Search

Bu araştırmanın temel amacı, sınıf öğretmenlerinin özel yetenekli öğrencilerin öğrenme sürecini zenginleştirme becerilerine yönelik görüşleri ve öz yeterlilikleri arasındaki ilişkiyi incelemektir. Bu amaç doğrultusunda hem sınıf öğretmenlerinin özel yetenekli öğrencilerin öğrenme sürecini zenginleştirmeye yönelik görüşleri, hem de öz yeterlilik inançları cinsiyet, öğretmenlerin yaş grupları, mesleki tecrübeleri ve sahip oldukları özel yetenekli öğrenci sayısı değişkenleri ele alınarak ayrı ayrı incelenmiş, son olarak ise sınıf öğretmenlerinin özel yetenekli öğrencilerin eğitimlerini farklılaştırabilme becerilerine yönelik görüşleri ile öz yeterlilik inançları karşılaştırılmıştır. Çalışmaya İstanbul, Amasya, Sinop, Kastamonu, Karabük, Sakarya, Bilecik, Bursa ve Balıkesir illerinden genel eğitim sınıfında görev yapan ve sınıfında özel yetenekli öğrencisi bulunan 399 sınıf öğretmeni katılmıştır. Yapılan çalışmada araştırmacı tarafından geliştirilen Demografik Bilgi Formu ve Sınıf Öğretmenlerinin Özel Yetenekli Öğrencilerin Öğrenme Sürecini Zenginleştirmeye Yönelik Görüş Ölçeği ile Tortop (2014) tarafından geliştirilen Üstün Yeteneklilerin Eğitimine İlişkin Öz-yeterlilik Ölçeği kullanılmıştır. Yapılan araştırma sonucuna göre 29 maddeden 5'li likert tipinde hazırlanan Sınıf Öğretmenlerin Özel yetenekli Öğrencilerin Öğrenme Sürecini Zenginleştirmeye Yönelik Görüş Ölçeği'nin madde- toplam korelasyonu değerleri incelendiğinde tüm maddeler için madde toplam puan korelasyonunun p‹0,01 önem düzeyinde anlamlı bulunduğu ve maddelerin toplam korelasyon değerlerinin 0,650 ile 0,872 arasında değiştiği belirlenmiştir. Yapılan araştırmada, sınıf öğretmenlerinin özel yetenekli öğrencilerin öğrenme sürecini zenginleştirme becerilerine yönelik görüşleri ile öz yeterlilikleri arasında, cinsiyet ve mesleki tecrübe değişkenleri ile ilişkisi bakımından anlamlı bir farklılık bulunmazken 20- 30 yaş grubunda olan sınıf öğretmenlerinin daha üst düzey yaş gruplarında bulunan öğretmenlere oranla ve sınıfında 5 tane özel yetenekli öğrencisi olan öğretmenlerin 1 tane özel yetenekli öğrencisi bulunan öğretmenlere oranla özel yetenekli öğrencilerin eğitimlerini farklılaştırmaya yönelik daha olumlu görüş ve daha yüksek düzeyde öz yeterlilik inancına sahip oldukları bulgusuna ulaşılmıştır. Sınıf öğretmenlerinin özel yetenekli öğrencilerin öğrenme sürecini zenginleştirmeye yönelik görüşleri ile öz yeterlilikleri arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bulgular neticesinde öğretmenlerin, özel yetenekli öğrencilerin öğrenme sürecini zenginleştirmeye yönelik görüşleri hakkında bilgi sahibi olması için hizmet içi eğitim almalarının yanı sıra, sınıf öğretmenlerinin, üniversitelerde aldıkları teorik ve uygulamalı derslerde özel yetenekli öğrencilere dair daha çok bilgi edinmeleri gerektiği ve uygulamalarda daha çok özel yetenekli ile bir araya gelmeleri gerektiği ve uygulamalarda daha çok özel yetenekli öğrenci ile bir araya gelmeleri üniversitelerde öngörülmektedir.Anahtar Kelimeler: Farklılaştırma, Özel Yetenek, Öz Yeterlilik, Sınıf Öğretmenleri, Zenginleştirme The main purpose of this study is to analyze the relationship between opinions of classroom teachers about their capability to apply enrichment strategies in education of gifted and talented students and their self-efficacy. To achieve this purpose, opinions of classroom teachers about their capability to apply enrichment strategies in education of gifted and talented students as well as their self-efficacy convictions were examined with respect to variables such as gender, age range of teachers, professional experience, and number of gifted and talented students in their classroom. In the final stage, opinions of classroom teachers about their capability to apply enrichment straregies in education of gifted and talented students were contrasted with their self-efficacy convictions. Participants of this study consisted of 399 classroom teachers assigned in general education classrooms across cities of İstanbul, Amasya, Sinop, Kastamonu, Karabuk, Sakarya, Bilecik, Bursa and Balıkesir and who had gifted and talented students in their classrooms. In the study Demographic Information Form and Scale for the Opinions of Classroom Teachers about their Capability to Apply Enrichment Strategies in Education of Gifted and Talented Students developed by the researcher and Self-efficacy Scale to teach Highly Talented Students developed by Tortop (2014) were used to collect the data. The analyses revealed that as for the item-total correlation values of 5- Likert Scale for the Opinions of Classroom Teachers about their Capability to Apply Enrichment Strategies in Education of Gifted and Talented Students having 29 items, for all the items, item-total score correlation was significant in p‹0.01 degree and total correlation values of items fluctuated between 0.650 and 0.872. In this study no significant relationship was found between opinions of classroom teachers about their capability to apply enrchment strategies in education of gifted and talented students and their self-efficacy with respect to variables such as gender and professional experience. On the other hand, classroom teachers in 20- 30 age range possessed more positive opinions and higher self- efficacy convictions compared to teachers in a higher age range. Likewise, unlike teachers who had 1 gifted / talented student in class, teachers who had 5 gifted and talented students in their classroom exhibited more positive opinions and higher self-efficacy convictions toward applying the enrichment strategies in the education of gifted and talented students. Significant correlation was found between opinions of classroom teachers about their capability to enrichment strategies in education of gifted and talented students and their self-efficacy convictions. In light of these findings it is suggested that in order for teachers to gain more knowledge about using enrichment strategies in the education of gifted and talented students they should take in-service trainings. Furthermore, during their college education, classroom teachers should gain further insights on gifted and talented students in theoretical and applied courses and in practical stage they should meet more frequently with gifted and talented students.Keywords: Special Talent, Differentiation, Enrichment, Self- efficacy, Classroom teachers 147

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Matematiksel muhakemenin gelişimine yönelik yapılan çalışmaların farklı öğretim yöntemlerinin bir arada kullanıldığı öğrenme ortamlarına göre sınırlı sayıda bulunması yapılacak çalışmanın önemini arz etmektedir. Matematiksel bir kavramın tam anlamıyla öğrenilebilmesi için öğrenme ortamında birden çok yöntemle öğretilmesi gereklidir. Bu araştırmanın amacı, öğrenme stilleri bağlamında farklı öğretim yöntemleri kullanılarak zenginleştirilen öğrenme ortamının matematiksel muhakeme becerisine ve problem çözmeye yönelik tutuma etkisini belirlemek ve bu sürecin yansımalarını katılımcıların perspektifinden değerlendirmektir. Bu çalışma, nitel ve nicel araştırma yaklaşımlarını içerisinde barındıran karma yapılı araştırma yaklaşımına uygun iç içe gömülü desen kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın katılımcıları, Güneydoğu Anadolu bölgesinde bir ilin merkezinde bulunan bir devlet ortaokulda okuyan 23 yedinci sınıf öğrencisi ve bu sınıfın matematik dersini yürüten matematik öğretmeninden oluşmaktadır. Okuldaki yedinci sınıf seçiminde matematik başarı düzeyi yönünden orta düzeyde ve öğrenme stilleri açısından heterojen maksimum çeşitliliğe sahip olması kriterlerine göre belirlenmiştir. Matematik öğretim programında (2018) yer alan kesirler ve tam sayılar konularındaki kazanımlara yönelik 6 hafta (26 ders saati) boyunca zenginleştirilen öğrenme modeline uygun süreç araştırmacı tarafından yürütülmüştür. Araştırmanın veri toplama aşamasında nicel kapsamda Öğrenme Stilleri Ölçeği, Matematiksel Muhakeme Testi (Öntest-Sontest) ve Matematik Problem Çözme Yönelik Tutum Ölçeği (Öntest-Sontest) kullanılmıştır. Nitel kapsamda da yarı yapılandırılmış görüşme formları ve öğrenci günlüklerinden yararlanılmıştır. Nicel verilerin analizinde SPSS 22 programı yardımıyla parametrik ve parametrik olmayan testler kullanılmıştır. Nitel verilerin analizinde ise içerik analizi kullanılarak kategoriler ve kodlar oluşturulmuştur. Zenginleştirilmiş öğrenme ortamının yedinci sınıf öğrencilerinin her öğrenme stilli grubu için matematiksel muhakeme becerilerini geliştirdiği sonucuna varılmıştır. Ancak dört öğrenme stillinin matematiksel muhakeme becerisinin gelişimi açısından aralarında anlamlı bir farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Öğrenme ortamının öğrencilerin matematik problemi çözmeye yönelik tutumunu olumlu yönde artırdığı ortaya çıkmıştır. Katılımcıların bakış açısıyla zenginleştirilen öğrenme ortamının öğrencilerin derse katılımını arttırdığı, etkili ve kalıcı öğrenme sağladığı, matematiksel muhakeme becerisini kullanmayı teşvik ettiği ve bu beceriyi geliştirdiği yönünde görüş beyan etikleri tespit edilmiştir. The facts that research on the development of mathematical reasoning there exist limited papers regarding the learning environments where different teaching methods are used together indicates the significance of this study. In order to a mathematical concept be fully learned, it is essential that it is taught by multiple methods in the learning contexts. This study aims to determine the effect of learning environments enriched using different teaching methods on mathematical reasoning skills and problem solving attitude within the context of learning styles and to provide the reflections of this process from the perspective of the participants. This study was carried out using an embedded design appropriate for a mixed research approach that includes qualitative and quantitative research approaches. The participants were consisted of 23 students in seventh grade and a mathematics teacher in a state secondary school located in the center of a province in the Southeastern Anatolia region. In selecting the seventh class in the school, it was determined criteria 'to have an average level in terms of mathematics achievement' and 'to include heterogeneous maximum diversity in terms of learning styles'. The research was conducted by the researcher in accordance with the learning model enriched for 6 weeks (26 lesson hours) regarding the achievements in fractions and whole numbers in the Mathematics Curriculum 2018. Learning Styles Scale, Mathematical Reasoning Test (Pre-test and Post-test) and Attitude Scale for Mathematics Problem Solving (Pre-test and Post-test) were used in the data collection stage of the research. In the qualitative context, semi-structured interview forms and student diaries were utilized. In the analysis of quantitative data, parametric and non-parametric tests were used with the help of SPSS 22 software package. In the analysis of qualitative data, themes and codes were created using content analysis. It is concluded that the enriched learning environment improves the mathematical reasoning skills of seventh grade students for each learning style. However, there was no significant difference among four learning styles in terms of the development of mathematical reasoning skill. It was revealed that the learning environment positively increased the students' attitude towards solving the mathematics problem. It was observed that participants reported that the enriched learning environment increased students' participation in the lesson, provided effective and permanent learning, encouraged the use of mathematical reasoning skills and developed that skill. ZGEF.19.005 nolu proje koduyla Dicle Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü (DÜBAP) tarafından desteklenmiştir.

