Search

Bedîuzzeman Seîdê Nûrsî, yek ji wan alim û rewşenbîran e ku di nîveka duyemîna sedsala 18dan da hatîye dinyayê û hetanî dawîya nîveka yekemîna sedsala 19dan jîyaye û wî bi jîyana xwe û berhemên xwe ji serdema xwe hetanî roja îro tesîreke mezin li ser mirovan kirîye. Wisa tê xwuyakirin ku ew ê ev tesîr her berdewam be. Seîdê Nûrsî, herciqas bi eslê xwe kurd be û zimanê dayîka wî kurdî be jî wî, berhemên xwe bi tirkî nivîsîne. Berhemên wî; wek li zimanê erebî, farisî, îngilîzî, firansizî, almanî û li gelek zimanan hatîye wergerendanin. Yek ji wan zimanên ku berhemên Bedîuzzemanî hatine wergerandin zimanê wî yê zikmakî yanê kurdî ye û yek ji wergêrên kurdî jî Seydayê Mela Îbrahîm Xelîlê Amedî ye.Wisa tê xwuyakirin ku hetanî vê gavê di derheqê mijara wergerandina Rîsaleyên Nûr ji bo kurdî ên ku Seydayê Mela Îbrahîmî kirine lêkolîneke akademîk hîç nehatîye kirin. Ji ber vê sedemê me xwest em di vê vekolînê da li ser vê mijarê hûr bibin. Sînorê vekolîna me bi tenê ew wergerên ku Mela Îbrahîm Xelîlî kirine ye. Em ê di vekolîna xwe da ew wergerên ku Seyda, kirine berhev bikin û paşê jî bi Seyda ra gotubêjek bikin û di encamê da ew keresteyên ku hatine bidestxistin li gor rê û rêbaza wergerê analîz bikin û pişt ra binivîsin.

Fexruddînê Iraqî ku feqîyê Sedreddînê Qonewî ye di mijara fikra wehdeta wicûdê de yek ji şairên herî muhim e. Lewra raste rast ji çavkanîya eslî yanê ji ser mekteba Îbn Erebî û bi mamostetîya Qonewî ve mijara wehdeta wicûdê fêr bûye. Di berhemên wî de mînak û delîl ji bo fikra wehdeta wicûdê bê jimar in û wî bi terza xwe ve bi helwesteke aşiqane fikra wehdetê û terza helbestên lîrîk kirîye yek. Wehdeta wicûd ku piştî Îbn Erebî wekî fikreke sîstematîk gelek xwenda û zanayên misilmanan di binê tesîra xwe de hişt, bi taybetî di qada edebîyatê de li ser gelek şairan tesîreke mezin çêkir. Bi rêya helbestên Farsî yên Iraqî ve tesîra fikra wehdetê bi taybetî di edebîyata klasîk a Farsî de zêdetir belav bû û ji bo ku berhemên wî di nav terîqetên Tirkan de jî dihat xwendin ev fikr bi rêya berhemên edebî di nav hin terîqetên Anadolê de jî qewîtir bû. Dema ku meriv bixwaze nîşaneyên vê fikrê di helbestên berê de bibîne û ji ser zimanê şairekî ve fêm bike Fexruddînê Iraqî nimûneya ewilîn e ku hem ji serê çavkanîyê ve mijarê îdrak kirîye û hem jî bi rêya berhemên wî ve ev fikr di nav şairên Faris de belav bûye. Tê zanîn ku berhema wî ya bi navê Leme‘etê ku yek ji klasîkên fikra wehdeta wicûdê tê qebûlkirin zêdetir navdar bûye, lê meriv dikare bibêje ku di piranîya helbestên wî de fikra wehdeta wicûdê hakim e. Ji ser berhemên şairekî mezin û navdar ve hewldana fêmkirina fikra wehdeta wicûdê ji bo fêmkirina wehdeta wicûda di berhemên klasîk ên Tirkî û Kurdî de jî dê alîkarîyê bike. Terîf û mînakên Fexruddînê Iraqî yên li ser fêmkirina wehdeta wicûdê ku mijara vê xebatê ne, ji bo îdraka fikra wehdeta wicûdê derfet in. Lewra ev mijar di nav derbasbûna zemanî de bi xebatên cur bi cur ve zelaltir nebûye belkî zêdetir vegerîyaye girêyekê., Ṣadreddîn-i Ḳonevî’nin talebesi olan Faḫruddîn-i ‘İrâḳî, vahdet-i vücud konusunu ele alan en önemli şairlerden biri sayılmaktadır. Çünkü o, doğrudan bu görüşün asıl kaynağı olan İbn-i ‘Arabî mektebinden ve bu mektebin en önemli temsilcilerinden olan Ḳonevî’den vahdet-i vücudu öğrenmiştir. Onun şiirlerinde vahdet-i vücud görüşüne işaret eden çokça beyit bulunmaktadır. ‘İrâḳî, bu görüşü lirik şiir tarzıyla ifade eden önemli şairlerden biridir. Özellikle İbn-i ‘Arabî’den sonra sistematik bir biçimde ifade edilen vahdet-i vücud görüşü, edebiyat alanında birçok şairi etkisi altına almıştır. ‘İrâḳî’nin Farsça şiirleri ile vahdet görüşünün etkisi, klasik Fars edebiyatında daha çok yayılmıştır. Onun eserleri Anadolu coğrafyasında da okunduğu için ‘İrâḳî, vahdet-i vücudun Anadoluda bulunan tarikatlar arasında da yaygınlık kazanmasında etkili olmuştur. Faḫruddîn-i ‘İrâḳî, vahdet-i vücud görüşünün klasik şiirde nasıl ifade edildiğini gösteren en önemli örneklerden biridir. Çünkü o, bu görüşü ilk kaynaklarından öğrenme imkânı bulmuş ve bunu Farsça şiirler ile ifade etmiştir. Onun Lemâ‘ât adlı eseri vahdet-i vücud görüşünü ele alan meşhur klasik eserlerden biri sayılmaktadır. ‘İrâḳî her ne kadar bu eseri ile ön plana çıkmış olsa da aslında o, Dîvân’ında ve diğer eserlerinde de vahdet-i vücut görüşüne sıkça işaret etmiştir. ‘İrâḳî gibi bir şairin eserlerinde ifade ettiği bu görüşü anlama çabası, Türkçe ve Kürtçe yazılmış klasik eserlerdeki vahdet görüşünü anlamaya da yardımcı olacaktır. Faḫruddîn-i ‘İrâḳî’nin vahdet tarifi ve bu konunun anlaşılması için ele aldığı örnekler bu çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. ‘İrâḳî’nin vahdet-i vücud tarifi konuyu anlama çabasında olanlar için değerli bir fırsat sayılabilir. Çünkü vahdet-i vücut konusu, üzerinden geçen zamana rağmen anlaşılmaz yönlerini muhafaza eden konulardan biridir.

Edebîyata zarok û nûciwanan weku binbeşeke edebîyata modern digel vebûna dibistanên modern dest pê kir û amanca sereke di serî da her çiqas perwerdekirina zarokan û hînkirina wan a xwendinê be jî îroj bi gelek rîş û şaxên xwe ev celeb edebîyat bûye qadeke berfireh û pirberhem. Ji ber ku mafê Kurdan ê perwerdeyê heya îroj jî nehatîye dayîn yan jî lokal û parçekirî bûye, xwînerîya di temenê zarokatîyê da jî gelek qels maye. Bivê nevê vê yekê tesîreke nerênî li geşekirina edebîyata zarokan a bi Kurdî kirîye. Digel vê tesîra nerênî bi taybetî li başûrê Kurdistanê ji ber hebûna perwerdeyê ya bi zimanê Kurdî hin rê û derî li pêş afirandina vê qadê vebûne xisûsen ji alîyê helbest û çîrokan ve. Di nûserîya çîrokên zarokan da Elaeddîn Seccadî çîroknûsekî pêşeng e ku bûye mijara vê meqaleyê. Wî di salên 1940î da şeş çîrok bo zarokan nivîsîne ku di vê meqaleyê da ev şeş çîrok li gorî pîvanên edebîyata zarokan hatîye nirxandin. Di encama nirxandinê da kifş bû ku Seccadî li gorî ruhê serdema xwe di nav qalibên rastbînîya şikilî ya zarokan da çîrok nivîsîne ku em bi rahetî dikarin bibêjin hemkûfê çîroknûsên neteweyên di dewra xwe da bûye., Children’s and early youth’s literature have started as a subbranch of modern literature at the modern schools and although its first goal that children education and reading practice implementation today in many ways this variety of literature expanded to a large area and it produced lot of works. Since the Kurds have not been given the right to education or because they have not been given locally and piecemeal as a whole, Kurdish children's readers have not become a serious mass. Such a situation inevitably affected the development of Kurdish children's literature negatively. Despite of these bad conditions on south Kurdistan which has usual a partial education due to we can encounter lots of works –especially stories and poems- at children’s literature. Content of this article is that one of a personality Alaaddin Seccadi who avant garde at the authorship of stories of children. Seccadi wrote six stories for children in the 1940s and in this article these six stories evaluated according to criterion of children literature. At the result of our assessment determined Allaadin Seccadi wrote his stories as like his period mind which has stylistic of children reality frame and been seem that he had similarity with other nations storyteller of child who at the same term with him., Çocuk ve ilkgençlik edebiyatı modern edebiyatın bir alt dalı olarak modern okulların açılmasıyla başladı ve temel amacı her ne kadar çocuk eğitimi ve okuma pratiği olsa da bugün birçok açıdan bu edebiyat türü geniş bir sahaya yayıldı ve çok fazla eser üretti. Kürtlerin eğitim hakkı bugüne kadar verilmediği ve onlardan esirgendiğinden ya da bölgesel ve parça parça bir bütün olarak verilmediğinden Kürtçenin çocuk okurları ciddi bir kitle haline gelememişlerdir. Böyle bir durum ister istemez Kürt çocuk edebiyatının gelişimini olumsuz yönde etkilemiştir. Bu olumsuz koşullara rağmen Kürdistan’ın güneyinde var olagelmiş Kürtçe kısmi eğitim olanaklarından dolayı çocuk edebiyatında özellikle de öykü ve şiir alanında birçok esere ratlamak mümkündür. Bu örneklerden biri çocuk öyküleri yazarlığında öncü bir kişilik olarak ön plana çıkan Alaaddîn Seccadî bu makalenin konusu olmuştur. Seccadî 1940’larda çocuklar için altı öykü kaleme almış ve bu makalede bu altı öykü çocuk edebiyatı ölçütlerine göre değerlendirilmiştir. Değerlendirmemiz sonucunda Alaaddîn Seccadî’nin yaşadığı dönemin ruhuna göre biçimsel çocuk gerçekliği çerçevesinde öykülerini yazdığı tespit edilmiş ve bu anlamda onun kendi dönemindeki diğer ulusların çocuk öykücüleriyle benzer olduğu görülmüştür.

Sheikh Muhammad Diya-al-din Norshini (Hadhrat) is a scholar and teacher of the last era of Ottoman Empire. Diya-al-din was born in 1856 in town of Hizan of Bedlis and was known by the nickname “Hadhrat”. Diya-al-din received his first education with his father, Sheikh Abdurrahman-i Tahi (d. 1886), then continued his education with famous scholars such as Sheikh Fethullah-i Verkanisi (d. 1899) and received his caliphate from also Sheikh Fethullah-i Verkanisi. In 1889, Sheikh Fethullah appointed him as the irshad. Hezret started his work as a religious guidance in Bedlis and nearby settlements and later he also supervise the Dervish Lodge of Norshin. Ziyaeddin has an important place in the Khalidi Naqshbandi sect and he also gave the authorization of religious and science to many people. Sheikh Muhammad Diya-al-din Norshini fought against the Russian troops in the First World War as a member of voluntary units and lost his arm. Also, his brothers Muhammad Said and Muhammad Ashraf were martyred in the war. Sheikh Muhammad Ziyaeddin died in 1924 and his grave is in Norshin. According to the information that we have, his work consisting of his letters was published by the name Mektubat. Until now, this poem had not been included in the literature and there was no awareness of the existence of Hathrat's poetry. In this work, we will focus on one of his poems that has not been published yet and we will evaluate this poem from the point of view of authorship and content and present the transcribed text along with the manuscript. By this research, literary and mystical side of Ziyaeddin will become clearer in the context of Khalidity’s tradition., Şeyh Muhammed Ziyaeddin (Hazret), Osmanlı’nın son dönemlerinde yaşamış önemli müderis ve âlimlerden biridir. Ziyaeddin, 1856 yılında Bitlis’e bağlı Hizan ilçesinde dünyaya gelmiş ve “Hazret” lakabıyla tanınmıştır. Ziyaeddin ilk eğitimini babası Şeyh Abdurrahman-ı Tahi'nin (ö. 1886) yanında almış, daha sonra Şeyh Fethullah-ı Verkanısi (ö. 1899) gibi ünlü âlimlerin yanında eğitimine devam etmiş ve Şeyh Fethullah-ı Verkanısi’den hilafetini almıştır. Şeyh Fethullah 1889'da Hazreti irşadla görevlendirmiş, Hazret de Bitlis ve çevresinde irşada başlamış, daha sonra Norşin Dergahı postnişiniliğini de yapmıştır. Ziyaeddin, Halidî Nakşibendi tarikatı silsilesinde önemli bir yere sahip olup birçok kişiye ilim ve tarikat icazeti vermiştir. Norşinli Şeyh Muhammed Ziyaeddin Birinci Dünya Savaşı'nda gönüllü birliklerle Ruslara karşı savaşmış ve bir kolunu kaybederek gazi olmuştur. Ayrıca kardeşleri Muhammed Said ve Muhammed Eşref de bu savaşta şehit düşmüşlerdir. Şeyh Muhammed Ziyaeddin 1924 yılında vefat etmiş ve Norşinde medfundur. Elimizdeki bilgilere göre mektuplarından oluşan eseri Mektubat adıyla yayımlanmıştır. Şimdiye kadar bu şiiri literatüre girmemişti ve Hazret’in şairliğine dair hiçbir şey bilinmiyordu. Bu çalışmamızda onun henüz yayımlanmamış bir şiiri üzerine durulacaktır. Bu çalışmamızda bu şiiri şekil ve muhteva açısından değerlendirip, şiirin transkripsiyonlu metni ve elyazmasını birlikte sunacağız. Bu çalışma ile Ziyaeddin’in Nakşi Halidilik çerçevesinde edebi ve tasavvufi yönleri ortaya çıkarılacaktır., Şêx Mihemed Zîyaeddînê Norşînî (Hezret) alim û miderisekî heyama dawî ya Osmanî ye. Zîyaeddîn 1856an de li navçeya Hîzana Bedlîsê hatiye dunyayê û bi leqeba “Hezret” hatiye naskirin. Zîyaeddîn herî pêşî li ba bavê xwe Şêx Ebdurrehmanê Taxî (w. 1886) perwerde bûye, paşê li ba hin alimên meşhûr ên mîna Şêx Fethullahê Werqanisî (w. 1899) perwerdeya xwe berdewam kiriye û xilafet jî ji wî wergirtiye. Di sala 1889an de Şêx Fethullah ew bî îrşadê wezîfedar kiriye. Hezret li Bedlîs û derdora wê dest bi îrşadê kiriye û paşê postnişînîya tekyaya Norşînê jî kiriye. Di silsileya terîqeta Neqşebendîya Xalidîtîyê de cihekî girîng digire û îcazeya ilm û terîqetê daye gelek kesan. Şêx Mihemed Zîyaeddînê Norşînî di Şerê Cîhanê yê Yekem de jî bi yekîneyên dildar re li dijî Rûsan şer kiriye û milekî wî jê bûye û bûye xazî. Herweha birayên wî Mihemmed Saîd û Mihemed Eşref jî di şer de şehîd bûne. Şêx Mihemed Zîyaeddîn di 1924an de wefat kiriye û gora wî li Norşînê ye. Li gorî agahîyên li ber destê me berhema ku ji nameyên wî pêk tên bi navê Mektûbatê hatiye weşandin. Heta niha ev helbest di lîteratûrê de cî negirtibû û hay ji hebûna helbestnûsîya Hezret tunebû. Di vê xebatê de em ê li ser helbesteke wî ku heta niha nehatiye weşandin bisekinin. Em ê di vê xebatê de vê helbestê ji alîyê ruxsarî û naverokî ve binirxînin û ligel destxetê metna transkirîbekirî pêşkêş bikin. Bi vê lêkolînê dê di çarçoveya Neqşebendîtîya Xalidîtîyê de alîyê wî yê edebî û tesewifî jî zelaltir bibe.

Keşkûl yan jî mecmû‘e, di wateya “berhemên berhevkirî” de tê bikaranîn ku yek ji wan çavkaniyên sereke ne di edebiyata kurdî ya klasîk de û roj bi roj girîngiya wan di biwarê akademîk de bêtir balê dikêşin. Bi peydabûna keşkûlên nû dewlemendiya edebiyata kurdî ya klasîk her ku diçe zêdetir dibe. Yek ji wan keşkûlan jî di Kitabxaneyê Meclîsê Şûrayê Îslamî de bi sernavê “Dîwanê Şêxê Kurdî” hatiye peydakirin ku li gor qerîneyan li herêma Hekariyê hatiye nivîsîn. Armanca vê gotarê ew e ku bi nasandina vê keşkûlê tevkariyê li cîhana zanista edebiyata kurdî bike. Wek rêbaz û metodolojî me di vê nivîsarê de li gor tewsîfa destxetan, analîza vê keşkûlê kir û şi‘rên tê de yek bi yek tesbît kirin. Herweha me hewl da ji bo ku cih û girîngiya vê keşkûlê di nav çavkaniyên edebiyata kurdî ya klasîk de diyar bikin. Di encamê de me dît ku di vê keşkulê de bi tevahî yanzdeh şi‘r hene û ji wan her nehên pêşîn bi kurdî, herduyên dawî jî bi farisî û tirkî ne. Ji wan nehan, şi‘rên Melayê Bateyî û Mustefa Xan Beg cara ewil bi xêra vê nivîsarê dikevin cîhana akademîk ku ew jî girîngiya vê keşkûlê zêdetir dike.

Firat Cewerî, şiir, öykü, roman, deneme, gezi kitabı ve antoloji gibi pek çok türde eserler vermiş bir kürt yazardır. Li Mala Mîr adlı eseri Cewerî’nin “roman” ibaresiyle yayınlanmış eserlerindendir. Cewerî bu eserinde Celadet Alî Bedirxan’ın farklı yazılarından pasajlar alıp onlara uygun hayali sorular sormuş, Bedirxan ile bir nevi hayali bir röportaj yapmıştır. Bu makale eserin kurgu yönünün çok zayıf olduğu ve eserde romana özgü bir dünyanın bulunmadığı gerekçeleriyle, eserin iddia edilmiş statüsüne itiraz etmekte ve eserin bir roman olmadığını iddia etmektedir. Makale ayrıca bu türsel ibarenin doğurduğu sorunları tartışmaktadır. Makale bunun için genel roman teorisinden ve Gérard Genette’in yanmetinsellik ve önmetinsellik kavramlarından yararlanmaktadır., Firat Cewerî nivîskarekî kurd e ku di gelek cureyên wek helbest, çîrok, roman, nivîsar, gername û antolojiyê de berhem dane. Li Mala Mîr yek ji berhemên wî ye ku bi îbareya “roman”ê hatiye weşandin. Cewerî di vê berhemê de ji nivîsên cuda yên Celadet Alî Bedirxan pasaj wergirtine û li gor wan pirsên xeyalî nivîsîne ku berhem bûye wek hevpeyîneke nîvxeyalî. Ev xebat li statuya engaştkirî ya berhemê îtiraz dike û engaşt dike ku ev berhem ne roman e; ji ber ku aliyê wê yê fîktîf pir lawaz e û cîhaneke xweserî romanê tê de nîne. Herwiha pirsgirêkên ji ber vê îbareyê qewimî gengeşe dike. Ji bo vê yekê ji teoriya giştî ya romanê û ji çemkên Gérard Genette pêvekdeqî û bingehdeqiyê sûd werdigire., Firat Cewerî is a Kurdish author who has produced works in several genres such as poetry, short stories, novels, essays, travel books and anthologies. Li Mala Mîr is one of Cewerî’s works published as a “novel”. In this work, Cewerî has taken excerpts from different writings of Celadet Alî Bedirxan and asked appropriate imaginary questions, and made a kind of imaginary interview with Bedirxan. This paper objects to the alleged status of the work and claims that the work is not a novel, on the grounds that the fictional aspect of the work is very weak and that there is no novel-specific world in it. The paper also discusses the problems posed by this genre indication. For this purpose, the paper draws upon the general theory of the novel and Gérard Genette’s concepts of paratextuality and architextuality.

