Search

Мақаланың мақсаты – қазақ ономастикалық атауларының номинациясындағы когнитивтік метафора феномені мен оның лингвотанымдық әлеуетін айқындау және мәдени репрезентативтілігі жоғары тілдік категория екендігін көрсету. Ұлттық топонимдердің мазмұндық межесінде халықтық көптеген этномәдени білімдер жүйесі мен ақпараттар шоғырланған. Когнитивтік метафораның түрлері мен іргелі сипаттары мен топоним жасауға қатысатын метафоралық аталым механизмі дәйектеледі. Сондай ақ метафораның когнитивтік санада топонимдік атаулардың жасалуының концептуалдану механизмі мен этномәдени ерекшеліктері сөз болады. Метафораның лингвотанымдық әлеуеті соматикалық атаулардан жасалған географиялық терминдер мен тұрмыстық зат атауларының қатысуымен жоғары белсенділікке ие екендігі дәйектелетіндігі зерттеудің жаңалығын айқындайды. Мифоним семантикасындағы кодқа салынған имплицитті ақпарат аксиологиялық мазмұнға ие, халықтың моральдық-этикалық құндылықтар мен антиқұндылықтардан хабардар ететіндігі туралы тұжырымдар лингвокогнитология, когнитивтік ономастика, ұлттық ономастикалық ғылымның теориялық базасын кеңейте түседі. Топонимдік атау жасау барысында когнитивтік метафораның концептуалдану ерекшеліктері арнайы когнитивтік құрылымдар (фрейм, субфрейм, слот) арқылы құрылымдалатындығы нақты мысалдармен көрсетілгендігі зерттеу тақырыбының құндылығы мен зерттеу әдістерін айқындайды. Метафоралау әдісінің ономастиканың өзге де сала атауларын зерттеуде, олардың семантикалық өзегінде, концептуалдық-ассоциативтік өрісінде шоғырланған, кодталған мәдени ақпараттарды, халықтық білімдерді айқындауға, қолжетімді етуге ықпалы зор, болашағы бар бағыт екендігі жөнінде қорытынды жасалды. Зерттеуде концептуалдық компоненттік талдау, когнитивтік модельдеу әдістері қолданылды. Бұл әдістер когнитивтік метафора арқылы жасалған ономастикалық атаулардың концептуалды семантикасын түсіндіруге мүмкіндік береді. Зерттеу нәтижесін лингвомәдениеттану, когнитивтік ономастика курстарында, практикада Қазақ тілінің ұлттық корпусының ономастикалық ішкорпусындағы ономастикалық бірліктердің этномәдени семантикасын айқындауға, жалпы мәдени репрезентативті ішкорпустарды әзірлеуде қолдануға болады, сондай ақ лингвомәдениеттану, когнитивтік ономастика арнайы курстарындағы дәрістерде қолдануға болады., Цель статьи – определение феномена когнитивной метафоры в номинации казахских ономастических названий, ее лингвокогнитивного потенциала, а также культурной семантики географических названий, которая представляет собой языковую категорию с высокой степенью репрезентативности. В содержании национальных топонимов сосредоточена система народных знаний с разнообразной этнокультурной информацией. В статье указаны виды и фундаментальные характеристики когнитивных метафор, а также механизмы метафорической номинации, участвующих в топонимообразовании. Рассматриваются пути концептуализации метафоры в процессе топонимообразования в когнитивном сознании и их этнокультурные параметры. Новизна исследования заключена в том, что выявлена высокая активность лингвокогнитивного потенциала метафоризации географических названий, образованных от соматических терминов и названий предметов материальной культуры. Выводы о том, что закодированная имплицитная информация в семантике мифонимов аксиологически насыщенна, информирует о морально-этических ценностях и антиценностях этноса, расширяют теоретическую базу лингвокогнитологии, когнитивной ономастики, отечественной ономастической науки. На конкретных примерах показано, что особенности концептуализации когнитивной метафоры определяются особыми когнитивными структурами (фрейм, подфрейм, слот) в процессе создания онима, что предопределяет ценность темы исследования и использованные методы исследования. Сделан вывод о том, что исследование особенностей метафорической номинации является перспективным направлением в изучении онимических единиц и в других отраслях ономастики, оказывающей существенное влияние на выявление закодированной культурной информации, народных знаний, сосредоточенных в их семантическом ядре, концептуально-ассоциативном поле. В исследовании использовались концептуальный компонентный анализ, методы когнитивного моделирования. Эти методы позволяют объяснить концептуальную семантику ономастических имен, образованных путем метафоризации. Результаты исследования могут быть использованы для определения этнокультурной семантики ономастических единиц ономастического подкорпуса Национального корпуса кахахского языка, в элективных курсах по лингвокультурологии, когнитивной ономастике, а также для разработки культурно-репрезентативных подкорпусов., The aim of thearticle is to determine the phenomenon of cognitive metaphor in the nomination of Kazakh onomastic names and its linguistic and cognitive potential, and that the cultural semantics of place names is a linguistic category with a high degree of representation. The content of the national toponyms concentrates the system of folk knowledge with a variety of ethno-cultural information. The article specifies the types and fundamental characteristics of cognitive metaphors, as well as the mechanisms of metaphorical nomination involved in toponymic formation. The ways of metaphor conceptualization in the process of toponymic formation in cognitive consciousness and their ethnocultural parameters are considered. The novelty of the study is predetermined by the fact that the high activity of linguocognitive potential of metaphorization of geographical names, formed from somatic terms and names of objects of material culture is revealed. The conclusions that the coded implicit information in the semantics of mythonyms is axiologically rich and informs about the moral and ethical values and anti-values of the ethnic group, expand the theoretical basis of linguocognitology, cognitive onomastics and the national onomastic science. Specific examples show that peculiarities of cognitive metaphor conceptualization are determined by the special cognitive structures (frame, sub-frame, slot) in the process of creation of the imagery, which predetermines the value of theresearch topic and used research methods. It is concludedthat the study of the features of metaphoric nomination is a promising direction in the study of onimic units in other branches of onomastics, which has a significant impact on the identification of encoded cultural information, folk knowledge, concentrated in their semantic core, the conceptual and associative field. The study used conceptual component analysis, cognitive modelling methods. These methods make it possible to explain the conceptual semantics of onomastic names formed by metaphorization. In practice, the results of the study can be used to determine the ethno-cultural semantics of onomastic units of the onomastic subcorpus of the National Corpus of the Kahachi language, in special courses on linguoculturalism and cognitive onomastics, as well as to develop cultural representational subcorpus., Филологические науки, Выпуск 2 (69) 2023