Araştırmanın amacı, zenginleştirilmiş öğrenme ortamında ortaokul öğrencilerinin matematiksel zihin alışkanlıklarının gelişimini incelemektir. Araştırmanın çalışma grubunu, 2013-2014 eğitim öğretim yılında, İstanbul ili, Güngören ilçesindeki bir ortaokulda, 7. Sınıfa devam eden toplam 20 öğrenci oluşturmuştur.Araştırma kapsamında öncelikle farklı alanlarda kullanılan zihin alışkanlıkları becerilerinin matematik öğretimi alanında kapsamı belirlenmiştir. Belirlenen becerileri ölçebilecek mevcut ölçü araçları bulunmadığı için araştırmacı tarafından `Bilişsel Zihin Alışkanlıkları Rubriği` ve `Duyuşsal Zihin Alışkanlıkları Kontrol Listesi` değerlendirme formları geliştirilmiştir. Daha sonra, `öğrencilere zihin alışkanlıkları becerilerinin kazandırılabilmesi nasıl mümkün olabilir?` düşüncesinden hareketle öğrenme ortamı çalışma yaprakları, sınıf içi tartışma ortamı ve öğrencilerin performansa dayalı çalışmaları içerecek şekilde zenginleştirilmiş bir öğrenme ortamı tasarlanmıştır. Çalışma grubu ile tasarlanan öğrenme ortamında 18 hafta süre ile öğretim yapılmıştır. Bu süreç kapsamında öğrencilerin matematiksel zihin alışkanlıkları `Bilişsel Zihin Alışkanlıkları Rubriği` ve `Duyuşsal Zihin Alışkanlıkları Kontrol Listesi` değerlendirme formları ile değerlendirilmiştir. Değerlendirme sürecinde öğrencilerin bu etkinliklerdeki sorulara verdikleri cevaplar ve öğrenme ortamında gösterdikleri davranışlar nitel veriler olarak toplanmıştır. Elde edilen nitel veriler yüzde olarak frekans şeklinde nicel verilere dönüştürülerek analiz edilmiştir. Nicel veriler verilen öğrenci cevapları ve sınıf içi performanslarına dayalı olarak ayrıca yorumlanmıştır. Araştırma bulgularına göre, zenginleştirilmiş öğrenme ortamı uygulamasından sonra öğrencilerin bilişsel becerileri (problem çözme, akıl yürütme, ilişkilendirme, iletişim kurma) başarılı biçimde kullanma oranı %24'ten %57,5'e ve duyuşsal becerileri (sebat etme, öğrenmede meraklı olabilme, eleştirebilme-eleştirilebilme, düşüncede esnek olabilme, öğrenme sürecinde sorumluluk bilinci ile risk alabilme, başkalarının görüşlerini sorgulayabilme, matematiğin estetik yönünü göz önüne alabilme ve matematiğin eğlenceli yönünü göz önüne alabilme) başarılı biçimde kullanma oranı ise %28,3'ten %58,78'e çıktığı görülmüştür. Aynı zamanda öğrencilerin etkinliklerde verdikleri cevaplardan, sınıf içi çalışma ve davranışlarından örnekler incelendiğinde, öğrencilerin bu becerileri kullanım oranlarının ve düzeylerinin matematik konularına, becerinin türüne, etkinlik içeriğine bağlı olarak bireysel farklılık göstermekle birlikte genel anlamda öğrencilerin bu becerileri başarılı biçimde uygulamak için eğilim gösterdikleri görülmüştür. Araştırma sonucunda, zenginleştirilmiş öğrenme ortamı ile öğrencilerin bilişsel ve duyuşsal zihin alışkanlıklarını başarılı biçimde ve daha fazla oranda kullandıkları görülmüştür. Buna göre, zenginleştirilmiş öğrenme ortamının öğrencilerin matematiksel zihin alışkanlıklarını olumlu olarak etkilediği düşünülmektedir.Anahtar Kelimeler: Zihin alışkanlıkları, matematiksel zihin alışkanlıkları, zenginleştirilmiş öğrenme ortamı. The purpose of this study was to investigate the improvement of elementary school students' mathematical habits of mind in the enriched learning environment. The study was conducted with a total of 20 students at the seventh grade of an elementary school located at Gungoren in Istanbul province in the 2013-2014 school year. Within this research, primarily the scope of the habits of mind skills that are used in different areas were identified in the field of mathematics education. `The Rubrics of Cognitive Habits of Mind` and `The Control List of Affective Habits of Mind` assessment forms were developed by the researcher, because of the scarcity of measurement tools that measure the determined skills. Based on the question `How could it be possible for the students to gain the skills of habits of minds?`, the enriched learning environment was designed including worksheets, classroom discussions and student performance-based work. The working group was instructed in the designed learning environment for 18 weeks. Throughout this process, the mathematical habits of mind of the students were assessed through the evaluation forms `The Rubric of Cognitive Habits of Mind` and `The Control List of Affective Habits of Mind`. During the evaluation process, answers to the questions in each activity and behaviours of the students reflected in their learning environment were collected as qualitative data. The obtained qualitative data were converted into quantitative data in the form of frequencies as percentage. Quantitative data were also analyzed based on students' responses and their performance in the classroom.According to the research findings after the application of the enriched learning environment, the ratio of students' using the cognitive skills successfully (problem solving, reasoning, making connections, communication) increased from 24% to 57,5% and affective skills (persisting, being curious in learning, criticizing-ability to accept criticism, flexible thinking, taking risks with responsibility awareness in learning process, questioning the views of others, taking into account the aesthetic aspects of mathematics, taking into account the enjoyable aspects of mathematics) increased from 28,3% to 58,78%. At the same time, when the samples from students' answers on the activities, work and behaviours in the classroom were examined although the ratio and level of utilization of these skills of the students varied depending on the mathematical topics, the type of skills, the activity content; it was found that in general students tend to apply these skills successfully. As a result of the research, it was found that students successfully used the cognitive and affective habits of mind with a higher percentage. Accordingly, it was concluded that enriched learning environment affect mathematical habits of mind of the students in a positive way. Key Words: Habits of mind, mathematical habits of mind, enriched learning environment. 367

Türkiye'de öğretmenlik uygulamaları, lisans öğretiminin son yılında görülen Okul Deneyimi ve Öğretmenlik Uygulaması dersleri ile yürütülmektedir. 1997 yılında yapılan köklü değişiklikler ve 2007 yılında gerçekleştirilen bazı düzenlemelerle birlikte öğretmenlik uygulamalarına belirli bir düzen getirilmiş olup, uygulamaların süresi ise arttırılmıştır. Bu çalışmada, sınıf öğretmeni adaylarına mesleğin hem fiziki, bilişsel, yönünü hem de görünmeyen, duyuşsal boyutunu kazandırabilmek ve Öğretmenlik Uygulaması dersini daha etkin bir hale getirebilmek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, mevcut öğretmenlik uygulamalarındaki kazanımlar da dikkate alınarak bunlara ilaveten 11 tane zenginleştirilmiş ve etkileşim temelli etkinlikleri kapsayan 9 haftalık bir program uygulanmıştır.Çalışma nicel ve nitel yöntemlerin birlikte kullanıldığı karma modelle gerçekleştirilmiş olup, bir durum çalışması olarak desenlenmiştir. Araştırma Uşak Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği bölümü son sınıf öğretmen adaylarından oluşan bir grubu kapsamaktadır (n=9). Çalışmada nicel veri toplama kaynağı olarak Öğretmenlik mesleğine yönelik tutum ölçeği ve Öğretmen yeterliklerini belirleme ölçeği kullanılmıştır. Nitel veri toplama araçları olarak ise, odak grup görüşmesi, görüşme, ders-etkinlik-video kayıtları, haftalık raporlar, değerlendirme raporları ve araştırmacı tarafından geliştirilen ders gözlem tespit formu kullanılmıştır. Nicel verilerin analizinden elde edilen sonuçlara göre; geliştirilen zenginleştirilmiş ve etkileşim temelli etkinliklerin öğretmen adaylarının mesleğe yönelik tutumlarını olumlu yönde arttırdığı ve öğretmen yeterliliklerinin gelişimine olumlu yönde katkı sağladığı tespit edilmiştir. Nitel verilerden elde edilen sonuçlara göre ise; geliştirilen etkinliklerin öğretmen adaylarının mesleki aidiyet kazanımlarına, kendilerini öğretmen gibi hissetmelerine, sorumluluk bilincinin oluşmasına katkı sağladığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca uygulanan etkinliklerin öğretmen adayları boyutunda, öğreneni/öğrenciyi tanımaya, veli fobisinin kırılmasına, mesleki boyutta duyuşsal özelliklerin kazanılmasına, öğretim stili inşasına, değerlendirme algısının şekillenmesine, etkili öğretmenlik becerileri kazanımına, sıradışı öğretmen becerileri edinimine katkı sağladığı belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Aday öğretmenler, öğretmen yetiştirme, öğretmenlik uygulama dersi, sınıf öğretmenliği, zenginleştirilmiş model Teaching practice in Turkey is carried out with the lessons that School Experience and Teaching Practice taught in the last year of the undergraduate education. Radical changes made in 1997 and some amendments in 2007, have regulated the teaching practice and also has increased the duration of the application.In this study, it is aimed to provide an affective dimension with invisible, physical and cognitive features and increase the efficiency of teaching practise to primary education teachers. In this direction, considering the current teaching practice, and a nine weeks program covering 11 additional enriched and interaction based practices were implemented.Study uses a mixed model using both quantitative and qualitative methods and was designed as a case study. The study covers a group consisting of senior students from Faculty of Teacher Education Primay Education program in Usak University (n = 9). In the study, as a source of quantitative data collection, a scale of attitude towards the teaching profession and teacher efficacy scale were used. As a qualitative data collection tools, focus group discussion, interview, lecture-event-video recordings, weekly reports, evaluation reports and lesson observation form developed by the researcher were used.According to the results obtained from the analysis of quantitative data; it was found that enriched and interaction based activities positively contributed attitudes towards the development of the profession and increased efficacy According to the results obtained from the qualitative data; it has been concluded that the model which has been developed, contributed prospective teachers to their belonging to profession, to feel as if they were teachers and to gain responsibility. In addition, the applied activities in terms of prospective teachers contributes the recognition of the learner / student, overcoming the parents phobia to gain the professional aspect of affective characteristics, to build teaching style, to shape perceptions of the evaluation, acquisition of effective teaching skills and acquisition of extraordinary skills of teachers. Keywords: Prospective teachers, teacher training, teaching practice lectures, classroom teaching, enriched model 385

Hücresel faaliyetlerin düzenlenmesi, post-translasyonel modifikasyonlar ile gerçekleşmektedir. Bu modifikasyonlardan en sık rastlananı ise fosforilasyondur. Protein yapılarının fosforilasyonu, fosfat grubunun bir veya daha fazla amino asite tersinir bir şekilde kovalent olarak bağlanmasıdır. Hangi proteinin ne zaman, nerede ve kim tarafından fosfatlanacağının anlaşılması birçok hücre içi sinyal iletim mekanizmasının anlaşılmasında anahtar rol oynamaktadır. Hücresel faaliyetlerde görev alan fosfoproteinlerin yapılarının aydınlatılması için günümüzde en etkin teknik olarak kütle spektrometrisi kullanılmaktadır. Fakat fosfopeptitlerin kütle spektrometrik analizler için oldukça önemli bir parametre olan iyonlaşma verimlerinin ve hücre içerisindeki proteinlerin fosfatlanma yüzdelerinin düşük olması nedeniyle oluşacak fosfopeptit birimlerinin miktarları, analiz için kullanılacak olan kütle spektrometrik tekniklerin tayin sınırlarının altında kalmaktadır. Bu sorunların çözülmesi amacıyla fosfopeptitlerin kütle spektrometrisi ile analiz edilmeden önce bulundukları ortamdan seçimli olarak ayrılıp belli bir yerde toplanarak, zenginleştirme çalışmaları yapılması gereklidir.Bu tez kapsamında; ß-kazein proteininin ve yağsız inek sütü örneklerinin enzimatik olarak parçalanmasından elde edilen peptit birimleri içerisinden pozitif yüklü nikel, bakır, kobalt, demir, gadolinyum, disprosiyum, vanadyum, molibden gibi geçiş metallerinin oksitleri kullanılarak saflaştırılan fosfopeptitler Matriks Yardımlı Lazer Desorpsiyon/İyonlaştırmalı-Kütle Spektrometresi (MALDI-MS) ile incelenmiştir. Fosfopeptitler ile geçiş metali oksitleri arasındaki etkileşimler, fosfopeptit yapılarında yer alan negatif yüklü fosfat grupları ile pozitif yüklü metaller arasında meydana gelmektedir. Bu etkileşimler sayesinde fosfopeptitler, enzimatik parçalanma sonucu oluşan peptit karışımı içerisinden özgün olarak ayrılıp, kullanılan geçiş metal oksitlerinin yüzeyleri üzerinde zenginleştirilmiştir. Zenginleştirilen fosfopeptitlerin doğrudan, kullanılan geçiş metal oksitlerinin yüzeylerinden kütle spektrometrik olarak analizleri yapılmıştır ve bu veriler, fosfopeptitler zenginleştirildikleri geçiş metal oksidi üzeriden desorbe edildikten sonra yapılan kütle spektrometrik analiz sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda desorpsiyon basamağına ihtiyaç olmadığı ve fosfopeptitlerin, kullanılan geçiş metal oksitlerinin yüzeyinden aynı başarı ile doğrudan kütle spektrometrik analizlerinin yapılabileceği tespit edilmiş ve bu yöntemin fosfopeptit zenginleştirme çalışmalarında başarıyla kullanılabileceği gösterilmiştir.Anahtar Kelimeler: Fosfopeptit, post-translasyonel modifikasyon, fosfopeptit zenginleştirme, MALDI-MS, metal oksit, fosfopeptit-metal oksit etkileşimleri. Post-translational modifications organize cellular activities. One of the most common post-translational modifications is phosphorylation. Phosphorylation is the reversible covalent attachment of one ore more phosphate group to the protein structure. It is important to know which protein phosphorylates, or when the phosphorilation begins, for understanding intracellular signal transportation mechanism. Nowadays, mass spectrometry is used as the most efficient technique for characterizing phosphoproteins taking charge in cellular processes. However, phoshopeptides have low ionization efficiency which is a very important parameter for mass spectrometry. Furthermore, the concentration of phosphopeptides is usually lower than the detection limit of mass spectrometric techniques because of the substoichiometric phosphorylation. Therefore, selective enrichment and preconcentration is required to overcome all these issues before the mass spectrometric analysis of phosphopeptides. Within the scope of this thesis, phosphopeptides in peptide mixtures, obtained from the enzymatic digestion of ß-casein and milk samples, were selectively enriched and purified with positively charged transition metal oxides such as nickel, copper, cobalt, iron, dysprosium and gadolinium, vanadium oxides. Moreover, these phosphopeptides were determined directly on transition metal oxide surfaces by MALDI-MS after the enrichment process. Then, data obtained form these experiments were compared with the MALDI-MS analysis results obtained after desorption of the phosphopeptides from the transition metal oxide surfaces using elution process. This comparison showed that the elution of the phosphopeptides from the surfaces of metal oxides is not required prior to their mass spectrometric analysis. Thus, phosphopeptides could be directly detected on transition metal oxide surfaces as well as their detection after desorption. Also the same method is very useful after enrichment of phosphopeptides from complex real biological samples such as non-fat milk.Keywords: Phosphopeptides, post-translational modification, phosphopeptide enrichment,MALDI-MS, metal oxide, phosphopeptide-metal oxide interactions 82

