Search

I periodi dell’Avvento e quello successivo del tempo di Natale offrono uno spaccato complesso di quella che era la coscienza folclorica e liturgico-musicale dei territori istriani, quarnerini e dalmati. Alla sovrapposizione delle residue credenze pagane si era sovrapposta la grande tradizione cristiana nella sua declinazione cattolicoromana e aquileiese, che aveva modellato per secoli, sovente in osmosi anche con le tradizioni d’Oltre Mare (Veneto e Venezia), repertori e costumanze sociali legate alle celebrazioni rituali del Natale. Attraverso la registrazione e la conservazione delle ultime testimonianze, avviatasi a partire dall’inizio del Novecento scorso per iniziativa di singoli studiosi, si è potuto dare testimonianza a un quadro di tradizioni rituali alquanto ricco e complesso anche nelle sue connessioni, ulteriore prova della grande ricchezza culturale d’impronta latino-veneta un tempo offerta dalle popolazioni delle coste dell’Adriatico Orientale, mosaico non piccolo che contribuisce anch’esso all’identità collettiva della nazione italiana., Razdoblje došašća i razdoblje nakon Božića nude složen presjek nekadašnje folklorne i liturgijsko-glazbene svijest istarskog, kvarnerskog i dalmatinskog područja: preklapanja zaostalih paganskih vjerovanja nadograđena su velikom kršćanskom tradicijom u rimokatoličkom i akvilejskom izričaju, koja se stoljećima oblikovala repertoare i društvene običaje vezane uz obredne proslave Božića, vrlo često u osmozi i s prekomorskim tradicijama (Veneto i Venecija). Zahvaljujući snimkama i čuvanju posljednjih svjedočanstava, čije je prikupljanje započelo početkom prošlog dvadesetog stoljeća na inicijativu pojedinih znanstvenika, bilo je moguće prenijeti svjedočanstvo o prilično bogatim i složenim ritualnim tradicijama, čak i u njihovim međusobnim vezama, što je još jedan dokaz velikog kulturnog bogatstva s latinskovenetskim pečatom koje je nekada nudilo stanovništvo istočne obale Jadrana, što je nemali mozaični doprinos kolektivnom identitetu talijanske nacije. Vrijeme pripreme za Božić u Istri bilo je prije svega pojava čarobne dimenzije u kojoj nalazimo životinje koje govore, ukleta bića i mjesta poput krsnika i raskrižja (cavalcanti i crosère). Bilo je to i vrijeme darivatelja, prikazanih u popularnim likovima Sv. Nikole i Sv. Lucije. U tom periodu u Istri održalo se i praznovjerje u predviđanja po kalendama. U liturgiji adventskog doba obnovljeni su obredi mise zornice i pjevanje drevnih narodnih hvalospjeva: takozvane tempora invernali, Božićna Devetnica u gregorijanskom napjevu, Missus u obližnjem Friuliju i u brdskom predjelu Veneta, a priprema jaslica i božićnog drvca upotpunili su sliku punu sugestivnih proslava i obiteljskih tradicija.

Il saggio affronta in prospettiva storiografico-narrativa la complessa vicenda della battaglia di Lepanto e le conseguenze sul culto e la venerazione della Madonna del Rosario nelle terre istriane, quarnerine e dalmate, già fervide di religiosità mariana. Considerando prima l’origine e sviluppo della festa del Rosario, si rievocano la partecipazione di equipaggi istriani e dalmati alla storica battaglia e le celebrazioni successive alla vittoria nella capitale della Serenissima. Quindi si tratta della diffusione della devozione in tutta la costa adriatico -orientale attraverso pratiche religiose, istituzione di confraternite e intitolazioni di chiese nonché attraverso le prassi della marineria e l’esperienza dei canti liturgici, ricordando, infine, la potenza simbolica che tale evento ebbe ad esercitare lungo i secoli nella società civile., U eseju, koji se prije svega bavi marijanskom pobožnošću u Istri i na Kvarneru još od akvilejskog perioda, raspravlja se o podrijetlu i nastanku blagdana Gospe od Ružarija kojim se slavi pobjeda kršćanske vojske nad Turcima u Lepantskoj bitci 7. listopada 1571. Obuhvaćena je povijesna pozadina i okolnosti bitke, postavljajući to nemirno povijesno razdoblje u okvir vremena i ističući sudjelovanje Istrana i Dalmatinaca u tom pomorskom srazu o kojem svjedoči relikvija na poznatom oltaru Colleoni u Motovunu. U eseju se spominju i proslave nakon pobjede u Veneciji, uzimajući u obzir progresivno širenje kulta diljem istočne jadranske obale. Nisu samo liturgijske službe, posvećenje crkava, kapitela, kapela i imenovanje bratovština potaknule pobožnost Gospi od Ružarija u Istri i Dalmaciji, čiju su pobjedu proslavili i stihotvorci, već su joj posvećivani i mornarički obredi, o čemu svjedoče i brojni izvještaji o putovanjima. Naposljetku, ističe se simbolička snaga kojom je ovaj događaj stoljećima oblikovao civilno društvo, primjećujući kako su putem svetih marijanskih pjesama intoniranim prema popularnim ili akvilejskim obredima, istarski vjernici prenosili vjersku i glazbenu osjetljivost spojenu u gotovo identitetsku dimenziju u kojoj je snažno odjeknuo i kult na tragu marcijsko-akvilejske baštine koja je bila poticaj za pobjedu nad Turcima u Lepantu.

