Search

Çalışmamızın konusu ve amacı düşünce dünyasında çalışmalarıyla önemli bir yere sahip olan İbrahim Kalın’ın modernite eleştirilerini ortaya koymak ve bu eleştirileri Bergson’un felsefesiyle yorumlayarak yeniden değerlendirmek ayrıca Kalın ve Bergson’un birbirini tamamlayan benzer düşünceler ortaya koydukları göstermektir. Her iki düşünürün de çalışmalarında modern insanın akıl temelinde yarı tanrısal özne rolüne karşı, modern aklın ötesindeki gerçekliği ve aklı yapan öncesi ve sonu olmayan bir varlığı temel almaları çalışmamıza konu olmalarını sağlamıştır. Kalın’ın hayatın anlamının, ilerlemecilik anlayışı doğrultusunda her şeyin akıl temelinde belirlenmesine karşı bir modernite eleştirisi olarak Tanrı inancını koymasının nedenleri, Bergson’da modern düşüncenin ötesinde bir varoluşu ifade eden sezgi, süre, oluş, şuur ve tekâmül gibi kavramlar üzerinden yorumlanarak, Kalın’ın eleştirilerine farklı bir perspektiften anlamsal olarak katkı sağlanacaktır. Bu bağlamda Kalın’ın merkezinde modern insanın Tanrı’dan bağımsız bir şekilde aklını kullanmaya kalkması ve kendisini dünyanın geri kalanına karşı üstün gören bir varlık olarak düşünmesinin olduğu modernite eleştirilerinin, Bergson’un felsefesi üzerinden yeniden okunması mevcut literatürü zenginleştirmesi açısından önemlidir.

Kur’an-ı Kerim son ilahi kitap olup vahiy zincirinin de son halkasını teşkil etmektedir. İnsanlığın hidayeti için gönderilen Kur’an-ı Kerim, muhataplarının ihtiyaçlarına yönelik prensipler koyarken onların dünya ve ahiret kurtuluşlarını hedeflemektedir. Bu hedefini gerçekleştirmek üzere indirilen son ilahi kitap, yirmi üç yıllık bir zaman zarfında tedrîcî bir şekilde tamamlanmıştır. Vahiy süreci boyunca indirilen âyetler ve sûreler Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafından vahiy katiplerine yazdırılmıştır. Vahyin yazdırılması esnasında âyetlerin hangi sûrenin hangi âyetleri arasına konulacağı Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafından sahabeye bildirilmiştir. Bu esnada sûrelerin de isimlerine işaret edilmiş ve birçok sûrenin ismi belirtilmiştir. Vahiy peyderpey indirilmek suretiyle tamamlandığında ise Kur’an-ı Kerim yüz on dört sûre ile son şeklini almıştır. Kur’an-ı Kerim’in isimleri olduğu gibi bu sûrelerin de isimleri bulunmaktadır. Sûre isimlendirmelerine bakıldığında ana hatlarıyla bazı sûre isimlerinin tevkîfî bazılarının ise içtihadî olduğu görülmektedir. Bu sûrelerin Mushaf’taki isimlerinin yanında başka isimlerinin de olduğu bir gerçektir. Bu meyanda bazı sûrelerin tek, bazılarının iki, bazılarının ise daha fazla ismi mevcuttur. Hatta birtakım sûreler de vardır ki onlar ortak isimle ifade edilmiştir. Sûrelere bu isimler verilirken gerek tevkîfî olsun gerekse içtihadî olsun birtakım ölçütler esas alınmıştır. Bu çalışmada sübjektif olmakla birlikte altı kriter belirlenmiştir. Bu kriterler genel hatlarıyla sûrenin ilk âyetleri veya kelimesi, içerdiği özlü ya da garip bir kelime, hurûf-u mukattaalar, sûrede anlatılan önemli bir konu veya sûrenin temel konusu, sûrede ismi geçen bir mekân veya özel bir isim olmuştur. Bu açıdan bakıldığında yüz on dört sûrenin hangi kriter altında kategorize edilmesi ve değerlendirilmesi gerektiği hususu, çözülmesi gereken bir mesele olarak ortada durmaktadır. Bu meselenin çözüme kavuşması noktasında sûrelerin isimlendirilmesinde hangi kriter veya kriterlerin esas alındığının tespit edilmesi büyük önem arz etmektedir. Önemine binaen bu çalışmada sûreler, tespit edilen kriterler altında sınıflandırılarak kategorize edilmiştir. Bu kategorizenin neticesinde hangi sûrenin hangi başlık altında incelenmesi gerektiği tespit edilmiştir. Araştırmada sûrelerin isimlendirilmesinde temel teşkil eden bu kriterler çerçevesinde örnek sûreler üzerinden inceleme yapılarak diğer sûrelerin de hangi kriterler çerçevesinde değerlendirilmesi gerektiğini dikkatlere sunmak amaçlanmaktadır. Makalede literatür tarama yöntemi kullanılmıştır. Çalışmayı genişletme babında bazı sûreler odak nokta seçilmiş, klasik ve modern tefsirler, Ulûmü’l-Kur’an’a dair yazılmış eserler, tefsir tarihi ve tefsir usulü kitapları taranmıştır. Bunun yanında konu ile alakalı diğer çalışmalar da taranarak incelenmiştir. Tarama neticesinde elde edilen bulgular ışığında konu izah edilmiştir. Araştırma, sûrelerin isimlendirilmesinde esas alınan kriterler ve bu kriterlerin hangi sûreler için temel ölçüt olduğu gibi hususların izahını kapsamaktadır. Çalışmanın neticesinde sûreler isimlendirilirken hangi kriterlerin esas alındığı, bu kriterlerin nasıl kullanıldığı ve hangi sûrenin hangi kriter altında sınıflandırılması gerektiği tespit edilmeye çalışılmıştır.