Tez (doktora) - Anadolu Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uzaktan Eğitim Anabilim Dalı, Kayıt no: 690274, Bu araştırmanın amacı, genişletilmiş gerçeklik ile zenginleştirilmiş öğrenme materyali kullanımının öğrenenlerin başarısı ve memnuniyet düzeyine etkisini belirlemektir. Yarı-deneysel olarak desenlenen araştırmada çalışma grubunu Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi, İletişim ve Fen bölümlerinin üçüncü sınıfında kayıtlı olan, gönüllü 63 lisans öğrencisi oluşturmaktadır. Öğrenenler araştırmada yer alan öğrenme materyallerine teknoloji bağlamında tanıdık (Böte); çalışma alanı bağlamında tanıdık (Fen) ve çalışma alanı bağlamında yabancı (İletişim) olmak üzere 3 grup olarak sınıflandırılmıştır. Araştırma için genişletilmiş gerçeklikle işlevsel olarak zenginleştirilmiş OptikAR (Temel Geometrik Optik Deneyleri) ve görsel olarak zenginleştirilmiş InsectARium (Temel Böcek Çeşitliliği ve Sınıflaması Uygulaması) materyalleri geliştirilmiştir. Uygulama öncesinde öğrenenlere ön-test olarak materyale özgü başarı testi uygulanmıştır. Daha sonra materyaller verilen yönergeler doğrultusunda laboratuvar ortamında öğrenenler tarafından bireysel olarak kullanılmıştır. Son aşamada öğrenenlere memnuniyet anketi ve son-test olarak aynı başarı testi tekrar uygulanmıştır. Verilerin çözümlenmesinde t-testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA), çoklu karşılaştırma testi (Post-Hoc), etki büyüklüğü, ortalama, standart sapma, frekans ve yüzdelik hesaplamalar kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, genişletilmiş gerçeklikle işlevsel olarak zenginleştirilmiş OptikAR ve görsel olarak zenginleştirilmiş InsectARium öğrenme materyallerinin kullanımının öğrenen başarısını olumlu etkilediği saptanmıştır. Görsel olarak genişletilmiş gerçeklikle zenginleştirilmiş öğrenme materyallerinin kullanımının, işlevsel olarak genişletilmiş gerçeklikle zenginleştirilmiş öğrenme materyallerinin kullanımına oranla başarıya daha fazla olumlu etkisi olduğu görülmüştür. Bu etki teknoloji bağlamında tanıdık grupta az bir farkla da olsa, çalışma alanı bağlamında tanıdık ve çalışma alanı bağlamında yabancı olan gruplardan daha yüksek çıkmıştır. Benzer şekilde, geliştirilen öğrenme materyallerinin öğrenenlerin memnuniyet düzeyleri üzerinde olumlu etkisi olduğu gözlenmiştir. Memnuniyet düzeyleri teknoloji ve çalışma alanı bağlamında tanıdık gruplar için benzer düzeyde olup, bu grupların memnuniyet düzeyleri çalışma alanına yabancı olan gruptan daha yüksek olduğu görülmüştür.

Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2011, Thesis (M.Sc.) -- İstanbul Technical University, Institute of Science and Technology, 2011, Atomik absorpsiyon spektrometresi (AAS) ile tayin edilecek eser elementlerin derişimi gözlenebilme sınırının altında olduğunda ve/veya girişimler giderilemediğinde bir ayırma/zenginleştirme işlemi uygulanmalıdır. Bu çalışmada, zenginleştirme yöntemi olarak bulutlanma noktası ekstraksiyonu (BNE) kullanılmıştır. Bulutlanma noktası metodu bakır, kadmiyum ve nikelin alevli atomik spektrometri (FAAS) ile tayini öncesi zenginleştirilmesi için başarıyla kullanılmıştır. İyonik olmayan yüzey aktif maddelerin sulu çözeltileri, bulutlanma noktası sıcaklığı olarak adlandırılan kritik sıcaklığın üzerinde bulanıklaşır ve analitler yüzey aktif madde ile birlikte çöktürülür. Bu da hidrofobik türleri sulu çözeltiden uzaklaştırır. Yüzey aktif madde bakımından zengin olan fazın hacmi, toplam hacimden çok daha düşüktür ve böylece yüksek bir zenginleştirme faktörü elde edilir. Sulu fazdaki analit iyonların bulutlanma noktası ekstraksiyonu için Cd(II), Cu(II), Ni(II) bir şelat yapıcı reaktif olan amonyum pirolidin ditiyokarbamat (APDC) ile kompleksleştirilmiş ve oluşan hidrofobik kompleks, Triton X-114 ile yüzey aktif maddece zengin faza kantitatif olarak ekstrakte edilmiştir. Metal içeriklerinin FAAS ile tayini öncesi yüzey aktif maddece zengin faz metanoldeki 2 mol L-1 HNO3 içerisinde çözülmüştür. Çözelti pH’ı, APDC ve Triton X-114 konsantrasyonu, denge sıcaklığı ve süresi gibi ekstraksiyon verimini etkileyen parametreler incelenmiş ve optimize edilmiştir. Ayrıca bazı katyon ve anyonların girişim etkileri incelenmiştir. Optimum koşullar altında Cd(II), Cu(II) ve Ni(II) için sırasıyla gözlenebilme sınır değerleri (3s) 0,73; 1,52 ve 1,72 μg L-1 ve zenginleştirme faktörleri 19, 19 ve 17 olarak elde edilmiştir. Bağıl standart sapma değerleri %5’in altındadır. Geliştirilen metot çeşitli su ve çay örneklerinin tayinine başarıyla uygulanmıştır. Analitlerin sertifikalı atık su ve çay referans maddelerinde yüksek verimle analiziyle metodun doğruluğu kanıtlanmıştır., If the concentration of trace elements determined by atomic absorption spectrometry (AAS) are below the limit of detection and/or the interferences cannot be eliminated then a separation/preconcentration method should be applied. In this study, the cloud point extraction (CPE) was used as a preconcentration method. Cloud point methodology was successfully employed for preconcentration of trace copper, cadmium and nickel prior to their determination by flame atomic absorption spectrometry (FAAS). The aqueous solutions of a nonionic surfactant materials become cloudy above a critical temperature, which is called as cloud point temperature and the analyte(s) are precipitated together with the surface active material removing the hydrophobic species from the aqueous solution. The volume of surfactant-rich phase is much lower than that of aqueous phase and a high enrichment factor is obtained. For the cloud point extraction of Cd(II), Cu(II), Ni(II) in the aqueous phase, analyte ions were complexed with a chelating reagent, ammonium pyrrolidine dithiocarbamate (APDC) and the hydrophobic complex formed was quantitatively extracted to the surfactant rich phase of Triton X-114. The surfactant-rich phase was dissolved in 2 mol L-1 HNO3 in methanol prior to metal content determination by FAAS. The parameters affecting the extraction efficiency, such as solution pH, concentration of APDC and Triton X-114, equilibration temperature and time were evaluated and optimized. The interference effects of some anions and cations were also tested. Under the optimum conditions, the detection limits (3s) of 0.73, 1.52 and 1.72 μg L-1 and enrichment factors of 19, 19 and 17 were obtained for Cd (II), Cu(II) and Ni(II), respectively. The relative standard deviations (RSD) were lower than 5 %. The proposed method was successfully applied to the determination of several water and tea samples. The accuracy of the method was confirmed by the analysis of analytes in waste water and tea certified reference materials with high efficiency., Yüksek Lisans, M.Sc.

Bu çalışmada, doğal su örneklerinde ppb düzeyinde bulunabilen Pb, Ni, Cd ve Cu gibi eser elementlerin konsantrasyonlarının tayini amaçlandı. Bu amaçla, daha önce sentezlenen sülfolanmış polistirene çapraz bağlanmış aminotiyazol polimerik reçinesi ile önderiştirme işlemlerinde ligand ekleme basamağı olmaksızın bünyesindeki fonksiyonel gruplar yardımıyla örnekteki Pb, Ni, Cd ve Cu elementleri önderiştirildi. Önderiştirme basamaklarında verimi etkileyen parametreler araştırıldı. Bulunan sonuçlardan, Pb, Ni, Cd ve Cu için optimum pH' ın 3.5, karıştırma süresinin 30 dk ve elüsyon hacminin ise 2.5 mL olduğu bulundu. Böylece elde edilen optimum şartlar kullanılarak geliştirilen önderiştirme metodu STAT-FAAS yardımıyla ppb düzeyindeki Pb, Cd, Ni ve Cu elementlerinin tayininin yapılması başarıldı.Optimize edilen önderiştirme metodunun doğal sulara uygulanmasıyla elde edilen değerler Pb, Cd, Cu ve Ni için sırasıyla, laboratuvar musluk suyunda 5.2, 0.26, 12.2 ve 4.1, Keban Baraj suyunda 2.2, 0.08, 3.6 ve 2.5, Hazar Gölü suyunda 2.0, 0.07, 14.4 ve 13.5, Elazığ musluk suyunda 1.0, 0.06, 8.0 ve 4.2 ve Karakaya Baraj suyunda 2.3, 0.08, 4.1 ve 2.6 ng/mL olarak bulundu. Dünya sağlık örgütü ve benzeri ulusal ve uluslar arası kuruluşlar tarafından içme suyunda müsaade edilen sınır değerler sırasıyla Pb, Cd ve Ni için 20, 3.0 ve 70 ng/mL, Cu için ise 1.3 mg/L olarak belirlenmişdir. Bu çalışmada bulunan sonuçlar müsaade edilen sınır değerlerin altındadır. Preconcentration and Determination of Heavy Metals at Ultra Trace Level by Solid Phase Extraction on Polymeric Resin and Atomic Absorption SpectrophotometerIn this study, determination of concentrations of trace elements such as Pb, Ni, Cd and Cu that are ppb levels in natural water samples was aimed. For this purpose, Pb, Ni, Cd and Cu in the samples were preconcentrated by using previously the synthesized crosslinked binding aminothiazole polymeric resin to the sulfonated polystyrene, without the necessary of complexing agent step. The parameters that can affect the recovery in preconcentration steps were examined. For these elements, it was observed that the optimum parameters are pH=3.5 for Pb, Cd, Cu and Ni, contact time=30 min and elution volume=2.5 ml. So, determination of Pb, Ni, Cd and Cu at ppb levels was achieved by the developed preconcentration method and the slotted tube atom trap-AAS.By applying the optimized preconcentration method to natural water, Pb, Cd, Cu and Ni concentrations were found to be (as ng ml-1) 5.2, 0.26, 12.2 and 4.1 for tap water of university lab. 2.2, 0.08, 3.6 and 2.5 for Keban Dam Lake, 2.0, 0.07, 14.4 and 13.5 for Hazar Lake for, 1.0, 0.06, 8.0 and 4.2 for tap water of Elazig and 2.3, 0.08, 4.1 and 2.6 for Karakaya Dam Lake. The allowed limit values in drinking water by The World Health Organization (WHO) and other national and international organizations were established for Pb, Cd and Ni as 20, 3.0 and 70 ng/mL, respectively, and for copper as 1.3 mg/L. The obsereved results in this stıudy are lower the permissible limits mentioned above. 80

Atomik absorpsiyon spektroskopisi (AAS), indüktif eşleşmeli plasma-atomik emisyon spektroskopisi (ICP-AES), indüktüf eşleşmeli plasma-kütle spektroskopisi (ICP-MS) gibi modern instrumental tekniklerle metal iyonlarının tayinleri genellikle matriksten etkilenir. Katı faz özütlemesi, iyon değiştirme, elektrobiriktirme, sıvı-sıvı özütlemesi ağır metal iyonları için sıkça kullanılan ayırma-zenginleştirme yöntemleridir. Birlikte çöktürmede eser düzeydeki metaller için etkin tekniklerden birisidir.Bu çalışmada, demir(III), kadmiyum(II), nikel(II), kobalt(II), bakır(II) ve kurşun(II) iyonlarının alevli atomik absorpsiyon spektrometrik tayinleri öncesi tulyum (III) hidroksit (Tm(OH)3) ile birlikte çöktürülmelerini esas alan bir ayırma-zenginleştirme yöntemi sunulmuştur. Analitler için kantitatif geri kazanma degerleri için, reaktif miktarları, örnek hacmi, çökelek olusum süresi gibi analitik parametreler optimize edilmistir. Matriks iyonlarının etkileri de arastırılmıstır. Alevli AAS ile tayinlerde gözlenebilme sınırları Fe(III), Ni(II), Pb(II), Cd(II), Co(II), Cu(II) için sırasıyla 0.50 ?g/L, 1.41 ?g/L, 1.60 ?g/L, 0.10 ?g/L , 0.50 ?g/L, 0.51 ?g/L olarak bulunmuştur. Ortalama geri kazanma değerleri genelde % 95 ?105 aralığındadır. Geliştirilen yöntem bazı doğal örneklere uygulanmıştır.Anahtar Kelimeler: Tulyum(III) hidroksit, Birlikte çöktürme, Ayırma, Zenginleştirme, Alevli atomik Absorpsiyon Spektroskopisi. The determination of metal ions by various modern instrumental techniques such as atomic absorption spectrometry (AAS), inductively coupled plasma-atomic emission spectrometry (ICP-AES), inductively coupled plasma-mass spectrometry (ICP-MS) etc are generally affected by matrix. Solid phase extraction, ion-exchange, electrodeposition, liquid-liquid extraction are widely used separation-enrichment techniques for heavy metals. Coprecipitation is also one of the efficient technique for metals at trace levelsIn this work, a separation-preconcentration procedure based on the thulium(III) hydroxide (Tm(OH)3) coprecipitation of iron(III), nickel(II), cadmium(II), copper(II), cobalt(II) and lead(II) ions is presented prior to their flame atomic absorption spectrometric determinations. The analytical parameters including reagent amounts, sample volume, standing time etc. were optimised for quantitative recoveries for analytes. The influences of the matrix ions were also examined. The detection limits for Fe(III), Ni(II), Pb(II), Cd(II), Co(II) and Cu(II) were found as 0.50 µg/L, 1.41 µg/L, 1.60 µg/L, 0.10 µg/L, 0.50 ?g/L, 0.51 ?g/L respectively. The presented procedure was applied to some natural samples.Key words: Thulium(III) hydroxide, coprecipitation, separation, preconcentration, flame atomic absorption spectroscopy 72