La complessa vicenda storico-religioso-politica del Patriarcato di Aquileia ha disegnato anche nei secoli la mappa rituale e musicale sacra di tutto l’Alto Adriatico, contribuendo attraverso le sedi patriarcali filiate di Grado e Venezia alla formazione di un repertorio musicale sacro denominato comunemente “patriarchino”, sintesi di modus canendi di diversa origine. Dalla Dalmazia sino al Cadore e alle montagne del Comasco questo vero e proprio canto, gelosamente conservato da popoli anche di lingue diverse e dal clero, è sopravvissuto sino ai rivolgimenti del Novecento, ecclesiastici (applicazioni coatte del nuovo canto gregoriano e riforme liturgiche conciliari) e storici (esodi e spopolamento): la registrazione e conservazione delle ultime testimonianze per lo più può dirsi oggi conclusa con la scomparsa degli ultimi depositari di una tradizione per lo più orale, ignorata dalla musicologia e affrontata solo negli ultimi decenni dall’etnomusicologia., Složena povijesna, vjerska i politička povijest Akvilejskog patrijarhata odredila je tijekom stoljeća ritual i sakralnu glazbu cijelog Sjevernog Jadrana, pridonoseći putem filijala patrijarhalnog sjedišta u Gradu i Veneciji formiranju svetog glazbenog repertoara koji se obično naziva patriarchino i predstavlja sintezu načina pjevanja (modus canendi) različitog podrijetla. Od Dalmacije do Cadorea i planina oko jezera Como ova je pjesma, koju su narodi različitih jezika i svećenstvo ljubomorno čuvali, preživjela sve do raznih prevrata u 20. stoljeću i to crkvenih (prisilne primjene novog gregorijanskog napjeva i odluke koncila o reformi liturgije) i povijesnih (egzodusi i depopulacija). Postupak snimanja i čuvanja posljednjih svjedočanstava, započetih krajem 60-ih na inicijativu pojedinih znanstvenika, uglavnom se danas može smatrati gotovim nakon što su nestali posljednji čuvari uglavnom usmene i samo ponekad pisane tradicije koja je ignorirana od nastajuće muzikologije, a kojima se etnomuzikologija bavi tek posljednjih desetljeća. Baština patrijarhijskog napjeva je neiscrpno bogatstvo koje u svojim melizmima i harmoničnim čarima otkriva spoj pučkih osjećaja u modalitetima izvođenja s tradicijama liturgijskog cantus firmus.

Il presente contributo, premessi brevi cenni sulla storia locale ed ecclesiastica, indaga per la prima volta contesto, religiosità e repertori musicali-sacri della par-rocchia di Visinada, correlando le sopravvivenze musicali ai calendari liturgico e rituale della cittadina istriana. L’esame delle testimonianze orali raccolte e lo spoglio delle fonti disponibili hanno consentito l’emersione di elementi identi-tari del repertorio laudistico e patriarchino, inquadrati in un sistema di tradizioni rituali e folcloriche di eredità veneto-adriatica venuto improvvisamente meno a seguito dell’esodo e dall’applicazione della riforma liturgica conciliare. Completa il saggio una serie di trascrizioni musicali inedite di melodie tratte dai repertori rilevati nel territorio di Visinada., Ovaj doprinos, nakon kratkih bilješki o lokalnoj i crkvenoj povijesti, prvi put istražuje kontekst, religioznost i sakralni glazbeni repertoar u župi Vižinada, stavljajući u korelaciju preživjelu glazbu s liturgijskim i obrednim kalendarom istarskog gradića. Ispitivanje prikupljenih usmenih dokaza i pregled dostupnih izvora omogućili su otkrivanje nekih elemenata tipičnih za akvilejski repertoar i za laude što spadaju u sistem obrednih i folklornih tradicija mletačko-jadranskog nasljeđa. Te su tradicije naglo nestale iz Vižinade uslijed egzodusa i primjene liturgijske reforme nakon crkvenog sabora u prošlom stoljeću. Doprinos je upotpunjen nizom neobjavljenih prijepisa melodija preuzetih iz istraženih repertoara na području Vižinade. Potpuno je dokazano da je i sredina u Vižinadi zadržavala sve one višestoljetne običaje kao i sve ostale zajednice naseljene u dolini rijeke Mirne. Folklor, glazbeno-liturgijsko nasljeđe, obredni i kalendarski običaji, prehrambene i poljoprivredne tradicije su se stapale, homogenizirajući narode i načine življenja prema zajedničkim modelima one civilizacije koju danas možemo nazvati latinsko-mletačkom civilizacijom Istočnog Jadrana.