Copyright of Kırıkkale University Journal of Social Sciences is the property of Kirikkale University Journal of Social Science (KUJSS) and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Yüce Allah, ilâhî kitaplarını tek başına değil, onları açıklayan ve uygulayan peygamberlerle birlikte göndermiştir. Zira kitapları açıklayan ve onları hayatla birleştiren peygamberler olmasa vahiy metinlerinin çok farklı anlamlarda kullanılması kaçınılmaz olacaktır. Nitekim tarihi süreçte bunların çeşitli örnekleri ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda son ilâhî kitap olan Kur’ân’ın anlaşılmasında Hz. Peygamber’in söz ve fiillerini içeren hadislerin tefsir kaynaklarına nasıl katkı sağladığı, hadisler olmadığı zaman âyetlerin anlaşılmasında ve yorumlanmasında ne gibi sorunların yahut nasıl bir İslam anlayışının ortaya çıktığı nüzûl sırasına göre ilk sûre özelinde araştırılacaktır. Buna göre, rivayet tefsirlerinden Taberî’nin (öl. 310/923) Câmiu’l-Beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân’ı, akıl ve nakli birlikte esas alan İmam Mâturîdî’nin (öl. 333/944) Tevîlâtü’l-Kur’ân’ı, akla öncelik veren Mutezile’ye müntesip ez-Zemahşerî’nin (öl. 538/1144) el-Keşşâf ʿan hakāʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl ’i, Muhammed Abduh’un (1849-1905) Tefsîru cüz’i Amme’si, Şinkîtî’nin (1907-1974) Edvâʾü’l-beyân fî îzâhi’l-Kurʾân bi’l-Kur’ân’ı, Bayraklı’nın Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri esas alınarak bunların kullandıkları hadisler incelenecektir. Yine ilk dönem müelliflerinden Abdurrezzâk b. Hemmâm’ın (öl. 211/826) hem hadis hem tefsir kitabı incelenecektir. Ayrıca hadis kitaplarındaki tefsir bölümlerinde mezkûr sûrede zikredilen hadisler incelenecek ve tefsir kitaplarıyla karşılaştırması yapılacaktır.