Araştırmanın amacı Brigance K&1 Screen II'nin uyarlama çalışmasını yaparak, ilköğretim 1. sınıfta saptanan üstün yetenekli çocuklara ve sınıf arkadaşlarına uygulanan zenginleştirme programının çoklu zeka alanlarındaki performanslarıüzerindeki etkisini araştırmaktır. Araştırma tarama modelinde ön test- son test uygulamalı, deneysel desenle yapılmıştır. Brigance K&1 Screen II Türkçeye uyarlama çalışması yapılmıştır. Çalışma grubunu, 2008-2009 öğretim yılında iki devlet ve bir özel ilköğretim okuluna devam eden 22 anasınıfı (5 yaş) ve 497 birinci sınıf öğrencisi (6 yaş) oluşturmuştur. Brigance K&1 Screen II ölçeği çalışma grubuna uygulanmıştır. Ancak anasınıfı çocuklarından testin üst diliminde öğrenci bulunamamıştır. Birinci sınıflardan ise 35 üstün yetenekliliğe aday çocuk saptanmıştır. Brigance K&1 Screen II'ye göre %20'lik üst puan dilimindeki öğrencilere puan durumlarına bakılmaksızın `Goodenough - Harris İnsan Çizme Testi` ve Teele Çoklu Zekâ Envanteri (TIMI) uygulanmıştır. Teele anasınıfında taramaya alınan 22 çocuğa da uygulanmıştır. Tarama sürecinden sonra üstün yetenekli/üstün zekâlı çocukların bulunduğu ilköğretim 1. sınıfların `zenginleştirme programı` sınıf geneli zenginleştirme olarak uygulanmıştır. Veriler SPSS ile analiz edilmiştir. Araştırmanın sonucunda; - Brigance K&1 Screen II ölçeğinin ilköğretim 1. sınıfa devam eden üstün yetenekli/üstün zekâlı çocukları belirlemede kullanılabileceği, - Brigance K&1 Screen II ölçeğinin cinsiyet açısından farklılık göstermediği,İlköğretim 1. sınıflara uygulanan zenginleştirme programının çoklu zekâ alanlarına göre hazırlanmış olması ve öğrencinin derse aktif olarak katılması ile mevcut okul programından farklılık gösterdiği, - Zenginleştirme programının uygulanması sürecine üstün yetenekli/üstün zekâlıçocukların beklendiği gibi yüksek düzeyde katıldığı, normal gelişen akranlarının da buna çaba gösterdiği belirlenmiştir. - Üstün yetenekli/üstün zekâlı çocuklarda ve olağan gelişen çocuklarda zenginleştirme programının ön test ve son test puanları arasındaki farkın önemli olduğu, programdan en fazla yararı hedef öğrenci grubunun sağladığı, - Zenginleştirme programı uygulaması sürecinde hedef öğrenci grubuna verilen proje ödevlerine katılımın yüksek olduğu ve proje sunumları sırasında programdan edinilen bilgilerin zenginleştirilerek kullanıldığı belirlenmiştir The main purpose of this research is to make Brigance K&1 Screen II's Research has been done with experimental design, pre – test, final – test applied scanning model. By adopting Brigance K&1 Screen II to Turkish children, its adaptation tests have been performed. Study group comsists of 22 nursery school students (5 years old) and 497 first class students (6 years old) who were still studying at two state and one private primary schools during 2008 – 2009 academic year. Brigance K&1 Screen II scale was applied to the study group. But students on upper limit of this test couldn't be found among nursery school students. 35 students have been determined among first class students as being candidates to be gifted children. Due to Brigance K&1 Screen II, `Goodenough - Harris Human Drawing Test` and Teele Multiple Intelligence Inventory (TIMI) have been applied to students being in 20% rated upper score line, not considering their score history. Teele was also applied to 22 children from nursery school involved into scanning. After scanning process, `enrichment programme` which includes gifted/highly superior intelligent children from primary school first class, was applied as enrichment for overall class. Data have been analysed via SPSS. As a result of the research, it is found that; adaptation study, then explore the effect of enrichment programme applied togifted children and their classmates determined from primary education first class level on their performances in multiple intelligence field. vii- Brigance K&1 Screen II scale can be used for determining gifted/highly superior intelligent children among children studying in primary education first class level, - Brigance K&1 Screen II scale doesn't show any difference in terms of sex, - Enrichment programme applied to primary education first class level differs from current curriculum with being prepared according to multiple intelligence fields and having student participate to course actively, - In applying the enrichment programme, gifted/highly superior intelligent children had high level participation to the process as expected and also their peers with normal development have made efforts to do so, - The difference between pre – test and final test scores of enrichment programme is important in gifted/highly superior intelligent children and children with normal development, the target student group gained the most benefit from programme, - During the process of applying enrichment programme, the participation to project tasks given to target student group was higher and in presentation of those projects, the knowledge gained from programme were used due to enrichment. 171

Araştırma, 7-12 yaş üstün yetenekli çocukların eğitimlerine yönelik bir yöntem önerisi oluşturmak amacıyla yapılmıştır.Araştırmanın evrenini ve örneklemini 2008?2009 eğitim-öğretim yılında İstanbul ili Fatih, Gaziosmanpaşa, Kadıköy ve Çamlıca ilçelerinde bulunan, 2 resmi, 2 özel eğitim kurumunda üstün yetenekli çocukların eğitiminde görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır.Verileri toplamak amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan anket 23 maddeden oluşmakta, ayrıca bağımsız değişkenlere (cinsiyet, yaş, medeni durum, mezun olunan okul, mesleki kıdem, branş, çalışılmakta olunan okul, daha önce çalışılan okul, üstün yetenekliler eğitiminde çalışılan süre, alınan özel eğitimler) ilişkin 10 madde yer almaktadır. Uygulanan anketle elde edilen verilerin analizinde frekans (f), yüzde (%), aritmetik ortalama ( ) hesaplaması yapılmış, gruplar arasında anlamlı bir fark olup olmadığını belirlemek için t Testi ve Tek Yönlü Varyans Analizi'nden yararlanılmıştır.Araştırmada şu sonuçlara ulaşılmıştır:Yapılan analizler sonucunda araştırmaya katılan öğretmenlerin en çok katıldıkları özel eğitim yöntemlerine ilişkin görüşler, 7-12 yaş arası üstün yetenekli çocukların eğitiminde öğrencinin güçlü yönlerine göre eğitim yapılması gerektiği, rehberlik ve danışma hizmetlerinin ücretsiz verilmesi gerektiği, eğitim ortamlarının uygulamaya elverişli dershane dışında olması gerektiği, zenginleştirilmiş eğitim programıyla eğitim görmesi gerektiği, eğitim programının gelişim özelliklerine göre farklılaştırılması gerektiği olarak belirlenmiştir.Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkilerin bulunması için sorular özel eğitim modellerinden gruplandırma, hızlandırma ve zenginleştirmeye göre gruplandırılmıştır. Gruplandırılmış bağımlı değişkenler ve bağımsız değişkenler açısından 3 farklılaşma bulunmuştur. Birinci olarak, öğretmenlerin medeni durumları ile gruplandırma yöntemine ilişkin görüşlerinde, ikinci olarak, öğretmenlerin şuan çalışılmakta olan eğitim kurumları ile zenginleştirme yöntemine ilişkin görüşlerinde, üçüncü olarak öğretmenlerin üstün yetenekli çocukların eğitimlerinde çalışma süresi değişkenine göre gruplandırma eğitim modeli ile ilgili görüşlerinde p

Yüksek alan şiddetli kalıcı mıknatıslı rulo tipi kuru manyetik ayırıcılar, NdFeB alaşımlı mıknatısların geliştirilmesini takiben, özellikle 1990'lardan bu yana dünyada ve ülkemizde endüstriyel hammaddelerin zenginleştirilmesinde başarıyla kullanılmaktadır. Bu ekipmanların çalışmasında etkili olan temel fiziksel prensipler bilinmekle beraber, tesis performansı değerlendirme, devre tasarımı ve optimizasyonu konularında kullanılabilecek, işlem ve tasarım değişkenlerinin ürün özelliklerine etkilerini de içeren etkin bir model bulunmamaktadır.İlk olarak 70'li yıllarda öne sürülen ayrık elemanlar yönteminin (AEY) etkin olarak kullanımı bilgisayar işlem kapasitelerinin düşük olması nedeniyle kısıtlı kalmıştır. Bilgisayar teknolojilerindeki gelişmeye paralel olarak artan işlemci hızları sonucunda, bu yöntem, taneli malzemelerin proses edilmesi konularını kapsayan cevher hazırlama alanında 1990'lı yıllardan beri taneli malzemelerin hareketinin modellenmesinde başarıyla kullanılmaktadır. Ancak, ülkemiz cevher hazırlama alanında bu yöntemin kullanıldığı çalışmalara rastlanmamaktadır.Bu çalışma kapsamında yüksek alan şiddetli kalıcı mıknatıslı rulo tipi kuru manyetik ayırıcılar AEY kullanılarak modellenmiş ve işletme-tasarım değişkenlerine bağlı olarak manyetik ayırıcıya beslenen bir malzemede tanelerin hareketinin ve dolayısıyla ürünlere ne şekilde dağıldığının belirlenmesini sağlayan bir simülatör geliştirilmiştir. Hazırlanan simülatörün tahmin gücünün sınanması amacıyla yapılan laboratuvar deneyleri ve tesis örnekleme çalışmaları simülatörün başarılı tahminler üretebildiğini göstermektedir.Bu sonuçlar, hazırlanan simülatörün tesis performansı değerlendirme, ekipman seçimi ve devre optimizasyonunda yararlı bir araç olarak kullanılabileceğini göstermektedir. Following the development of NdFeB magnets, permanent magnetic rolls have been successfully employed in the processing of industrial minerals in the world and in Turkey since 1990s. Although the basic physical fundamentals governing the operation of these equipments are known, a model to be used for plant performance evaluation, flowsheet design and optimization studies which also reflects the effects of operating and design variables on the product specifications has not been developed.The use of discrete (distinct) element modelling (DEM), proposed first in 70s, had been limited due to the low computing capabilities of computers. Following the increase in CPU frequencies due to the advancement in computer technologies, this technique has been used successfully for the modelling of the motion of granular materials since 1990s in the mineral processing field which covers the processing of particulate materials. However, the mineral processing area in Turkey is deficient in studies comprising the use of this method.In this study, the permanent magnetic rolls are modelled using DEM and a simulator is developed which provides the prediction of the motion of the particles, which are fed to the magnetic separator, under the influence of operating and design parameters. Laboratory experiments and plant sampling studies conducted in order to test the accuracy of prediction capabilities of the simulator show that the simulator can provide successful predictions.These results show that the developed simulator can be used as a useful tool in plant performance evaluation, equipment selection and circuit optimization purposes. 81

ii ÖZET Bu çalışmanın amacı, pek çok ülkede araştırılmış olan İş özellikleri Modeli'nin, Türkiye koşullarında incelenmesi ve sınanmasıdır. Bu amaçla modelin orjinal anketi (JDS-Job Diagnostic Survey) Türkçeye çevrilmiş ve dört ayrı örgütte uygulanmıştır. İş özellikleri Modeli 1970'lerin sonlarında Hackman ve Oldham tarafindan ortaya atılmış, kişileri örgüt içerisinde üst düzeyde motive etmeyi amaçlayan bir iş tasarımı tekniğidir. Araştırmacılar modellerinde, Temel tş özellikleri'nin (beceri çeşitliliği, görev bütünlüğü, görevin önemi, özerklik ve geribildirim) kişide Kritik Psikolojik Haller'i (işi anlamlı bulma, işin sonuçlarından sorumluluk duyma ve işin sonuçlarından bilgili olma) yaratacağım, böylece örgütlerin Kişisel Sonuç Değişkenlerine (yüksek içsel iş motivasyonu, gelişme tatmini ve genel iş tatmini) ulaşacaklarım ileri sürmüşlerdir. Ayrıca araştırmacılar modellerinde tüm bu ilişkilerin moderatörleri (gelişme ihtiyacı gücü, iş ortamının çeşitli yönleri) üzerinde de durmuşlardır. Bu çalışmada orjinal model hipotezleri Hackman, Oldham (1976); Baron, Kenny (1986) ve Arnold, House'un (1980) kullandıkları istatistiksel yöntemlerle ayrı ayrı sulanmıştır. Ulaşılan sonuçlar, İş özellikleri Modeli'nin temel hipotezlerini genelde desteklememektedir: Kritik psikolojik haller ile temel iş özellikleri, sonuç değişkenlerini etkilemektedir. Ancak bu etki güçlü değildir. Sonuç değişkenlerini maksimum açıklamak için üç psikolojik halin üçü de gerekli değildir. Psikolojik haller, iş özellikleri- sonuç değişkenleri ilişkisinde aracıdır. Ancak bu aracılık tam değil, kısmi bir aracılıktır.İÜ İş özellikleri ile psikolojik haller arasındaki bağ açık ve belirgin değildir. Gelişme ihtiyacı gücü ve iş ortamı tatmini, iş özellikleri ile sonuç değişkenleri arasındaki ilişkide moderator rolü oynamaktadır. Ancak, moderator etki istatistiksel açıdan anlamlı bulunmamıştır. SUMMARY The purpose of this study is to investigate the implications of Job Characteristics Model (JCM) in Turkey. The original survey was translated into Turkish and applied in 4 different organizations. JCM is a job designed technique developed by Hackman & Oldham in the late 1970s aiming at motivating employees at a higher level. The researchers put forward mat core job characteristics, in terms of skill variety, task identity, task significance, autonomy and feedback from job, create `critical psychological states`. Critical psychological states are defined as experienced meaningfulness of the work, experienced responsibility for outcomes of the work and knowledge of the actual results of the work activities. These, in turn, result in the following outcomes: High internal work motivation, high growth satisfaction and high general job satisfaction. In addition, the researchers evaluate the impact of the moderators which they define as growth need strength and context satisfaction. This study has utilized the statistical techniques used by Hackman & Oldham (1976), Baron & Kenny (1986) and Arnold & House (1980). It has been found that this study does not support the original JCM hypotheses. The result obtained from this research can be summarized in the following fashion. 1. Core job characteristics and critical psychological states have an impact on outcomes. However, this effect is not strong. 2. Of the three critical psychological states elements, `knowledge of the actual results of the work activities` does not significantly affect the `outcomes` elements. 3. Critical psychological states act as a mediator between core job characteristics and outcomes. However, this is not a full mediator role. 4. The relationship between the core job characterics and the critical psychological states is not clearly defined.5. Growth need strength and context satisfactions do play a mediator role. However, this role is not statistically significant. 360