Per la prima volta viene preso in esame il panorama musicale sacro relativo alla cittadina istriana di Pirano d’Istria, realtà da sempre influenzata anche nel campo rituale-mu-sicale dalla cultura veneziana e di area italiana. L’interruzione, a seguito dell’esodo postbel-lico da Pirano, della ritualità e delle esecuzioni musicali – sacre secondo la stretta tradizione osservata da secoli nel Duomo di San Giorgio è in parte compensata dalla sopravvivenza di abbondante materiale archivistico e documentale peranche di tradizione orale, relativo alle ufficiature di rito cattolico romano secondo la codificazione tridentina, tuttora presente a Pirano in archivi pubblici ecclesiastici e in raccolte private. La complessità della rilevazione effettuata consente di tracciare un primo panorama degli esecutori e degli strumenti e for-nisce un’elencazione pressoché esaustiva delle partiture ancora esistenti, anche per opera e merito del conte Stefano Rota, intellettuale attivo a Pirano a fine Ottocento sul fronte della catalogazione e della conservazione dei beni librari e archivistici., Po prvi put se razmatra sakralna glazbena baština Pirana, gradića koji je oduvijek bio pod utjecajem mletačke i talijanske kulture, pa tako i u području muzičke liturgije. Prekid obreda i glazbenih izvedbi temeljenih na čvrstoj tradiciji koja je stoljećima poštivana u Župnoj crkvi sv. Jurja, uslijed poslijeratnog egzodusa iz Pirana, djelomično je nadoknađen preživljavanjem bogatog arhivskog i dokumentarnog materijala, pa i usmene tradicije, koji se odnosi na rimsko-katolički obred kodificiran na Tridentskom koncilu. Vrela se još uvijek nalaze u Piranu u javnim, crkvenim i privatnim arhivima.Provedeno temeljito istraživanje omogućava nam izradu prvog pregleda izvođača i glazbala te daje gotovo potpuni popis još uvijek postojećih partitura, što je i zasluga grofa Stefana Rote, erudita i intelektualca koji se krajem 19. stoljeća u Piranu bavio katalogizacijom i očuvanjem knjižne i arhivske baštine.

Il contributo affronta dapprima la musica d’arte della Collegiata di S. Eufemia, ricordandone i suoi compositori. Si accenna poi ai gruppi corali e strumentali. Vengono indi tratteggiati i generi della musica popolare a Rovigno. Infine, completano il contributo le trascrizioni di alcune partiture inedite del repertorio rovignese., Rovinjsko glazbeno nasljede obuhvaca pluralitet i raznolikost osjecaja u raznim žanrovima glazbe koji su se izvodili od pocetaka akvilejske crkvene tradicije do 20. stoljeca. Umjetnicka glazba i liturgijsko pjevanje u zbornoj crkvi sv. Eufemije doprinijeli su tijekom stoljeca održavanju i sazrijevanju snažnog glazbenog kolektivnog puckog senzibiliteta, što je dovelo do nastanka, izmedu 18. i 19. stoljeca, brojnih zborskih i instrumentalnih skupina. Rovinjska narodna glazba tek u 20. stoljecu doživljava valorizaciju bogatog repertoara i spontanost izvodenja. Pocetak doprinosa posvecen je razmatranju umjetnicke glazbe zborne crkve sv. Eufemije i njenim skladateljima. Zatim se prikazuju zborske i instrumentalne grupe te opisuju žanrovi rovinjske narodne muzike. U prilozima su doneseni prijepisi nekoliko neobjavljenih partitura iz rovinjskog repertoara.

Il presente contributo riunisce per la prima volta tutte le fonti attualmente disponibili relative ai cosiddetti canti calendariali nella parlata istro-veneta diffusi un tempo a Muggia (dal secolo XIX ad oggi), fornendo altresì le trascrizioni a stampa di tutte le versioni testuali e musicali (edite ed inedite) in notazione diastematica moderna (chiave di sol). Il contributo prende in esame tutte le versioni esistenti della lauda (canto calendariale) “Siam venuti cari amissi”, cantato alla vigilia della festa di Ognissanti e della Madonna della Salute., Ovaj rad, nakon uvodne klasifikacije glazbenog folklora i prikaza načina njegovog izvođenja na području Trsta i Istre, okuplja po prvi put sve dosadašnje dostupne izvore koji se odnose na takozvane kalendarske napjeve na istarsko-venetskom narječju. Nekada su bili prisutni u Miljama (Muggia), a na tom su području od 19. stoljeća do danas i pronađeni. Također su preneseni i svi prijepisi tekstualnih i glazbenih verzija (objavljenih i neobjavljenih) u modernoj diastematičnoj notaciji (u G-ključu), nudeći na taj način kulturnim djelatnicima s tog područja model za ponovno predstavljanje tradicionalnih folklorističkih djela koja čine pučki identitet Milja i njegove okolice. Analizirane su i sve postojeće verzije laude „Siam venuti cari amissi“, kalendarskog napjeva što se izvodio po kalama gradića, ponekad i višeglasno, uoči blagdana Svih Svetih i Gospe od Zdravlja. Istovremeno, to je svjedočanstvo o venetskom porijeklu Miljanskog narječja.