There are some regions or cities in the history of the Kurds that have long been central to science, sufism and literature. Cities like this have a special place in the history of Kurdish literature. Historically when we look at those cities many times actually we come across the center of the emirates one of which is Miks (Muks or Moks). Miks, such as Jazira, Bayazîd, Hakkarî, Amadiya and Rawandiz, is one of the most important centers and has long been the capital of the Kurdish emirate of Miks. The aim of this study is to determine the place of Miks by the history of Kurdish literature. In this context, the history of Miks is briefly discussed, architectural structures such as khan, caravansaray, bridges, mosques, madrasah and takkah have been identified, as well as scholars, sufis, writers and poets who came out of Miks in general have been introduced. In this study we carried out an extensive literature review and then introduced the Miks region in a descriptive way, with a geographical and sociological perspective. With this purpose we have tried to identify the historical, scientific, sufistic and literary features of Miks and to highlight its importance., Di dîroka kurdan de hin herêm yan jî bajar hene ku demeke dirêj ji ilim, tesewif û edebiyatê re navendî kirine. Bajarên bi vî rengî di dîroka edebiyata kurdî de xwedî cihekî taybet in. Gava ku em ji aliyê dîrokê ve li wan bajaran dinêrin gelek caran rastî navenda mîrektiyan tên ku Miks yek ji wan e. Miks wekî Cizîr, Bazîd, Colemêrg, Amêdiyê û Rewandizê yek ji wan navendên girîng hatiye jimartin û demeke dirêj jî paytextiya mîrektiya Miksê kiriye. Li dor van zanyariyan, armanca vê xebatê ji aliyê dîroka edebiyata kurdî ve tesbîtkirina cihê Miksê ye. Di vê çarçoveyê de em bi kurtî li ser dîroka Miksê sekinîn, me berhemên mîmarî yên wekî xan, pire, mizgeft, medrese û tekya tesbît kirin û herweha alim, mutesewif, edîb û şairên ku ji Miksê derketine bi giştî dan nasîn. Di vê xebatê de me berê xwendina lîteraturê kir û piştre bi rêbazeke teswîrî, bi texeyyuleke cografîk û sosyolojîk herêma Miksê da nasîn. Li dor vê armacê me hewl da ku taybetiyên Miksê yên dîrokî, ilmî, tesewifî û edebî tesbît bikin û girînga wê derxin pêş., Kürt tarihinde bazı şehirler ya da bölgeler vardır ki bunlar uzun süreden beri ilmî, tasavvufî ve edebî faaliyetlere ev sahipliği yapmalarıyla adlarından söz ettirirler. Kürt edebiyat tarihi açısından da bu gibi merkezler ayrı bir öneme haizdir. Bahsi geçen bu merkezler tarihî yönden incelendiğinde buraların çoğu zaman Kürt mirliklerinin yönetim yerleri olduğu görülmektedir ki Müküs de bunlardan sadece biridir. Müküs tarihte Cizre, Doğubayazıt, Hakkâri, İmâdiye ve Revanduz gibi önemli merkezlerden biri olarak varlığını sürdürmüş ve yıllar boyunca Müküs (E)mirliğine payitahtlık yapmıştır. Bu çalışmanın amacı, Müküs’ün Kürt edebiyat tarihi içindeki yerini ortaya koymaktır. Bu bağlamda Müküs’ün tarihi kısaca ele alınmış; han, hamam, kervansaray, köprü, cami, medrese ve tekke gibi mimari yapıların tespiti yapılmış, ayrıca genel olarak Müküs’te yetişmiş Kürt alim, mutasavvıf, edip ve şairler tanıtılmıştır. Bu çalışmada öncelikle literatür taraması yapılmış ve Müküs hakkında toplanan bu bilgiler coğrafî ve sosyolojik bir bakış açısıyla betimsel yöntemle incelenmiştir. Özetle Müküs’ün tarihî, ilmî, tasavvufî ve edebî alanlardaki kültürel öğeleri tespit edilerek bölgenin tarihteki değeri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Yazılı kültürü diri tutmayan veya içselleştirmeyen toplumların sözlü ürünlerinde toplumsal hafızaya dair önemli veriler bulunmaktadır. Kürtler hafızalarını diri tutabilecek resmi bir tarih yazım imkanına sahip olamadıklarından hafızalarını diri tutmak amacıyla sözlü kültür ürünlerinden faydalanmışlardır. Bu sözlü ürünlerin en önemli taşıyıcısı konumunda dengbejler yer almaktadırlar. Özellikle 20. yüzyılda yaşanan tarihi olayların halkın gözünden nasıl görüldüğünü anlamak amacıyla sözlü ürünlerin hafıza açısından incelenmesi önem arz etmektedir. Resmi bakış açısının etkisi olmadan tarihi olayları konu edinen en önemli malzemeler dengbêj kilamlarıdır. Bu kapsamda Dengbêj Şakiro’nun kilamlarından biri olan “Asyayê” isimli eserde toplumsal hafızanın izleri incelendi. Bu kilam Ferzende Bey ve İranlılar arasında geçen bir çatışmadan bahsetmektedir. Çalışmanın amacı kilamdaki tarihi olaylar ışığında toplumsal hafızanın izlerini tespit etmektir. Hafızanın boyutunun anlaşılabilmesi için kilamın söylenmesine sebep olan o dönemin koşullarından da söz edilmeye çalışılmıştır. Kilama konu olan Ferzende Bey yazılı ve sözlü kaynaklar ışığında tanıtılmıştır. Kilam toplumsal hafızayı oluşturan ilkeler çerçevesinde analiz edilmeye çalışılmıştır., Di berhemên devkî yên civakên ku çanda nivîskî zêde xurt nîne da der barê bîra civakî da agahiyên gelek girîng hene. Ji ber ku derfeta kurdan ji bo nivîsandina dîrokeke bikaribe bîra wan zindî bihêle tunebûye, ew ji berhemên çanda devkî sûd werdigirin. Dengbêj wek kesên herî girîng ên van berhemên devkî çêdikin û digîhînin nifşan tên qebûlkirin. Ji bo ku bi çavê gel va bê zanîn ku bûyerên dîrokî yên bi taybetî di sedsala 20emîn da qewimîne bên fêmkirin lêkolînên bîrê yên li ser van berhemên devkî pir girîng in. Materyalên herî girîng ên tesîra nêrîna fermî li ser tune ne û ew dikarin bên destnîşankirin kilamên dengbejan yên li ser bûyerên dîrokî ne. Di vê çarçoveyê da şopên bîra civakî di kilama Dengbêj Şakiro ya bi navê "Asyayê" da hatin lêkolînkirin. Ev kilam behsa pevçûneke di navbera Ferzende Beg û Îraniyan da dike. Armanca lêkolînê ew e ku di bin siya bûyerên dîrokî da şopên bîra civakî di kilamê da bên diyarkirin. Ji bo ku tesîr û girîngiya bîrê baş were fêhmkirin bal li ser şert û mercên wê serdemê yên ku bûne sedema gotina vê kilamê hat kişandin. Ferzende Begê ku bûye mijara vê kilamê di bin ronahiya çavkaniyên nivîskî û devkî da hat nasandin. Hewl hat dayîn ku kilam di çarçoveya rêbazên bîra civakî ava dikin da bê analîzkirin., Oral performances have important information regarding collective memory in the societies that do not have a written culture. As the Kurds did not keep a written record of their history, they benefited immensely from the products of oral culture in order to keep alive their collective memory. Dengbêjs are the primary carriers of Kurdish oral performances. Especially to understand the way in which the historical events in the 20th century have been viewed by the members of Kurdish society, it is important to examine Kurdish oral culture from the point of view of memory. The songs of dengbêjs are primary sources for the study of history far from the effects of official narrative. This article examines the traces of collective memory in Dengbêj Şakiro's song known as “Asyayê”. This song is about about the armed conflict between Ferzende and Iranian forces. The article aims to shed light on the role of collective memory through the historical events related in this performance. The conditions that paved the way to the chanting of the song are also explored in a bid to understand its effect on collective memory. Then, based on written and oral sources, the article sheds light on Ferzende, i.e. the main character of the song. Finally, the article analyzes the role of this particular piece in shaping collective memory.

Bu çalışmada Zazaca romanın ortaya çıkışının gecikmesinin ve bu gecikmenin sebepleri üzerine değerlendirmelere yer verilmiştir. Çalışmada Zazaca romanın ortaya çıkışındaki gecikmenin politik sebepleri üzerine kronolojik panaroma çizip, Zazaca romanın ortaya çıkmasında diasporanın etkileri üzerinde duracaktır. Bugüne kadar Zazaca edebiyat çalışmalarında edebiyat tarihi açısından ilk roman 2000 yılında yayımlanan “Kilama Pepûgî” olarak kabul edilmektedir. Bu çalışmanın amacı Zaza edebiyat tarihinde ilk roman tartışmalarında yeni bir iddia ileri sürmektir. Bu çalışmanın iddiası; Zazaca edebiyat tarihinde “Kilama Pepûgî”’den önce, 1996’da yayımlanan “Dêrsim’ra ve Dare Estene Seyit Rıza” adlı eserin, Zazaca ilk roman tartışmaları kapsamında analiz etmek ve yeni bir tartışmaya kapı aralamaktır. “Dêrsim’ra ve Dare Estene Seyit Rıza” adlı eser, roman analiz metodlarıyla analiz edilecektir. Eserin analizinden sonra, elde edilen bilgiler sonuç kısmında ifade edilecektir., This study includes evaluations on the delay of the emergence of the Zazaki novel and the reasons for this delay. It will draw a chronological panorama on the political reasons for the delay in the emergence of the Zaza novel, and will focus on the effects of the diaspora on the emergence of the Zaza novel. Until today, "Kilama Pepûgî" is accepted as the first novel published in 2000 in terms of literary history in Zazaki literature studies. The objective of this study is to put forward a new claim in the first novel discussions in the history of Zaza literature. "Kilama Pepûgî", which was published in 2000 as the first Zazaki novel, was accepted until today. The claim of this study; in the history of Zazaki literature, "Dêrsim'ra ve Dare Estene Seyit Rıza", published in 1996 before "Kilama Pepûgî", should be analyzed within the scope of Zazaki first novel discussions and a new discussion should be initiated. In this study, the work named "Dêrsim'ra ve Dare Estene Seyit Rıza" will be analyzed with novel analysis methods. After the analysis of the work, the information obtained will be expressed in the conclusion part., Na xebate, sebebanê ereymendişê romanê Zazakî sero munaqaşa kena û nê sebaban dana verê çiman. Hetê ereymendişê romanê Zazakî de sebebanê polîtîk sero yew panaromaya kronolojîk dana. Wertevêjîyayişê romanê Zazakî de rolê dîyasporayî sero vindena. Mîyanê xebatanê edebî yê Zazakî de hetê tarixê edebîyatê Zazakî de hetanî ewro romano tewr verên sey Klama Pepûgî yeno qebul kerdene. Armancê na xebate no yo ke; tarixê edebîyatê Zazakî de zanayişê romano yewinî sero de yew îddîaya newe do bierzo werte. Îddîayê na xebate na ya ke; Klama Pepûgî ra ver, eserê Dêrsim’ra ve Dare Estene Seyit Rıza ke çap bîyo. Na xebate de eserê Dêrsim’ra ve Dare Estene Seyit Rızayî bi metodanê analîzê romanî do bêro analîzkerdene.

Şêx Mistefayê Sîsî (Feyzî) Osmanlı’nın son dönem müderis ve alimlerindendir. Feyzî 1848 yılında Diyarbekir’ın Lice ilçesinin Sis (Yolçatı) köyünde dünyaya gelmiştir. Medrese tahsilinden sonra ilmi icazetini Seydayê Licîden ve tasavuf-tarikat icazetini de Hezan Dergahı şeyhi Şêx Ebdilqadirê Hezanî’den almıştır. Şêx Mistefa irşad için şeyhi tarafından görevlendirildikten sonra o da 1899da Sîs köyünden Karakoçan’ın Qewman (Yücekonak) köyüne yerleşir ve bölgede yıllarca irşad görevini yerine getirmiştir. Fakat mürşidine olan hasreti ve ayrılık acısı da etkisini gösterir, çünkü şeyhinden ayrılmıştır. Şeyhine olan sevgisini ve ayrılık acısını medhiye ve mersiyelerle dile getirmiştir. Eldeki verilere göre şimdiye kadar üç şiiri yayınlanmıştır. Şimdiye kadar yayımlanmamış Feyzi mahlasıyla iki yeni şiiri elimize geçmiştir ve bu çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Bu çalışmada bu iki şiirini şekil ve içerik yönünden değerlendirip elyazmalarıyla birlikte transkiripsiyonlu metinlerini vereceğiz. Bu çalışmayla Feyzî’nin Nakşıbendiliğin Halidilik kolu çerçevesindeki edebi ve tasavvufi yönü de daha fazla ortaya çıkmış olacaktır., Şêx Mistefayê Sîsî (Feyzî) is one of the late Ottoman professors and scholars. Feyzî was born in 1848 in Sis (Yolçatı) village of Lice district of Diyarbekir. After graduating from the madrasa, he received his scientific license from Seydayê Licî. He received his Sufism-tarikat license from Şêx Ebdilqadirê Hezanî in the Hezan Lodge. After Şêx Mistefa was appointed by his sheik for guidance, he settled in the Qewman (Yücekonak) village of Karakoçan from the village of Sîs in 1899 and fulfilled his mission of guidance in the region for years. However, his longing for his master and the pain of separation also show their effect, because he separated from his sheikh. He expressed his love for his sheikh and the pain of separation with eulogy and elegies.According to the available data, three of his poems have been published so far. Two new poems under the pseudonym Feyzi, which have not been published until now, have come to our hands and this constitutes the subject of our study. In this study, we will evaluate these two poems in terms of form and content and give their transcripted texts together with their manuscripts. With this study, the literary and mystical aspects of Feyzî within the framework of the Halidi branch of Naqshbandi will be revealed more., Şêx Mistefayê Sîsî (Feyzî) alim û miderîsekî heyama dawî ya Osmanî ye. Feyzî di 1848an de li gundê Sîsa Licêya Diyarbekirê hatiye dunyayê. Piştî perwerdeya medreseyê îcazeta ilmê ji Seydayê Licî û ya terîq-tesewifê jî ji postnişînê Tekyaya Hezanê ji Şêx Ebdilqadirê Hezanî wergirtiye. Şêx Mistefa piştî ku şêxê wî wezîfeya belavkirina irşadê dide wî ew jî di 1899an de ji Sîsê diçe gundê Qewmana Depê û li wê herêmê bi salan irşadê dike, lêbelê êşa firqet û hesreta murşîdê wî jî tesîra xwe nîşan dide, lewra ji şêxê xwe veqetîyaye. Ev êşa veqetînê û hezkirina li dijî şêxê xwe bi rêya medhîye û mersîyeyan anîye ziman. Li gorî agahîyên ber dest heta niha sê helbestên wî hatine weşandin. Du helbestên wî yên bi mexlesa “Feyzî” ku nehatine weşandin ketin destê me û bûne mijara vê xebata me. Em ê di vê xebatê de van her du helbestan ji alîyê ruxsarî û naverokî ve binirxînin û ligel destxetên wan metna wan ya transkirîbekirî pêşkêş bikin. Bi vê lêkolîna di çarçoveya Neqşebendîtîya Xalidîtîyê de dê alîyê wî yê edebî û tesewifî jî zelaltir bibe.

Mersiye di edebiyata klasîk a rojhilat de ji mêj ve xwediyê cîhekî taybet û muhîm e. Ev cûreya helbestê ya ku li ser mirina kesekî hezkirî, qedirbilind û qîmetdar hatiye nivîsandin ji bo mersiyenûsan geh bûne wargeha şîngirtinê û rondikrijandinê û geh jî bûne wargeha pesindayîn, dua û nifirkirinê. Ev cûreyê helbestê di edebiyata klasîk a kurdiya kurmancî de jî xwedî cihekî girîng e. Di vê xebatê de pêşî pênaseya mersiyeyê û qala êşa mirinê ya ku dibe sedema nivîsandina mersiyeyê hat kirin û dû re mersiyeyên kurdî yên ku hatin berhevkirin li gorî sedsalan hatin dabeşkirin da bê nîşandan ku di edebiyata klasîk a kurdiya kurmancî de kîjan mersiyenûsî çend mersiye nivîsandine. Mersiyeyên kurdî her wisa ji hêla teşe û rûxsar ve hatin nirxandin û rêjeyan wan wek tablo hat dayîn. Herî dawî mersiye ji hêla naverokê ve hatin nirxandin û derheqê mijarê de mînak hatin dayîn. Armanca vê xebatê ew e ku bê destnîşankirin ka mersiyeyê di kurdiya kurmancî de çi wextî dest pê kiriye, di kîjan sedsalê de çend mersiye hatine nivîsandin, herî zêde kîjan wezn û teşeya nezmê hatiye bikaranîn û rewşa mersiyeyan ji hêla naverokê ve çawa ye., Epicede has had an important place in East Classical Literature for centuries. Epicede, a poetry type that written after death of a person who is dear to people’s heart, is sometimes a place of mourn and shed tear and sometimes a place of pray, praise for a dead person and if death person was killed by someone else it is a place of curse for the murderer cruelty. This poem type has an important place in Kurdish Literature, too. In this study, at first Epicede’s definition was given and then it has been tried to state how many poems have written by how many poets in Kurmanji dialect at Kurdish Literature according to centuries. At the same time, at the result of the study, epicedes’ chapters were explained with examples after obtained epicedes were evaluated in terms of verse formal and type. With this study, it was tried to determine the beginning date of epicedes in Kurdish Literature, how many epicedes were written in which century, which type of verses and prosody patterns were used most in epicedes as well as what level epicedes were at in terms of content., Mersiye yüzyıllardan beri Klasik Doğu Edebiyatında önemli bir yere sahip olmuştur. Değer verilen ve sevilen bir insanın ölümünden ötürü yazılan bu şiir türü, bazen şair için yas tutma ve gözyaşı akıtma mekânı bazen de ölen kişiye dua etme, onu övme ve eğer başka birisi tarafından öldürülmüşse katiline beddua etme yeri olmuştur. Bu şiir türü, Klasik Kürt Edebiyatında da önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada başlangıçta ölümden dolayı çekilen acı hakkında bilgi verilip mersiyenin tanımı yapıldı, sonra da yüzyıllara göre Kürt Edebiyatında Kurmanci lehçesiyle hangi şair tarafından kaç mersiyenin yazılmış olduğu belirtilmeye çalışıldı. Ayrıca yapılan çalışma neticesinde elde edilen mersiyeler nazım şekli ve türü açısından değerlendirildikten sonra oranları tablo şeklinde verilip, içerik açısından örneklerle izah edilmeye çalışıldı. Yapılan bu çalışma ile mersiyenin Kürt edebiyatındaki başlangıç tarihi, hangi yüzyılda kaç tane mersiye yazıldığı, mersiyelerde en çok hangi nazım türü ve hangi aruz kalıbının kullanıldığı ve de mersiyelerin içerik açısından hangi seviyede olduğu tespit edilmeye çalışıldı.