ÖZET Bu çalışmada süt örneklerinde j*g/l düzeyinde bulunan bazı eser elementierin Alevli Atomik Absorpsiyon Spektrometresi (FAAS) ile analizlenebilirliği incelenmektedir.Bu amaçla FAAS 'nin tayin sınırı altında kalan elementlerin tayini için iki zenginleştirme tekniğinin kullanılabilirliği araştırılmıştır. Bu alanda kullanılan zenginleştirme tekniklerinden Aktif kömür ile SPE-C18 'in süt maîriksi için uygunluğu incelenmiştir. Zenginleştirme tekniklerinde verime etki eden parametrelerden kompleksleşme basamağının önemi.farklı kompleksleştirici ve pH değişimleri ile incelenirken.önemli olabilecek diğerleride incelenmiş ve optimize edilmeye çalışılmıştır.Calışmalarda oksin pH=8 için en uygun geri kazanma verimi göstermiştir. Süt örneklerinin homojenliğini iyileştirmek için bazı yüzey aktif maddeler ile protein içeriğinin ayrılması için trikior asetik asit(TÂC) kullanılmış ve literatürde önerildiği şekilde Cd,Cu,Co,Mn ve Pb tayinleri için de uygunluğu saptanmıştır. Pastörize inek sütünde SPE-Ct8 kolonu kullanılarak Co.Cu ve Pb ve aktif kömür kullamlarakta Mn,Co,Cdve Pb düzeyleri karşılaştırılmıştır. Ayrıca anne sütü örneklerinde SPE-C18 kolonu kullanılarak bakır düzeyleri saptanmıştır. Analiz sonuçlarının doğruluğuna etki eden matriks bileşenleri interferans çalışmaları ile incelenmiş ve kalibrasyon metodları bu duruma göre kullanılmıştır.Ayrıca interferansa neden olan bileşenlerin zenginleştirme basamağı sırasında giderilip, giderilmediğinede dikkat edilmiştir. ABSTRACT The aim of this study was to determine the jxg/l levels of trace elements in milk samples by flame. Atomic Absorption Spectrometry(FAAS).Because of unsuitable detection limits of FAAS Among the sorption techniques such as activated carbon and SPE-C18 were used for the determinations. As a result of our investigations, five element were determined by using different complexing agents and recovery values were found satisfactory with oxine compared with Benzamidoxin. For analytical scheme,two different sample preparation step such as addition of surface active reagent and precipitation with tri chlor acetic acid(TAC) were studied and last step was found suitable for the determinations. The determination of Cu.Co and Pb and Mn,Co,Cd and Pb using SPE-C18 and activated carbon enrichment techniques respectively.The results were compared. The SPE-Ci8 technique was also used for the determination of Cu in human milk. The interferences studies were performed with the matrix components of milk samples and calibration procedures were chosen according to interferences effects. The concentration of matrix components were also interpreted for interference studies during the enrichment procedures. 124

ÖZET Bu çalışmanın amacı, KBİ, Kutlular bakır konsantratörü temizleme devresine alternatif geliştirmektir. Bu nedenle, optimum şartları belirlemek amacıyla üç tip flotasyon kolonu kullanılmıştır. Deneysel çalışmalarda, temizleme devresinin beslemesinden alınan ve % 6.13 Cu içeren numune kullanılmıştır. Mini kolonda; pH, reaktif cinsi, reaktif miktarı, pülpteki katı miktarı, hava(gaz) miktarı ve kıvam süresinin etkisi araştırılmıştır. % 10.81 Cu tenörlü Cu konsantresinin % 78.95 flotasyon verimiyle elde edilebileceği sonucuna varılmıştır. Laboratuar kolonunda; pülpteki katı miktarı ve reaktif miktarını tespit etmek için deneyler gerçekleştirilmiştir. % 10 katı oranında 300 gr/ton KAX kullanıldığında % 10.20 Cu içeren konsantrenin % 76.74 flotasyon verimiyle elde edileceği sonucuna varılmıştır. Pilot kolonda ise, optimum mini ve laboratuar kolonu şartlarında gerçekleştirilen deneyde % 86.64 verimle % 1 1.83 Cu tenörlü konsantre elde edilmiştir. Daha sonra tesisin kaba flotasyon beslemesinden ve konsantresinden, temizleme devresi beslemesi ve konsantresinden numuneler alınmıştır. Bu numuneler hiç bir özellikleri değiştirilmeden direkt olarak laboratuar kolonuna beslenmiştir. % 2.50 Cu içeren kaba flotasyon beslemesinden gerçekleştirilen deneyde % 10.26 Cu tenörlü konsantre % 44.16 verimle elde edilmiştir. Aynı şekilde % 15.60 Cu içeren kaba konsantreden kolon flotasyon deneyi sonucunda % 25.42 Cu tenörlü konsantre % 86.72 verimle elde edilmiştir. Temizleme devresinin beslemesinden alınan ve %15.00 Cu içeren numuneden % 25.39 Cu tenörlü konsantre % 85.36 verimle elde edilmiştir. Son olarak temizleme devresinin konsantresinden alınan ve % 19.10 Cu içeren numuneden gerçekleştirilen laboratuar kolon flotasyon deneyinden sonra % 29.85 Cu tenörlü konsantre % 88.92 verimle elde edilmiştir. SUMMARY The objective of this study was to develop alternatives to the copper cleaner circuit of KBİ, Kutlular,Sürmene. For this purpose, three different flotation columns were used to determine the optimum conditions for column flotation. The samples used in the experimental studies were taken from the feed of cleaner circuit and had 6.13 % Cu grade. The type and amount of collector, pH, pulp density, air flow rate and conditioning time were taken as variables in the experiments made in the micro- flotation column. As a result, a copper concentrate was obtained with a 10.81 % Cu grade and a 78.95 % recovery. Experiments were performed in the laboratory column to determine the amount of reagent and percentage of solid in the pulp. It was concluded that a copper concentrate with a 10.20 % Cu grade and a 76.74 % recovery could be obtained by using 300 gr/ton KAX at 10 % pulp density. In the experiment performed at the optimum conditions in the pilot column, it was found that a copper concentrate with 1 1.83 % Cu grade could be obtained with a recovery of 86.64 %. Then, samples were taken from the feed and concentrate of the rougher and cleaner flotation circuits. These samples were fed directly to the labroatory column without changing conditions. A copper concentrate with a 10.26 % Cu grade was obtained with a 44.16 % recovery in the experiment which was performed with the rougher flotation feed with a 2.50 % Cu grade. Similarly, a Cu concentrate was obtained with a 25.42 % Cu grade and a 86.72 % recovery in the laboratory flotation column when the rougher flotation concentrate with 1 5.60 % Cu was used as feed. By using the sample which was taken from the cleaner flotation feed and had a 15.0 % Cu grade, a copper concentrate with a 25.39 % Cu grade was obtained with a 85.36 % recovery. Finally, a labratory column flotation experiment was performed by using the sample which was taken from the cleaner flotation concentrate and had a 19.10 % grade and as a result, a copper concentrate was obtained with a grade of 29.85 % Cu and a recovery of 88.92 %. 74

ÖZET Bu çalışmada, Dietilen Triammin Penta Asetik Asit (DTP A) uçlu polikarboksilli asit polimerinin hazırlanışı, bu polimer kullanılarak Cu, Mn, Cr, Zn elementlerinin absorpsiyonla zenginleştirilmesi ve Graft Fırınlı Atomik Absorpsiyon Spektrofotometresi (GFAAS) ile tayini incelenmiştir. Deneysel çalışmada, kullanılan modifiye polimer, 55 °C'de hava ile temas halinde çift boğumlu ve karıştırıcılı bir alet kullanılarak yapıldı. Ceric tuzlan ve şelat yapıcıların konsantrasyonları sırasıyla 0,03 ve 0,02 mol/1 olarak alındı. Polimerizasyon reaksiyonunda 0,2 ve 0,4 mol/1 konsantrasyonlarında^ iki monomer ve 0,75 mol/1 konsantrasyonundaki sülfîrikasit kullanıldı. Tüm reaksiyonlarda destile edilmiş deiyonize su kullanıldı. 1 saat sonra polimer hiçbir monomer ve başlatıcı içermeyecek şekilde yaklaşık 10 hacimlik aseton içine alındı. Daha sonra vakumda 25 °C'de kurutuldu. Çalışma öncesinde polimerin tanecik büyüklüğü 50 mesh'e getirildi. Deneysel yöntem olarak çalkalama (Batch) ve kolon yöntemleri kullanılmıştır. Analiz elementlerinin değişik deneysel koşullarda (çalkalama süresi, kullanılan eluent cinsi, pH, vs.) sorpsiyonu incelenmiştir. Zn, Mn, Cu, Cr elementlerinin pH=5-6 arasında %100'e yakın bir oranda sorplandığı görülmüştür analiz iyonlarının matrix bileşenlerden ayrılarak sorplanması için 1 dakikalık süre yeterli olmaktadır. Sorplanan elementler 2M HCI asit kullanılarak geri kazanılmıştır. %0.1 NaCI varlığında çalışılan iyonlar 'kantitatif olarak DTPA uçlu poliaminokarboksilli asit polimeri ile çalkalama ve kolon yöntemleri kullanılarak Cu, Cr, Mn, Zn, elementlerinin ön zenginleştirilmesi ve atomik absorpsiyon spektrofotometresi ile tayini başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir. VU SUMMARY PRECONCENTRATION AND DETERMINATION OF SOME TRACE ELEMENTS Atomic absorption spectrometery (AAS) was commonly used for separation and preconcenration of trace elements to be quantified at trace levels in naturel. waters[l]. Because of its impossiblity to determine directly in low concentrations. Atomic absorption spectrometery can be can be classified as flame atomic absorption, spectrometery (FAA) and graphite furnace atomic absorption spectrometery (GFAAS). However, GFAAS has higher sensitivity of 100-1000 times compared to FAAS [7]. In this work a polymer was prepared as follows to separate the cations. There are many matrix interferences which can be elliminated in AAS. [8] Although metals in which less than 10 ng/1 concentrations can be analyzed by AAS, electrotermal AA or preconcentration procedures are necessary especialy for sea water. Polimerization were carried out at 55 C in the presence of air in a two-necked round bottom flask equipped with a stirer. The concentrations of eerie salts and chelating agents were kept at 0.03 and 0.02 mol/1 respectively. The polimerization reaction were studied with two monomers (Ca 0.2 and 0.4 mol/1) and 0.75 mol/1 H2S04 concentrations. In all reactions, distilled deionized water were used. After lh, the polymers were precipitated with about 10 vol. of acetone to free. They formed no residual monomer and initiator and then dried' in vacuum at 25 C. We can be show structure of the polymer as follows: As seen in the below structure there is a couple of non-bonding electrons on each Nitrogen atoms. Furthermore, the group which is connected to the nitrogen atom, that is in the middle, is out of the plane because of the steric effect. In this study, Cu(II) and Cr(III) ions were preconcantreted in different experimental case (pH, shaking time eluent e.g.) using poliaminocarboxylic acid polymer modified with dietilen triammin Vlll 35