Il presente contributo pone l’attenzione sul grande repertorio tradizionale di canto liturgico di rito cattolico romano latino del tempo di Quaresima e della Settimana Santa, tramandato nella prassi delle maggiori chiese dell’Istria e del Quarnero nonché nelle sedi vescovili della Dalmazia secondo le antiche modulazioni di quello ch’era denominato popolarmente canto patriarchino, canto liturgico di tradizione orale in lingua latina, monodico e polivoco, erede della tradizione aquileiese – gradense e marciana. A tale repertorio patriarchino si affiancavano nell’uso delle chiese istriane almeno sino agli anni Cinquanta del secolo scorso quello di origine laudistica e quello popolare di più recente fattura., Ovaj doprinos želi prikazati korijene, kroz najoriginalnije obredne i glazbeno-sakralne oblike, velikog tradicionalnog repertoara rimokatoličkih liturgijskih pjesama koje su se izvodile u vrijeme Korizme i Velikog tjedna (od Cvjetnice do Uskrsa) u većim crkvama Istre i Kvarnera te u sjedištima biskupija u Dalmaciji, na temelju starih modulacija onoga što se popularno nazivalo patrijarhijska pjesma, odnosno jednoglasne i višeglasne liturgijske pjesme usmene predaje na latinskom jeziku koje su naslijedile tradiciju Akvileje, Grada i Venecije. Uz patrijarhijski repertoar u istarskim crkvama paralelno su se izvodili, barem do pedesetih godina prošlog stoljeća, kako onaj s porijeklom u laudama tako i pučki hvalospjevi recentnijeg nastanka. Nakon napomene o razlikama između tradicionalnih repertoara liturgijskih pjesama u Istri, iznose se najvažniji obredni i glazbeni običaji u vrijeme Korizme (misa na patrijarhijski način, večernjica, povečerje, korizmene molitve, križni put) i tekstovi nekih od najpoznatijih hvalospjeva korizmenog doba raširenih u istarskim i kvarnerskim mjestima. Posebna je pažnja posvećena Velikom tjednu kao srcu liturgijske godine. Na kraju doprinosa predstavljen je niz prijepisa neobjavljenih liturgijskih melodija koje su odabrane kako bi se primjerima objasnili, ovdje razmotreni, razni glazbeni žanrovi.

Il presente saggio vuole essere un contributo alla conoscenza del culto della Martire e Santa Eufemia di Rovigno, con l’obbiettivo di ricostruire le cerimonie liturgiche officiate secondo il rito cattolico–romano, ora straordinario, nel duomo rovignese nel giorno della sua festa nel periodo che arriva fino alla seconda guerra mondiale, L’autore tratta pure della devozione popolare e della letteratura fiorita in devoto omaggio alla Santa., U ovom su doprinosu prvi put objedinjeni rasploživi izvori koji se tiču štovanja mučenice Svete Eufemije iz Kalcedona, suzaštitnice Rovinja. Cilj ovog članka je da rekonstruira sve liturgijske svečanosti koje su se tradicionalno slavile na dan njenog blagdana po rimokatoličkom ceremonijalu (sada izvanrednom) u stolnici posvećenoj sv. Juraju i sv. Eufemiji, na temelju obreda koji su se poštivali do Drugog svjetskog rata te do liturgijske reforme Drugog vatikanskog koncila. U doprinosu je posebna pažnja posvećena glazbeno-sakralnim aspektima, predstavljena su, također, neobjavljena svjedočanstva o pučkom štovanju, o procvatu književnosti u čast svetice, o glazbeno-sakralnim jednoglasnim i višeglasnim skladbama izvođenim tijekom blagdana, te o javnom sajmu čije je postojanje u Rovinju potvrđeno već od 16. stoljeća.