Ev lêkolîn bi navê (bîblografîya helbesta kurdîya Klasîk a dibistana Baban) Li Dibistana helbesta Baban, bi kurtî behsa Jiyana helbestvanên Klasîk a Kurd dike, Ji bilî danasîn ji bo helbest û helbestvanên kilasîkî, wê heman tişt li ser form û naveroka helbestvanên vê dibistanê jî biaxive û bîblografyek jî nîşan da ku di sê qonaxan de helbestvana klasîk a damezrênerê vê dibistanê (Dibistana Baban) e yên ku rê ye ev dibistanê jî helbest gotine, wî da nîşandan.Di dawiyê de jî, bi encamên lêkolînê re, lîsta çavkaniya zanistî hatiye nîşandan., This paper entitled (The bibliography of kurdish Classic poems of Baban) poetry School in south , it talks about the the appearance of kurdish Classic poems in the Baban poetry school in south, in addition , it examines the form and the content of the classic poetry of poets of this school in which states a bibliography in a way which shows the founders of the classic poems of this school (Baban poetry school) in three stages, those who are the followers of this school, the paper ends with the main conclusions and the list of references

Metafor û îronî du ji wan amûrên retorîkê (rewanbêjiyê) ne ku helbestvanên klasîk ji bo xemilandinahelbestên xwe bi kar tînin. Ehmed Muxtar Jaff wan wekî mijarek ji bo gotarekê bi kar aniye û îdîa dike ew amûrênretorîkî yên herî girîng, herî berbelav û herî zêde di helbestên wî de têne bikaranîn. Ehmed Muxtar Jaff vanhemûyan ji bo bidestxistina Runbejiyê di helbestên xwe de bi kar aniye. Û Runbejî mînandin (simile) û alegorî bitaybetî metafor û îroniyê din av xwe de dihewîne. Her yek ji van amûran ji mijarên edebî bi taybetî ji bo helbestêrawestgeha çêkirina fîgurên helbestî û dayina wêneya helbestî ye.Ehmed Muxtar Jaff yek ji helbestvanên klasîk ên edebiyata kurdî ye û di asta kevn û nû ya dibistanênedebiyatê de wekî ciyê hevpar tê dîtin. Wî tu carî bikaranîna amûrên retorîkî îhmal nekiriyê, lê di heman demê degirîngiyeke mezin li bikaranîna wan bi tevahî û rast girtiye û bikaranîna wan xebatên wî xurtir kiriye. Ji ber vêyekê ji bo analîzê wî ji me re rêyên nû û dubarekirina adetên edebî di çarçoveya binyadên xeyalî yên ku wî dîzaynkiriye aniye. Di vê lêkolînê de, em li ser analîzkirin û berawirdkirina metafor û îroniya helbestên wî disekinin ûherwiha em ê encamên lêkolîna navborî parve bikin.Li ser serpêhatiyên xwe yên helbestî, Ehmed Muxtar Jaff îronî û metafora ku bi kar aniye li ser binyadaxeyalî dabeş kiriye û wekî mîzah bi kar aniye û bi saya wan karîbû fîgurekî helbestî di helbestên xwe de derxe. Wîev yek ji bikaranîna helbestvanên beriya xwe girtiye û ji berhemên wan versiyoneke nû çêkiriye. Çavkaniya fikirû lêpirsîna me ew e ku li gorî helbestvanên beriya xwe wî metafor û îroniyê çawa bi kar aniye? Pêwendiya dîrokîya herî girîng a ku di helbestên helbestvanên berê de dixuye, ji bo dewlemendkirina lêkolîna me bi taybetî di warêîroniyê û metaforê de ewqas kêrhatî ne., Summary: Metafhor and Irony are two of the rhetorical devices that are used by classical poets to decorate their poems .Ahmad Mukhtar Jaff has used them as a topic for an essay arguing that they are the most important, the most common and the most used rhetorical devices of his poems. Ahmad Mukhtar Jaff used all these to attain Runbezhy in his poems. And Runbezhy contains simile and Allegory especially Metafhor and irony. Each of these devices is the standing of making poetical figureS and to give poetical picture to the literary topics especially poetry.Ahmad Mukhtar Jaff is one of the classical poets of Kurdish literature and is counted as the common standing of both old and new levels of literary schools.

Şêx Mihemed Selîmê Hezanî, Şêx Ebdilqadirê Hezanî’nin oğludur ve o da Mela Ebdillahê Hîzanî Semerşêxî’nin oğludur. Şêx Mihemed Selîm babasıyla birlikte Liceya bağlı Hezan mıntıkasına yerleşmişler ve orada medrese açarak Hezan dergahının postnişinliğini yapmışlardır. Şêx Selîm, Şêx Mihemed Diyaeddîn’in halifesidir ve yıllarca Nakşibendi tarikatı için çalışmıştır. Hem ilim tahsilini hem de tasavvuf amelini Şêx Mihemed Diyaeddînê Norşînî’nin yanında almış ve ondan tarikat-tasavvuf icazetini almıştır. Şêx Selîm hicrî 1299 (miladi 1881/1882) yılında Mavende dünyaya gelmiş ve 63 yaşında Hezan’da vefat etmiştir. İlmi ve tasavvufi yanı sıra edebi yönü de güçlüdür. Şêx Selîm, Selîm mahlasıyla bir kaside de kaleme almıştır. Kaside şeyhi Şêx Mihemed Diyaeddîn (Hazret) üzerine yazılmıştır. Bu çalışmada bizim tarafımızdan tespit edilen bu kasidesi üzerine durulacaktır. Bu yegane kasidesi 27 beyitten meydana gelmektedir ve ilk defa bir bütün olarak burda sunulacaktır. Şiir metnini elyazmasıyla birlikte verip kasideyi şekil ve içerik yönünden de incelenecektir., Kurte Şêx Mihemed Selîmê Hezanî lawê Şêx Ebdilqadirê Hezanî ye û nevîyê Mela Ebdillahê Hîzanî Semerşêxî ye. Şêx Mihemed Selîm bi bavê xwe re li Hezana Licê bi cî bûye, li wir medrese vekirine û postnişînîya Tekyaya Hezanê kirine. Şêx Selîm xelîfeyê Şêx Mihemed Diyaeddîn e û bi salan ji bo terîqeta Neqşebendîtîyê xebitîye. Hem emelê xwe yê ilmî, hem jî emelê xwe yê tesewifî li cem Şêxê Norşînê yê navdar ji Şêx Mihemed Diyaeddîn (Hezret) girtiye û îcazeta xwe ya terîqet-tesewifî jî jê wergirtiye. Şêx Selîmê Hezanî di sala 1866an de li Memana yek ji gundê Rojkana Bûlaniqa Mûşê hatiye dinyayê û di 1936an de, di 70 salîya xwe de jî li Hezana Liceyê wefat kiriye. Ji bilî alîyê wî yê ʿilmî û tesewifî alîyê wî yê edebî jî xurt e. Şêx Mihemed Selîm bi mexlesa ‘Selîm’ qesîdeyek jî nivîsîye. Ev qesîdeya wî mersîyeyeke li ser şêxê wî Şêx Mihemed Diyaeddîn e. Di vê xebatê de dê li ser vê qesîdeya wî ku ji alîyê me ve hatiye tesbîtkirin bê rawestîn. Ev qesîdeya wî ya tekane ku ji 27 malikan pêk tê cara ewil bi tevahî li vê derê dê bê pêşkêşkirin. Ligel pêşkêşkirina metn û destxeta wê dê qesîde ji alîyê ruxsarî û naverokî ve jî bê nirxandin. Herweha li gorî belgeyên dîrokî ku nû hatine dîtin dê jiyana Şêx Selîm û raborîya wî jî bê pêşkêşkirin.Peyvên Sereke: Şêx Mihemed Selîm, Şêx Mihemed Diyaeddîn, Qesîde, Mersîye, Tekyaya Hezanê, Neqşîbendî, Tesewif, Sheikh Mihemed Selîmê Hezanî is the son of Sheikh Ebdilqadirê Hezanî who is son of Mela Ebdillahê Hîzanî Semerşêx. Şêx Mihemed Selîm and his father settled in the Hezan town of Lice and opened a madrasah there to post-nischined (leading) the Hezan House. Sheikh Selîm is the caliph of Sheikh Mihemed Diyaeddin and worked for the Naqshbandi sect for many years. He received both his science education and his mysticism practice with Sheikh Mihemed Diyaeddînê Norşînî and received his sect-mysticism license from him. Sheikh Selîm was born in Meman, one of the Rojkan villages of Muş Bulanık, in 1866 and died in Hezan village of Lice in 1936 at the age of 70. In addition to his scientific and mystical aspects, he is also strong in literature. Sheikh Selîm also wrote an ode under the pen name 'Selim'. It was written on Sheikh Mihemed Diyaeddin (Hazrat) who was the sheikh of the eulogy. In this study, we will focus on this eulogy that was determined by us. This unique eulogy consists of 27 couplets and will be presented as a whole here for the first time. The text of the poem will be given together with the handwriting and the eulogy will be examined in terms of form and content. Likewise, information about Sheikh Selîm's life and past will be presented with the new historical documents we have received.Keywords: Sheikh Mihemed Selîm, Sheikh Mihemed Diyaeddîn, Eulogy, Mersiye, Hezan Lodge, Naqshbandi, Sufism

Öğüt, hataları düzeltmek, kötülükleri yok etmek ve insanların yanlışlarını düzeltmek amacıyla hayatın her alanında kullanılan bir araçtır. Öğütlerin bu amaçla kullanıldığı alanlardan biri de edebiyattır. Bu çalışmada klasik Kürt edebiyatının iki önemli şairinin şiirlerinde yer alan öğütler karşılaştırılmıştır. Bu şairlerden biri, klasik Kürt edebiyatı tarihinde ilk kez müretteb bir dîvan yazmış olan ve klasik Kürt edebiyatının öncüsü olan Melaye Cizîrî'dir. Diğeri ise Melayê Cizîrî'den sonra ortaya çıkan ve onunla birlikte klasik Kürt edebiyatının en eski iki ayağından biri olan Ehmedê Xanî'dir. Bu çalışmanın amacı, Mela ve Xani'nin şiirlerinde verdikleri öğütlerin ortak ve farklı noktalarını karşılaştırma yöntemi ile belirlemektir. Bu çalışmada ilk olarak öğüt kavramı ve bu kavramın edebiyattaki kullanımı üzerinde durulmuştur. Daha sonra Mela ve Xanî'nin divanları hakkında kısa bilgiler verildikten sonra onların şiirlerindeki öğütler, her iki şairin şiirlerinde de bulunan ortak öğütler, yalnızca Mela'nın şiirlerinde bulunan öğütler ve yalnızca Xanî'nin şiirlerinde yer alan öğütler olmak üzere üç başlık altında ele alınmıştır. Sonuç olarak bir şair olmanın yanı sıra aynı zaman da birer alim olan Mela ve Xanî’nin şiirlerinde öğütlere yer verdiği tespit edilmiştir. Mela daha çok insanın bireysel iç dünyasına yönelik öğütler verirken Xanî hem insanın bireysel iç dünyasına yönelik hem de günlük dünya işleri ve toplumsal sorunlar üzerine de öğütler vermektedir., Şîret amûrek e ku bi armanca duristkirina xeletîyan, xilaskirina xerabîyan û islehkirina fêhlên xirab ên mirovan di her qada jiyanê da tê bikaranîn. Yek ji qadên jiyanê ku tê da şîret têne bikaranîn jî edebiyat e. Di vê lêkolînê da şîretên di helbestên du helbestvanên girîng ên edebiyata kurdî ya klasîk hatînê berawirdkirin. Yek ji van helbestvanan Melayê Cizîrî ye ku di dîroka edebiyata klasîk a kurdî da yekem carê dîwaneka mureteb nivîsandiye û pêşengê edebiyata klasîk a kurdî ye. Yê din jî Ehmedê Xanî ye ku piştî Melayê Cizîrî derketiye holê û li gel wî bûye sitûnek ji du sitûnên qahîm ên edebiyata kurdî ya klasîk. Armanca lêkolînê bi rêbaza berawirdkirinê di helbestên Mela û Xanî da tespîtkirina xalên hevpar û cuda yên şîretên wan e. Di vê lêkolînê da pêşiyê li ser têgeha şîretê, bikaranîna wê di edebiyatê da hatiye sekinîn paşê jî piştî kurte agahîyeka dîwanên Mela û Xanî, şîretên ku di helbestên wan da wek şîretên hevpar, şîretên tenê di helbestên Mela da û şîretên tenê di helbestên Xanî da di bin sê serenavan da hatîne polînkirin. Di dawîyê da jî li gorî zanyariyên van beşan encamek hatiye amadekirin. Wek encam hatiye dîtin ku Mela û Xanî ku hem helbestvan in hem jî di gel helbestvaniya xwe jî alim in û di helbestên xwe da cih dane şîretan. Mela bi piranî li ser meseleyên hûndirîna mirovan, Xanî jî hem li ser meseleyên hûndirîna mirovan hem jî li ser meseleyên karûbarên dinyayê û pirsgirêkên civakî şîret dayîne., SUMMARYAdvice is a tool that is used in every area of life with the aim of correcting mistakes, correcting evils and correcting the wrongdoings of people. One of the areas in which advice is used is literature. In this study, the advices in the poems of two important poets of classical Kurdish literature were compared. One of these poets is Melaye Cizîrî, who for the first time in the history of Kurdish classical literature has written an full dîwan and is the pioneer of Kurdish classical literature. The other is Ehmedê Xanî, who emerged after the Melayê Cizîrî and with him became one of the two oldest pillars of classical Kurdish literature. The aim of this study is to identify the common and different points of their advice through the method of comparison in the poems of Mela and Xani. This study first focuses on the concept of advice and its application in the literature. Later, after a short explanation of the dîvan of Mela and Xanî, the advice in their poems was collected under three headings: The common advice in the poems of both poets, the advice contained only in Mela's poems and only in Xani's poems. Finally, a conclusion has been prepared based on the knowledge of these sections. As a result, it has been determined that besides being a poet, Mela and Xanî, who were also scholars, included advice in their poems. While Mela mostly gives advice about the individual inner world of the human being, Xanî gives advice both on the individual inner world of the human being and on daily world affairs and social problems.Keywords: advice, poem, Melayê Cizîrî, Ehmedê Xanî

Lebarey Katib û XakîÇend Zaniyarî Niwê Le Arşîvî Osmanî daYek ji rêkên gehîştin bi agahîyan derbarê helbestvanên me yên klasîk, Arşîva osmanîyan û hemî ew Keşkol, Mecmû'eya Şî'rî, Qafîleya Eş'ar, Gulşena Şu'erayan, Teşrîfata Şu'era, Meşahîrê Şu'era, Tezkîreya Şu'era û Tezkîreya 'ulema û udebayan in ku ihnek ji wan hatine çap kirin û hinekî din jî ta niha bi destxet mane û nehatine çap kirin. Di nav wan de gelek agahî derbarê helbestvan û 'alimên kurd hene. Ji xwe jiyana gelek helbestvanan di nav dîroka edebiyata kurdî bi kamilî nehatine nivîsandin û roj piştî rojê agahyên nû derdikevin holê. Ev nivîs bal dikşîne ser du helbestvanê sed sala nozdan, li devera Baban, ew jî Katib û Xakî ne, ku bi rêka belgeyên osmanî û tezkîreya şu'erayan hinek aliyên tarî ji jiyana wan ronî dike..Peyvên Sereke: Dîroka edebiyata kurdî, Katib, Xakî, 'Arif Hîkmet, Belgenameyên Osmanî, Lebarey Katib û XakîÇend Zaniyarî Niwê Le Arşîvî Osmanî daYek ji rêkên gehîştin bi agahîyan derbarê helbestvanên me yên klasîk, Arşîva osmanîyan û hemî ew Keşkol, Mecmû'eya Şî'rî, Qafîleya Eş'ar, Gulşena Şu'erayan, Teşrîfata Şu'era, Meşahîrê Şu'era, Tezkîreya Şu'era û Tezkîreya 'ulema û udebayan in ku hinek ji wan hatine çap kirin û hinekî din jî ta niha bi destxet mane û nehatine çap kirin. Di nav wan de gelek agahî derbarê helbestvan û 'alimên kurd hene. Ji xwe jiyana gelek helbestvanan di nav dîroka edebiyata kurdî bi kamilî nehatine nivîsandin û roj piştî rojê agahyên nû derdikevin holê. Ev nivîs bal dikşîne ser du helbestvanê sed sala nozdan, li devera Baban, ew jî Katib û Xakî ne, ku bi rêka belgeyên osmanî û tezkîreya şu'erayan hinek aliyên tarî ji jiyana wan ronî dike..Peyvên Sereke: Dîroka edebiyata kurdî, Katib, Xakî, 'Arif Hîkmet, Belgenameyên Osmanî

This article is based on doctoral and master theses prepared between 2012 and 2020 in the departments of Kurdish Language and Literature and Kurdish Language and Culture in Turkey. Our goal in writing this work is to prepare a bibliography on these theses and to categorize them with their topics so that those who wish to use them can easily access them. Although a bibliography of such theses until 2018 was prepared, we found it appropriate to create a new work after the doctoral theses and many master theses of the last two years. We have included Kurmanji, Zazaki and a few Sorani theses in this article and they have been categorized in sections.Key Words: Bibliography, Kurdology, master’s thesis in Kurdish Departments, PhD thesis in Kurdish Departments, Kurdish Language and Culture, Kurdish Language and Literature, Kurdish studies., ÖzBu makale, 2012-2020 yılları arasında Türkiye'de Kürt Dili ve Edebiyatı ile Kürt Dili ve Kültürü bölümlerinde hazırlanan doktora ve yüksek lisans tezlerini kapsamaktadır. Bu çalışmayı yazarken amacımız, bu tezlerle ilgili bir bibliyografya hazırlamak ve bunları kullanmak isteyenlerin kolayca erişebilmesi için konusuna göre kategorize etmektir. 2018 yılına kadar bu tür tezlerin bibliyografyası hazırlanmış olsa da son iki yılın doktora tezleri ve pek çok yüksek lisans tezinden sonra yeni bir çalışma yapmayı uygun bulduk. Bu yazımızda Kurmanci, Zazaca ve birkaç tane Sorani tezine yer verdik, bunları bölümler halinde kategorize ettik.Anahtar Sözcükler: Bibliyografya, Kürtçe bölümlerin yüksek lisans tezleri, Kürtçe bölümlerin doktora tezleri, Kürt Dili ve Kültürü, Kürt Dili ve Edebiyatı, Kürdoloji çalışmaları., KurteEv gotar li ser tezên master û doktorayê ye ku di navbera salên 2012 û 2020an de, di beşên Ziman û Edebiyata Kurdî û Ziman û Çanda Kurdî de yên li Zanîngehên Tirkiyeyê hatine amadekirin. Armanca me ji bo nivîsandina vê xebatê ew e ku em bîbliyografyayekê li ser van tezan amade bikin û li gorî biwaran wan rêz bikin ku kesên dixwazin ji wan îstîfade bikin bi rihetî xwe bigihîninê. Herçiqas bîbliyografyaya tezên heta sala 2018an berê hatibû çêkirin jî, me guncan dît ku piştî tezên doktorayê û gelek tezên masterê ên van herdu salên dawî, em xebateke din çêbikin. Me di vê gotarê de cih da tezên kurmancî, zazakî û çend hebên soranî û ew beş bi beş kategorîze kirin.Peyvên Sereke: Bîbliyografya, tezên masterê yên beşên kurdî, tezên doktorayê yên beşên kurdî, ziman û edebiyata kurdî, ziman û çanda kurdî, xebatên kurdolojiyê.

As a literary genre, the short story has further cemented its place in Kurdish literature after the 2000s. It is very much preferred by both writers and readers, as it is far from the accepted patterns of poetry and is not as long as the novel. In this study, we wanted to identify Kurdish short stories published within the political borders of Turkey from 2000 to 2020 and provide some information about them., Hîkaye sey bêjêkê edebî serra 2000î ra dima vera vera ameye xo ser. Seba ke sey şîîre qalibanê qebûlbîyayan ra dûrî ya û qasê roman derg nîya, hem hetê nuştoxan ra hem zî hetê wendoxan ra zaf tercîh bena. Ma na xebata xo de waşt ke bîblîyografyaya hîkayeyanê kurdkî yê ke mabênê serra 2000î ra heta 2020î, sînoranê sîyasîyanê Tirkîya de weşanîyayê tesbît bikerê û derheqê înan de tayê malumatan bidê.