Yüce kitabımız Kur’ân-ı Kerîm’in mûcizeliğine ve eşsizliğine birer delil olan âyet-i kerîmelerin, sûre içinde ve Kur’ân’ın tamamında var olan sayılarıyla ilgili farklı rakamlar dile getirilmiştir. Bu durum Ulûmu’l-Kur’ân konuları içinde, Kur’ân’ı Kerîm’e ziyâde ve noksanlık gibi tahrifatlara imkân vermeyecek bir şekilde kaideleri, esasları tespit edilen bir ilim olan Âddü’l-Ây başlığında, Hz. Peygamber’e, onun ashabına isnâdı sabit bir ilimle ele alınmıştır. Kur’ân harflerinin kelimelerinin, ayetlerinin ve sûrelerinin adedini irdeleyen bu ilimde, İslam âlimleri bu konuyu derinlemesine ele almışlar ve değişik görüşler dile getirmişlerdir. Genel kabule göre 6666 sayısı öne çıksa da bu doğru bir rakam değildir ve mevcut mushafta âyet sayısı 6236’dır.Âyet sayıları ile ilgili sahâbe, tâbiîn ve daha sonraki âlimler farklı görüşler belirtmişlerdir. Sahâbeden, Hz. Ali (öl. 40/661) (r.a.) 6236, Abdullah İbn Mes’ud (öl. 32/652) 6218, Ubey b. Ka’b (öl. 33/654) 6210 ve Abdullah İbn Abbas (öl. 68/687) da 6216 sayılarını vermişlerdir. Hz. Ali’nin (r.a.) vermiş olduğu sayı elimizdeki mushafta var olan sayı ile eşittir. Tâbiînden Sa’id b. Cübeyr (öl. 95/714) 6216, Muhammed İbn Sîrîn (öl. 110/729) 6216, Atâ İbn Ebî Rebâh (öl. 115/732) 6177, Humeyd et-Tavîl (öl. 142/759) 6212 rakamlarını vermişlerdir. Kırâat imamlarından da Medineliler 6217, Mekkeliler 6219, Basralılar 6205, Kûfeliler 6236, Şamlılar 6220 sayılarını vererek farklı görüşlerini bildirmişlerdir. 114 sûrenin tamamında ihtilaf olmayıp sadece 75 sûrede ihtilaf vardır. Bununla birlikte bazı sûrelerin âyet sayılarında bir tartışma söz konusu olmayıp, mevcut mushafla aynı olup sadece hangi âyetlerin müstakil olduğuyla ilgili bir tartışma söz konusudur.Farklı görüşlerin oluşmasında bazı nedenler vardır. Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Kur’ân öğretiminde veya meydana gelen bazı olaylarda açıklama yaparken yapmış olduğu tilâvetler, âyet sayılarındaki ihtilafın temel nedenlerinden biri sayılabilir. Çünkü bütün bunlarda Hz. Peygamber vakfedilecek yerleri de öğretiyordu. Zamanla Hz. Peygamber bazı âyetleri vasl ederek okuyordu. Bu duruma şahit olan sahabe birkaç âyetin birleştirilmesiyle yapılan bu uygulamayı tek âyet zannediyordu. Bunun neticesinde de sahabe rivâyetlerde farklı rakamlar bildirilmiş oluyordu. Sûrelerin başlarında bulunan besmelelerin ve Hurûf-u Mukattaa’ların müstakil bir âyet sayılıp sayılmaması da âyetlerin sayısı ile ilgili farklı görüşlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu sebeplerin yanında elimizde bulunan Mushaflarda tek âyet olarak yer alan bazı âyetlerin birden fazla âyet sayılması veya tek olarak yer alan bazı âyetlerin birleştirilerek tek âyet sayılması da âyetlerin sayısı ile ilgili ihtilafın nedenlerindendir.Kırâat çalışmaları ilk asırlarda daha çok Mekke, Medîne, Kûfe, Basra ve Şam’da yoğunlaştığı için Kurrâ’dan bazıları bulundukları beldelerde meşhur olmuşlar ve bu beldelerin anılmasıyla akla gelir olmuşlardır. Âyet sayılarını değerlendirirken de kurrâların yerine bu şehirler zikredilmiştir. Medîne denilince Medeniyyü’l-Evvel, Medeniyyü’l-Ahîr; Hicaz denilince Medîne ve Mekke; Irak denilince Basra ve Kûfe; Haremiyyi denilince Medîne ve Mekke; Şam denilince de Dımeşk ve Hımsıyyi anlaşılmıştır. Ca‘berî ise “Hımsıyyi” ayrı bir ekol olarak kabul etmiştir.Âyetlerin sayısıyla ilgili ilk dönemlerden itibaren âlimlerimiz değişik eserler meydana getirmişlerdir. Bununla birlikte konuyla alakalı Ebû Amr ed-Dânî ve Burhâneddin el-Ca‘berî’nin yazmış olduğu eserler âlimlerimiz tarafından temel kaynak olarak kabul edimiş ve bu âlimlerin âyet sayıları ile ilgili görüşleri hep ön planda kalmıştır. Biz de bu makalemizde konumuzla ilgili yazılmış diğer eserlerden faydalanmakla beraber, bu alanda öne çıkan Dânî’nin “el-Beyân fî Âddi Âyi’l-Kur’ân”ını ve Ca‘berî’nin “Husnü’l-meded fî fenni’l-aded”ini dikkate alarak, âyet sayılarındaki ihtilafların sûre sûre değerlendiirmesini yapacağız ve ihtilaf edilen âyetleri tek tek belirteceğiz.