Il presente contributo riporta una nuova cronotassi dei Vescovi succedutisi sino alla soppressione della diocesi stessa. Cogliendo la complessa vicenda della lingua liturgica usata nella diocesi petenate, orientata tra quella latina e quella veteroslava, il contributo ricostruisce le tradizioni rituali in uso nel territorio di Pedena collegate all’anno liturgico e calendariale., Nakon uvodnih napomena o opre~nom porijeklu Pi}anske crkve i njene biskupije, ovaj doprinos donosi novi kronolo{ki redoslijed biskupa koji su vodili dijecezu sve do njenog ukidanja. Razmatraju}i slo‘eni slu~aj liturgijskog jezika kori{tenog u Pi}anskoj biskupiji, orijentiranog na latinski i staroslavenski, ovaj doprinos rekonstruira obredne tradicije vezane za liturgijsku i kalendarsku godinu na Pi}an{tini, isti~u}i tipi~ne posebnosti lokalnog folkolora i rituala. Pi}anska biskupija, koja je stolje}ima kao klin ulazila u podru~je Mleta~ke Istre, bila je izlo‘ena germanskim, slovenskim, hrvatskim i latino-venetskim utjecajima kroz biskupe najrazli~itijih narodnosti, koji su se redali na stolici Nikifora biskupa i ispovjedatelja. Oni su ipak zadr‘ali unificiraju}e latinske obrede u svojoj katedrali, iako su djelovali u slo‘enom etno-jezi~nom ambijentu, uvijek pro‘etom miroljubljivo{}u. Analiza pre‘ivjelih materijala pismenog i usmenog naslje|a, koji se odnose na obrednu, folklornu i glazbeno-sakralnu tradiciju, potvr|uju etno-kulturalnu slo‘enost male biskupije na razme|i izme|u latinskog i slavenskog svijeta, a ipak uvijek usmjerenoj prema onoj varijanti klasi~ne latinske kulture kakvu je iskazivalo stanovni{tvo na obalama isto~nog Jadrana. Ne mo‘e se, stoga, prihvatiti niti s povijesnog gledi{ta niti s crkvenog, mit o nekom izvornom Pi}nu, kao {to neka recentnija tuma~enja sugeriraju, ve} samo onaj o Pedeni klasi~ne i latinske kulture koja je otvorena prema svim njenim etni~kim sastavnicama, a ~ije ime postoji u brojnim varijantama kao {to su Petina, Pedina, Petena, Pethena, Pucinum, Pentapolis, Pi}an, Pichian, Pyben, Piben, Piebnn i Biben, {to potvr|uju spomen-plo~e i natpisi.

Il presente contributo traccia un quadro delle ricerche e degli studi compiuti negli ultimi due secoli sul canto popolare di matrice istro-veneta, diffuso sulla costa adriatica orientale (Istria e Zara), evidenziando i principali studiosi e i maggiori risultati conseguiti. Propone quindi una distinzione dei generi o forme vocali in cui tale repertorio si manifesta (villotte, bassi, bitinade, arie notturne o da nuòto, stornelli, inni corali, canti a contenuto politico, canti dell’esodo, canti religiosi) cogliendo lo stato attuale delle ricerche e degli aspetti esecutivi di tale canto nei vari contesti di riferimento. Degli studi e delle ricerche inerenti al canto popolare istro-veneto si propone, infine, anche una bibliografia aggiornata. La costa adriatica orientale denota una vivacità musicale ricca e diversificata, che, partendo dagli albori aquileiesi tocca profondamente gli aspetti folclorici popolari, riunisce un repertorio dai tratti originali e che, soprattutto, riferendomi agli aspetti musicali sacri (canto patriarchino) e profani (canto popolare), ha consentito il formarsi nei secoli di una sensibilità musicale ad ogni livello, tale da contribuire essa stessa al sentimento d’appartenenza ad una civiltà peculiare ed unica: nelle sue componenti istriana, quarnerina, fiumana e dalmata. Compito, certamente arduo, di una musicologia istriana dovrebbe essere oggi anche quello di trarre in salvo le ultime testimonianze della musica vocale popolare di derivazione istro-veneta e non soltanto quelle di derivazione croata o slovena, essendo tale musica vocale l’anima fondante dell’essenza istriana insieme con le altre anime etno-musicali della nostra penisola.

Il presente contributo, premessi alcuni cenni definitori del fenomeno del canto patriarchino di tradizione orale, traccia un quadro delle molteplici cause (di ordine generale e specifico) che condussero a partire dal 1596 sino quasi ai giorni nostri alla dismissione progressiva del repertorio latino nelle diocesi dell’Adriatico Orientale con particolare riferimento al Veneto, al Friuli, all’Istria e alla Dalmazia, illustrando le sopravvivenze attuali nei relativi contesti esecutivi, suggerendo prospettive eventuali di riutilizzo anche nel rito romano ordinario ed evidenziando, infine, come sulla sponda orientale il dibattito musicale – sacro d’inizio Novecento non ponesse codesti territori ai margini ma, anzi, nel cuore del fermento culturale europeo., U ovom se doprinosu, nakon nekoliko uvodnih napomena o usmenoj tradiciji patrijar{ijskog pjevanja, kojeg je tako definirao Istranin Babudri 1911., daje slika vi{estrukih razloga (op}ih i posebnih, kao npr. migracija prema Furlaniji ili egzodus prema Istri) koji su doveli, po~ev{i od akvilejskog pokrajinskog koncila iz 1596. pa gotovo sve do dana{njih dana, do postupnog napu{tanja latinskog repertoara patrijar{ijske matrice iz Akvileje u biskupijama isto~nog Jadrana, posebno se osvrnuv{i na Veneto, Furlaniju, Istru i Dalmaciju. Autor isti~e kao glavne uzgredne razloge krize repertoara novi kontekst cecilijanskog reformatorskog pokreta sakralne glazbe s kraja 19. stolje}a, izdanje novih liturgijskih knjiga gregorijanskog pjevanja, predlaganje nove jednoglasne i vi{eglasne sakralne glazbe cecilijanske izrade u okvirima novih glazbenih ustanova nastalih u Istri u drugoj polovici 19. stolje}a, postepeni nestanak bratov{tina nakon Napoleonovih reformi, te pojednostavljeno tuma~enje liturgijske reforme odre|ene na drugom Vatikanskom koncilu. Obja{njava, zatim, slu~ajeve napu{tanja repertoara u Venetu, Furlaniji i u ve}im istarskim i kvarnerskim sredinama, te sada{nje pre‘ivljavanje u odre|enim izvedbama, sugeriraju}i mo‘ebitno ponovno kori{tenje u okviru redovnog rimskog obreda, te isti~u}i kako u raspravi o sakralnoj glazbi na po~etku 20. stolje}a isto~na obala Jadrana nije bila na marginama, ve} u srcu europskih kulturnih previranja.