Bu çalışma kapsamında, Kütahya-Gümüşköy maden yatağındaki silisifîye tüf cevherinden gümüşün zenginleştirilme olanakları araştırılmıştır. Cevhere boyuta sınıflandırma, gravite, flotasyon yöntemleri uygulanarak, gümüşçe zengin ön konsantre elde edilmeye çalışılmış ve ön konsantreler üzerinde siyanürle çözündürme deneyleri yapılmıştır. Kütahya-Gümüşköy Aktepe maden yatağı mineralojik yapılan ve gümüş içerikleri farklı beş tür cevherden oluşmaktadır. Bunlardan silisifîye tüf cevheri toplam rezervin yaklaşık % 50'sini oluşturmaktadır. Silisifîye tüf cevheri üzerinde yapılan mineralojik incelemeler; cevher bileşiminde başlıca, nabit gümüş, pirarjirit, arjantit, gümüşlü tetrahedrit, kuvars, feldispat, barit ve kil minerallerinin varlığı saptanmıştır. Cevherin gümüş içeriği 320 g/t 'dur. Silisifîye tüf cevherindeki kil mineralleri, ıslatma, ardından yaş eleme ve aktararak dağıtma işlemleri uygulanarak uzaklaştırılmaya çalışılmıştır. Cevherin sadece 24 saat ıslatılıp, ardından yaş elenmesiyle, numunenin ağırlıkça % 12.3'ünün, % 6'lık bir gümüş kaybıyla 38 mikron altında atılabileceği; 24 saat ıslatmayı izleyen aktararak dağıtma işlemi ve yaş eleme sonucu cevherin ağırlıkça % 21-22.5'inin, yaklaşık %10 Ag kaybıyla, 38 mikron altında uzaklaştırılabileceği saptanmıştır Aynı zamanda kilin büyük bir kısmının bu üründe toplandığı gözlenmiştir. Cevher üzerinde yapılan jig ve sarsıntılı masa ile zenginleştirme deneyleri sonucunda, gümüşçe zengin bir ürün elde edilememiştir. Cevherdeki sülfür rninerallerini kazanmak için boyutu 0.106 mm altında olan kilsiz, ön konsantrede etil ve amil ksantat kullanılarak, toplu sülfür flotasyonu yapılmış, %2.522 Ag içerikli toplu sülfür konsantresi, %25.2 Ag verimiyle kazanılmıştır. Toplu sülfür flotasyonu artığına, ayrıca barit flotasyonu uygulanarak %94.4 BaSÛ4 içerikli barit konsantresi, %70.5 BaS04 verimiyle elde edilmiştir. Tuvenan cevher ve kilsiz ön konsantre üzerinde doğrudan siyanürle çözündürme deneyleri yapılmıştır. Liç deneyleri sonucunda Ag çözünme verimi, 72 saat sonunda tuvenan cevher için, %72.8, ön konsantre için %80.6 olmuştur. Çözeltideki Ag konsantrasyonları, tuvenan cevher için 99.7mg/L ön konsantre için 119 mg/1 olmuştur. En iyi çözündürme koşullarında, NaCN tüketimi %19.1, CaO tüketimi, %21.2 azalmıştır. vn Silver, a brilliant white metal that could be kept for a long time was undoubtedly attractive. The latin name for silver, argentum, is derived from latin root meaning white, brilliant. Silver rarely occurs natively, but is most often contained in sulfides of nonferrous metals ( zinc, lead, etc.) present in metallic ores. Silver was one of the first metals to be used by man, as were gold and copper. Since ancient times, silverware has been handed down in Southern Europe and Middle East. Silver bullion and cut pieces of the metal were used as an instrument of exchange. The earliest large scale workings of silver were in Eastern Asia Minor some time in the 4th millennium B.C. In Turkey, The researchers indicated that the silver mining in Gümüşköy-Kütahya with the period of Phyrigian Kingdom II. Two principal types of silver mineralization occur in nature: native silver deposits where silver is mined as one of the main commercial metals and deposits where copper, lead, zinc, gold, nickel and some other metals are the dominant constituents, with silver being an impurity. Native silver deposits constitute not more than 10% of the world resources of silver. The World's principal resources of silver are concentrated in deposits with a disseminated mineralization, from which the silver extracted as a by product during the processing of other metals. In this study, the possibilities of recovering silver from silicifled tuff ore were investigated by the laboratory tests which was carried out on raw ore and clay free preconcentrate. vmKütahya-Gümüşköy silver ore deposits are located in Western Anatolia. Five types of ores (altered tuff, dolomitle ore, manganiferous ore, dump ore and silicified tuff) with varying mineralogical composition and silver content are found in the ore deposits. One type of these ores is silicified tuff ore. This ore constitutes nearly 50 % of the reserves in Kütahya-Gümüşköy silver ore deposits. Mineralogical studies revealed that the ore consisted of silver minerals such as native silver, argentite, pyrargyrite, silverous tetrahedrite. Barite, galena, sphalerite, chalcopyrite, pyrite, hematite, psilomelane, calcite, quarz and clay minerals also accompany these silver minerals. The silver content of the ore is 320 g/t. Most silver minerals are found mainly under 0.05 mm in size. Due to the presence of 10-22 % amount of clay minerals, soaking followed by wet screening and tumbling tests were carried out on the ore in order to remove clay minerals from the samples below 10 cm in size. Tumbling tests were accomplished in a drum which has 60cm diameter and 30 cm height. The samples were tumbled in the drum for 15 minutes after soaking of 12 and 24 hours. Wet screening then applied to the tumbled material. After soaking followed by tumbling tests, 21 - 22.5 % of the ore having minus 0.038 mm in size with a silver loss of about 10% was obtained. At the end of the only wet screening test following 24 hours of soaking, it was determined that most of the clay minerals was collected below 0.038 mm in size and 12.3 % of the ore was removed with a silver loss of nearly 6 %. The gravity concentration tests were carried out on the clay free samples by Harz jig and standart Wilfley shaking table. After reducing the size of ore -6mm, the jig tests were carried out on the samples in -6 +3.36 mm and -3.36 +1.0 mm size fractions. The shaking table tests were resulted that by means of these methods obtaining clean preconcentrates from the samples with high recoveries was not possible. rxThe flotation tests were carried out in a laboratory type Denver cell with different sizes. The flotation conditions for bulk sulphur flotation and barite flotation are presented below: BULK SULPHUR FLOTATION BARITE FLOTATION Since the amount of sulphur minerals were not sufficient in the ore, three flotation tests were done under the same conditions in order to the combined bulk concentrate. The Barite flotation tests were conducted using tailings of the bulk sulphur flotation. The sulphur flotation tests resulted in a bulk sulphur concentrate assaying 2.5% Ag with a recovery of 25.2 % Ag. According to this result, 25 % of the silver minerals in the ore bounded to the sulphur minerals. This bulk concentrate can be sent to smelter in order to recover metallic silver. In the barite flotation tests, 1500 g/t of sodium oleate and 1000 g/t of sodium carbonate reagents were used. This flotation test yielded a barite concentrate assaying 94.4 % BaS04. According to the crude ore the content of this concentrate was nearly 10 % BaS04 and 62.6 % BaS04 recovery was obtained. The cyanidation tests were conducted in 2 1 beaker and the pulp was mixed at 400 rpm by a mechanical stirrer. The effects of NaCN concentration, the amount of protective alcanity, the amount of Pb(N03)2, pulp density and particle size were investigated on the raw ore in order to determine the optimum leaching conditions. During the tests, aliquots were taken periodically from the solution for measuring NaCN, CaO, 02, Ag concentrations and pH of the solution. YThe optimum conditions given below were determined by preliminary tests carried out on the raw ore. NaCN concentration Protective alkaline addition Amount of Pb(N03)2 Pulp density Particle Size Pulp Temperature 1.5g/l; 0.8 g/1 CaO; 350 g/t ; 30 %; - 0.106 mm (d80= 0.056 mm); 20 ± 2 °C The silver leaching recoveries of 66.5 % and 72.7 % were obtained after leaching times of 48 hours and 72 hours, respectively. Also NaCN and CaO consumptions were 1.31kg/t and 11.75 kg/t, respectively. The total Ag recovery obtained after the leaching time of 72 hours has been 73.2 % based on raw ore. The cyanidation tests were carried out also on the clay-free pre concentrate. In these tests the optimum conditions were selected the same as raw ore because the behaviors of the silver minerals did not affect cyanide leaching. Optimum cyanidation conditions are given below: The silver leaching recoveries of 70.3 % and 80.6 % were obtained after leaching times of 48 hours and 72 hours, respectively. Also NaCN and CaO consumptions were 1.06 kg/t and 9.26 kg/t, XIrespectively. The total Ag recovery obtained after the leaching time of 72 hours has been 73.4 % based on raw ore. As a result of this experimental study, It can be concluded that the clay minerals affects the leaching recovery and the reagent consumptions, and It was also determined that the leaching recoveries increased nearly 10% by removing the clay minerals and the reagent consumptions decreased. NaCN and CaO consumptions were 19.1% and 21.2% respectively on the optimum leaching conditions. 51

ÖZET Cu, Zn, Mn ve Cd elementlerinin flotasyon yöntemiyle zenginleştirilmeleri toplayıcı çöktürücünün (FeCI3. 6H20) farklı miktarlarında, kompleks oluşturucunun (NaDDTC) farklı miktarlarında, yüzey aktif maddenin (Sodyum Lauril Sülfat) farklı miktarlarında ve farklı pH'larda incelendi ve bu parametrelerin % geri kazanım üzerine etkileri araştırıldı. Cu, Zn, Mn ve Cd elementlerinin geri kazanımlarının en yüksek olduğu şartlar, optimum şartlar olarak belirlendi. Cu, Zn, Mn ve Cd elementlerinin flotasyon yöntemiyle zenginleştirilmelerinde, 0,1 M 4 mi Fe+3, 0,1 M 2 mi NaDDTC, 0,1 M 3 mi Sodyum Lauril Sülfat kullanıldı. 5 - 7 aralığı optimum pH aralığı olarak seçildi. Optimum şartlarda Cu, Zn, Mn ve Cd elementlerinin geri kazanımları sırasıyla yüzde 98, 73, 70 ve 78 olarak belirlendi. Daha sonra Ankara Çayı ve Ankara Çeşme suyuna uygulandı. - 47- ABSTRACT An enrichment method has been developed for the determination of Cu, Zn, Mn and Cd in water samples by flame atomic absorption spectrometry after flotation technique. The optimum conditions were found by using various amounts of coprecipitation and complexing agents (Na DDTC), as well as surfactants. The effects of pH on recoveries were also studied. The water samples from Ankara environment were analysed by using proposed method. 50