Qedrîcan, di sala 1932an da bi çîrokekî di kovara Hawarê da dest bi jiyana xwe ya edebî dike û heta 1972an li sirgûnê jiyana xwe ji dest dide, di kovarên wek Hawar, Ronahî, Roja Nû, Gelawêj û Hiwayê de 14 çîrok, ên din jî helbest, sehitî û gotar nivîsîye. Di vê xebatê da em ê 12 çîrokên Qedrîcan ên di kovarên wek Hawar, Ronahî û Roja Nû da hatine weşandin, ji aliyên cure, teknîkên vegotinê, vebêjer û sekna vêbejer û demê ve vekolînin. Sernavên li çîrokan da derketine pêş, du çîrokên ji çîroknûsên tirk Ömer Seyfettin hatine wergirtin û ên din jî temayên her tim nivîskar di bin bandora wan da dibîne, wek sirgûn, bîr û bîranîn in. Çîrokên Qedrîcan xwediyê binyadeke nûjen in û bi fînalên xwe ve çîrokên balkêş in. Qedrîcan di çîroka kurdî da hostayê fînala ne. Çîrokên wî bi piranî sehneyên ji jiyana wî ne. Ji bo dahûrînên çîrokan, me cih daye jînenîgariya wî jî. Çîrok herwiha hem ''navend-nivîskar'' hem jî ji bi rêketina berhêmên wî yek û yek hatine dahûrîn.Bêjeyên sereke: Sirgûn, bîr û bîranîn, Omer Seyfettin, bandor, fînal

The issue of Ru’yet is one of the unseen issues that have been discussed throughout history. There are debates about seeing Allah in the hereafter within the Islamic groups too. Factions such as Mu’tezile, Şîâ regard the ru’yet as impossible by interpreting evidence of transference. Based on the source of Holy Quran and Hadith, it is accepted in the Ahl al-Sunnah belief that Allah will appear to the believing servants in Paradise. However, sects such as Mu’tazila and Shi’ah deny the news that appear in the shari’ah about Ru’yet, on the basis of wisdom, in accordance with the principles of tawhid. In the discussions of Ru’yet that started with whether God is seen or not, the issue of whether women can attain this honor in Paradise was added. Celaleddin as-Suyûtî, who is one of the scholars of Ahl as-Sunnah, claims that even if he sees that women will not see Allah in general in Paradise, this situation will only happen at certain times. Ibn Taymiyya, who lived 180 years before Imam Suyûtî, states that in response to the same understanding in his own time, stating that Nasses (written laws in Islamic jurisprudince) are addressed to the community, women will have the honour of Ru’yet together with men in the afterlife. The most comprehensive assessment on whether women will see God in Paradise was made by Imam Suyûtî and Ibn Taymiyye. The general evaluations of the two scholars on this subject, which was discussed within the framework of the same Nasses are important in terms of understanding the subject. The way of interpration of these scholars in the hereafter, in which the ahl al sunnah are reasonably accepted as wajib, Show that they are not independent from the conditions of their era. Since the right to dream is an evaluation based on personality and regardless of the gender, which is not the choice of anyone, writing and discussing the subject in Kurdish is also important in terms of enriching the scientific and intellectual life., Çawa ku tê zanîn Îslam, li ser esasê eqlî û naklî hatiye bînakirin. Piştî dinyayê baweriya jiyana bi axretê jî ji esasê baweriya îmanê hatiye qebûl kirin û zanîn. Di axretê de Ru’yet, ango dîtina Xweda, yek ji meseleya axretê ye ku di nav alimên Îslamê de hatiye niqaşkirin. Dîtina Xweda di axretê de wekî mijarek xeybê hatiye zanîn ku ev mesele di nav alimên mezheban de bûye mijara niqaşê. Di Qur’ana Pîroz û hedîsan de derbas dibe ku Xweda dê xwe bi evdên mu’mîn bide nîşan. Ev nêzîkbûn wekî baweriya Ehlê Sunetê tê qebûlkirin. Firqeyên wekî Mutezîle û ehlê Şîe, derbarê mijara ru’yetê de li ser nêzîkbûna eqlî çûne û ev mijarên wiha bi pîvana eqil û mentiqê nirxandine. Wan mezheban, ev mijar li gor prensîbên tewhîdê zanîne û dîtina bi vî şiklî înkar kirine. Di peroblema dîtina Xwedê ya di axretê her çiqas bûye mijara niqaşê, di eynî wextî de dîtina jinan ya Xwedê jî wek mijareke din derketiye holê. Li gor angaştek dînî jin dê di axretê Xwedê nebînin. Yek yên xwediyê vê angaştê jî alimê Ehlê Sunetê yê mezin Îmam Celaledînê Suyûtî ye. Ew dibêje ku di bihiştê de jin Xwedê bi awayekî gelemperî nabînin. Li gor Îmam, ger Xwedê bibînin jî, îddîa dike ku yê tenê di demên kifşe de bibînin. Îbn Teymiye jî di vê babetê de axiviye û di vê derbareyî de çend tişt gotine. Îbn Teymîye, nêzîkî 180 sal beriya Îmam Suyûtî jiyaye. Ev Îmam jî di vê mijarê de xwediyê wê fikrê ye ku, jin di cinnetê de dê wekî mêran Xwedê bibînin. Lewre ev ru’yet mafê hemî bawermendan e. Ev mijar, di eynî wextî de di hedîs û nessên dînî bi awayekî berfireh hatiye nirxandin ku emê lêkôlînê bikin., Bilindiği gibi İslam dini, aklî ve naklî deliller ve naslar uzerine bina edilmiştir. Bundan dolayı nakli bir delil olarak bu dünyadan sonra ahiret inancı, bir iman esası olarak kabul edilmiştir. Ahiret hayatında da Ru’yet, yani Allah’ı görme, ahirete ait bir mesele olarak İslam âlimleri arasında tartışılmıştır. Ahirette Allah’ı görme meselesi, gaybî bir konu olarak mezhep âlimleri arasında da tartışma konusu olmuştur. Kur’an ve hadis muktesebatı içinde geçtiği üzere yüce Allah, kıyamet gününde zatını Mumin kullarına gösterecektir. Bu inançta Ehl-i Sunnetin bir inancı olarak kabul görmektedir. Buna karşın Mutezile ve Şia gibi mezhepler, kendi aklî ve mantıkî yaklaşımlarına göre bunu kabul etmemişlerdir. Bu mezhepler, ru’yet meselesini tevhid prensipleri açısından değerlendirerek bu konuyu bir noktada inkâr etmişlerdir. Nasıl ki ahirette Allah’ın görülmesi Müslümanlar arasında tartışma konusu olduysa, aynı şekilde ahirette Yüce Allah’ın kadınlar tarafından görülüp görülmeyeceği meselesi de ayrı bir tartışma konusu olmuştur. Nitekim Ehl-i Sünnet âlimlerinden Îmam Suyûtî, ahirette kadınlar Allah’ı genel anlamda göremeyeceklerdir. Eğer görecek olsalar da ancak belli zaman dilimlerinde göreceklerdir. Bu konuda diğer bir göruş te İbn-i Teymiyye’ye aittir ki onun da bu konudaki görüşleri meşhurdur. İbn-i Teymiyye, İmam Suyuti’den 180 yıl önce yaşamış bir âlimdir. İbn-i Teymiyye, bo konuda farklı bir fikre sahip olarak ru’yeti bütün inananların hakkı görur. Bu konu, aynı zamanda Kur’an, hadis ve diğer İslamî kaynalarda da geçmektedir. Biz de bu konuda bir araştırma yaparak İnançlı Kürt okuyucuların istifadesine sunmak niyetindeyiz.

ئەحمەدموختار جاف وەک شاعیرێکی ڕۆشنگەر و خاوەن فیکر و هزر و ئەندێشەی کۆمەڵایەتی و سیاسی له مێژووی ئەدەبی کوردیدا جێگای خۆی کردۆتەوه. خوێندنەوەی شیعرەکانی زۆر لایەنی ڕەوانبێژی و ڕیتۆریک و ڕەخنەییمان بۆ دەردەخات. ئەم شاعیره له کەڵک وەرگرتن له بانگهێشتدا خاوەن ئەدگارێکی واتاناسانه بووه؛ چونکه وەک ئەم لێکۆڵینەوەیه ڕوونی دەکاتەوه، زۆر ڕەهەند و لایەنی شیعری و هونەری له بانگهێشتەکانیدا بەدی دەکرێ. ئەم توێژینەوە به شێوەی تەوسیفی سەرجەم شیعره کوردییەکانی داوەته بەر پشکنین و لێکۆڵینەوه له بابەتی بانگهێشت و کارکرد و دەور و کارتێکەرییەکانی له خولقاندنی واتا و دەلالەتدا. بانگهێشت له شیعری ئەحمەدموختاردا زۆر جار به پیتی تایبەت (ئەی، ـا، یا، ه/ـه/ـینه، ئەی+ـا، ئەی+ـه/ـینه، وا) بووه و زۆر جاریش بەبێ پیت. گیاندار و بێ¬گیان و مرۆڤ و غەیری مرۆڤی بانگ کردوو. وشه/ناو/ئاوەڵناو/عیبارەت/ساڕسته/ڕسته/لێکدراو له بانگهێشتەکانیدا بەدی دەکرێ که به هەر یەکیان دەلالەتێکی تایبەتی خولقاندووه. بانگکراوەکانی ئەحمەدموختار زۆر بەربڵاوه و خوا، سروشت، نیشتمان، خەڵک، خۆی و دڵبەرەکەی و چەند کەسی تایبەت دەگرێتەوه که بۆ هەر یەکیان چەندین واتا و دەلالەت وەردەگیردرێ. شوێنی بانگهێشتەکانیش له ڕستەدا سەرەتا، ناوەڕاست، ناو دڵێ ڕستە، کۆتایی ڕستەیه که زۆرترین بانگهێشتەکانی ئەحمەدموختار له ناو دڵی ڕستەدایه., ئەحمەدموختار جاف وەک شاعیرێکی ڕۆشنگەر و خاوەن فیکر و هزر و ئەندێشەی کۆمەڵایەتی و سیاسی له مێژووی ئەدەبی کوردیدا جێگای خۆی کردۆتەوه. خوێندنەوەی شیعرەکانی زۆر لایەنی ڕەوانبێژی و ڕیتۆریک و ڕەخنەییمان بۆ دەردەخات. ئەم شاعیره له کەڵک وەرگرتن له بانگهێشتدا خاوەن ئەدگارێکی واتاناسانه بووه؛ چونکه وەک ئەم لێکۆڵینەوەیه ڕوونی دەکاتەوه، زۆر ڕەهەند و لایەنی شیعری و هونەری له بانگهێشتەکانیدا بەدی دەکرێ. ئەم توێژینەوە به شێوەی تەوسیفی سەرجەم شیعره کوردییەکانی داوەته بەر پشکنین و لێکۆڵینەوه له بابەتی بانگهێشت و کارکرد و دەور و کارتێکەرییەکانی له خولقاندنی واتا و دەلالەتدا. بانگهێشت له شیعری ئەحمەدموختاردا زۆر جار به پیتی تایبەت (ئەی، ـا، یا، ه/ـه/ـینه، ئەی+ـا، ئەی+ـه/ـینه، وا) بووه و زۆر جاریش بەبێ پیت. گیاندار و بێ-گیان و مرۆڤ و غەیری مرۆڤی بانگ کردوو. وشه/ناو/ئاوەڵناو/عیبارەت/ساڕسته/ڕسته/لێکدراو له بانگهێشتەکانیدا بەدی دەکرێ که به هەر یەکیان دەلالەتێکی تایبەتی خولقاندووه. بانگکراوەکانی ئەحمەدموختار زۆر بەربڵاوه و خوا، سروشت، نیشتمان، خەڵک، خۆی و دڵبەرەکەی و چەند کەسی تایبەت دەگرێتەوه که بۆ هەر یەکیان چەندین واتا و دەلالەت وەردەگیردرێ. شوێنی بانگهێشتەکانیش له ڕستەدا سەرەتا، ناوەڕاست، ناو دڵێ ڕستە، کۆتایی ڕستەیه که زۆرترین بانگهێشتەکانی ئەحمەدموختار له ناو دڵی ڕستەدایه.

Novel of Helale has written on the chief character named Helale. Themes like war, murder, woman, identity, and migration have written in the novel. The heroes of the novel are in a constant state of war and conflict. They must repeatedly choose about their lives. Or life chooses according to their preferences and conditions. Choosing or not making a choice in the novel also causes conflicts. In this study, the conflicts that emerged in the novel Helale had focused. The roles of these conflicts had examined in the novel.What role of the conflict does fulfill in the novel? How are depicted conflicts and types of conflict in the novel? We will try to explain these questions in this study., Romana Helale li ser lehenga sereke ya bi navê Helale hatiye nivîsîn. Di romanê de temayên şer, mirin, jin, nasname û koçberî hatine hûnandin. Lehengên romanê di nav şer de divê ji bo jiyana xwe her gav tercihekê bikin. Yan jiyan li wan tercih û şertê dibirîne. Bi tercihkirin yan nekirinê di romanê de pevçûn rû didin. Ev xebat dê di romana Helalê de li ser pevçûn û rolên pevçûnan bê nivîsîn. Pevçûn di romanê de roleke çawa werdigire? Pevçûnên romana Helalê bi çi awayî pêk tên? Pevçûn û cureyên pevçûnê di romanê de çawa hatine hûnandin? Di vê xebatê de em ê hewl bidin van pirsan bibersivînin.

David Crystal dibêje heger ku zimanek, kesek tenê jî pê biaxive, ew ziman dijî. Lê heger ku ew kes bimire û pişt re tu kesên ku bi wî zimanî biaxivin nemînin, ew ziman jî dimire. Di dîroka mirovahîyê de hertim ziman mirine, lê tucarî mirina zimanan weke roja me ya îro bilez pêk nehatîye. Bi vê lezgînîyê, wê di sed salên pêşîya me de nîvê zimanên cîhanê bimirin.Ji bo parastina zimanekî tedbîrên fermî yên dewletî hene û tedbîrên şexsî. Dewlet bi îmkanên xwe yên dewletê, dikare ziman biparêze û bi pêş ve bixe. Herweha şexs jî bi bikaranîna zimên di jîyana xwe de, dikare zimên biparêze.

Hovering over the peak of imagery in Kurdish poetry, Sherko Bekas has presented several great literary works where he has created plenty of marvelous scenes with a transcendent range of imagination. The poet’s thought and imagination have overpassed the conventional borders of contemporary literature, creating an image from any ordinary scene in life or the society that is exemplary of literary originality and creativity. Defamiliarization is an extensive field in his art and poetry, and he has been highly skillful in a branch thereof known as personification, where his thought and imagination have tremendously mounted to create artistic sceneries. This descriptive-analytical research seeks to investigate the personification technique in Sherko’s poetry, and analyzes its variety of aspects and levels. He has once promoted an animate up to the level of a human being, recreated a non-animate as man, or provided part of a non-animate with personality and therefore activity. Based on this research, however, the most significant aspect of personification in Sherko’s poetry is that once he has personified something, he has let it overpass the conventional borders of literature, granting it a particular characteristic beyond the ordinary conditions of a human being. Thus, the peak of the poet’s art and creativity can be found in this field., شێرکۆ بێکەس وەک بەرزترین ئاستی خەیاڵی داهێنەرانه له شیعری کوردیدا، خاوەنی چەندان بەرهەمی ئەدەبییه که دیمەنی خەیاڵیی زۆری تێدایه. بیر و خەیاڵی ئەم شاعیره، سنووری ئاسایی و ئاقاری ئاشنای ئەدەبی سەردەمی بەزاندووه و له هەر دیمەنێکی ساکاری ژیان و کۆمەڵگا به وزەی خەیاڵ وێنای وەهای داهێناوه که نموونەی ڕەسەنی و ئافراندنی ئەدەبین. ئاشنایەتی¬سڕی له شیعریدا زۆر دەوری گێڕاوه و یەکێ له هونەرە شیعرییەکانی شێرکۆ کەسایەتی¬پێدان/مرۆڤاندنه که خۆی لقێکه له هونەری ئاشنایەتی¬سڕی. لەم مەیدانەدا بیر و خەیاڵی ئەم شاعیره به شێوەیەکی سەرسووڕێنەر فڕیوه و دیمەن و وێنەی هونەرمەندانەی زۆری خولقاندووه. ئەم توێژینەوه به شێوەی شیکاری-تەوسیفی دەیهەوێ ئەم هونەری کەسایەتی-پێدانه له شێعری شێرکۆدا بخاته بەر باس و تیشک بخاته سەر لایەن و ڕەهەندەکانی. شێرکۆ بێکەس له چەند ڕەهەنددا ئەم هونەرەی به کار هێناوه؛ جارێک گیاندارێکی هێناوەته ڕیزی مرۆڤ؛ جارێکی تر تەنێکی بێ¬گیانی مرۆڤاندووه؛ له ڕەهەندێکی تردا ئەندامێک له تەنێکی بێ¬گیانی کردۆته خاوەنی کەسایەتی؛ بەڵام به پێی ئەم توێژینەوه گرنگترین ڕەهەندی کەسایەتی-پێدان له شیعری شێرکۆبێکەسدا ئەوەیه که کاتێ کەسایەتی به شتێک دەدا، له سنووری ئاسایی و ناسراوی ئەدەبیاتی تێدەپەڕێنێ و تایبەتمەندییەکی پێوه دەنووسێنێ که بەدەره له حاڵی ئاسایی مرۆڤ و هەر بۆیه دەتوانین بڵێین لووتکەی خولقاندن و هونەرنوێنیی شاعیر، لێرەدا دەردەکەوێ., Kürt şiirinde imgelerin zirvesinde gezinen Sherko Bekas, üstün bir hayal gücü yelpazesine sahip pek çok muhteşem sahne yarattığı birçok harika edebi eser sunmuştur. Şairin düşüncesi ve hayal gücü, çağdaş edebiyatın geleneksel sınırlarını aşarak, günlük hayattaki sıradan bir sahneden veya edebi özgünlük ve yaratıcılığa örnek olan toplumdan bir imaj yaratmıştır. Yabancılaşma onun sanatında ve şiirinde geniş bir alandır. O, düşüncesine ve hayal gücüne sanatsal manzaralar yaratmak için muazzam bir şekilde monte ettiği, kişileştirme olarak bilinen bir dalda oldukça yetenekli olmuştur. Bu açıklayıcı-analitik araştırma, Sherko'nun şiirlerindeki kişileştirme tekniğini araştırmayı ve çeşitli yönlerini ve seviyelerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Sherko bir zamanlar bir insan seviyesine kadar bir canlandırmayı teşvik etmiş ve insan olarak cansız bir canlandırmayı yeniden yaratmış veya kişileştirme ve dolayısıyla aktivite ile cansız bir parça sağlamıştır. Bununla birlikte, bu araştırmaya dayanarak denilebilirki Sherko'nun şiirinde kişileştirmenin en önemli yönü, bir şeyi kişiselleştirdikten sonra, bir insanın sıradan koşullarının ötesinde belirli bir özellik vererek edebiyatın geleneksel sınırlarını aşmasına izin vermesidir. Böylece şairin sanatının ve yaratıcılığının zirvesi bu alanda bulunabilir.

Folklor, ji ber ku çanda maddî û manewî ya gelerî derdixîne pêşberî mirovan û nasnameya miletan dide ber çavê mirovan ji bo her miletî muhîm e. Mijarên folklorê gelek zêde ne û ev zanist, wan mijaran ji gelek alîyan va vedikolîne. Ji mijarên folklorê yek jî dia ye. Tê zanîn ku di dîroka mirovatîyê da dia hebûye û di nav edebiyata devkî da jî cihek girîng girtî ye. Di navbera mirovan da dema têkilîyek xweş tê danîn di bersivdayînê da hewcedarî bi gotinek xweş heye ku ji vê gotinê ra dia tê gotin. Di nava kurdan da edebiyata devkî gelek dewlemend e, ji wan dewlemendîyên vê edebîyatê yek jî dia ye. Di diroka kurdan da bi sedan sal e hevokên diayan têne gotin û ew hevok wek qalib cih girtine. Ew diayên ku di nav gel da têne gotin li gorî herêman jî xwedîyê hinek cudahîyan in. Em di vê gotarê da li ser diayan û bi taybetî jî li ser diayên ku li herêma Hekarîyê têne kirin disekinin û wan li gorî rê û rêbazên edebîyata gelerî dinirxînin. Dia, Hekarî, Edebîyata Devkî., As it contents concrete and abstract values of a culture, the folklore is very crucial for national identity. It demonstrates every historical and cultural points of life. The folklore has got many subjects and studies those subject in many various ways. Prayer is one of those topics that folklore is interested in. As it is known, prayer has been performed since the human was created. Besides, it is a fact that prayer is also an important topic for oral literature. When people chatting and getting related they need to use pleasing speeches and words which are named as prayer as they carry positive effects. Kurdish oral literature is strong and very rich in terms of prayer. Prayers have been used among Kurds for a long time and they have become daily and common phrases. Prayers differ from region to region as well. Through this present we would like talk about prayer importance in Kurdish folklore, especially in Hekarî cultural tradition in terms of folklore science., Maddi ve manevi kültürü ortaya çıkardığı için folklor her millet için önem arz etmektedir. Pek çok konu ve alanda araştırmalar yapan folklor bilimi araştırma alanlarını farklı yönlerden incelemektedir. Folklorun ilgi alnlarından biri de duadır. Duanın insanlık tarihi boyunca varolduğu ve sözlü edebiyat alanında da önemli bir yeri olduğu kabul edilmektedir. İnsanlar arasında iyi ilişkilerde olumlu bir cevap verme gereği hissedilmektedir, bu cevaplara dua denilmektedir. Kürtler arasında çok zengin bir sözlü edebiyat geleneği bulunmaktadır, bu zenginliğin bir kısmını da dualar oluşturmaktadır. Kürtler arasında yüzyıllar boyunca dua sözleri söylendiği için bu sözler kalıp sözlere dönüşmüştür. Dua şeklinde ifade edilen sözler yöresel farklılıklar da arz etmektedir. Bu çalışmada dua, özellikle Hakkari bölgesinde edilen dualar üzerinde duracak ve o duaları halk edebiyatının yöntemleri ile değerlendireceğiz.

