Search

1864 sürgünü ile Kafkasya’dan koparılıp imparatorluğun çeşitli yerlerinde iskân edilen Çerkes muhacirler Osmanlı toplumunun bir paçası oldular. Kendilerine özgü gelenek ve yaşam biçimine sahip olan Çerkesler 20. Yüzyılın başında Osmanlıda gerçekleşen siyasi ve sosyal değişimden kendilerine düşen payı aldılar. 1908 yılında 2. Meşrutiyetin ilan edilmesi ile siyasi bir serbestlik havası hâkim oldu. Yeni cemiyetler, topluluklar, okullar açıldı. Basın ve yayın alanında da daha önce görülmemiş bir hareketlilik başladı. Birçok dergi ve gazete yayın hayatına başladı. Çerkesler de bu dönem de çeşitli örgütlenmelere giderek kültür, gelenek ve özellikle de eğitim alanında önemli çalışmalar yaptılar. Kurdukları cemiyetler ve bu cemiyetlerin yayın organları ile eğitim konusuna sadece Çerkesler açısından değil, bütün Osmanlı toplumuna fayda sağlayacak şekilde katkılarda bulundular. Çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti ve bu cemiyetin yayın organı Guaze eğitim konusuna oldukça önem vermiştir. Çerkes Teavün Mektebi olarak cemiyetle aynı adı taşıyan bir okul kurdular. Daha sonra Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti olarak tekrar bir topluluk kuran Çerkes kökenli münevver hanımlar Diyane adıyla bir dergi çıkardılar. Sonrasında ise Çerkes Numune Mektebini kurdular. Bu yazı Çerkes muhacirlerin eğitim faaliyetlerinin Osmanlı eğitim sistemi içerisindeki yerini inceleyecektir. İncelerken de Çerkes muhacirlerin İstanbul’da yayınladıkları Ğuaze adlı dergideki eğitim üzerine yazılan makale ve haberlerden faydalanacaktır.

Bir topluluk ya da siyasi teşekkül için yaşanabilecek en acı şey, kendi topraklarından sürgün edilmesidir. Yıllarca varlığını sürdürdüğü vatanından her türlü siyasî ve dinî yaşanmışlıklarını bırakarak uzaklaşma zorunluluğu, elbette bu duruma maruz kalan devletler ve kişiler için psikolojik bir darbedir. Özellikle sürgün edilen toplumlardaki ağır buhran onların asimile olarak zamanla hem benliklerine hem de topraklarına yabancılaşmayı normalleştirmiştir. Psikolojik savaş niteliğinde değerlendirebileceğimiz bu durum, tehlike oluşturacak yapı ve kişileri ortadan kaldırmayı başarırken arkasında bıraktığı yıkıntılar noktasında da yüzyıllarca etkisini hissettirmiştir. Bu bağlamda Mâzenderân’da hüküm süren Marâşîlerin sürgün hikâyeleri özellikle Şiâ’ya vurulan büyük bir darbedir. Şiâ ideolojisi çerçevesinde siyasi bir kimlik oluşturan Marâşîler, inançları noktasında sürekli eleştirilerek değersizleştirilmişlerdir. Bu nedenle makale onların hüzünlü sürgünlerini konu edinmektedir.

Osmanlı Devleti hukuk sistemi üzerine yapılan çalışmalar oldukça fazladır. Yapılan çalışmaların genel vurgusu, 1839 Gülhane Hattı Hümayununun sadece ferdi haklar bağlamında konu edilmemesi, aynı zamanda devletin tüm kurum ve kuruluşlarında reformasyon hareketlerinin başladığı bir dönem olarak ele alınması gerekliliğidir. Tanzimat dönemi olarak kabul gören 1839-1876 tarihleri arasında kalan süreçte, Osmanlı Devleti adli alanda pek çok ıslahat hareketlerine girişmişti. Bu ıslahat hareketleri hem kurumsal yapılaşmayı hem de muhakeme ve ceza usullerini kapsamaktaydı. Bu çalışma, Nefy-u Itlak Defterleri ışığında ceza usulünde yapılan yenileşmeyi, Tanzimat’ın ilanı sonrasında Osmanlı Devleti’nin problemli bölgelerinden birisi olan Balkanlar’dan yapılan nefy (sürgün) cezaları kapsamında incelemeyi hedeflemektedir. Aynı zamanda sürgün cezaları ile bağlantılı olarak bu dönemde Balkanlarda en fazla sürgün cezası verilen suçları ve suç çeşitlerini ortaya çıkartmayı amaçlamaktadır.