Il presente contributo offre un quadro dei rituali di questua cosiddetti della Stella, che annualmente si rinnovavano nel periodo tra Natale e l’Epifania nelle cittadine già venete della regione istriana e quarnerina, secondo schemi diffusi anche nelle regioni alpine e prealpine, durante i quali erano intonate antiche laudi a tema epifanico, anche a più voci, retaggio orale della tradizione laudistica post-tridentina, praticata in funzione controriformista., Ovaj doprinos oslikava takozvane molitvene rituale “Zvijezde” (ili kolede) koji su se svake godine obnavljali u razdoblju izme|u Bo‘i}a i Bogojavljanja u biv{im mleta~kim gradi}ima istarske i kvarnerske regije po obrascima rasprostranjenima i u mleta~kim alpskim i predalpskim podru~jima germanskog govora te u susjednim ~e{kim, ma|arskim i slavenskim zemljama. U tom su se periodu pjevali srednjovjekovni hvalospjevi na temu bogojavljanja, ponekad i u vi{eglasju, kao usmena ba{tina molitvene tradicije nastale nakon Tridentinskog koncila, a u slu‘bi protureforme prakticirala se na cijelom podru~ju Mleta~ke republike. Posebno su obra|ene tri rasprostranjene pjesme tog obreda: “Mi smo tri kralja s Istoka koji smo vidjeli veliku zvijezdu” (Noi siamo li tre re d’Oriente che abbiam vista la gran stella), “Sjajna zvijezda” (La chiara stella) i “Mi smo tri kralja... {tujemo Isusa koji je ve}i Kralj” (Noi siamo i tre re... ad adorare Gesù ch’è un Re superiore), a za istarsko i kvarnersko podru~je nude se svjedo~anstva prikupljena u Gali‘ani, Motovunu, Novigradu, Novoj Vasi na Mirni, Momjanu, Taru i Rijeci. Prisustvo tih hvalospjeva u Istri i na Kvarneru jo{ jednom podvr|uju stari kontinuitet jedne kulture, one latinsko-venetske, na isto~nim obalama Jadrana. Radi se o kulturi koja se postojano o~uvala u tolikoj mjeri da su ljudi pamtili, sve do prije nekoliko desetlje}a, obrede, rije~i i melodije odr‘avane i prera|ene tijekom vi{e od ~etiri stolje}a.

Il presente contributo ricostruisce per la prima volta il complesso fenomeno della cosiddetta lauda spirituale, dai suoi esordi sino alla sua maturazione plurisecolare, esaminando la sua propagazione nelle regioni della Serenissima Repubblica e in quelle contermini, in particolare nell’Istria già veneta. Si propongono una serie di testi, alcuni inediti, con le relative trascrizioni musicali, i quali colgono ed animano i diversi momenti liturgici (laudi del tempo di Avvento, di Natale, di Passione, per le Rogazioni) più significativi dell’anno., Ovaj doprinos, upotpunjuju}i prazninu u knji‘evnim i etnomuzi~kim studijama o Istri, po prvi put rekonstruira slo‘enu pojavu tzv. duhovnih lauda – hvalospjeva od njenih po~etaka do vi{estoljetnog sazrijevanja, istra‘uju}i njihovo {irenje na podru~jima Mleta~ke Republike i na onim susjednim, a poglavito u biv{oj Mleta~koj Istri. Ponu|eno je niz tekstova, od kojih nekoliko neobjavljenih, sa odnosnim glazbenim transkripcijama koji su animirali najzna~ajnije bogoslu‘ne trenutke tijekom godine (laude Do{a{}a, Bo‘i}a, preduskr{njeg tjedna, za usjeve prije Spasova). Sva materijalna svjedo~anstva duboko povezuju istarsku pu~ku kulturu i onu talijanskog poluotoka kroz bogatu i nepresu{nu usmenu tradiciju, ustrajnu gotovo do dana{njih dana u ve}im istarskim i kvarnerskim gradi}ima, a koju tek treba istra‘iti i preurediti.