Alimê serdema Dewleta Osmanî Xasî, wekî ronakbîrekî Dîyarbekirê, bi edebîyat û îlmê Îslamî re meşxûl bûye. Digel tehsîla îlmên klasîk ên medreseyên serdema xwe, ew bi îlmê tesewwuf, fiqih, û kelamê re jî eleqedar bûye. Wî di biwarê kelam û edebîyatê de hem berhem dane hem jî li pêşberî rûdanên civakî-sîyasî reftar û helwesta xwe nîşan daye. Xasî wekî helwesteke bertekî, li hember rûdanên dewrê, dev ji wezîfeya xwe ya fermî berdaye û kesayetîyeke azad tercîh kirîye. Ji ber vê, rayedarên wê serdemê, tehde lê kirine, ew sirgûn û zindanî kirîye. Ew bi vê xweragirtinê gihaştîye asta muderristî, muftîtîyê, nivîskarîya îlmê kelamê û di qada tesewwufê de derketîye payeya xelîfetîyê. Wekî edîbekî kurmanc û dimbilîyan, wî mesnewîyeke Mewlidê, bi kirmancî/zazayî, mulemme‘eke pênczimanî û çend helbestên din bi kurmancî, erebî, tirkî û farisî hûnane. Digel van, wî çend berhemên îlmî-kelamî bi zimanê erebî hûnaye. Li hember bîr û boçûnên dijberî Ehlê Sunnetê, wekî alimekî Eş‘erî, wî bi berhemên xwe bi awayê çalak eqîdeya Îslamî parastîye. Şexsîyeteke wiha binavûdeng ku li herêma kurmanc û dimbilîyan bûye xwedan pile û payeyeke bala û kesayetîyeke wiha mezin û girîng, bi qenaeta me hîna jî bi awayê ku heq bike nehatîye naskirin. Me nîyet bi vê lêkolînê, hîn baştir danasîna wî ye. Heta nuha hin xebat û lêkolîn li ser Xasî hatine kirin; bes me xwest em çend alîyên wî yên cîyawaztir derxînin pêş û li ser binemal, jîyan, berhem, kesayetîya wî ya edebî û helwesta wî ya alimane lêkolîn bikin., The Ottoman-period scholar Xasî, as an intellectual of Diyarbakir, was engaged in Islamic literature and science. In addition to studying the classical sciences of the madrasas of his time, he was also interested in the sciences of tasawwuf, fiqh, and theology. He has produced works in the field of theology and literature, and showed his attitude and position towards socio-political events. Xasî has resigned from his official position as a reactionary attitude towards the events of the period and has preferred a free personality. Therefore, the authorities of the time mentioned, put pressure on him, exiled and imprisoned him. With this self-sacrifice, he reached the level of muderis (educater), mufti, and theologian and became a caliph in the field of Sufism. As a Kurmanji and Dimbilian author, he wrote a Mewlid, in Kirmanji/Zazaki, a five-language mulemma, and several other poems in Kurmanji, Arabic, Turkish, and Persian. In addition, he has produced several scientific-theological works in Arabic. Against the views and opinions of the Sunnis, as an Ash'ari scholar, he has actively defended the Islamic faith with his works. Such a well-known personality, who has had such a high and important level of attention and personality in the Kurmanji and Dimbili region, is still not recognized in our opinion as a way to deserve it. Our intention with this study is to better introduce him. So far some work and research has been done on Xasî; we just wanted to highlight some of his different aspects and study his background, life, works, his literary personality and his scholarly attitude., Osmanli dönemi alimi Xasî, bir Diyarbakır aydını olarak edebiyat ve İslami ilimlerle uğraşmıştır. Dönemindeki klasik medrese ilminin yanısıra tasavvuf ilmi, İslam hukuku ve kelam ilmiyle de ilgilenmiştir. O bu alanda eser verdiği gibi, döneminin toplumal ve siyasi olaylarına karşı da alimane bir tavır ve duruş sergilemiştir. Xasî, dönemin gelişmelerine karşı bir tavır olarak resmi görevinden istifa etmiş, özgür bir şahsiyet olarak kalmıştır. Bu yüzden o dönemdeki yöneticiler ona eziyet etmiş, onu sürmüş ve zındana atmıştır. O bu duruşuyla müderrislik, müftülük, kelam ilmi yazarı derecesine ulaşmış, tasavvuf alanında da halifelik seviyesine yükselmiştir. Bir Kurmanc ve Dimbilî edibi olarak bir zazaca Mevlit mesnevisinin yanısıra, beş dilli bir mülemma, birkaç Kürmancca, Arapça, Türkçe ve Farsça şiir yazmıştır. Ayrıca o, kelami-ilmi birkaç eser de Arapça yazmıştır. O, Ehl-i Sünnete karşı sergilenen karşıt görüş ve düşüncelere, bir Eş‘ari alimi olarak eserleriyle İslami Akideyi aktif şekilde savunmuştur. Kurmanc ve Dimbilîlerin bölgesinde yüksek makam ve mertebelere yükselmiş böylesi ünlü, büyük ve önemli bir şahsiyet, kanatimizce hala hakkettiği ölçüde tanıtılmamıştır. Bu araştırmayla niyetimiz onu daha da iyi tanıtmaktır. Şimdiye kadar Xasî üzerine bazı çalışma ve araştırmalar yapılmıştır; ancak biz onun daha farklı birkaç yönünü öne çıkaralım, onun aile geçmişi, yaşamı, eserleri, edebî kişiliği ve alimane tavır ve durşunun araştırmak istedik.Xasî, Fıkıh, Kelam, Edebiyat, Aydın, Zazakî

The title of this study is ( The red color in Kurdish classic poems). This study shows the meanings associated to red color in Kurdish classic poems. The study resorts to both descriptive and explanatory methods.This study is an effort to serve the literature and the readers.Therefore , this study discusses colors , how they are made , psychology of colors and the use of colors by the poets.In addition, both colors and and place of colors in Kurdish poetry are important. The study particularly puts a great emphasis on the use and meanings of red color in Kurdish poetry. Finally. The results of this work shown in points., ئه‌م توێژينه‌وه‌يه‌؛ به‌ ناونيشانى: (ڕه‌نگى سوور له‌ شيعرى كلاسيكيى كوردييدا)توێژينه‌وه‌يه‌كه‌؛ به‌ نمونه‌وه‌ ده‌لاله‌ته‌كانى ڕه‌نگى سوور ده‌خاته‌ ڕوو له‌ شيعرى كلاسيكيى كوريدا، توێژيه‌وه‌كه‌ پشتى به‌ ڕێبازى وه‌سفى شيكاريى به‌ستووه‌ و له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ ئه‌ده‌بياتى كوردييدا؛ كه‌متر خراوه‌ته‌ به‌ر تيشكى توێژينه‌وه‌، بۆيه‌ ئامانجى توێژينه‌وه‌كه‌؛ ناساندنى وردى جوادييانه‌ى ڕه‌نگ و به‌تايبه‌ت (ڕه‌نگى سوور)بخاته‌ به‌رچاوان، زێده‌بارى وى؛ توێژينه‌وه‌‌كه‌: هه‌وڵ و ئارمانجێكه‌ كه‌لێنێك پڕبكاته‌وه‌ و خزمه‌ت به‌ ئه‌ده‌ب و خوێنه‌ربكات. بۆيه‌ له‌ ناوه‌ڕۆكدا باسى له‌ ڕه‌نگ و شێوه‌ى دروستبوون و سايكۆلۆجى ڕه‌نگه‌كان و شێوازى به‌كارهێنانيان كراوه‌ لاى شاعيران به‌ خستنه‌ڕووى ده‌قى شيعرييه‌وه‌. له‌گه‌ڵ گرنگيى و بوونى ڕه‌نگ له‌ ئه‌ده‌بى كورديى و به‌تايبه‌ت گرنگييداوه‌ به‌ مه‌به‌ست و ده‌لاله‌تى (ڕه‌نگى سوور)و ئه‌و مه‌به‌سته‌ خواستراوه‌ جياجيانه‌ى كه‌ له ‌ڕێگه‌ى ڕه‌نگى سووره‌وه‌ خراونه‌ته‌ ڕوو. له‌ كۆتاييشدا به‌ خاڵ ئه‌نجامه‌كان خراونه‌ته‌ ڕوو و له‌گه‌ڵ دانانى زانستييانه‌ى سه‌رچاوه‌ به‌كارهاتووه‌كان.

Ev berhem di eslê xwe de têza doktora ye, bi zimanê Rûsî ji layê Enwer Qadir Mihemed ve li zanîngeha Rojhelatnasî ya Lenîngrad hatiye amadekirin. Şêwirmendiya vê berhemê zana û rojhelatnasa berniyas a Sovyetê, Nikolayevna Verejekina kiriye. Wek têz ev xebat di salên heştê da hatiye gengeşekirin û pişt ra weke pirtuk bi Kurdiya Soranî di sala 1990an li Swêd û di sala 2007an de li Silêmaniyê hatiye çapkirin.Ev berhem di eslê xwe de têza doktora ye, bi zimanê Rûsî ji layê Enwer Qadir Mihemed ve li zanîngeha Rojhelatnasî ya Lenîngrad hatiye amadekirin. Şêwirmendiya vê berhemê zana û rojhelatnasa berniyas a Sovyetê, Nikolayevna Verejekina kiriye. Wek têz ev xebat di salên heştê da hatiye gengeşekirin û pişt ra weke pirtuk bi Kurdiya Soranî di sala 1990an li Swêd û di sala 2007an de li Silêmaniyê hatiye çapkirin, Ev berhem di eslê xwe de têza doktora ye, bi zimanê Rûsî ji layê Enwer Qadir Mihemed ve li zanîngeha Rojhelatnasî ya Lenîngrad hatiye amadekirin. Şêwirmendiya vê berhemê zana û rojhelatnasa berniyas a Sovyetê, Nikolayevna Verejekina kiriye. Wek têz ev xebat di salên heştê da hatiye gengeşekirin û pişt ra weke pirtuk bi Kurdiya Soranî di sala 1990an li Swêd û di sala 2007an de li Silêmaniyê hatiye çapkirin.Mela 'Ebdurehîmê Mewlewî (1806-1882) yek ji helbestvanên herî berniyas, pirrberhemê edebiyata Goran e. Ew wek Seyîd 'Ebdurrehîmê Tawgozî hatiye nasîn û di nav xelkê de jî “Mewlewî” bûye. Wî bo xwe mexlasa “Me'dûm” bikaranîye. Her wek aşkera ye ku zimanê Mewlewî bi xwe Soranî bûye, lê wî helbestên xwe bi Goranî û Hewramî nivîsandine. Diyalêkta Goran jî ji sedsala çardan ta sedsala nozdan zimanê resmîyê mîrektîya Erdelan bûye û li hinek navçeyên Kurdistana Jêrîn jî wek zimanê edebiyatê belav bûye. Mixabin berawird bi lehceyên din ên kurdî, hêj bi başî dîroka edebiyata Goran nehatîye nivîsandin, hemî destxet û metnên wan nehatine lêkolîn û çapkirin.Di warê helbest, 'eqîde û zansitên olî de gelek berhemên Mewlewî hene. Ji bo yekem car helbestvan Keyfî; bê ku navê Mewlewî bîne, di rojnameya “Tercumana Heqîqet” de helbestekî Mewlewî diweşîne û ji bo zimanê Tirkî jî werdigerîne. Pişt ra li sala 1920ê miladî Emîn Feyzî Beg di pirtuka xwe a bi navê Encumenî Edîbanî Kurd de bal dikşîne ser Mewlewî, hinek helbestên wî diweşîne û behsa teknîka serwa ya helbestên wî dike û weke diyarîdeka hunerî ya helbestê ewrupayî behs dike ku haya Mewlewî jê nebûye û ew qafîye bi kar anîye.

Ji bo têgihiştina geşedana romana Kurdî divê pêşîyê li ser destpêk û mînakên wê yên ewil bên sekinandin. Yek ji xebatên ku ji nav weşanên Peywendê derketîye ku bûye mijara gotara me, bala lêkolînerên Kurd dikêşe destpêka romana Kurdî û êwra romannûsîya Kurdî ya Kavkazan.

Na xebate de ma hewl da ke romanê yewin yê kirmanckî (zazakî) Kilama Pepûgî (2000) ser o analîzêk bikê. Na xebate destpêk û hîrê beşan ser o awan bîya. Destpêk de ma tarîxê vejîyayîşê romanî ser o vindertî û edebîyatê rojhelatî de bîlhesa edebîyatê kurdkî de romanî senîn dest pêkerdo, ser o vindertî. Rolê modernîzm û neteweperwerî romanî ser o esto. Coka beşê yewinî de ma tesîrê modernîzmî, neteweperwerî û folklorî yo ke romanî ser o esto ra ewnîyayî. Bîlhesa ma waşt bimojnê ra ke nê mefhuman nê romanê verênî ser o senîn tesîr kerdo. Seba ke Kilama Pepûgî, romanêko tarîxî yo ma beşê dîyinî de zî mefhûmê romanê tarîxî ser o vindertî û ma hewl da ke nê romanî zî sey yew romanê tarîxî analiz bikê. Beşê peyênî de zî ma no roman hetê unsuranê romanî ra analiz kerd. Çike zafê romanê verênî hetê unsuranê teknîkan ra wayîrê probleman ê û kalîteyêkê edebî ra dûrî yê. Ma waşt bimojnê ra ke Kilama Pepûgî de nê unsurê teknîkî senîn ameyê karardiş. Seba ke Kilama Pepûgî hem romanê yew dewrî yo hem zî romano yewin o ma analîz û rexneyê xo goreyê şert û mercê ê dewrî û tarîxê çapbîyayîşê romanî kerdî. Yanî perspektîfê ma ser o tesîrê têkilîya nuştox-eser-dewr bi. Seba ke ma waşt fikrêk bidî wendoxan ma peynîye de yew bîblîyografîya romananê kirmanckî îlawe kerdî. Yanî mabênê vîst serran de romanî ke bi kirmanckî nusîyayê û açarnîyayî, ma listeya inan îlaweyê na xebate kerdî., Bu çalışmada ilk kırmanca/zazaca) roman olan Kilama Pepûgîyi (2000) analiz etmeye çalıştık. Bu çalışma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında romanı ortaya çıkış tarihi üzerinde durduk ve doğu (şark) edebiyatında özellikle Kürt Edebiyatında romanın nasıl başladığını göstermeye çalıştık. Modernizm ve milliyetçiliğin roman üzerinde etkisi vardır. Bu yüzden ilk kısımda modernizm, ulusçuluk ve folklorun roman üzerindeki etkisini inceledik. Özellikle bu unsurların ilk kırmanca roman üzerinde nasıl bir etki bıraktığını göstermeye çalıştık. Kilama Pepûgî, tarihi bir roman olduğundan ikinci kısımda tarihi roman kavramı üzerinde durduk ve bu romanı da tarihi bir roman olarak analiz etmeye çalıştık. Son kısımda da bu romanı romanın unsurları bakımından analiz etmeye çalıştık. Çünkü ilk romanların çoğu romanın teknik öğeleri bakımından promlemlidirler ve edebi bir kaliteden uzaktırlar. Bu yüzden Kilama Pepûgî romanında bu teknik unsurların nasıl işlendiğini göstermek istedik. Kilama Pepûgî hem bir dönemin romanı olduğundan hem de ilk roman olduğundan analiz ve eleştirilerimizi o dönemin koşullarını ve romanın yayınlandığı dönemin koşullarını göz önünde bulundurarak yaptık. Yani bakış açımızı yazar-eser-dönem ilişkisi etkilemiştir. Kırmancca romancılığı hakkında okura bir fikir verebilmesi için çalışmanın sonuna kırmanca yazılan romanlar bibliyografisi ekledik. Yani yirmi yıl içerisinde kırmanca yazılan ve Kırmanccaya çevrilen romanların listesini bu çalışmaya ilave ettik., In this study, we tried to analyze Kilama Pepûgî (2000), the first Kirmanckî (zazakî) novel. This study consists of introduction and three parts. In the introduction, we focused on the origin of the novel and how the novel emerged in eastern literature, particularly in Kurdish literature. Modernism and nationalism have an impact on the novel. Therefore, in the first part, we focused on the influence of modernism, nationalism and folklore on the novel. In particular, we wanted to show how these concepts had an impact on this first novel. Since Kilama Pepûgî is a historical novel, in the second part, we focused on the concept of historical novel and tried to analyze this novel as a historical novel. In the last part, we tried to analyze this novel in terms of the elements of the novel. Because many early novels are technically problematic and are far from literary quality. We tried to show how these technical elements are used in Kilama Pepûgî. Since Kilama Pepûgî is both a novel of a period and first novel, we made our analysis and criticism considering the conditions of that period and publication date of the novel. In other words, we tried to approach the work by considering the author-work-period relationship. We added a list of novels published in Kirmanckî at the end of the study because we wanted it to give an idea to the readers. In other words, we have added the list of novels written in Kirmanckî and translated into Kirmanckî to the end of this study within twenty years.

Terîqetên ku bi destpêkirina sazkirina tesevvufê di cihana Îslamê de derketin, di nav Kurdan de jî belav bûn. Tekyayan ku cihê perwerdehiya tesevvufê bûn, di heman demêde bûne navendên sereke yên çalakiyên zanistî û wêjeyî yên girêdayê tesewufê. Van çalakiyên edebî hêdî hêdî vedigerin nav tevgerek bi navê “Edebiyata Tesewufê yan Edebiyata Tekyayê”. Zimanê farisî di vê tevgerê de xwedî rolekî giring bû. Hin civakên cuda ên misilman ku zimanê wan ê dayikî ne farisî bû, van jî bi karanîna farisî re demek dirêj berdewam bûn. Kurd, ji hêla erdnigariya xwe ve di nav çandên Ereb, Faris û Tirk de cîh digirin. Ji ber vê yekê, Kurd bi çandên van civakên misilman ên ku li dora wan re têkilî danîn. Piştî ku bûne misilman, Kurd di mizgeftan û medreseyan de ji bo fêrbûna Quranê û ehkamên olî bi erebî li hev ketin. Ji hêla farisî ve mîna civakên din di edebiyatê de di bin bandora farisî de man. Ji sedsala şazdehan dema ku edebiyata kurdî ya tesewufî pêşkeftinek mezin nişan da, bandora zimanê farisî kêm bû lê bi tevahî winda nebû. Şopên farisî di nav Dîwan û helbestên gelek helbestvanan wekî Melayê Cizîrî, Feqiyê Teyran, Ehmedê Xanî, Mewlana Xalid Şehrezorî, Mewlewî, Mehwî, Şêx Reza Talabanî, Xelife Yusuf, Evdirehman Axtepî de tê dîtin. Di vê xebatê me de, şopên farisî di edebiyata Kurdî ya Tesewufî de werin gotûbêj kirin.

