Search

Bir ülkedeki gelişmişlik düzeyinin bölgeler arasında dengeli olması, farklılığın az olması önemlidir. Bu bağlamda homojen, polarize ve plan bölge şeklinde üç tür bölge ön plana çıkmaktadır. Ülkenin bölgelere, bölgelerin de türlere ayrılmasının sonucunda bölgesel kalkınmanın sağlanması amaçlanır. Bölgesel kalkınma, bölgelerarası dengesizliklerin giderilmesi, bölgede bulunan iktisadi ve toplumsal potansiyellerin faaliyete geçirilmesiyle refah düzeyinin yükseltilmesini ifade etmektedir. Türkiye’de özellikle 1950’li yıllardan itibaren bölgesel politikalar önem kazanmış ve ülke kalkınmasının bir parçası olarak görülmüştür. Bu kapsamda ülkedeki bölgeler için birçok proje hayata geçirilmiştir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sahip olduğu kaynaklardan faydalanılması fikriyle bütünleşik ve çok sektörlü bir kalkınma projesi olarak Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), 6 Kasım 1989’da Resmi Gazete’de yayımlanan Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile başlatılmıştır. Bu proje 9 ili kapsayan ve Cumhuriyet tarihinin en etkin şekilde uygulanan projesi olma özelliğini taşımaktadır. Proje kapsamında master plan, bölge kalkınma planı, eylem planları ve kalkınma programları uygulanmaktadır. Günümüzde halen devam eden ve GAP bölgesindeki illerde tarım, enerji ve sanayi başta olmak üzere birçok sektör için iyileştirme çalışmaları devam etmektedir. Bu çalışmada Güneydoğu Anadolu Bölgesi için hazırlanan ve uygulanan GAP kapsamında 2000’li yıllar sonrası gelişmeler istatistiki veriler aracılığıyla incelenmiştir. Bu bağlamda seçilmiş sektörlerdeki gelişmeler ele alınmıştır., It is important that the level of development in a country is balanced between regions and that the difference is low. Three types of regions come to the fore as homogeneous, polarized and plan regions in this context. It is aimed to ensure regional development as a result of the division of the country into regions and regions into types. Regional development means raising the level of welfare by eliminating interregional imbalances and activating the economic and social potentials in the region. Especially since the 1950s, regional policies have gained importance and have been seen as a part of the country’s development in Turkey. Therefore, many projects have been implemented for regions in the country. Southeastern Anatolia Project (GAP), as an integrated and multi-sectoral development project with the idea of benefiting from the resources of the Southeastern Anatolia Region, was initiated with the Decree-Law (KHK) published in the Official Gazette on 6 November 1989. This project has the feature of being the most effectively implemented project in the history of the Republic, covering 9 provinces. Master plan, region development plan, action plans and development programs are implemented within the scope of the Project. Currently, improvement works continue for many sectors, especially agriculture, energy and industry in the provinces in the GAP region. In this study, the developments after the 2000swithin the scopeof the GAP, which was prepared and implemented for the Southeastern Anatolia Region, were examined through statistical data. In this context, developments in selected sectors are discussed.