Il presente contributo traccia un breve ma denso profilo biografico di Giuseppe Radole (1921-2007), compositore, musicologo, studioso di folclore, direttore di coro, insegnante e sacerdote istriano di Barbana d'Istria, collocandone la figura nel complesso contesto storico- geografico e culturale in cui egli ebbe ad operare. Ampio spazio è dato al suo nutrito opus musicale e musicologico, di notevole spessore e riguardante, in particolare, le tematiche musicali e folcloriche istriane e giu liane. Di Radole si propone anche una bibliografia aggiornata, la prima disponibile dopo la sua morte, ordinata cronologicamente quanto agli scritti musicologici e per genere quanto alle opere musicali da lui composte., Ovim se doprinosom daje kratak, ali znacajan biografski profil Giuseppea Radole (Barban, 1921. - Trst, 2007.), istarskog skladatelja, muzikologa, proucavatelja folklora, ravnatelja zbora, nastavnika i svecenika, rodom iz Barbana, predstavljajuéi njegov lik u slozenom povijesnogeografskom i kulturnom kontekstu u kojem je djelovao, najprije u Barbanu, zatim na trséanskoj kulturnoj sceni, a na kraju na onoj talijanskoj i medunarodnoj. Biografski podaci prikazuju njegove studije i postignute rezultate, te duznosti koje su mu povjerene na glazbenom i zborskom planu. Opsdan je prostor posveéen njegovom bogatom muzickom i muzikoloskom opusu znacajne tdine, a koji se poglavito tice istarske i julijske glazbene i folklorne tematike. Na kraju je prikazana Radoleva azurirana bibliografija, prva raspoloziva nakon njegove smrti, s kronoloskim redoslijedom kako po pitanju muzikoloskih djela i zanrova tako i po pitanju skladanih glazbenih djela (podijeljenih na vokalnu i instrumentalnu glazbu s napomenom o objavljenim i neobjavljenim djelima).

Premesso un breve inquadramento nel contesto rituale, il presente saggio offre una serie esemplificat iva di trascrizioni inedite delle antichissime melodie liturgiche su testi in lingua latina tratte dall'officiatura del rito del Mattutino cosiddetto delle Tenebre, celebrato consuetamente nella Settimana Santa, melodie in uso prevalentemente nella tradizione orale delle chiese dell'Istria, del Quarnero e della Dalmazia, ed in certi luoghi preservatasi almeno sino alle riforme liturgiche conciliari. S'illustrano l'origine dei canti e le principali caratteristiche, proponendo, infine, una sistemazione del prezioso materiale raccolto ormai dato per perduto, con cui s'evidenzia un'unità rituale-musicale sacra di grande ricchezza nel solco della plurisecolare tradizione patriarch in a, che, quale nobile eredità veneziana, gelosamente custod ita e rimodellata, è in grado di riunire culturalmente ancora di più le sponde adriatiche., Esej daje prikaz o nacinu obavljanja jutrenja, odnosno jutarnje molitve koja se uobicajeno oddava tijekom Svetog tjedna u predkoncilijskom rimsko-katolickom obredu, isticuéi melodije iz usmene tradicije u crkvama Istre, Kvarnera i Dalmacije, koja se u nekim mjestima oddala sve do sezdesetih godina 20. stoljeéa i liturgijske reforme. Objasnjavaju se obredi zabiljezenih ceremonijalnih rubrika i tradicijskih posebnosti raznih istarskih i dalmatinskih crkava, porijeklo pjesama i njihova glavna obiljdija, a na kraju se predlaze sistematizacija do sada prikupljenih vrednota za cijelo bivse mletacko-jadransko podrucje (od Venecije do Kotora), a koja su smatrana izgubljenima. Jos se jednom istice bogato jedinstvo obreda i sakralne muzike na tragu visestoljetne patrijarske tradicije koja kao plemenito mletacko naslijede, brizljivo cuvano i preradeno, moze jos vise kulturno objediniti dvije jadranske obale oznacene latinitetom. Na kraju se nudi ogledni niz neobjavljenih transkripcija prastarih liturgijskih melodija u latinskim tekstovima iz arhive autora, a koja potjecu iz Venecije, Gradeza, Umaga, Momjana, Rovinja, Zadra, Kotora, Dubrovnika i Hvara.

Premessi brevi cenni d'inquadramento storico nel contesto rituale e musicale e premessa altresì un'indagine sulle fonti scritte ed orali, il presente saggio propone una serie di trascrizioni inedite delle melodie liturgiche su testi in lingua latina in uso nella sola tradizione orale della cattedrale già sede vescovile di Ossero, in parte sino al1942 e in altra parte sino alle riforme liturgiche conciliari, illustrando altresì l'origine dei canti e le principali caratteristiche, a comprova dell'uso esclusivo e costante nei secoli della liturgia latina nell'antica diocesi di Ossero., Osim nekoliko osvrta o povijesti Osora u kontekstu katolicko-rimskih i glazbenih obreda (liturgijski spjev nazvan patriarchino ), te nakon istrazivanja pismenih izvora i izvora iz usmene predaje koji su se sacuvali do danas, ovaj esej po prvi put predstavlja autorov prijepis niza neobjavljenih liturgijskih melodija s tekstom na latinskom jeziku. Radi se o izvornom izrazu usmene liturgijske tradicije bozje sluzbe u osorskoj katedrali, tj. o melodijama koje su se izvodile sve do 1942. godine, a u drugim mjestima do liturgijske reforme Drugog Vatikanskog Koncila, a sacuvane su zahvaljujuéi cuvarima najstarije pjevacke tradicije. Osim toga esej iznosi podatke o podrijetlu pjesama i njihovih osnovnih obiljezja i svjedoci o stoljetnom, iskljucivom i stalnom koristenju latinske liturgije u osorskoj biskupiji.

