem od czasów Kazimierza Wielkiego na terenach Rusi Czerwonej stosowano dziesięcinę pieniężną i to w znacznie niższym wymiarze niż w pozostałych częściach monarchii. Do ugody doszło dopiero za pośrednictwem króla Władysława najpewniej latem 1394 r. Mimo to, część szlachty nadal sprzeciwiała się wprowadzeniu nowych wyższych stawek. Groźba przysądzenia realnych, snopowych dziesięcin spowodowała zakończenie konfliktu, którego ostatnim akordem było potwierdzenie w 1406 r. przez biskupa przemyskiego pobierania dziesięciny w pieniądzu oraz swobodnego charakteru dziesięciny z łanów folwarcznych.

Legenda o św. Wojciechu o inc. Adelbertus alto sanguine (AAS) jest zachowanym w dwóch rękopisach skrótem tzw. Żywotu drugiego św. Wojciecha w dłuższej redakcji (inc. Nascitur purpureus flos). Artykuł przybliża kontekst hagiograficzny powstania legendy w 2 poł. XIII lub 1 poł. XIV w., rękopisy ją zawierające oraz związki między nimi. Ponieważ legenda należy do tradycji pośredniej Nascitur szczególna uwaga poświęcona została metodzie pracy redaktora oraz możliwości wykorzystania AAS dla krytyki tekstu Nascitur w redakcji dłuższej. W ramach próby datowania i lokalizacji przeróbki omówione zostały ślady kultu św. Wojciecha w średniowiecznym Erfurcie (przede wszystkim relikwie, ale też rękopisy liturgiczne, kalendarze). Do artykułu dołączone jest wydanie legendy na podstawie obydwu zachowanych kopii.

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie, na tle uwarunkowań przemian historiografii, w jakim stopniu i w jaki sposób szesnastowieczna synteza dziejów Danii Arilda Huitfeldta odzwierciedla z jednej strony elementy występujących w epoce paradygmatów historiograficznych, z drugiej zaś – szlachecką perspektywę widzenia dziejów.

Artykuł dotyczy wizerunków Jana i Karola IV Luksemburgów nakreślonych przez Jana Długosza w IX i X księdze Roczników. Szczegółowej analizie zostały poddane wszystkie zapisy krakowskiego historiografa w Rocznikach odnoszące się do obu władców. Autor dowodzi, że Długosz charakteryzował postaci Jana i Karola IV oraz ich dokonania z punktu widzenia interesów i racji politycznych Królestwa Polskiego oraz późnośredniowiecznego ideału władcy chrześcijańskiego.

Artykuł poświęcony jest omówieniu działalności Mikołaja z Tuchowa, zapomnianego astronoma i lekarza z XV w., który zrobił karierę w Europie Zachodniej. Po studiach w Krakowie i Paryżu zajmował wpierw katedrę astronomii w Salamance, a potem był astronomem na dworze książąt burgundzkich (1464-1472) i lekarzem (od 1476) na dworze królów kastylijskich.

Artykuł dotyczy uwarunkowań towarzyszących powstania metryki (protokołów posiedzeń) kapituły katedralnej w Poznaniu (zachowanej od 1428 r.). Autor wskazuje przede wszystkim na podejmowane od schyłku XIV w. próby wprowadzenia reform zarządu majątku kapituły, co rodziło potrzebę utrwalania jej postanowień. Decydujące znaczenie dla powstania metryki miało wdrożenie tych reform (1423/1424). W tym samym czasie biskup Andrzej Łaskarz wprowadzał też szereg nowych rozwiązań kancelaryjnych.

Lista recenzentów Roczników Historycznych

Sprawy związane z udzielaniem klerykom z całej Europy święceń w Kurii Rzymskiej należały w XV w. do Kamery Apostolskiej. Najważniejszy zbiór źródeł papieskich dotyczących święceń tworzy 14 rękopisów z serii Libri formatarum, obejmujących okres 1425-1524. W artykule omówiono zawartość ksiąg z tego zespołu oraz podano katalog 202 odnotowanych tam duchownych z obszaru monarchii polsko-litewskiej, wypromowanych w Kurii.