ÖZET Etibank tarafından 1975 yılında işletmeye alınan Eskişehir-Kırka Tinkal Zenginleştirme Tesisi Kırka civarındaki ocaklardan üretilen % 26-27 B2O3 içerikli tinkal cevherinden % 34.5 B2O3 içerikli tinkal konsantresi üretmek üzere tasarlanmıştır. Ancak bu tesis, gerek verim gerekse üretilen konsantre niteliği bakımından istenilen değerlere ulaşamamıştır. Bor tuzu tesisine en az % 34.5 B2O3 içerikli konsantre yerine, % 32 B2O3 içerikli konsantre beslenmesi nedeniyle, artan suda çözünmeyen katı miktarı, proseste önemli problemler ortaya çıkarmış ve verimi tüvenan cevhere göre % 68-72 düzeyine indirmiştir. Bu araştırmada, cevher yatağının büyük bir bölümünü oluşturan Bantlı ve Breşik Tinkal cevherlerinin doğrudan çözündürülmesi ile zenginleştirildikten sonra çözündürülmesi koşullarının araştırılması ve sonuçların teknolojik, ekonomik yönden karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bu araştırma dünyada ilk kez yapılmaktadır. Bantlı ve Breşik tinkal cevherleri içinde bulunan ve gerek zenginleştirme gerekse de bor tuzu üretiminde sorun yaratan suda çözünmeyen katıların özelliklerini tesbit etmek amacıyla; Kimyasal, EDS Kalitatif, DTA, X-Işınlan Difraksiyonu ve Boyut Analizleri yapılmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda, bantlı cevherdeki suda çözünmeyen katıların % 90'ının birkaç mikron boyutlu dolomit ve kalsit, breşik cevherdeki katıların ise % 90 oranında küçük boyutlu dolomitten oluştuğu, montmorillonit cinsi kil miktarının ise % 10 civarında olduğu saptanmıştır. Bor tuzu üretim işlemlerinde max. B2O3 kazanma verimi ile yüksek B2O3 konsantrasyonu! çözelti elde etmek için her iki tür cevherle ayrı ayrı çözündürme + filtrasyon ve çözündürme + flokülasyon + dekantasyon deneyleri yapılmış, sonuçta çözündürme + filtrasyon yönteminin daha uygun olduğu saptanmıştır. Ayrıca bor tuzu üretiminde kullanılacak olan cevherin optimum B2O3 içeriğinin tesbiti amacıyle % 24 ile % 35 arasında değişen B2O3 içerikli cevherlerle çözündürme + filtrasyon deneyleri yapılmış ve deneyler sonucunda % 35 B2O3 içerikli cevherin uygun olduğu tesbit edilmiştir. Çözündürme+filtrasyon deneylerinden elde edilen sonuçların ışığında, %35 B2O3 içerikli tinkal konsantresini üretmek için bantlı ve breşik cevherlerle fiziksel yöntemler kullanılarak zenginleştirme deneyleri yapılmış ve yüksek B2O3 içerikli konsantre üretim koşullan saptanmıştır. Bu tez kapsamında yapılan araştırmalar sonucunda mekanik karıştırma ve boyuta göre sınıflandırma yöntemleri kullanılarak % 35. B2O3 içerikli tinkal konsantresinin % 98 verimle kazanılabileceği ve bu konsantreden çözündürme + filtrasyon yöntemi ile tüvenan cevhere göre % 96 verimle boraks çözeltisinin üretilebileceği anlaşılmıştır. Aynca tinkal cevherinden, doğrudan veya ön zenginleştirme yapıldıktan sonra bor tuzu üretiminin, teknolojik ve ekonomik yönden karşılaştırılması yapılmış, zenginleştirme yapılarak B2O3 içeriği artırılmış cevherden, bor tuzu üretiminin yapılmasının daha uygun olacağı kanıtlanmıştır. SUMMARY RESEARCH ON THE NEW PROCESSING METHODS IN THE EVALUATION OF KIRKA TINCAL ORE In today's technolgy, natural borax compounds play a very large role. Altough, boron does not appear as pure element in the nature, boron minerals which are the oxidized boron compounds have been known and used since the ancient times. Borax is found as solution in salty lake waters or as a tincal mineral. In Asia and Far East, borax was used in welding of metals and in glazing potteries in the ancient times. In 13 th century, when Marco Polo brought borax crystals from Tibet to Europe so that a trade of boron compounds was started in Europe. In 1771, gassolite which is a form of boric acid was found in hot water springs in Tuscany-Italy, In 1 808, in the perrod where the discoveries took place extensively in the field of chemistry, two frenchmen GAY LUSSAC and LOUIS JACKQUES THENARD and an Englishman Sir HUMPHREY DAVY discovered the boron element by chance. Although boron occurs in a very small quantity (10 ppm) in the earth crust, some large deposits with high B2O3 content were found in some locations. Boron deposits in Turkey, USA and Argentine are concentrated in the lakes of draught areas dominated by the tertiary volcanism. The most common boron deposits on earth are layered evaporites which consist of sodium, calcium and magnesium borates. It is accepted by all investigators that deposits were formed as a result of evaporation of boron rich waters in lakes. The formation of evaporites follows the sequence of thermodynamic conditions. For example; carbonates which are the first precipitates are observed at the base and at the borders of precipitation area. While the evaporation carries on, since the lake area becomes smaller with the increasing salt concentration, sodium and potassium salts precipitating last are located in the middle. Searles Lake (USA) is an example of an evaporite system and has not completed its evolution yet. Its salty water which fills vacancies of the crystalized salts contains mostly boron. This proves that borax is the last crystalized salt, after the evaparation of salty lakes. VITurkey has the largest borax deposits forming 59 % of world reserves. Borax deposits in Turkey are located in Susurluk, Bigadiç, Mustafa Kemal Paşa, Emet and Kırka. `Pandermite` is the boron mineral in Susurluk deposit, on the other hand Bigadiç, Mustafa Kemal Paşa and Emet deposits contain `Colemanite` as the main boron mineral. Tincal mineral occurs only in Kırka deposit. Turkey and USA are the largest borax producers in the world, these two countries provide 93 % of the world borax production. 30-35 % of the world B2O3 production is consumed by USA, 40-50 % of world consumption by Western European countries and the rest by the others. While the consumptions of borax in USA and Japan, belong mostly to fiber glass and glass wool, whereas the largest use of borax in the West Europe is far the soap and detergent industries. In Turkey 590,000 tons of tincal concentrate, 307,000 tons of colemanite concentrate and 135,000 tons of Ulexite concentrate were produced in 1992. The production of Boron compounds in 1992 was; 13,100 tons of Borax Decahydrate, 23,200 tons of Boric Acid, 13,900 tons of Sodium Perborate, 160.900 tons of Borax Pentahydrate. Although Turkey has 59 % of the world borax reserves, the colemanite and tincal production from 1865 (the first mine was in operation) to 1979 were exported either directly (as mined) or after their B2O3 contents were increased by concentration. In 1979 after the state ownership started when licences of the private companies were transferred to Etibank. Then modern processing plants were established in Bigadiç, Emet, Mustafa Kemal Paşa, and Kırka Mines. In Bandırma, plants were founded to produce borax pentahydrate, borax decayhdrate, unhydrite borax and boric acid by processing enriched boron minerals. These borax compounds above mentioned are the intermediate products since they contain water in their structure. In Turkey nowadays, final boron products are not produced, both fiber glass and textile wools largely used in the USA and Japan. These products are produced by two private plants with very low capacities. Eskişehir-Kırka tincal processing plant was started to operate by Etibank in 1975. It was planned to produce tincal concentrates with 34.5 % B2O3 content. But, this plant could not reach the expected concentrate grade and recovery. 300,000 tons of concentrate with 32-33,5 % B2O3 content produced in this plant and used in the borax compound production plant located nearby. In this plant, borax pentahydrate is produced by the following procedures of dissolution + solid/liquid separation + crystallization + classification + drying. In 1984, when borax compound production plant started to treat tincal concentrate containing 32 % B2O3 with 12 % of undissolved solid in water instead of the concentrate containing 34.5 % B2O3 with 5.5 % of undissolved solid in water. Consequently the capacity of Vllfiltration unit for solid/liquid separation was not sufficent because of the increasing nondissolving material, so that the filtration unit was cancelled and a system containing two steps of flocculation + decantation process was introduced. Now the refining plant is working with 80 - 85 % efficiency and pentahydrate is produced from the tincal ore by this process with a low (68 - 72 %) efficiency. The aim and scope of this research were to investigate the leaching parameters of banded and breccia tincal (run -of- mine) ores forming the largest part of the deposits as well as tincal concentrate and then compare the results in both cases from the economical and technological view points. This research work was conducted first time in the world. Upon the research and exploration activities carried out in Kırka Mine, it has been determined that three different kind of ores exist, namely, the banded, breccia and glassy types. The banded ore exists at the upper part of the deposit, between clay and marl layers in a banded form with band thicknesses ranging from 1 to 10 centimeters. The breccia ore has been found at the lower levels of the deposit in particle sizes ranging from 1 to 10 centimeters. Small borax crystals and fîllfer materials made up of marn and clay are present in the breccia ores. The- glassy type of ore exists in small quantities in the deposit, while the banded and breccia ores form the large part of the deposit. The structural differences `observed during the macroscopic and microscopic examinations of the banded and breccia ores have shown that significant differences sould be necassary in the selection of the beneficiation and refining processes that are to be applied to these ores. Therefore, the seperate banded and breccia ore samples have been taken from the ore beds of 8 m. height by opening perpendicular channels with 20 meter intervals. Chemical, EDS Qualitative, Differential Thermic, X-Ray Difraction and Particle Size Analysis have been carried out in in order to determine the characteristics of the insoluble solids present in the banded and breccia tincal ores which cause some problems during both the beneficiation process and the borax compound production. As a result of the tests, it has been determined that 90 % of the insoluble solids present in the banded ore were dolomite or calcite of a couple of microns in size. While, 90 % of solids in the breccia ores is made of small sized dolomite. At the same time, the quantity of the montmorillonite type of clay was approximately 10 %. Since tincal is easily soluble and quite sensitive to temperature changes, thin sections couldn't be prepared satisfactorily. Therefore, mineralogical analyses of the banded and breccia tincal ores have been carried out by using the X-Ray Difractometer. In accordance with the mineralogical examinations, it has been found that; Vlll.Tincal, dolomite and montmorillonite existed in the banded ore..Tincal, uleksit, dolomite, calcite and montmorillonite existed in the breccia ore. Experiments have been executed in order to investigate the conditions of the solubility and solid/liquid separation of Kırka tincal ores. The existence of the 10 % clay in the insoluble solid fraction creates significant problems during the direct leaching, solid/liquid separation and B2O3 beneficiation process concerning the banded and breccia tincal ores. It will only be possible to beneficiate with a high B2O3 recovery, if the clay content present in the tincal ore can be kept to a minimum level. In other words, it will only be possible if the B2O3 content present in the tincal ore can be increased which will be subjected to the refining process. Starting from this point, it has been intended to obtain a high B2O3 recovery by leaching followed by solid/liquid seperation. Both literature and industrial applications indicate the use of flocculation + decantation or filtration for the solid/liquid separation which is carried out after the dissolution step. Several tests have been carried out in order to investigate the dissolution conditions of the Kırka tincal ore. In these tests, the effects of particle size, temperature, dissolution time, solid ratio of the pulp and agitation speed have been studied and the best results achieved are as follows; particle size -6 mm, dissolution temperature 98 °C, agitation speed 600 rev/min, solids content of 50 %. Dissolution + Filtration and Dissolution + Flocculation + Decantation tests have been carried out seperately in order to produce a solution containing high B2O3 with a maximum B2O3 recovery during the borax manufacturing processes. While obtaining a solution of 146 gr/lt. B2O3 with 75.43 % efficiency by application of Dissolution + Filtration methods to banded ores; a solution of 198 g/İt. B2O3 has been obtained with 91.69 % efficiency, with breccia ores. By Dissolution + Flocculation + Decantation experiments carried out with banded ore, two solutions of 146 g/lt and 59 g/lt concentrations have been obtained with 72.66 % total efficiency; while two solutions of 198 gr/lt and 54 g/lt concentrations have been produced with total efficiency of 89.83 % with breccia ore. At the end of Dissolution + Filtration and Dissolution + Flocculation +Decantration tests with banded and breccia ores, the best results yielding high B2O3 concentration with a high efficiency have been achieved by Dissolution +Filtration method. IXThe most significant problem which appeared during Dissolution +Filtration tests originated from the existence of insoluble solids and clay in the ore. In order to investigate the effects of impurities of the tincal ore on the refining processes, the ore blends with different B2O3 and reduced clay contents were tested in Dissolution +Filtration experiments. These tests proved that concerning the efficiency and B2O3 content of the solution, the ore containing 35 % B2O3 happens to be the most suitable one. In view of the results obtained from the Dissolution + Filtration tests, it has been determined that in order to produce a tincal concentrate with 35 % B2O3 content, beneficiation experiments have to be made with the banded and breccia ores by scrubbing. According to the experimental results, it was observed that there was no separation between the insoluble solids and the boron minerals, so that the scrubbing experiments were carried out where dinamic methods gave beter seperation than static ones applied by soaking the ore in water for 24 hours. In the scrubbing experiments with the banded and breccia tincal ores, the optimum parameters were determined as follows; agitation speed of 1000 rpm, 50 % of solid content, 20 minutes of scrubbing time and particle size of minus 6 mm. In addition 98,55 % efficiency was obtained with the banded concentrate having 34,56 % B2O3 and 99,76 % efficiency with breccia concentrate with 35,99 % B2O3 grade. It was found out from the experiments done with banded and breccia ores that the most important parameter affecting the efficiency and the B2O3 content is the particle size. The product above the size of 0.106 mm, when the particle size decreases the B2O3 content increases with decreasing efficiency. When the particle size is above 6 mm, the product obtained in the size range of +0.106 mm, with banded ores contains maximum 32.78 % B2O3 content and the decrease of efficiency. In this thesis, by using the methods of scrubbing and classification it was observed that a tincal concentrate containing 35 % of B2O3 could be obtained with 98 % efficiency and from this concentrate, by Dissolution + Filtration, a borax solution could be produced with the total efficiency of 96 % based on the ore. Also the productions of borax compound from tincal ore treated either directly or after concentration were compared from the technological and economical points. It was proved that the most suitable way to produce borax compound from the ore was the use of the concentrate containing high B2O3. 101

IV ÖZET Emet konsantratöründe tüvenan cevherin yaklaşık % 10'luk kısmı artık olarak gölete gitmektedir. Şu andaki mevcut göletlerde 1.5 milyon ton civarında artığın varolduğu tahmin edilmektedir. Bu çalışmada artıktaki B203'ü kazanmak amaçlanmıştır. Dolayısıyla gölet masrafları ve çevreye zararları kısmen de olsa azaltılacak ve ülke ekonomisine bir katkı sağlanılacaktır. Yapılan çalışmalarda gölet artıklarının kolemanit, kalsit, kil, kuvars, realgar, orpiment, muskovit ve pirit minerallerinden oluştuğu ve % 24-25 B2O3, % 0.16 As ve % 0.73 Fe içerdiği görülmüştür. Deneysel çalışmalarda gölet artıklarının suda bekletme, mekanik dağıtma, ultrasonik banyo, manyetik ayırma ve dekrepitasyon yöntemleriyle zenginleştirilme olanakları araştırılmıştır. Suda bekletme deneyi sonucunda % 33.2 B2O3 tenörlü bir ön konsantre % 84.89 verim ile, suda bekletme + mekanik dağıtma deneyi sonucunda ise % 35.04 B2O3 tenörlü konsantre % 89.64 verim ile elde edilmiştir. Ultrasonik banyo deneyi suda bekletme + mekanik dağıtma sonucu elde edilen ön konsantreye uygulanmış ve % 35.9 B2O3 tenörlü konsantre % 87.29 verim ile elde edilmiştir. Manyetik ayırıcıda yapılan zenginleştirme deneyleri sonucunda % 38.68 B2C3 tenörlü konsantre % 82.18 verim ile elde edilmiştir. Konsantrede As % 0.17'e Fe % 0.25'e düşmüştür. Şlamı atılmış numune ile yapılan dekrepitasyon deneyleri sonucunda % 43.85 B2O3 tenörlü konsantre % 83.45 verim ile elde edilmiştir. Bu deney sonucunda konsantredeki As % 0.17 olmuş ve Fe % 0.84'e artmıştır. SUMMARY At the Emet colomanite concentrater, approximately 10 % of the through put is discarded as a final tail to the tailing ponds. 1.5 million tonnes of tailings are present in the ponds. The aim of this study was the recovery of the boron minerals from the tails. Therefore, the harmfull environmental effects and pond maintanance costs will be reduced and some profit will be generated. It was found that, pond tails contain colominite, calcite, clay, quartz, realgar, orfiment, muscovit and pyrite minerals. Tails includes 24-25 % B2O3, 0.16 % As and 0.73 % Fe. In this study, tailings were separated by washing, mechanical washing, ultrasonic washing, magnetic separation and decrepitation. At washing tests, the B2O3 grade was 33.2 % at a recovery of 84.9 %. At mechanical washing test, the B2O3 grade was 35 % B2O3 at a recovery of 89.6 %. In ultrasonic washing test, preconcentrated products from washing and mechanical washing were used and the concentrate B2O3 grade was 35.9 % at a recovery of 87.3 %. At magnetic separation, concentrate B2O3 grade was 38.7 % at a recovery of 69.8 %. As and Fe contents of the concentrate were decreased up to 0.17 % and 0.25 %, respectively. At the deslimed decrepitation tests, the concentrate contains 43.9 % B2O3, 0.17 % As and 0.84 % Fe at a recovery of 83.5 %. 108

ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ KARANLIKDERE DÜŞÜK TENÖRLÜ KROM CEVHERİNİN OPTİMUM ZENGİNLEŞTİRİLME KOŞULLARININ ARAŞTIRILMASI ÇALIŞMALARI Hülya KURŞUN Cumhuriyet Üniversitesi Pen Bilimleri Enstitüsü Maden Anabilim Dalı Danışman Prof.Dr. Mehmet CANBAZOĞLU Krom modern endüstrinin temel elementlerinden biri olarak başlıca metalürji, kimya ve refrakter endüstrisinde kullanılan stratejik öneme sahip bir elementtir. Dünya kromit rezervinin 11 milyar ton civarında olduğu ve bu rezervin önemli bir kısmının Güney Afrika 'da olduğu bilinmektedir. Türkiye kromit cevheri ve ferrokrom satan ülkeler arasında yer almaktadır. Ancak son yıllarda krom piyasasındaki fiyatlarda oluşan dalgalanmalar nedeniyle krom madenciliğinde hayati problemler yaşanmaktadır. Birçok maden işletmeleri ve konsantrasyon fabrikaları kapanmıştır. Bu yüzden küçük boyutlu kromit yataklarının değerlendirilme imkanları araştırılmıştır. Bu çalışmada, Sivas-Ulaş-Karanlıkdere bölgesinde bulunan özel sektöre ait krom yatağının jig, sallantılı masa, manyetik ayırma ve flotasyonla optimum koşullarda zenginleştirme imkanlarının araştırılması yer almaktadır. Karanlıkdere cevheri %22.47 Cr203 içermektedir. Yapılan deney sonuçlarına göre en uygun yöntemin sallatılı masa olduğu tesbit edilmiş, %52.60 ağırlık ve %48.43 Cr203 tenörlü konsantrenin %88.14 randıman elde edileceği anlaşılmıştır. Deneysel çalışmalar, muhtemel geliştirilmiş akım şemaları, sonuçlar ve öneriler bölüm 2 - 3 ve 4 'te verilmiştir. ANAHTAR KELİMELER: Zenginleştirme, Krom cevherleri, Karanlıkdere, Gravite ile Zenginleştirme, Jig, Sallantılı Masa, Laboratuvar Zenginleştirmesi. ABSTRACT M.Sc. THE INVESTIGATION STUDIES OF OPTIMUM BENEFICATION CONDITIONS OF KARANLIKDERE WITH LOW GRADE CHROMTTE ORES Hülya KURŞUN Cumhuriyet University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Mining Engineering Supervisor Prof. Dr. Mehmet CANBAZOĞLU Chromite is one of the major input elements of modern industry, and used in the metallurgical, Chemical and Refractorial industries. It is an important strategic element. World chromite reserves are around 11 billion ton, and it is known that most of these reserves deposited are in South Africa. Turkey is also among the countries which exports chromite ores and ferrochrom. Unfortunately, price fluctuations of chromite in recent years have affected the mining of chromite. Therefore, many mining operations and concentration plants have been closed down. However, many small size chromite deposits can survive for production in the future. In this study, the benefication methods (jigging, shaking table, magnetic separation, flotation) of chromite ores, which were taken from the chromite deposits in Sivas - Ulaş - Karanlıkdere region were investigated. The samples which used,^ in these benefication studies contained 27.47% Cr203 from this study, it was obtained in this investigation that the most suitable benefication method was shaking table that produced a concantre with a 52.60% by weight and a 48.43% of Cr203 grade as well as with 88.14% recovery. Experimental studies, the possible developed flow - sheet, results and recommendations have given at section 2 - 3 and 4. KEY WORDS: Benefication, Chromites, Karanlıkdere, Gravity Seperation, Jigging, Shaking Table, Laboratory Benefication. 56

ÖZET Bu çalışmada, derişik ortamlardaki bazı eser elementler (Cu, Fe, Pb, Mn, Zn, Ni, Cd, Bi,Cr) kobalt-ditiyokarbamst ile birlikte çöktürülerek zenginleştirildikten sonra alevli atomik absorpsiyon spektrometresi ile tayin edildi. ilk olarak, birlikte çöktürme yöntemi, asit konsantrasyonu, pH, kobalt ve şelat oluşturan reaktif miktarı, örnek hacmi ve çökeleğin bekleme süresi gibi bazı analitik değişkenler için optimize edildi. Ayrıca örnek çözeltideki NaCl, KC1, MgCİ2 ve Ca(NG-)2 deriş imlerinin geri kazanma değerlerine etkileri de incelendi. Sonuç olarak optimum şartlar altında Cu, Fe, Mn, Pb vs Zn'nun kobalt ditiyokarbamat ile kantitatif olarak birlikte çöktürülebileceği bulundu. Cu, Fe, Pb, Mn ve Zn için gözlena- bllme sınırları (3s) 0.015 ve 0.064 /^g/rnl arasında, bağıl standart sapma değerleri ise genellikle % 2. 6-7. 4 civarında dır. Maksimum zenginleştirme faktörü değeri 250 alarak belirlendi. Optimize edilen yöntem kantitatif geri kazanma ile sen tetik deniz suyu analizine uygulandı. - VI ABSTRACT In this study, some trace elements such as Cu, Fe, Pb, Mn, Zn, Cd, Ni, Bi, Cr in various matrices were determined by flame atomic absorption spectrometry after the preconcentra- tion with cobalt-dithiocarbamate coprecipitation. At first, the coprecipitation method was optimized for some analytical parameters such as acid concentration, pH, cobalt and t'ıo chelating agent amounts, sample volume and standing time for the precipitate. In addition the effect of NaCl, KC1, MgCİ2 and Ca(N0a)2 concentration in the sample solution on the re covery values was also investigated. As a result it was found that Cu, Fe, Pb, Mn and Zn will be quantitatively coprecipi- tated with cobalt-dithiocarbamate under the optimum condi tion. The detection limits (3s) for them were found to be between 0.015 and 0.064 fig/ml. The relative standard devia tions were generally about 2.6-7.4%. The maximum preconcen- tration factors were obtained as 250. The optimized method was applied to the analysis of artificial sea water with quantitative recovery. 63

ÖZET Bu çalışmada» çeşitli ortamlardaki eser elementlerin tayinleri için kullanılan zenginleştirme yöntemlerinde temel ölçüt olan gerikazanma değerleri, denge şartlanndoki analitlerin kimyasal formasyonlarına göre teorik olarak hesaplandı. Geri kazanma değerlerinin hesabı, bilgisayar programlan yardımıyla gerçekleştirildi. Bu amaçla, bilinen programlar incelendi ve onlardan birisi için Quick Basic Programlama diliyle yeni bir versiyon hazırlandı. Deneysel veriler, bu yeni program ile hesaplanan teorik verilerle karşılaştırıldı. Sonuçlar, literatürde verilen verilerle de karşılaştırıldı. Deneysel ve teorik veriler arasındaki benzerlik ve farklılıklar araştırıldı. Sonuç olarak elde edilen bulguların» gelecekteki zenginleştirme yöntemleri için bir plan yapmada kullanılabileceği bulundu. In this study, the recovery values which are basic criteria in preconcentration methods used for the determination of trace elements in various media were theoretically calculated according to chemical form of analytes in equilibrium conditions. The calculation of recovery vulues is carried out by the aid of a computer program. For this purpose, the several programs on this subject were examined and a new version for one of tliem was prepared with Quick Basic Programming İJtnguage. 1 Experimental data were compared with theoretical data calculated by using the new program. The results were compared with the data given in literature. The similarities and differences between the experimental and the theoretical data were examined. It was found that the results obtained can be used to make a plan for preconcentration method in future. 46

ÖZET Yerkürenin bilinen en önemli yeraltı kaynaklarından birisi kömürdür. Kalitenin yükseltilmesi için içindeki safsızlıklardan temizlenmesi gerekir. Bu amaçla yapılan zenginleştirme yöntemlerinden birisi flotasyondur. Flotasyon, bazı katı parçacıklardan adezyon kuvvetine dayanarak diğer parçacıklardan suyun içinde ayrılmasını sağlayan kimyasal bir prosestir. Küçük tane boyutunda uygulanan flotasyonda, pulpa uygun reaktiflerin ilavesi ile kömür par- tikül yüzeylerinin hidrofob özelliği artırılmakta ve inorganik maddeler bastırılarak zenginleştirme sağlanmaktadır. Yapılan Çalışmada uzun süre atmosfer etkisinde kalmış yüksek şist içerikli oksitlenmiş Amasra kömürünün flotasyonunda flotasyon verimine etki eden faktörler, laboratuvar şartlarında incelenerek, tesis şartlarına göre düşük küllü bir lavenin kazanılması amaçlanmıştır. Ayrıca kullandığımız oksitlenmiş kömür yüksek oranda şist içerdiği için demineralizasyon işlemine tabi tutularak inorganik maddelerin uzaklaştırılmasına çalışılmıştır. Bu amaçla baz çözeltisi olarak NaOH, asidik Çözelti olarak HC1, H;eSCU, HNO=>, HF maddelerinin değişik konsantrasyonları kullanılmıştır. ( ii ) SUMMARY Globe's öne of the most important resovice is coal. in order to get better quality, coal should be cleaned from its imporitres. Öne of the methal för the purifration is flota- t ion. Flotation is a chemical porcess that helps some of the sol id pieces to get separated from the other pieces in the water under the pomer of adezyon if flotation is applied on small pieced drenenstons with the addition of some suitable pulp reactives it will improve hydrofob quality on the sur- faces of the coal particules and by suppressing the organic raaterial richness will be ensured. in this research project the flotation of high schiefer contained and oxydised Amasra coal which has been under the effect of atmosphere for long time, the factors that effects flotation in a positive way has been targeted to produce low ashed clean coal. Because of containing high persentage of schiefer the oxydised coal we used in here has been worked on by demine- ralisation in order to remove some inorganic materials. For that reason NaOH has been used as boes HC1, H3SCu, HNOo- and HF's different consantration has been used as acidic. (iii ) 66

BAZI ESER ELEMENTLERİN AMBERLÎT XAD-16 ÎLE ZENGİNLEŞTİRME ŞARTLARININ ARAŞTIRILMASI VE ALEVLİ ATOMİK ABSORPS1YON SPEKTROSKOP1S1 İLE TAYİNLERİ (Yüksek Lisans Tezi) Adalet Tunceli GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Eylül 1991 ÜZ Bu çalışmada Cu, Ni ve Zn çözeltileri XAD-16 içe ren kolonlar ile zenginleştirilmiş ve optimum şartlar araştırılmıştır. Cu, Ni ve Zn için geri kazanma verim leri % 95 güven ile sırasıyla % 82,4 ± 0,3, X 71 i 1 ve % 95 ± 3 bulunmuştur. Cu ve Ni için PAN ( 1- [2-pi r idi 1 - azo] -2-nafto 1 ) ile kompleks oluşturularak, geri kazanma verimi yaklaşık % 99'a çıkarılmıştır. Sodyum ve potasyumun varlığı eser elementlerin zenginleştirilmesini etkilememiştir, önerilen metod şehir suyuna uygulanarak Cu, Zn ve Ni derişimi alevli AAS ile tayin edilmiştir. Bilim Kodu : 405 ^ Anahtar Kelimeler: Eser elementler, zenginleştirme,, Amberlit XAD-16, alevli atomik abso.rpsiyon spektroskopisi Sayfa Adedi : 106 Tez Yöneticisi : Doç. Dr. A. Rehber Türker. I I INVESTIGATION ON THE PRECONCENTRAT I ON CONDITIONS OF SOME TRACE ELEMENTS ON AMBERLITE XAD-16 AND THEIR DETERMINATION BY FLAME ATOMIC ABSORPTION SPECTROCOPY (M.Sc. Thesis) Adalet Tunceli GAZ t UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY Eylül 1991 ABSTRACT In this study, the solutions of Cu, Ni and Zn were preconcentrated on columns which were filled with XAD-16 and the optimum conditions were investigated. The recoveries of elements were 82,4 ± 0,3 %, 95 ± 3 % and 71 ± 1 % for Cu, Zn and Ni respectively at 95 % confidence limit. The recoveries were increased to about 99 % for Cu and Ni which were formed complexes with PAN (l-C2-piridi lazol-2-naf tol ). The presence of Na and K did not affected to the preconcentration of trace elements. The proposed method was applied on tap water and the concentrations of Cu, Zn and Ni were determined by FAAS. Science Code : 405 Keywords : Trace elements, Amber lite XAD-16 preconcentration, flame atomic absorption spectroscopy. Page Number : 106 Adviser : Doç. Dr. A. Rehber TÜRKER I I I 106