Küresel iklim değişikliği konusunda geçmişten bugüne kadar birçok çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalar, yirmi yıl öncesine kadar sıradan bir bireyin dikkatini çekmemekteydi. İlk çalışmalarda "iklimde değişimler var mı" sorusuna cevap aranmıştır. İklimdeki değişimlerin daha sonra neden - sonuç ilişkileri incelenmiştir. Neden - sonuç ilişkileri çerçevesinde halka yansımasına bakılarak, adaptasyon ve önlem konularında araştırmalar yapılmıştır. Sonra bu değişimler farklı alanlarda da incelenmeye başlanmıştır. Yapılan literatür araştırmalarının sonunda Diyarbakır iline ait iklim değişikliği konusunda detaylı çalışmalara rastlanmamıştır. Diyarbakır kent merkezinin belirli bir süreç içerisinde çeşitli iklim değişkenlerinin zamana bağlı olarak bir değişim içerisinde olup olmadığı; varsa bu değişimin hangi yönde olduğu (artış/azalış) ve sebepleri (küresel ısınma/GAP) ile halkı nasıl etkilediği sorularının cevapları araştırılmıştır. Bu amaçla, altmış yıllık bir süreç içerisinde kentin küresel iklim değişikliğinden etkilenip etkilenmediği üzerine analizler yapılmış ve etkilenmiş ise bu etkinin ne yönde ve ne kadar gerçekleştiği tespit edilmeye çalışılmıştır. İklimi tanımlayan (belirleyen) çok sayıda değişken ile çalışılmıştır. Çalışmada; Diyarbakır Meteoroloji Bölge Müdürlüğü'nden temin edilen; günlük ortalama sıcaklık, günlük maksimum sıcaklık, günlük minimum sıcaklık, günlük ortalama basınç, günlük ortalama nem, günlük ortalama rüzgâr hızı, günlük maksimum rüzgâr hızı, günlük toplam yağış yüksekliği ve günlük kar kalınlığı verileri kullanılmıştır. Elde edilen bu verilerin zaman serisi grafikleri ve histogramları belirlenmiştir. Analizler, 1960-2019 yıllarını kapsayan toplum değerleri ile son yirmi (2000-2019) ve son beş (2015-2019) yılı kapsayan iki istatistik örnek üzerinde yapılmıştır. Analizler ayrıca, yerine göre günlük, aylık, mevsimlik ve yıllık ortalama veya toplam değerleri ile tekrar edilmiştir. Bunun yanı sıra, günlük olarak verilerin uzun zaman içerisindeki değişimlerini ve bu değişimin eğilimini belirlemek için Şen trend analizi ile zaman serisi yöntemleri kullanmıştır. Tez çalışması kapsamında, kent merkezinin ikliminde bir değişimin olup olmadığının yanı sıra değişimin nasıl ve neden meydana geldiği de araştırılmıştır. DSİ Diyarbakır Bölge Müdürlüğü'nden temin edilen gölet, baraj ve sulama alanı verileri ile iklimsel/meteorolojik veriler arasında istatistiksel bir ilişkinin (korelasyonun) olup olmadığı da araştırılmıştır. Böylece GAP'ın etkisinin Diyarbakır iklimi üzerindeki etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma kapsamında Diyarbakır'daki iklim değişiminin halk üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla farklı yaş ve eğitim gruplarından oluşan 1580 kişi üzerinde bir anket çalışması yapılmıştır. Böylece yerli halkın hissettiklerinin akademik çalışma sonuçları ve mevcut literatür ile ne ölçüde örtüştüğü görülmüştür. Yapılan literatür çalışması ve tez kapsamında yapılan analizler, Diyarbakır'ın, ortalama, maksimum ve minimum sıcaklıklarında artışın olduğu ve bu artışın yerli halk tarafından hissedildiği kanaatine varılmıştır. Basınç ve nemde ise sıcaklıkların tersine düşüş yönünde bir trend tespit edilmiştir. Birbirini tersine etkileyen iklim değişkenleri olması nedeniyle basınç ve nemdeki düşüşün sıcaklıklardaki artış trendini desteklediği şeklinde yorumlanmıştır. Kar ve yağmur yağışlarında ise hem gün sayısı olarak hem de miktar olarak çok ciddi azaldığı söylenebilir. İklimsel/meteorolojik değişkenlerdeki bu sonuçlar, gerek baraj gölleri gerek sulama alanlarındaki artış dikkate alınarak buharlaşma yüzeyindeki artış ile birlikte irdelenmiştir. Böylece Diyarbakır'daki iklim değişiminin GAP'tan kaynaklı değil küresel iklim değişikliğinin bir yansıması olarak meydana geldiği kanısına varılmıştır. Anket kapsamında yöre halkına yönelik sorulan sorulara halkın verdiği cevapların analiz sonuçları ile örtüştükleri tespit edilmiştir. Tez toplam altı ana bölümden oluşmaktadır. Tez konusunun amacı ve kapsamını içeren "Giriş" bölümünden sonra konuya ilişkin güncel literatür üzerinde geniş bir tartışma verilmiştir. Yöntembilim (metodoloji) üçüncü bölümde