KurteEdebiyata klasîk li ser hêmanên civakî yên wek îstîqrar, ewlehî, bazirganî, bajarvanî, dezgehên perwerdehiyê, patronajê û hwd. derketiye holê. Di dîroka edebiyata Kurdî de çendîn navend û bajarên girîng hene ku bûne çavkaniya vê edebiyatê. Wek Cizîr, Mukus, Bidlîs, Hizan, Hekarî, Bazîd û hwd… Gava em li navendên peydabûn û geşedana van edebiyatnas û berheman ji nêzîk ve dinêrin, ev hêmanên navborî bi awayekî eşkere tên xuyanê. Hîzan jî yek ji van navendan e ku li wir edebiyateke Kurdî ya nivîskî ku li ser bingeha bajarvanî û saziyên perwerdehiyê peyda buye. Wihareng ev navend him buye warê derketina gelek edebiyatnasên Kurdînûs, him jî gelek edebiyatnasên Kurdînûs cezb kiriye û kişandiye bi bal atmosfera xwe ya zanyarî û edebî ve. Armanca vê xebatê ew e ku di derbarê paşxaneya dîrokî, çandî, îlmî û edebî ya herêma mîrektiya Hîzanê de agahî bide. Her wisa edebiyatnasên Kurdînûs û berhemên wan bide nasîn û binirrxîne. Peyvên Sereke: Çand, Edebiyata Klasîk, Hîzan, Edebiyata Kurdî, KurdîKlasik Kürt Edebiyatının Oluşum Merkezlerinden Biri Olarak HizanÖzetKlasik edebiyat, istikrar, güvenlik, ticaret, şehircilieşme, eğitim kurumları, patronaj gibi koşullara dayalı sosyal bir çevrede ortaya çıkmıştır. Kürt edebiyat tarihinde birkaç önemli markez ve şehir vardır ki bu edebiyatın üretiminde kaynaklık etmiştir; Cizre, Müküs, Bitlis, Hizan, Hakkari, Doğubayazıt vb. Bu merkezleri yakından incelediğimizde, söz konusu edebiyata kaynaklık eden bütün bu koşullar görmek mümkündür. Hizan da bu merkez ve şehirlerden biri olarak şehircileşme ve eğitim kurumları altyapısına dayalı olarak yazılı bir Kürt edebiyatının ortaya çıkmasına kaynaklık etmiştir. Bu bölge böylece birçok Kürtçe yazan edebiyatçıya ev sahipliği yaptığı gibi, birçok Kürtçe yazan edebiyatçıyı da kendi ilmi ve edebi atmosferine çekmeyi başarmıştır. Bu çalışmanın amacı, Hizan beyliği bölgesinin tarihî, kültürel ve edbi arka planı hakkında bilgi vererek bu bölgeden çıkan Kürtçe yazan edebiyatçıları ve eserlerini tanıtarak değerlendirmeğe çalışmaktır., Edebiyata klasîk li ser hêmanên civakî yên wek îstîqrar, ewlehî, bazirganî, bajarvanî, dezgehên perwerdehiyê, patronajê û hwd. derketiye holê. Di dîroka edebiyata Kurdî de çendîn navend û bajarên girîng hene ku bûne çavkaniya vê edebiyatê. Wek Cizîr, Mukus, Bidlîs, Hizan, Hekarî, Bazîd û hwd… Gava em li navendên peydabûn û geşedana van edebiyatnas û berheman ji nêzîk ve dinêrin, ev hêmanên navborî bi awayekî eşkere tên xuyanê. Hîzan jî yek ji van navendan e ku li wir edebiyateke Kurdî ya nivîskî ku li ser bingeha bajarvanî û saziyên perwerdehiyê peyda buye. Wihareng ev navend him buye warê derketina gelek edebiyatnasên Kurdînûs, him jî gelek edebiyatnasên Kurdînûs cezb kiriye û kişandiye bi bal atmosfera xwe ya zanyarî û edebî ve. Armanca vê xebatê ew e ku di derbarê paşxaneya dîrokî, çandî, îlmî û edebî ya herêma mîrektiya Hîzanê de agahî bide. Her wisa edebiyatnasên Kurdînûs û berhemên wan bide nasîn û binirrxîne. Peyvên Sereke: Çand, Edebiyata Klasîk, Hîzan, Edebiyata Kurdî, KurdîKlasik Kürt Edebiyatının Oluşum Merkezlerinden Biri Olarak HizanÖzetKlasik edebiyat, istikrar, güvenlik, ticaret, şehircilieşme, eğitim kurumları, patronaj gibi koşullara dayalı sosyal bir çevrede ortaya çıkmıştır. Kürt edebiyat tarihinde birkaç önemli markez ve şehir vardır ki bu edebiyatın üretiminde kaynaklık etmiştir; Cizre, Müküs, Bitlis, Hizan, Hakkari, Doğubayazıt vb. Bu merkezleri yakından incelediğimizde, söz konusu edebiyata kaynaklık eden bütün bu koşullar görmek mümkündür. Hizan da bu merkez ve şehirlerden biri olarak şehircileşme ve eğitim kurumları altyapısına dayalı olarak yazılı bir Kürt edebiyatının ortaya çıkmasına kaynaklık etmiştir. Bu bölge böylece birçok Kürtçe yazan edebiyatçıya ev sahipliği yaptığı gibi, birçok Kürtçe yazan edebiyatçıyı da kendi ilmi ve edebi atmosferine çekmeyi başarmıştır. Bu çalışmanın amacı, Hizan beyliği bölgesinin tarihî, kültürel ve edbi arka planı hakkında bilgi vererek bu bölgeden çıkan Kürtçe yazan edebiyatçıları ve eserlerini tanıtarak değerlendirmeğe çalışmaktır.

Şeyh Qutbeddinê Korikî (v.1979)” Xakî” mahlasını kullanan klasik şairlerinden biridir. Korikî Basret’e bağlı Şeyh Seydayê Cizîrî dergâhında eğitim görmüş, hem ilmî hem de halifelik icazetini Şeyh Seyda’dan almıştır. Şahsî eğitiminde her ne kadar ailesinin hissesi olmuşsa da ilmî, tasavvufî ve edebî gelişiminde Şeyh Seyda ve dergâhının güçlü bir etkisi olmuştur. Korikî, ilmî ve tasavvufî çalışmalarının yanısıra edebî yönü de olan eser sahibi bir kişiliktir. Xakî, eldeki verilere göre Kürtçe’nin Kurmancî diyalektiği ile manzum bir akidename, tamamlanmamış bir mevlid, bir gazel ve iki muhammes kaleme almıştır. Korikî akidenamesî ile Ehmedê Xanî’nin takipçisi olmuştur. Akidenamesinde üslûp açısından Melayê Bateyî û Mela Xelîlê Sêrtî’nin de tesiri belirgindir. Korikî mevlidnamesiyle de Melayê Bateyî takip etmiştir. Xakî musammat gazelinde Melayê Cizîrî’yi taklit etmiştir. Şeyh Seydayê Cizîrî için yazdığı bir muhammesinde üslûb yönünden Melayê Cizîrî’nin etkisi, diğer muhammesinde de Şeyh Ebdurehmanê Aqtepî’nin etkisi görülmektedir. Bu çalışma Şeyh Qutbeddînê Korikî’nin hayatı, eserleri ve edebî kişiliği üzerine yapılmıştır., Şêx Qutbeddînê Korikî (k.d. 1979) yek ji helbestvanê klasîk e ku mexlesa “Xakî” bi kar aniye. Korikî di dergahê Şêx Seydayê Cizîrî yê girêdayî şaxa Basretê de perwerde bûye û hem îcazeya xwe ya ilmî hem jî ya xelîfetiyê ji Şêx Seyda wergirtiye. Her çend di perwerdehiya takekesî ya Korîkî de para malbata wî çêbûbe jî di geşedana wî ya ilmî, tesewifî û edebî de Şêx Seyda û dergahê wî bandoreke xurt lê kiriye. Korikî digel xebatên xwe yên ilmî û tesewifî kesayetekî ku aliyê wî yê edebî jî heye û xwedî berhem e. Li gorî agahiyên li ber dest Xakî, bi Kurdiya Kurmancî ‘eqîdenameyeke menzûm, mewlûdeke nîvco, xezelek û du muxemmesan nivîsiye. Korikî bi ‘eqîdenameya xwe bûye şopînerê Ehmedê Xanî. Di ‘eqîdenameya wî de ji hela şêweyê ve bandora Melayê Bateyî û Mela Xelîlê Sêrtî jî eşkere ye. Korikî bi mewlûdnameya xwe jî Melayê Bateyî şopandiye. Xakî di xezela xwe ya musemmet de Melayê Cizîrî teklîd kiriye. Di muxemmeseka wî ya ku li ser Şêx Seydayê Cizîrî nivîsiye de ji aliyê şêweyê ve bandora Melayê Cizîrî, di ya din de jî bandora Şêx Ebdurehmanê Aqtepî tê dîtin. Ev xebat li ser jiyan, berhem û kesayetîya edebî ya Şêx Qutbeddînê Korikî hatiye kirin., Sheikh Qutbeddînê Korikî (d.1979) is one of the classical poets who used the pseudonym "Xakî". Korikî was educated at Sheikh Seydayê Cizîrî’s dergah affiliated to Basret, and received both his scholarship and caliphate approval from Sheikh Seyda. Although his family had a share in his personal education, Sheikh Seyda and his dergah had a strong influence in his scholarship, sufistic and literary development. Korikî is a person who has a work with a literary aspect as well as Korikî scholarship and sufi studies. According to the available data, Xakî wrote a verse akidename, an incomplete mawlid, a gazel and two muhammes with the Kurmanji dialect of Kurdish. Korikî became a follower of Ehmedê Xanî through his akidename. In his akidename, the influence of Melayê Bateyî and Mela Xelilê Sêrtî in turn of expression is also evident. Korikî also followed Melayê Bateyî with his Mevlid. Xakî imitated Melayê Cizîrî in the ghazal of musammat. In one muhammas written for Sheikh Seydayê Cizîrî, the influence of Melayê Cizîrî in turn of expression, and in the other muhammas, the influence of Sheikh Ebdurehmanê Aqtepî is appeared. This study is about the life, works and literary personality of Sheikh Qutbeddînê Korikî.

Classical Kurdish Literature is productive in terms of didactic works, and many representatives of this literature either wrote independent works in this field or included such works in their divans. Şeyh Müşerref Xınukî (1926-2008) who was one of these personalities was both a religious sect sheikh and a divan owner and used the pseudonym "Mîm û Fa". Although Xınukî is known as the sheikh of the sect, being a professorship has an important place in her life. Xınukî wrote a work called Gûz û Mewîj, whose subject was education and ethics, within the framework of professorship. This work of him, which he wrote with a counseling style, is an example of a didactic poem. Apart from this poem, there are other advice on education and ethics in various parts of the divan. In this study, we will make an evaluation in terms of content on the poem Gûz û Mewîj, which is an example of didactic poetry., Edebiyata Kurdî ya klasîk ji aliyê berhemên fêrkarî ve berhemdar e û gelek nûnerên vê edebiyatê di vî warî de yan berhemên serbixwe nivîsîne yan jî di nav dîwanan de cih dane berhemên bi vî rengî. Nûnerekî edebiyata Kurdî ya klasîk ê sedsala dawî ku bi mexlesa “Mîm û Fa” tê nasîn û xwedî dîwan Şêx Muşerrefê Xinûkî yek ji van kesayetiyan e. Xinûkî li kêleka şêxîtiya terîqetê bi dersdarî û helbestvaniya xwe ve jî derdikeve pêş. Nemaze dersdarî, di jiyana Xinûkî de cihekî girîng digire. Menzûmeya wî ya ku di vê çarçoveyê de ya bi navê “Gûz û Mewîj”ê metnekî fêrkarî ye ku di warê perwerdehî û exlaqê de bi şêweyeke şîretkar hatiye nivîsîn. Ji bilî vê menzûmeyê di cihên muxtelîf ên dîwana wî de di heqê perwerdehî û exlaqê de hin şîretên wî yên dîtir cih digirin. Em ê di vê xebatê de ji aliyê naverokî ve li ser nimûneya helbesta dîdaktîk menzûmeya Gûz û Mewîjê nirxandinekê bikin.

This study is prepared with the aim of identifying and introducing the earliest texts in Kirmanci (Zaza) language and their authors. These texts were written or published between 1789 and 1903. With this study, the course of Kirmanc language writing is studied from the end of the 18th century to the beginning of the 20th century. Two of the authors of these texts are Kirmanc, while the others are Russian, German, British and Bulgarian. Thanks to the words in these texts, the regions to which the texts belong can be determined, the alphabets used for writing in Kirmanc language until now can be seen and the changes of the words can be compared with today's language. However, since the Kirmancs both have not been able to have their own ongoing political centers and could not make their language that of writing and literary in its fullest sense, the remaining texts were prepared mostly by orientalists. This situation both causes difficulties in accessing resources and does not give an opportunity to follow an uninterrupted process for a diacronic study., Na xebate, seba tesbîtkerdiş û dayîşşinasnayîşê nuştox û nuşteyê kirmanckîyan (zazakîyan) yê tewr kehenan ra amade bîye. Nê metnê kehenî mabênê serranê 1798î û 1903î de nusîyayê yan zî weşanîyayê. Bi na xebate seyrê nusîyayîşê kirmanckî peynîyê seserra 18. ra heta destpêkê seserra 20. teqîb bena. Nuştoxanê nê metnan ra di kesî kirmanc ê, ê bînî rûs, alman, îngiliz û bulgar ê. Çekuyê ke nê metnan de yê, firsend danê ke mintiqaya nê nuşteyan ca bibê, alfabeye ke heta ewro seba nuştişê kirmanckî şuxilîyayê bivînîyê û vurîyayîşê înan ziwanê ewroyî reyde bidîyê pêver. Labelê seba ke kirmancî hem hetê sîyasî ra wayîrê merkezanê berdewaman nêbî hem zî ziwanê xo manaya kamîle de nêşayî bikerê ziwanê nuştiş û edebîyatî metnê mendeyê ke nika destê ma de yê hîna vêşêr hetê orîyantalîstan ra amade bîyê. Na rewşe zî hem resayîşê çimeyan de zehmetî vejeno hem zî seba xebetêka dîakronîk teqibkerdişê prosesêkê bêbirîyayîşî nêdano dest., Çalışma en eski Kırmancca (Zazaca) metinlerin ve yazarlarının tespit edilmesi ve tanıtılması amacıyla ile hazırlanmıştır. Metinler 1789 ile 1903 yılları arasında yazılmış veya yayınlanmıştır. Çalışma ile Kırmancca yazının seyri 18. yüzyılın sonunda 20. yüzyılın başına değin takib edilmektedir. Metinlerin yazarlarından ikisi Kırmanc diğerleri ise Rus, Alman, İngiliz ve Bulgardır. Metinlerde bulunan sözcükler sayesinde metinlerin ait oldukları bölgeler tespit edilebilmekte, bugüne kadar Kırmancca yazım için kullanılan alfabeleri görülmekte ve değişimlerini bugünün diliyle karşılaştırılabilmektedir. Fakat Kırmancca hem devam edegelen siyasi merkezlere sahip olamamaları hem de dillerini tam anlamda yazı ve edebiyat dili yapamadıklarından şimdiye kalan metinler daha çok oryantalistler tarafından hazırlanmıştırlar. Bu durum hem kaynaklara ulaşma noktasında sıkıntı çıkardı hem de diakronik bir çalışma için kesintisiz bir süreci takip etme fırsatı vermedi.

In the history of Kurdish Literature, there are so many authors and writers who are still known by their names, that is, not so much information of their lives and works can be obtained. In this paper, based on the searches in Ottoman Archives, some aspects of Rasul Masti's life are described. Rasul Masti was a Kurdish tutor, educator, scientist, and physicist. The paper attempts to shed a light on his life and works relying on Ottoman Archive documents and references. Also, according to these references and documents, the paper demonstrates his published books and lost works. It also shows his poetic experience, his relation with the poet, Sheikh Razay Talabani through collecting some of his poems. Despite of all that, the paper studies his creative scientific efforts and various stages of his life in education, in this way, it depicts in writing style, the history of education in Kurdish society., لە نێو مێژووی ئەدەبیاتی كوردیدا هێشتا زۆر نووسەر و شاعیر هەن، تەنیا ناون و شتێكی ئەوتۆ سەبارەت بە ژیان و بەرهەمەكانیان دەست ناكەوێ. ئەم لێكۆڵینەوە بە سایەی گەڕان لەنێو ئەرشیڤی عوسمانیدا، تیشك دەخاتە سەر چەند لایەنێكی ژیانی ڕەسوول مەستی ی ئەدیب، پەروەردەكار، زانا و فیزیاناسی كورد، تێیدا بۆ جاری یەكەم بە زمانی كوردی چەند لایەنێكی تاریكی ژیانی لەبەر سێبەری بەڵگەنامەكانی عوسمانی ڕوون دەكاتەوە و لەگەڵ ئەوەشدا هەر لە ڕێی ئەرشیڤ و سەرچاوەكانەوە، كتێبە چاپكراو و ونبووەكانی دەخاتە ڕوو، هەروەها ئەزموونی شیعری و پەیوەندیی شیعری ئەو لەگەڵ شێخ ڕەزای تاڵەبانی و ڕۆڵی وەك شاعیرێك لە ڕێی كۆكردنەوەی ئەو چەند شیعرەیەوە نیشان دەدات. وێڕای ئەوەش لە هەوڵی داهێنەرانەی زانستی و وێستگە جیاوازەكانی ژیانی لە بواری پەروەردە دەكۆڵێتەوە و لەو ڕێگەیەوە مێژووی پەروەردە لەنێو كۆمەڵگەی كوردیدا بە شێوەی نووسین وێنە دەگرێ., Kürt edebiyatı tarihinde birçok yazar ve şair halen birer isimden ibaret olup onların hayat ve eserlerine dair kayda değer bulgular elde edilememiştir. Bu çalışmada Osmanlı arşiv belgelerinin incelenmesi sayesinde Kürt edebiyatçı, eğitimci, alim ve fizikçi Resûl Mestî’nin hayatının kimi yönlerine ışık tutulmuştur. Osmanlıca belgelere istinaden ilk defa onun hayatının karanlıkta kalan kimi yönleri aydınlığa kavuşturulmuş ve tümüyle belge ve kaynaklara bağlı kalınarak onun basılı ve kayıp eserleri gün yüzüne çıkarılmış ve benzer şekilde onun şiir denemeleri, Şeyh Rızâ Tâlabânî ile olan edebî münasebetleri ve derlenen birkaç şiiri vasıtasıyla bir şair olarak oynadığı rol gösterilmiştir. Öte yandan onun bilimsel mucitlik çabaları ve hayatının eğitim sahasını alakadar eden önemli aşamaları incelenmiş ve bu yolla Kürt toplumu içerisinde eğitim tarihinin ne suretle şekillendiği betimlenmiştir.

The translation is one of the most important human activities that enables the transfer of information from one language to another for diffrent purposes. Because the logic of languages can sometimes be the same, sometimes close or different, thanks to translation, the culture and civilization of the societies together with the neccesary information can be learned in this way. Translation from Turkish to Kurdish, especially in the last century, became inseparable part of the lives of the kurds’ and it is a important debate in our present day. It is essantial to know gerundials, prepositions and conjuctions in Turkish well, especially in the long and complex sentences, and use their meanings in Kurdish for a good translation.When translating from Turkish to Kurdish, whether writting or verbal, according to translated sentence and expression, their kurdish equivalents must be appropriate. The aim of this study is to provide examples from these sentences and expressionns, and to contribute to this field by exemplifying the translation from Turkish to Kurdish with some phrasal, prepositions, conjunctions, and auxiliary word in Kurdish along with some examples. This study is primarily; briefly, it contains the definition of translation, some linguistic features of Kurdish and Turkish, and then offers some examples of Turkish sentences and patterns with their Kurdish equivalents. It is also worth noting that some sentences and patterns used in this study were selected from varius works and used for sampling purposes., Çeviri farklı amaçlarla bir dilden başka bir dile bilgi aktarımına olanak sağlayan en önemli insan etkinliklerinden biridir. Dillerin mantığı bazı durumlarda aynı veya benzer olmakta, bazen birbirine yakın özelliklere sahipken bazen de farklı olabildiği için çeviri eylemi sayesinde, bir dilden başka bir dile gerekli bilgilerin aktarılmasıyla beraber toplumların sahip olduğu kültür ve medeniyet de bu yolla öğrenilebilmektedir.Türkçeden Kürtçeye çeviri, özellikle de son yüzyılda, her zaman Kürtlerin hayatının ayrılmaz bir parçası olmuştur ve bugün önemli bir tartışma konusudur. İyi bir çeviri için özellikle de kompleks ve uzun cümlelerde Türkçedeki fiilimsiler, edat ve bağlaçların iyi bilinmesi ve Kürtçedeki karşılıklarının doğru konulması lazımdır.İster yazılı olsun ister sözlü olsun, Türkçeden Kürtçeye çeviri yapıldığı zaman, çevirilen cümle ve ifadelere göre Kürtçe karşılıklarının uygun olması lazımdır. Bu çalışmanın amacı bu cümle ve ifadelerden örnekler sunmak, kimi şivesel örnekleriyle beraber Kürtçedeki bazı fiilimsi, edat, bağlaç ve yardımcı kelimelerle Türkçeden Kürtçeye çeviriyi örneklendirerek bu alana katkıda bulunmaktır. Bu çalışma öncelikle; kısaca çevirinin tanımına, Kürtçe ve Türkçenin bazı dilsel özelliklerine yer vermekte, daha sonra Kürtçe karşılıklarıyla beraber bazı örnek Türkçe cümle ve kalıpları sunmaktadır. Ayrıca şunu da belirtmek gerekir ki, bu çalışmada kullanılmış olan örnek bazı cümle ve kalıplar muhtelif eserlerden seçilmiş ve örneklendirme yapmak amacıyla kullanılmışlardır., Werger yek ji girîngtirîn çalakiyên însanan e ku bi xêra wergerê ji zimanekî bo zimanê din agahî tên guheztin bi mebestên cuda. Ji bo ku mantiqê zimanan carna wekî hev an jî nêzî hev û carna jî dûrî hev in bi rêya wergerê digel agahiyên pêdivî çand û şaristaniya civakan bi rêya zimanê wan tên hînbûn. Wergera ji Tirkî bo Kurdî, xusûsen jî sedsala dawî, her di jiyana kurdan de bûye ku îro wekî babeteke sereke ya qise û gengeşiyan e. Ji bo ku wergereke baş bê kirin, bi taybetî jî di hevokên kompleks û yên dirêj de; navdêrandinên Tirkî, daçek û gihanekên wê divê baş bê zanîn û berdêlên wan ên Kurdî divê rast bên bikaranîn. Dema ji Tirkî bo Kurdî werger hat kirin, çi di axaftinê çi jî di nivîsandinê de be li gorî hevok an jî îfadeyan divê berdêlê wan ên Kurdî lê werin. Armanca vê xebatê ew e ku nimûneyên wergera hin hevok û qalibên ji Tirkî bo Kurdî pêşkeş bike. Dîsa digel hin nimûneyên devokî, lêkernav, hin daçek, gihanek û peyvên alîkar ên Kurdî di wergerandina ji Tirkî bo Kurdî de nîşan bide û bi van nimûneyan têkariya vê biwarê bike. Ev xebat serî de bi kurtasî cî dide pênaseya wergerê, hin xusûsiyetên herdu zimanên Kurdî û Tirkî, paşê jî hin hevok û qalibên nimûne yên Tirkî û beramberî wan ên Kurdî pêşkeş dike. Divê ev jî bê gotin ku hin nimûneyên ji bo wergerê hatine bijartin ji berhemên muxtelîf hatine wergirtin.