Ayetlerin meydana getirdiği ve Kur’an bölümleri olan sureler, uzunluk ve kısalıklarına göre bazen bir bazen de birden çok konuyu işlerler. Üslup, vezin, konu, büyüklük gibi birçok açıdan Mekkî ve Medenî sureleri birbirlerinden ayırmak mümkündür. Mekkî surelerde tevhit, ahiret ve nübüvvet gibi temelde üç ana tema ele alınır. Medenî surelerde ise bunlara ilaveten genel itibariyle sosyal ve bireysel hayata ilişkin hükümlere, ibadetlere ve Yahudi ve Hristiyanlarla ilgili açıklamalara yer verilir. Âlimlerin çoğunluğu tarafından Mekkî bir sure olduğu ifade edilen Mâun suresi, konu, üslup ve nüzul dönemi itibariyle erken dönemde nazil olan kısa bir sure olmasına karşın, tefsirlerde parçacı bir yaklaşımla ve iki bölüm halinde tefsir edilmiştir. Özellikle 4-7. ayetler münafıklarla ilişkilendirilerek açıklanmış, buna bağlı olarak salat, riya, veyl ve mâûn sözcükleri Kur’an ve sure bütünlüğünde taşıdıkları anlamlar dikkate alınmadan izah edilmişlerdir. Bu çalışmada, Mâûn suresinin Mekkî ve “bütün bir sure” olduğu düşüncesi, değişik açılardan ve farklı başlıklar altında incelenmiştir.

Oryantalistlerin nazarında Kur’an-ı Kerim’in mevcut mushaf tertibi, O’nun kompozisyon bütünlüğünden yoksun olmasına ve anlaşılmamasına neden olan başat unsurdur. Bu durum aynı zamanda Kur’an metninin anlaşılmasının önündeki en büyük engel olarak da değerlendirilmiştir. Oryantalizmin Batı’da üniversitelerin çatısı altında pozitivist, seküler bir yaklaşımla ve bilimsel bir formatla inşa edildiği On Dokuzuncu yüzyılda, önce Yahudi ve Hristiyanların akabinde de Müslümanların kutsal kitapları tarihsel krtik, hermönötik ve semantik gibi bazı yeni yöntemler ışığında yeniden incelenmeye başlanmıştır. Bu girişimde temel gaye, ilahi kelamın muhatap aldığı insanla ilk karşılaştığı zamanı ve şartları tespit ederek hitabın ilk anlamına nüfuz edebilmektir. Bu çerçevede oryantalistler, Müslümanların kutsal kitabı Kur’an’ı Kerim’in âyetlerinin hangi zaman dilimi ve tarihsel şartlarda nazil olduğunu tespit etmek amacıyla önemli araştırmalar kaleme almışlardır. Bu çalışma, Kur’an tarihi ve kronolojisinin tespiti konuları hakkında oryantalist gelenek tarafından ittifakla en yetkin isimlerden biri olarak kabul edilen Theodor Nöldeke’nin Kur’an vahyini tarihlendirmede başvurduğu yöntemleri Geschichte des Qorans adlı eserini referans alarak bazı örnekler üserinden tanıtmayı ve tahlil etmeyi amaçlamaktadır.

Bu makalede özellikle son dönemde Kur’ân surelerini dönemlere göre tasnif edendört araştırmacı ve ilgili çalışmaları ele alınmıştır. Bu çalışmalarda Mekkî sureler; nüzulrivayetleri, surelerin üslup ve içerikleri dikkate alınarak dönemlere ayrılmış, aynızamanda sureler, bu dönemlerde cereyan eden olaylarla da ilişkilendirilmiştir. Yine bumakalede, ilgili çalışmalarda kullanılan yöntemler ve elde edilen sonuçlar üzerinde durulmuş,ictihada dayalı bu türden tasnifl erde ortak sonuçlara ulaşılmasının imkânı sorgulanmıştır.Ancak bu çalışma, herkes tarafından kabul edilebilecek bir sure tertibininmümkün olmayışı yanında, belki de bu imkânsızlığın bir sonucu olarak ortaya çıkandönemsel tasnif çalışmalarında da ortak bir sonuca ulaşılamayacağını göstermektedir.

Copyright of IUG Journal of Sharia & Law Studies is the property of Islamic University of Gaza and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)