detaylı bir şekilde sunulmuştur. Dördüncü bölüm analizlerden elde edilen sonuçları içermektedir. Çalışma, beşinci bölümde verilen sonuç ve öneriler kısmı ile sonuçlandırılmıştır. Son bölümde ise tezde çalışılan literatürün referansları verilmiştir. There are many studies performed on global climate change from the past to the present. These studies did not attract the attention of an ordinary individual until twenty years ago. In the first lots of studies, the answer to the question of "are there changes in climate" was sought. Later cause - effect relations of changes in climate were studied. In the framework of cause - effect relations, research has been carried out on adaptation and prevention issues by looking at public reflection. Then, these changes began to be studied in different areas. An investigation was made on related literature, however any published studies performed on Diyarbakir climate have not been found. In order to answer the questions of "what happened in Diyarbakir climate" and "What have to be done?" for herein first, the previous researches on the "global climate change" have been abstracted and discussed briefly. For this purpose, within a period of sixty years, analyses were made on whether the city was affected by global climate change and if it was affected, it was tried to determine in what direction and how much it took place. Numerous climatic/meteorological variables have been studied. In this study, the average daily temperature, daily maximum temperature, daily minimum temperature, daily average pressure, daily average humidity, average wind speed, maximum daily wind speed, daily total rainfall, and daily the height of the snow thickness data were used. The data have been obtained from Diyarbakır Regional Meteorological Department; Time series graphics and histograms were obtained from the data at hand. Monthly and 1960-2019 community values, sample values covering the last twenty years (2000-2019) and seasonal data covering the last five years (2015-2019), basic statistical quantities and internal dependencies up to the 5. order were calculated separately. In addition, the method of Şen trend analysis was applied to determine the trends of changes in the data over a long period of time on a daily basis. The study investigated whether there was change in the climate of the city centre, as well as how and why the change occurred. . The results of analysis of pond, dam and irrigation Area information and climatic/meteorological variables from DSI Diyarbakır Regional Directorate were examined in Excel. In the scope of this thesis, all the results of the analysis were discussed with the survey conducted on climate change to the people of Diyarbakir. These analyses and surveys showed an increase in the average, maximum and minimum temperatures in the Diyarbakir climate and this situation is felt by the public. It was determined that the pressure and humidity decreased due to being inversely proportional to the temperature. Snow and rain rainfall in both the number of days as well as the amount can be said to decrease very seriously. When the results of climatic/meteorological variables were examined with evaporation fields, it was concluded that the change was not caused by the GAP but by global warming. It was determined that the results of the analysis carried out with the survey answers also coincided with each other. The thesis consists of six main chapters. Following to the introduction, which includes the aim and the scope of the work, a large discussion made on current published studies is presented. The methodology is given in the Third chapter in detail. Chapter Four includes the results of the analyses made on the subject. The work has been concluded in the Fifth chapter. The references list is given in the last chapter. TÜBİTAK