Sheik Muşerrefê Xinûkî was born in Xinuk, a village of Pervari in Siirt in 1926. He began his education by reading Qoran in his father’s madrasa when he was a kid. Then he became a pupil in many madrasas and got his licence. After that he returned to his village and started to teach educate pupils so that they can be good mullahs for Islam doctrine and his nation. Because of some political reasons he went to Başûr and stayed in Zaxo nearly for two years. Meanwhile he met Sheik Kemaledîn Erbîlî in Hewlêr and anttended his religious path. After a short time he became his calif. Finally he was died in 2008. His life was full of educative affairs and many religious and literary works were after him. Not only kurdish, he knew some other languages very well such as turkish, arabic and persian. When looking into his works, it is very possible to be able to see that he was full of love for his nation and native language. As he was sensitive about his mother language, he produced many of his works in kurdish. His Dîwan is the most important of his works. He created his Dîwan in four languages- kurdish, arabic, persian and turkish. Through this present we will intoduce his literary personality with his life and works in a detailed way, especially evaulate about his Dîwan., Şeyh Muşerref Hınuki 1926 yılında Siirt iline bağlı Pervari ilçesinin Hınuk Köyünde dünyay ya. Tahsil hayatına babasının medresesinde Kur’an okumakla başlar. Daha sonra bir çok medrese de öğrenim görüp icazetini alır. İcazetini aldıktan sonra köyüne döner ve orada imamlık yapar. İmamlık görevinin yanında açtığı medreseler de öğrencilerin eğitimi ile meşkul olmak sureti ile halkına faydalı olacak bir çok insanın yetişmesine vesile olmuştur. Siyasi bazı nedenlerden dolayı genç yaşata Irak Kürdistanı’na göç eder ve Zaxo’da iki yıl kalır. O sıralarda Erbil’e de gider ve nakşibendi tarikatının Halidi Kolunun şeyhi olan Şeyh Kemalettin Erbilî ile tanışır. Daha sonra nakşibendi tarikatına girer ve Şeyh Kemalettin Erbilî’den icazet alır. Şeyh Muşerref Hınukî 2008 yılında vefat eder. Ömrünün çoğunu okuma ve yazmaya vererek geçiren Hınuki ardında bir çok kıymetli eser bırakarak ilim ve edebiyat dünyasına katkı sağlamıştır. Kürtçe, Türkçe, Farsça ve Arapça bilen Hınuki’nin eserlerine bakıldığında onun hamiyetperver ve Kürtçe sevdalısı biri olduğu anlaşılmaktadır. Kürtçenin korunması ve geliştirimesi konusunda çok hassas olan Hınuki’nin sorumluluk duygusu nedeni ile eserlerinin çoğunu Kürtçe yazmıştır. En önemli eserlerinden biri olan divanını ise Kürtçe, Arapça, Farsça ve Türkçe olmak üzere dört dil ile yazmıştır. Bu makale de Şeyh Muşerref Hınuki’nin hayatı, eserleri ve edebi kişiliğine dair ayrıntılı bilgiler verilecek ve Divan’ı edebi açıdan irdelenecektir., Şêx Muşerrefê Xinûkî di sala 1926an da li bajarê Sêrtê li navçeya Berwarîyê li gundê Xinûkê ji dayîka xwe dibe. Di zaroktîya xwe da di medresa bavê xwe da bi hînbûna Qurana Pîroz dest bi xwendina xwe dike. Paşê di gelek medreseyan da dixwîne û îcazeta xwe digire. Piştî wergirtina îcazetê vedigere gundê xwe, hem dest bi melatîyê hem jî seydatîyê dike, ew di medresa xwe da gelek feqîyan perwerde dike, wan dixe rêya dînê Îslamê û miletê xwe. Ew ji ber hinek sedemên sîyasî ji bakûr derbasî başûr dibe û bi qederê du salan li Zaxoyê disekine. Di heman deme da diçe Hewlêrê û bi Şêx Kemalettînê Erbîlî ra hevnasîyê datîne û dikeve terîqeta wî û dibe xelîfê wî. Xinûkî di sala 2008an da emrê Xwedê bi cih tîne û wefat dike. Temenê Xinûkî di qada xwendin û nîvîsandinê da derbas dibe û wî li pey xwe gelek berhemên payebilind hiştine û ew berhem dîyarîyî qada zanistîyê û miletê xwe kirine. Şêx Muşerrefê Xinûkî ne zimanê kurdî tenê zimanê erebî, farisîli û tirkî jî bi têra xwe zanîbûye. Mirov dema berê xwe dide berhemên wî vê agahîyê bi awayekî zelal dibîne. Xinûkî kesayetek miletperwer û kurdîhez e. Ew di derheqê parastina zimanê kurdî da xemxar e, lewra wî berhemên xwe bi piranî bi zimanê kurdî nivîsandîye. Ji berhemên wî ya herî girîng dîwana wî ye. Xinûkî dîwana xwe bi çar zimanî yanê bi kurdî, erebî, farisî û tirkî nivîsandîye. Di vê gotarê da emê jiyan, berhem û kesayeta edebî ya Şêx Muşerrefê Xinûkî bi hûrgulî bidin nasîn û bi taybetî jî li ser dîwana wî bisekinin û binirxînin.

Hinek berhemên klasîkên Îslamî bi agahîyên di derbarê netewan tijene. Berhmên ku mijara wan ziman e behsa netewan nakin. Tacu’l-‘Erûs tevî ku ferhengekî ‘Erebîyye jî ji sedem têkilîyên cure cur di derheqê Kurdan de agahîyên hêja û cuda daye. Mebest ji vê xebatê de pêşkêşkirina malumâtê di derheqê Kurdan ku Tacu’l-‘Erûs’ê de ye ji mirovan re. Di Tacu’l-Erûsê malûmatê di derbarê Kurdan de hinek jê tevî bi livkirina bêjeyên kurd, kurdî û ekrad hatiye pêşkêşkirin. Hinek jê jî bê ev bêjeyên hanê in hatiye nivîsandin. Di vê gotarê de li ser cureya yekem hat sekinadin. Lê belê li ser a duyem nehat seknadin. Lewra gava ku em liser a duyem bi sekinyan mijar ewê gelek dirêj biva. Tiştek di agahîyên di beşa duyem de hinek jê di heqê wan de nîqaş heye ewê niqaş dirêj bikra. Di vê gotarê de agahî li ser eslê Kurdan, zanyarên wan, eşîrên wan, cîyên wanê li jiyane û hinek tiştên cuda hatiye dayin., Classical Islamic sources are filled with information about different nations. But, the sources related tolanguage don’t mentioned the nations. Despite Taj al-'Arus which is a work Arabic dictionary, he talked about thekurds in various ways. In this study, it is presented information about the kurds in Taû'l-Arûs which is a classicwork, to the people.In Tâj al-Arûs, a part of the information about the kurds is given with kurd, kurdî, Ekrâd words. The someother information is understood from other sources which are of interest to kurd or kurds. The information that onthe first choice is explained. The information falling within the scope of the second option is not mentioned.Because, if the second option is included in the subject, it is thought that both an article limit and an informationto be narrated will be disputed. This article can be divided into five categories: kurdish origin, scholars, tribes,places where they live, and some other different topics.

One of the most important subjects of classical literature has always been a love occupying the center. Anidealized type of lover has emerged as the most important figure of this love. Hair, as an element, whichenhances the beauty of o human lover, has also been described by the poets in various rhetoric. Besides shape,smell and color, hair has often been used as a primary concept for sufism. It was used as a major concept inexplaining the wahdat-i wucud (unity of existence). In this context, unity and multiplicity are explained withhair.In this study, we wıll examine the sections of classical Kurdish lliterature poets related to hair in PertoBegê Hekkarî divan and try to evaluate these sections in the context of related categories. In thıs way, we wıll tryto examine both the way Perto Begê Hekarî handles hair in this work and how the hair, in general, is handled.The aim of this study is examine the hair in Perto Beg diwan as a major concept and the meaning attached to thehair., Mirajek girîng ya edebiyata klasîk eşqa ku her wextî di navendê de cihgirtî ye. Dildara ku ji bo vê eşqê hatî îdealîze kirin wek fîgurek vê eşqê ya herî girîng derketiye holê. Pora ku xweşiktîya dildarek beşerî geştir dike jî wek mezmûnekê di vê berekê de hatiye bikaranîn. Şikl, bêhn û rengê porê ji aliyê helbestkaran ve bi rêya hunerên edebî yên curbicur hatiye teswîr kirin. Em dê di vê xebata xwe de li ser dîwana şairê Kurd Perto Begê Hekkarî bisekinin û hewl bidin beşên bi porê re têkildar di peywenda kategoriyên wan de binirxînin. Bi vî awayî em dê hem nirxandina porê ya di dîwana Perto Begê Hekkarî de hem jî bi awayekî gelemperî bikaranîna porê vebikolin., Mirajek girîng ya edebiyata klasîk eşqa ku her wextî di navendê de cihgirtî ye. Dildara ku ji bo vê eşqê hatî îdealîze kirin wek fîgurek vê eşqê ya herî girîng derketiye holê. Pora ku xweşiktîya dildarek beşerî geştir dike jî wek mezmûnekê di vê berekê de hatiye bikaranîn. Şikl, bêhn û rengê porê ji aliyê helbestkaran ve bi rêya hunerên edebî yên curbicur hatiye teswîr kirin.Em dê di vê xebata xwe de li ser dîwana şairê Kurd Perto Begê Hekkarî bisekinin û hewl bidin beşên bi porê re têkildar di peywenda kategoriyên wan de binirxînin. Bi vî awayî em dê hem nirxandina porê ya di dîwana Perto Begê Hekkarî de hem jî bi awayekî gelemperî bikaranîna porê vebikolin.

“Baba Tahir’in Kavmiyeti Üzerine Bir Araştırma” makalesi Baba Tahir’i tanıtmakta ve onun kavmiyeti üzerinde durmaktadır. Bu araştırmada öncellikle Baba Tahir’in ismi ve mahlasları tanıtılmış, kalenderîlik hakkında bilgi verilmiş, daha sonra onun kavmiyeti üzerinde durulmuştur. Son yıllarda onun kavmiyeti hakkında bir iddia ortaya atılmış ki bu araştırma bu iddia üzerinde yoğunlaşmakta, şairin kavmiyeti ile ilgili bazı bilgi ve belgeler sunmakta, tarihi belgeler ile konu üzerinde durmakta ve konuyu yorumlamaktadır., This article entitled ‘A Research on Baba Taher’s National Identity’ aims to introduce Baba Taher and focus on his national identity. In this study we first give name and nickname of Baba Taher together with information on Qalederiyah. Then we focus on Baba Taher’s national identity. There are some claims on Baba Taher’s identity in last years hence this study aims to focus on these cliams by presenting some proof and documents on his nationality, focus on his identity via historical documents and interprete the situation., Gotara “Lêkolînek Li Ser Qewmîyeta Baba Tahir” radihêje ku Baba Tahir bide nasîn û li ser qewmîyeta wî raweste. Di vê xebatê da pêşîyê nav û nasnavên Baba Tahir hatine nasandin, derbareyê qelenderîyê da agahî hatîne dayîn, piştra li ser qewmîyeta Baba Tahir hatiye rawestan. Di van salên dawîyê da li ser qewmîyeta wî angaştek hatiye kirin ku ev xebat radihêje li ser vê angaştê raweste, derbareyê qewmîyeta helbestvan hinek dîyarde û belge pêşkeş bike, bi belgeyên dîrokî li ser mijarê hûr be û mijarê şîrove bike.

Şeyh Abdurrahman Aktepî Diyarbakır’ın Çınar ilçesinde dünyaya geldi. Nakşibendî-Halidî şeyhi idi. Aynı zamanda müderris, araştırmacı ve şairdi. Çok farklı alanlarda önemli eserler yazmıştır. Eserlerinin çoğu Arapça’dır. Ancak iki Kürtçe/Kurmancî eseri vardır. Biri Ravdunneîm, diğeri ise divanıdır. Divanının adı Divan-ı Ruhî olup klasik tarzda yazılmıştır. Aktepî divanında farklı konularla beraber anladığımız kadarıyla ağırlıkla ilahi aşk üzerinde durmuştur. Tasavvufî-aşk şiirlerinde pek çok mazmun kullanmıştır. Bu mazmunlar daha çok hayvan, bitki, kişilik ve sevgilinin güzellik unsurlarıdır. Bu çalışmamızda bitkiler grubu üzerinde duracağız. Bitkiler grubunda ağaçlar, meyveler ve çiçekler vardır. Bu mazmunlar klasik şiirde çoğunlukla sevgilinin güzelliği için kullanılır. Aktepî de aynı şekilde bu türden benzetmelere yer vermiştir. Aktepî 14 kadar bitkisel mazmun kullanmıştır. Bazıları bir açıdan, bazıları ise bir kaç açıdan işlenmiştir. Biz her bir mazmun için kaç tane farklı anlam varsa onlara yer vereceğiz. O anlamla ilgili benzer örnekler ise altında verilecektir. Bu şekilde Aktepî’nin bitkiler hakkındaki edebî yaklaşımı daha iyi görülecek ve anlaşılacaktır., Sheikh Abdurrahman Aktepî (1842-1910) was born in the Çınar district of Diyarbakır. He was a Naqshbandi-Khalidi sheikh. He was also a lecturer, researcher and poet. He has written crucial works in many different fields. Most of his works are in Arabic. However, he has two Kurdish/Kurmanji works. One of them is the Divan. The name of the Divan is “Divan of Ruhi” and it has been written in classical style. Along with different subjects, he has focused more on divine love in his Divan. He has utilized a lot from symbols in his poems themed mysticism and love. These symbols are mostly animals, plants, personality and beauty elements. In this study, we are going to focus on the group of plants. There are trees, fruits and flowers in this group. These symbols are mostly used for lover and for its beauty elements in classical poetry. Aktepi has also likewise given place to such metaphors. Aktepi has given place 14 symbols in this field. Some of them have been studied from only one aspect, some of them from several aspects. We will talk about all the different meanings they have that are loaded on them and give examples of same types one under the other. In this way, Aktepî’s literary view of plants will be better seen and understood., Şêx Evdirrehman Aqtepî (1842-1910) li navçeya Çinarê ya Amedê hatiye dinyayê. Şêxekî Neqşîbendî-Xalidî bû. Lê di heman demê de muderrîs, lêkolîner û helbestvan bû. Di gelek qadên cuda da berhemên pir girîng nivîsandine. Piranîya berhemên wî bi Erebî ne. Lê du berhemên xwe yên Kurdî/Kurmancî hene. Yek ji wan dîwana wî ye. Navê dîwana wî Dîwana Rûhî ye û bi awayekî klasîk hatiye nivîsandin. Aqtepî di dîwana xwe de teva mijarên cur bi cur bi giranî li ser evîna îlahî sekinîye. Di helbestên xwe yên tesewwufî-evînî de ji remz û nîşaneyan pir îstîfade kiriye. Ev remz bi piranî ji qadên wek ajal, gîya, kesayet û endamên yarê ne. Em ê di vê xebatê de li ser beşa gîyayan bisekinin. Di beşa gîyayan da dar, meywe û kulîlk hene. Ev remz di helbesta klasîk da bi piranî ji bo xweşikîya yarê tên bikar anîn. Aqtepî jî bi heman awayî cih daye şibandinên bi vî rengî. Aqtepî dora 14 heb nîşaneyên gîyayî bi kar anîne. Hinek ji van bi alîyekî tenê, hinek jî bi çend alîyan hatine behskirin. Em ê ji bo her remzekê ku çend wateyên cuda hebin behsa wan bikin û mînakên wek hev ên derbarê wê wateyê li bin bidin. Bi vî awayî nêrîna edebî ya Aqtepî ya li ser gîyayan baştir dê were dîtin û fehmkirin.

Kurdish children literature appeared in Iraqi Kurdistan Region in the beginning of the twentieth century with children’s poetry and songs. One of those who contributed to Kurdish children’s literature (middle Kurmanji dialect) development was poet (Lateef Halmat). As a significant poet and story writer he started writing and translating both children’s poem and children’s story in seventies till now. If Zewar and some of his partners are considered as the leader of children's literature in the end of twenties century till the of end the first half of this century, and if Goran and the writers after him are considered as the second generation of the Kurdish children literature, then Lateff Halmat is considered as the renewed of the language, form and content of children’s poetry and story in the last quarter of the twentieth century. He, as well as many of his fellow poets before him at his age started with adult poems first, then they started children poetry afterwards. This research tries to talk about the language and form of this poet, then to discuss the aim, content of his texts, reviewing the features and elements that distinguish this poet from others., Kürtçe çocuk edebiyatı yirminci yüzyılın başından itibaren Irak Kürdistan Bölgesi’nde şiir ve çocuk marşlarıyla ortaya çıkmıştır. Orta Kurmanci lehçesinin gelişimine vesile olan isimlerden biri olan Şair Latif Halmat, Kürtçe çocuk-edebiyatı gelişimine katkıda bulunmuştu.. Latif Halmat ünlü bir şair ve hikâye yazarı olarak geçen yüzyılın yetmişlerinde yazmaya başlamış, birçok çocuk şiiri ve hikayelerini çevirmiş ve hâlâ da devam etmektedir. Eğer Ziwer ve diğer bazı edebiyatçı ve şair meslektaşları yirminci yüzyılın yirmilerinde çocuk edebiyatına öncülük etmişlerse ve geçen yüzyılın sonuna kadar Goran ve arkasından gelen edebiyatçıları da çocuk edebiyatının ikinci nesli olarak sayarsak, o zaman Latif Halmat yirminci yüzyılın son çeyreğindeki çocuk şiirleri ve hikayelerinin dilini, formunu ve içeriğini yenileyen kişiolarak sayılır. Zamanındaki bir çok edebiyatçı gibi öncelikle o da, yetişkin şiiri ile yazmaya başlamış daha sonra da çocuk edebiyatına geçmiştir. Bu araştırmada şairin dilini konuşacak ve yazım şeklini tartışıcak ve yazılarının içeriğini ve göndermek istediği mesajı göstermeye çalışacağız. Şairin içerik ve yazı tarzını, diğer şairlerden farklarını ortaya çıkartmak için araştırıp üzerinde konuşacağız., Le seretay sedey bîstewe edebî mindallanî kurd le Kurdistanî 'Îraq derkewtûwe û sereta be şî'ri û sirûdî mindallan destî pêkirdûwe. Yekêk lew nawaney destî le pêşxistinî edebî mindallanî kurd da hebûwe be şêwezarî kirmancîy nawerrast le Kurdistanî 'Îraq da, Letîf Hellmetî şa'îr e. Letîf Hellmet wek şa'îr û çîroknûsêkî dîyar le nîwey duwemî heftakanî sedey rabirdûwewe destî dawete nûsîn û wergêrranî şî'ri û çîrok bo mindallan û ta êstaş berdewam e. Eger Zîwer û beşêk le hawrrêkanî rêberayetî edebî mindallanî kurd biken le bîstekanî sedey rabirdûwe we ta kotayî nîwey yekemî sedey rabirdû. Goran û edîbanî diway xoyşî be newey duwemî edebî mindallanî kurd dabnirên, ewa Letîf Hellmet le çaregî kotayî sedey bîstem be nûwêkerewey ziman û form û nawerokî şî'ri û çîrokî mindallan dadenirêt. Ewîş wek zorbey here zorî şa'îranî pêş xoy û hawserdemî xoy sereta be şî'rî gewran destî pêkirdûwe, paşan hatûwete ser biwar û babetî mindallan. Lem lêkollîneweye da hewill dedrêt le ziman û formî ew şa'îre qise bikrêt, herweha peyam û nawerokî têkistekanî bixrête ber bas, herwek ew sîma û regezaney ew şa'îre le şa'îranî ber le xoy cuda dekatewe şîrove bikrêt.