Il presente saggio si pone quali obbiettivi la rievocazione e l'analisi delle antiche e suggestive tradizioni rituali epifanico-natalizie e pasquali dell'antica cittadina istriana, posta a sentinella della valle del Quieto, la collocazione ed identificazione dei vari materiali folclorici testuali e musicali raccolti nell'ultimo secolo e dall'autore, e la trascrizione musicale di melodie già di tradizione orale anche inedite, ora in disuso e prowidenzialmente ricuperate., U ovom prilogu autor nam predstavlja stare i sugestivne tradicionalne obrede Boziéa, Bogojavljenja i Uskrsa u Motownu, odnosno smjestaj i identifikaciju raznog folklornog pisanog i glazbenog materijala, sakupljenog u zadnjem stoljeéu. Velika je paznja posveéena i glazbenom prijepisu iz usmene predaje dosada nepoznatih melodija u tekstove na talijanskom i latinskom jeziku, te na istarsko-venetskom . dijalektu. Porijeklo motovunskih obreda Bogojavljenja sde iz poboznih rituala, karakteristicnih za citavo alpsko podrucje pod utjecajem protureformacije. Obicaji za Veliku nedjelju vezani su za liturgijske obrede more veneto, staro nasljede Mletacke Republike. Postojanost pjesama iz 16. i 17. stoljeéa u usmenoj predaji u kontekstu protureformacijskih poboznih obicaja, uklapa se u opéu i izvanrednu konzervativnu tdnju motovunske zajednìce, izrazeniju nego u drugim ondasnjim istarskim sredinama. Motovun je stoljeéima bio nositelj i izvodac obreda razliCitog podrijetla. Citava je zajednica aktivno sudjelovala u oddavanju tradicije, i tako doprinijela obnovi muzickog izrazavanja. Od presudne vaznosti su bili iskustvo i senzibilitet motovunske zajednice, steceni kroz adaptacijske i integracijske tehnike, odnosno obradivanjem stilova i oblika karakteristicnih za razdoblje iz kojeg potjecu predmetne tradicije. Motovun treba smjestiti medu istarske kulturne centre u kojima takozvani folklor prelazi, skoro neprimjetno, u izrazaj zive latinsko-venetske kulture (na prijelazu izmedu kasne Renesanse i Baroka i cak pod arkadijskim utjecajem), prisutne i duboko asimilirane u svim drustvenim slojevima u vremenskom rasponu od dva stoljeéa, sve do neocekivanog nestanka uslijed rasprsenja skoro citave autohtone motovunske zajednice.

Con il presente saggio l'autore offre un contributo alla conoscenza dell 'antica e suggestiva tradi zione musicale sacra latina del Patriarcato di Venezia, trascrivendo, analizzando ed inquadrando per la prima volta le melod ie proprie delle ufficiature dei defunti secondo l' uso cosiddetto patriarchino, così come tramandate oralmente nei secoli dai cantori appartenenti alla Confraternita veneziana della Beata Vergine Addolorata, ultima depositaria d' una tradizione liturgico-musicale ormai estintas i nei territori del Patriarcato, ma un tempo non lontano ampiamente diffusa anche nelle chiese dell ' Istria e della Dalmazia, Anticki napjevi, dijelovi pjevane inise za pokojne (Matutinum i Laudes Defunctorum) svojstveni monodijskoj sakralnoj glazbenoj tradiciji Venecijanske patriarsije, ovdje su po prvi puta smjesteni u povijesni i obredni kontekst, analizirani i transkribirani, i to onako kako ih usmeno prenose clanovi Bratovstine Gospe od sedam zalosti pri crkvi Sv. Joba u Veneciji, posljednji cuvari veé zamrlog liturgijsko-muzickog obicaja, a koji je ne tako davno bio veoma rasiren i u crkvama po Istri i Dalmaciji. Takozvano patrijarsko pjevanje, kojemu se veé od prvih godina dvadesetog stoljeéa zestoko protivila gregorijanska reforma, svakako je znalo na jednak naCin obuhvatiti i povezati narode, cak i ako su govorili razliCitim jezicima, u krséansko-katolickom vjerskom obredu, onakvom kakav se stoljeéima odr:lavao u Mletackoj Republici. Ono je postupno iskorijenjeno u crkvama u Veneciji, Istri i Dalmaciji i danas mozda jos zivi samo u sjeéanju vrlo malog broja starih ljudi. Ove melodije otete zaboravu imaju slicnosti sa istarskima i dalmatinskima, te dijelom popunjavaju prazninu koja je karakterizirala liturgijsku venecijansku glazbenu tradiciju u pogledu liturgijskih recitativa, s obzirom na to da do nas nisu stigli anticki izvori koji bi potvrdivali njezine melodije, a koje su se vjerojatno prenosile kroz liturgijsku praksu iskljucivo usmenom predajom.