Search

Reference literature casts Marta Puretz in a role of a Gestapo informer. However, a search query conducted in the large collection of documents stored at the Archives Nationales in Paris contradicts that. It is not by accident that Puretz is called a ‘purported agent’. This article constitutes a typical, meticulously documented reconstruction of her life – in Poland, in Hungary, and also in France after the war, for only such an outlook can facilitate a revision of existing opinions. The author describes the milieu of the assimilated Cracow Jewish intelligentsia which shaped her; her stay in the ghetto and fight for survival; her escape from the camp in Plaszow and the fortunate circumstance of her having two women on the ‘Aryan’ side – her nanny and former maid – who she could always count on. Before fleeing to Hungary she received help for several months from a group of her Polish friends, who sheltered her. Hungary was not a salvation to her. It was more of a trap. An unfortunate episode was her temporary dependence on a Polish Jew, a man named Faber, who later accused her twice of cooperation with the Gestapo. In Hungary she became romantically involved with Charles Heroz, an employee of the French attache’s office in Budapest. Hiding at his place, she helped him conduct his underground anti-German activity. The couple got married in 1945 after the Red Army had captured Budapest. Accused by Faber of collaboration with the Germans, she was tried by the Hungarian People’s Tribunal, which acquitted her for lack of evidence. After Marta Puretz’s departure to France the Polish side unsuccessfully demanded her extradition for several years after putting her on a list of war criminals, to which significantly contributed Faber’s accusations.

O Tadeuszu Pudrze, katolickim księdzu pochodzenia żydowskiego i jego tragicznych losach, pisano już kilkakrotnie. Powodem, dla którego powracamy dotej postaci, jest odnalezienie w aktach Niemieckiego Sądu Specjalnego w Warszawie przechowywanych w Archiwum Państwowym w Warszawie liczącej52 karty teczki z aktami sprawy aresztowanego 24 kwietnia 1941 r. ks. Pudra. Dokumentacja ta pozwala na zweryfikowanie funkcjonujących w obiegu informacji i przekazów, a także, co nie mniej ważne, przynosi wiele nowych, nieznanych wcześniej faktów. Historycy nie wiedzieli dotąd, że Puder został osądzony i skazany przez Sąd Specjalny za typowe dla warszawskich Żydów „przestępstwo”: uchylanie się od noszenia opaski. W aktach znajdują się historia uwięzienia Pudra, przebieg dochodzenia i „rozprawy” sądowej, sentencja wyroku, dokumenty dotyczące pobytu w więzieniu przy ul. Rakowieckiej i szpitalu św. Zofii, wreszcie zapisy na temat jego ucieczki w listopadzie 1942 r. Pierwsze dwa dokumenty dotyczą przyczyn aresztowania Pudra. Potwierdziło się to, cowiedziano, lecz o czym starano się pisać jak najmniej: przyczyną aresztowania Pudra był donos złożony przez ks. Stanisława Trzeciaka – postać, wokół którejnagromadziło się wiele legend i niejasności. Aby postępowanie Trzeciaka stało się bardziej zrozumiałe, zdecydowaliśmy się przybliżyć jego sylwetkę i poglądy, a także przedstawić szerszy kontekst jego działalności i sprostować nieścisłości pojawiające się w literaturze przedmiotu. Konieczne było również przypomnienie źródeł osobistej nienawiści Trzeciaka do Pudra.

Artykuł pozwala zapoznać się z życiorysem wieloletniego współpracownika tajnych służb niemieckich, Żyda Zygmunta Messinga. Jako jeden z najlepszych agentów łódzkiego Gestapo zorganizował on własną siatkę wywiadowczą, skoncentrowaną na zwalczaniu szmuglu, ale mającą też duże sukcesy w rozpoznaniu ruchu oporu. Po wojnie polskie organa bezpieczeństwa podejmowały wielokrotnie próby jego werbunku

The book Policjant konspiratorem (a beautiful edition, in hardcover, with an art paper insert with photographs) is quite an unusual document, if only because it is the first autobiography of a blue policeman that I ever heard of. Let us begin with the author: Krasnodębski was born in Wolbórz near Piotrków Trybunalski in 1916. In the late 1930s he graduated from the police school in Mosty Wielkie and shortly before the war broke out he was on duty as a constable in Dąbrowa Tarnowska. In autumn 1939 he volunteered for the blue police and remained in the force until summer 1944. At the same time, as an underground soldier, under the pseudonym “Kostek”, he was active in the Armed Combat Union (Związek Walki Zbrojnej, ZWZ), and later in the Home Army (Armia Krajowa, AK); he infiltrated the police, forewarning his “forest” commanders about the enemies’ moves. In summer 1944, “Kostek” deserted from the police and joined the partisans. After the Red Army’s arrival, Krasnodębski was still in the underground, this time in the NIE organizationand in Freedom and Independence (Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość, WiN). He was in hiding until the early 1950s, when he was brought before a court and accused of collaboration and murdering Jews. He was, however, exonerated and returned to normal life; he devoted himself to professional work as well as patriotic and veteran’s activity. He wrote the autobiography in the mid-1980s. This is the author’s fate in a nutshell.

Artykuł stanowi analizę niepublikowanych wspomnień Adama Żurawina, konfidenta gestapo i osoby kojarzonej z tzw. sprawą Hotelu Polskiego. Żurawin spisał je przed samą śmiercią; dają one rzadką okazję do przyjrzenia się osobie współpracującej z Niemcami oczami jej samej. Analiza prowadzona jest z kilku dopełniających się perspektyw; historycznej (porównanie z innymi źródłami), literaturoznawczej (poetyka dokumentu osobistego i autokreacja) oraz psychologicznej (motywacje, uczucia). Żurawin we wspomnieniach bowiem kreuje siebie jako rycerza – bohatera, który nie splamił się współpracą, a prowadził z Niemcami (a także z Polakami) grę, mającą na celu wyłącznie ratowanie własnej rodziny. Artykuł próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy tak było w istocie i jakie elementy składają się na tę autokreację

This article attempts to define collaboration with the Nazis and the most commonly used terms both in archival sources and literature. Furthermore, cases of individual collaboration with the Gestapo are discussed. One of the typical routes that led to collaboration was the involvement of Jewish policemen, who followed more and more controversial German orders during deportations, and thus underwent a process of brutalisation and an increasing dependence on their German bosses. This article analyses modes of informers' activity in the Cracow area as well as in Hungary, which led to arrests of Jews living in hiding or under false names on the “Aryan” side. It also shows the economic exploitation of the needy and the fate of the victims arrested as a result of denunciation. The article's conclusion contains an analysis of the causes and motivations of Jews involved in the treacherous business of denunciation of fellow Jews to undertake collaboration with the Gestapo.