Sîmbol û hêma û mîsal payeyê serekeyê edebîyata sofîgeryê pêk dînin, jber ku di nerîn û felsefeya sofîgerîda her tişt di cîhana mecazîda (nasutî) remiz û hêmaya cîhana heqîqîye (lahutî), ji alyek dîve sîmbol û hêma di helbesta 'îrfanîda amrazekê herî grînge sexmeratî avakirna raman û me'neyê. Melaêy czîrî di çarçovê helbesta xweya sofîgerîda qala deryayek ji me'neyê dket, brastî jî lgorî vekoler û vexûner û bisporan, helbesta czîrî ji kûratîya raman û me'neyê chek taîbet di edebyata kurmancî da girtye, evejî vedgerê bo behreya czîrî di bkar birna sîmbol û hêmayan di helbestên xweda bi giştî. Di vê kurte vekulînê da nmuneya bkar birna sîmbola balindeyan di helbesta melayê czîrî da tê vekulîn krin û bi dyarî kirna grîngya behreya czîrî li çewanya bkar birna hêmayên tewalan bi amaje krin bi bkarbirna heman sîmbol li cem hafzê şîrazî., Sembol, imaj ve benzetme tasavvuf edebiyatında önemli bir yer tutarlar. Tasavvuf edebiyatında mecazi (nasuti) olan her şey aslında hakiki (lahuti) olan şeylerin imgesi ve remzi olduğu için sembol ve imaj irfani şiirde anlamı inşa etmede en önemli araçlardandır. Melayê Cizîrî’nin tasavvufi şiiri de derin anlamlar yüklüdür. Gerçekten de araştırmacılar ve konun uzmanlarına göre Cizîrî’nin şiiri fikir ve anlam derinliği bakımından Kürt edebiyatında önemli bir yer tutar. Bu da Cizîrî’nin sembol ve imajları kullanmadaki becerisinin bir göstergesidir. Bu çalışmada Cizîrî’nin “kuş” sembolünü kullanma biçimi incelenmektedir. Ayrıca Cizîrî’nin hayvan sembollerini kullanma biçimi Hafiz-I Şirazi'nin aynı sembolleri kullanma biçimi ile karşılaştırılarak sunulmuştur., Symbol and image take an important place in Sufism literature. Since everything that is figurative (nasuti) in Sufism literature is actually the symbol of the things that are real (lahuti), the symbol is one of the most important tools in building meaning in poetry. The Sufi poetry of Molla al-Jezeri is also loaded with deep meanings. Indeed, according to researchers and experts, the poem of al-Jezeri has an important place in Kurdish literature in terms of depth of idea and meaning. This is an indicator of al-Jezeri ability to use symbols. In this study, Jezeri’sway of using the "bird" symbol is examined. In addition, the way that Jezeri used animal symbols was compared with the way Hafez Shirazi used the same symbols.

Şikoyê Hesen, kurdekî êzîdî û yek ji helbestvanênqonaxa Kafqasyayê ye. Bi navê “Qalçîçek”, “Tembûra Kurda”, “Meremê Dilê Kurd”sê berhemên wî yên helbestan hene. Di gelek helbestên Şikoyê Hesen dewelatperwerî derdikeve pêş û helbestvan hest û nêrînên xwe yên di vî warî de bivegêranekê di nav helbestên xwe de hunandine. Herwiha fêhm û hişmendîya zimanjî bûye temayeke sereke di helbestên Şiko de. Mijara vê xebatê vegêranawelatperwerîyê û fêhma ziman di helbesta Şikoyê Hesen de ye. Pêşî derbarêjîyana Şikoyê Hesen de agahî hatine dayîn û navên berhemên wî yên ku heta nihahatine weşandin, hatine nivîsandin. Herwiha di helbestên Şikoyê Hesende vegêranên ku hest û vegotinên welatperwerîyê di wan de derdikevin pêş, hatine tesbîtkirin û şîrovekirin.Piştre helbestên Şikoyê Hesen ku di wan de fêhm û hişmendîya ziman derketiye pêş hatine tesbîtkirin û şîrovekirin. Ev xebat liser du berhemên Şikoyê Hesen hatiye kirin. Yek jê berhema bi navê “TembûraKurda”, ya din a bi navê “Payîz û Ba” ye.

Edîbên nenas û berhemên wan, di edebîyata kurdî da qadeke serbixwe ye. Lewra lêgerîn û vekolîna li ser edîb û berhemên edebî ji bo kurdî û kurdan mijareke ter û teze ye. Loma roj bi roj şa’ir, nivîskar û berhemên nû yên vê biwarê derdikevin rojevê. Mijara gotara me, edîbekî sedsala me yê ku heta niha nehatîye nasîn e. Xemkûrê Xursî, yek ji şair û nivîskarê edebîyata kurdî ya klasîk e. Berhemên wî; 2 pexşan, 11 menzûm bi tevahî 13 heb in. Ji vana 8 heb dîwanên serbixwe ne. Heta niha tu berhemên wî nehatine çapkirin û heta niha li ser wî xebat jî nehatine kirin. Di vê gotarê da em ê li ser jiyana Xemkûr, berhemên wî û naveroka wan û kesayetîya wî ya edebî rawestin. Herwiha wê berhemên wî ji alîyê şêwaznasî, ziman û temayî ve jî were helsengandin. Bi vî awayî 13 berhemên nû-destxet wê li pirtûkxaneya kurdî bêne zêde kirin. Ji alîyekî din ve bi vê gotarê em ê balê bikişînin ser vî edîbî da ku peywendîdar jê hayidar bibin û derfeta xebatên mezintir derkeve holê, di dahatûyê da., The unkown menof letters and their works form a private and an independent domain in Kurdishliterature, for surveys and studies concerning new writers and their literaryworks may be considered as untouched and fresh topics to be dealt with both forKurdish and Kurds. Hardly a day passes without exploring a new poet, author andhis works that are put in the agenda. The subject of our article is acontemporary man of letters who has not been recognized yet. Xemkûrê Xursî isamongst the classical poets and writers of Kurdish. He is the owner of 13 worksin total, 2 of which are in prose and remaining ones in poetry. 8 of hispoetical works constitute separate diwans.None of his works has been published nor has it been reviewed by anyone up tonow. This article aims at dealing with Xemkûr’s life, his works, their literarycontents and his literary personality. Furthermore his works are examined and described through variouscriteria such as methodogy, style and theme. As a consequent the Kurdishlibrary will be privileged to know 13 new-hand written manuscripts. As a lastpoint to mention, this study will potentially lead the curious reader to learnmore about him and to conduct more comprehensive studies in the future., Bugüne kadar haklarında malumat sahibi olmadığımız, gün yüzü görmemiş şair ve yazarlar, Kürt edebiyatı için başlı başına bir çalışma sahasıdır. Çünkü bu tür şahsiyetler, Kürt edebiyatı araştırmaları için bakir bir alan teşkil etmektedir. Bu tür çalışmalar sayesinden gün geçtikçe klasik Kürt edebiyatı hakkında yeni veriler ortaya çıkmaktadır. Bu makale, henüz hayatta olan ve şimdiye kadar tanınmayan bir şairin hayatı ve eserlerini konu edinmektedir. Xemkûrê Xursî klasik Kürt edebiyatı şair ve yazarlarındandır. 2 tanesi nesir 11’i nazım olmak üzere 13 eseri bulunmaktadır. Bu 11 nazım türü eserinden 8’i klasik edebiyatın önemli bir türü olan divan türü eserlerdi. Xemkûr’un eserleri hakkında bugüne kadar herhangi bir çalışma yapılmadığı gibi, herhangi bir eseri de yayınlanmamıştır. Bu çalışmada şair ve yazar Xemkûr’un hayatı, eserleri, eserlerinin içeriği ve edebi kişiliği üzerinde durulacaktır. Ayrıca eserlerinin dil ve üslup özellikleri, şiirlerinde tema da mercek altına alınacaktır. Bu çalışma ile bugüne kadar hiç bilmeyen 13 Kürtçe eserin varlığı tescillenmiş olacak ve alan araştırmaları için yeni bir inceleme konusunun kapıları aralanmış olacaktır.

Qebûleke giştî ye ku afirandin û çêbûna tiştan di nav têkiliyeke sedem û encamê de pêk tê. Yanî her tişt sedemeke wê heye ku çê dibe û encameke wê heye ku dirûv digire û dibe xwedî tesîr li gorî erka xwe. Li gorî vê qebûlê têkiliya bajar, dewlet û edebiyatê an jî li gorî rêzeke din dewlet, bajar û edebiyatê, dibin sedem û encamên hev. Her çiqas di serî de têkiliya bajar û dewletê şêlû be jî piştî avabûna bajardewletan dixuye ku sîstema dewletê li ser bajaran ava bûye û ji bo qaîmbûn û bihêzbûna xwe jî her ku çûye dewletê an jî bi gotineke din desthilatê bajar bi hêz kirine, mezin kirine û gihandine asta herî bilind ku jê şaristanî ava bûne. Di vê çarçoveyê de xebata bi navê “Bajar-Edebiyat û Cizîra Botan” a ku ji teza lisansa bilind a mamosteyê Zanîngeha Artukluyê, Zülküf Ergün pêk hatiye, li ser têkiliya bajar, dewlet û edebiyatê xwîner derdixîne geryaneke kurdî, mêjûyî, efsûnî û edebî., Qebûleke giştî ye ku afirandin û çêbûna tiştan di nav têkiliyeke sedem û encamê de pêk tê. Yanî her tişt sedemeke wê heye ku çê dibe û encameke wê heye ku dirûv digire û dibe xwedî tesîr li gorî erka xwe.

Erebê Şemo Kürt edebiyatında romanın öncüsü kabul edilmektedir ve Kürtçe edebiyatın ilk roman örneği olan Şivanê Kurmaca romanını yazmıştır.Bu tez çalışması Kürt edebiyatında ilk roman örneği olarak kabul edilen Erebê Şemo'nun Şivanê Kurmanca adlı eserini roman türünün özellikleri açısından teknik ve tematik bir incelemesini amaçlamaktadır.Tez çalışmamız giriş ve sonuç kısımları dışında iki bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında bir edebiyat türü olarak romanın doğuşu ve gelişiminden bahsedilmiş ve Kürt edebiyatında romanın ortaya çıkışı, temel karakteristiği ve bu karakteristiğin nedenleri ana hatlarıyla irdelenmiştir.Birinci bölümde Erebê Şemo'nun yaşadığı dönem ve Sovyetler Birliği dönemindeki çalışmalar, hayatı, edebi kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir.İkinci bölüm ise yazarın Şivanê Kurmanca romanının teknik ve tematik bakımdan incelemesini içerir. Bu bölümde Şivanê Kurmanca romanı anlatıcı, olay örgüsü, kişiler, zaman, mekan, dil ve üslup bakımından teknik öğeler çerçevesinde incelenmiş ve romanın anlatım tekniği belirlenmiştir. Bu bölümde ayrıca Şivanê Kurmaca romanından edindiğimiz temalar metinden örnek verilerek açıklanmıştır.Sonuç kısmında da Şivanê Kurmanca romanı üzerine yaptığımız araştırma ve incelemelerden sonra elde edilen tespitler belirtilmiştir.Anahtar Kelimeler: Şivanê Kurmanca, Erebê Şemo, Roman, Kürtçe Roman, Sovyetler Birliği, Teknik, Tema. Erebê Şemo is considered to be the pioneer of novel writing in Kurdish literature and has penned the novel Şivanê Kurmanca, the first novel of Kurdish literatüre.The purpose of this research is to study technical and thematic aspects of the novel Şivanê Kurmanca.Our thesis study consists of two parts apart from introduction and conclusion. The introduction mentions the birth and development of the novel. The emergence of novel in Kurdish literature, its main characteristics and the reasons for this characteristic are also studied.The first part gives information about the period Erebê Şemo lived, his works, life, and literary personality during the Soviet Union.The second part includes the technical and thematic study of the novel.Technical details such as narration, plot, persons, time, space, language and style are studied and narrative technique of the novel is determined in this part.In addition, themes we obtained from the novel are explained with examples from the text.In the conclusion part, the findings obtained after researches and studies we have made on Şivanê Kurmanca are mentioned.Key Words: Şivanê Kurmanca, Erebê Şemo, Novel, Kurdish Novel, Soviet Union, Technique, Theme.Erebê Şemo di edebiyata Kurdî da wek pêşengê romanê tê qebûlkirin û ŞivanêKurmanca ya di edebiyata Kurdî da wek romana ewil tê pênasekirin nivîsiye.Armanca vê tezê ew e romana Şivanê Kurmanca ya Erebê Şemo ya di edebiyataKurdî da wek romana ewil tê qebûlkirin li gor taybetiyên cureya romanê ji hêla teknîk ûmijarê va analîz bike.Tez ji xeynî destpêk û encamê ji du beşan pêk tê. Di destpêkê da wek cureyekeedebiyatê qala derketin û pêşvaçûna romanê tê kirin û di edebiyata Kurdî da derketinaromanê, taybetiyên wê yên bingehîn û sedemên vê rewşê bi awayekî giştî hatiyenirxandin.Di beşa yekem da derheqê heyama Erebê Şemo û xebatên li Yekîtiya Sovyetanhatine kirin, jiyan, nêrîna edebî û berhemên Erebê Şemo da agahî hatine dayîn.Beşa duyem ji hêla teknîk û mijarê va ji analîzkirina romana Şivanê Kurmancapêk tê. Di vê beşê da Şivanê Kurmanca ji hêla vebêjer, honandina bûyerê, leheng,zeman, mekan û ziman û şêwazê va li gor taybetiyên teknîkî yên romanê hatiyeanalîzkirin û teknîka vegotinê ya di romanê da hatiye eşkerekirin. Di vê beşê da wekmayîn mijarên di Şivanê Kurmanca da derdikevin pêş bi mînakên di romanê da hatineşirovekirin.Di encamê da piştî lêkolîn û analîzên li ser Şivanê Kurmanca tespîtên derketineholê hatine destnîşankirin.Peyvên Sereke: Şivanê Kurmanca, Erebê Şemo, Roman, Romana Kurdî, YekîtiyaSovyetan, Teknîk, Mijar. 121

Bu çalışmada Kürt edebiyatının önemli şahsiyetlerinden olan Mela Ehmedê Cizîrî'nin gazellerinde kullandığı edebi sanatlar üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Çalışma giriş, yöntem ve bulgular, sonuç ve öneriler olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, klasik Kürt edebiyatı, klasik Kürt edebiyatının temsilcileri, Mela Ehmedê Cizîrî'nin hayatı ve edebî kişiliği Mela Ehmedê Cizîrî'nin Divanı ve Divan Edebiyatındaki yeri Mela Ehmedê Cizîrî'nin kişiliğinde klasik Kürt edebiyatı ile klasik Türk edebiyatının karşılaştırılması ve bu çalışmanın klasik Türk edebiyatına katkısı belirtilmiştir. Sonrasında edebi sanatlarla ilgili edebiyat destekli bilgiler Mela Ehmedê Cizîrî'nin gazellerinde yer alan örneklerle verilmeye çalışılmıştır. Sonra alan yazıntaraması yapılarak Mela Ehmedê Cizîrî ve edebi sanatlar üzerinde yapılan çalışmalara değinilmiştir. Yöntem kısmında çalışmada tutulan yol, evren ve örneklem, verilerin toplanması ve analizi üzerinde durulmuştur. Çalışmada tarama modeli kullanılmıştır. Bu modelle geçmişte var olan ya da var olmaya devam eden olgu ve olaylar ortaya çıkarılmaya çalışılır. Verilerin toplanmasında ise doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Veriler içerik analizi yoluyla analiz edilerek bulgular elde edilmeye çalışılmıştır.Tezin sonunda bir ek verilmiştir. Ek'te bulgular sunulmuştur. Bulgular kısmında Mela Ehmedê Cizîrî'nin gazellerinde bulunan edebi sanatlar tek tek incelenmiş ve örneklerle açıklanmıştır. Edebi sanatlar tespit edilirken gerekli yerlerde bu sanatların işaret ettiği olaylarla ilgili bilgiler sunulmuştur. Çünkü Divan edebiyatı geleneğinde kullanılan sanatların arka planında o sanatın içerdiği bir olay ya da olgu var olabilir. Bu yolla Mela Ehmedê Cizîrî'nin gazellerinde işaret edilen bazı olaylara da ulaşılabilir. Bu çalışmayla, Divan Edebiyatı geleneğinin içinde yer alan Mela Ehmedê Ciziri'nin gazelleri incelenerek Kürt edebiyatı ve Türk Edebiyatı alanına bir nebze de olsa katkıda bulunmaya çalışılmıştır. Çünkü Mela Ehmedê Cizîrî ve eseleri Divan Edebiyatı, bilhassa Kürt edebiyatı için bir anahtar konumunda olduğu düşünülmektedir. Mela Ehmedê Cizîrî Kürt edebiyatı araştırmacıları bazen de Türk edebiyatı araştırmacıları için alanda bilinmesi gereken bir edebi kişilik niteliğindedir. Çünkü Osmanlı İmparatorluğu içinde geniş bir tebaayı barındıran ve bu tebaanın birbiriyle etkileşim içinde olduğu milletler bütünüydü. Bütünü görebilmek için parçaların varlığından haberdar olmakla mümkündür. Kaldı ki Divan edebiyat kalıbıyla, aruz vezniyle ve mazmunlarıyla farklı dillerde yazılmış alsa dahi bir birliktelik göstermektedir. Bu çalışma yukarıda saydığım nedenlerden dolayı sadece Kürt edebiyatına değil aynı zamanda Türk edebiyatına da katkı sağlayacaktır. Mela Ehmedê Cizîrî ve edebi kişiliğini çözmeye çalışmak Kürt edebiyatı sahasında önemli sayılacak bir bilgi ve birikime adım atmakla eşdeğerdir. Son olarak çalışmada elde edilen sonuçlar üzerinde durularak kullanılan sanatlardan hareketle Mela Ehmedê Cizîrî'nin edebi şahsiyeti ve sanatların ilişkisine değinilmiştir. Öneriler kısmında ise konu ile ilgili araştırmacılara önerilerde bulunulmuştur.Anahtar Kelimeler: Kürt Edebiyatı, Mela Ehmedê Cizîrî, Mela Ehmedê Cizîrî'nin Gazelleri, Edebi Sanatlar. In this study of important Kurdish literature is the literary use of the Ode to Mela Ehmedê Cizîrî they tried to wind down on art. Study introduction, method, results, conclusion and recommendations consists of four main sections. In the introduction, Classical Kurdish literature, Classic representatives of Kurdish Literature, Mela Ehmedê Cizîrî's life and literary personality, Mela Ehmedê Cizîrî Board and Divan Literature in, Mela Ehmedê Cizîrî personality comparison of classical Turkish Literature with Classical Kurdish Literature and the contribution of classical Kurdish literature of this study. After that, the information about the literary arts literature supported with examples of Ode in Cizîrî attempts. Method study on the part of the road is maintained, the universe and sample, data collection and analysis are emphasized. Study of screening model. I have in the past, this particular model or that continue to exist in the case and an indication that exposes events. If a document review data collection method used. The data is analysed through content analysis findings tried to be. Results portion of the Mela Ehmedê Cizîrî'lyrics he examined one by one the literary arts in and explained with examples. Literary arts is being identified wherever necessary, this art point of information about events. Because Divan literature, in the tradition of art used in the back ground of it have an event or phenomenon that is contained in art. In this way, Mela Ehmedê Cizîrî lyric pointed to some event in. This work of Divan Literature tradition of Mela Ehmedê Cizîrî lyrics can be determined by examining the Kurdish literature and Turkish literature even if we tried to contribute a little bit. Because Mela Ehmedê Cizîrî and his arts are one key to the Divan Literature, in particular is thought to be in the position of Kurdish literature. Mela Ehmedê Cizîrî; Kurdish literature researchers sometimes need to know in the area for the Turkish literature researchers is a literary personality. Because the Empire of Osmanlı, in a wide range of nation and this is the interrelated subjects interact with an old plane tree branches as a whole. To see the whole being much aware of parts is possible. Besides, Divan literature mold, measure of Prosody and notion even if written in different languages with this work not only for the reasons enumerated above Kurdish Literature at the same time Turkish literature will contribute, too. Mela Ehmedê Cizîrî and literary personality, try to resolve a significant information in the field of Kurdish literature and knowledge without contemplation can be equivalent steps. Finally, the results obtained in the study of art of motion used with emphasis on Mela Ehmedê Cizîrî of literary personality and art of the relationship. Suggestions made suggestions about the subject is.Key Words: Kurdish Literature, Mela Ehmedê Cizîrî, Mela Ehmedê Cizîrî Lyrics, Literary Arts. 269