Cebirin bir bilgisayar uygulaması olan GAP (Group, Algortima ve Programlama), yeni matematiksel yapıların bilgisayar ortamına aktarılmasında birçok avantajları olan güçlü bir programlama dilidir. Whitehead tarafından tanımlanan çaprazlanmış modül kavramı bir cebirsel sistemdir. Gruplar üzerinde tanımlanan çaprazlanmış modüllerin GAP ortak paketi XMod, Wensley vd. tarafından geliştirilmiştir. Bu tezin temel amacı birçok yeni fonksiyonu GAP a eklemek, yüksek mertebeden çaprazlanmış modüllere uygulamasını geliştirmek ve braided (örgülü) çaprazlanmış modül gibi 3boyutlu cebirsel sistemleri inceleyerek program içerisine yerleştirmektir. Bu yaklaşım, daha yüksek boyutlu cebirsel yapıların genelleştirilmesini kolaylaştıracaktır. Bu avantajlar combinatorial cebir teorisinde ve cebirsel topolojinin önemli bir aracı olan simplisel teorisindeki hesaplamalar için önemli yer teşkil edecektir The powerful computer algebra system GAP (Group, Algorithm and Programming) provides a high level programming language with several advantages for coding of new mathematical structures. Crossed modules introduced by Whitehead is one of important algebraic system. The GAP share package on crossed modules over group, XMod, has been developed by Wensley et al. The main objective of this thesis is to add many new functions to the GAP and to develop in the direction of application to higher dimensional crossed modules and to give some analogue to other three dimensional algebraic systems such as bradied crossed modules. This facilities will be important for specific calculations in combinatorial algebra theory and in simplicial theory which is an important tool in algebraic topology. This also given many applications to theoretical computer sciences

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki bitki koruma uygulamalarına ait sorunların belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalışma doğrultusunda 2017-2018 yılları arasında GAP Bölgesine bağlı Gaziantep (Merkez, Karkamış, Nizip, Oğuzeli), Adıyaman (Merkez, Besni) ve Şanlıurfa (Merkez, Siverek, Hilvan, Suruç, Bozova, Halfeti, Birecik) illerinde 160 adet çiftçi, 61 adet zirai ilaç bayi ve 90 adet teknik eleman ile anket çalışması yapılmıştır. Çalışma sonunda ulaşılan veriler doğrultusunda GAP bölgesinde oluşan sorunlara karşı sadece kimyasal mücadele yapıldığı ve diğer mücadele yöntemlerinin hemen hemen hiç uygulanmadığı tespit edilmiştir. Bu kapsamda çiftçilerin büyük bir bölümü bitki koruma konularındaki önerileri ilaç bayilerinden almakla beraber gereksiz yere ve çok fazla miktarda kimyasal ilaçlama yaptıkları belirlenmiştir. Ayrıca Antepfıstığında tarımsal mücadele kapsamında GAP bölgesinde zirai ilaç bayiliği faaliyetinde bulunan bayilerin antepfıstığı üreticilerinin bitki koruma sorunlarını doğru bir şekil de teşhis ve tespit etmeden, gereksiz ve zamansız ilaç tavsiyelerinde bulundukları tespit edilmiştir. GAP bölgesinde çalışan teknik elemanların uzmanlık alanlarına göre değerlendirilmedikleri ve çiftçiye üretim sürecinde teknik bilgi açısından fayda sağlamadıkları sadece üreticiye DGD ve prim ödemelerinde yardımcı oldukları saptanmıştır. Southeastern Anatolia Region, Gaziantep (Central, Karkamıs, Nizip, Oguzeli), Adiyaman (Central, Besni) and Sanliurfa (Central, Siverek, Hilvan, Suruç, Bozova, Halfeti, Birecik) 160 farmers, 61 agrochemical shops and 90 technical staff participated in survey. It has been determined that the GAP is only dealing with chemical problems against complex problems and that other methods of struggle are almost never implemented. In this context, a large number of farmers are proposing plant protection issues, needless to take recommendations from agrochemical shops and receive a large amount of chemical substances. In addition, pistachio agricultural activities are available. The GAP chambers are located in the places where the pistachios of the dealers engaged in pesticide activities have the right shape for the protection of the plants there and without unnecessary and untimely medicines. They should know that the GAP-based technical staff are not evaluated according to their field of expertise and how they produce to the farmers. ZİRAAT.18.018 proje koduyla Dicle Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiştir.

Br grubun kendi üzerine etkisi (veya kısaca grup le etik) kavramı T. Datuashvl tarafından, J. L. Loiday’n yaptığı çalışmalarda “coquecgrues” adı verilen cebrisel objeler Le cebirlerinde olduğu gibi Lebnz cebirler içnde oluşturmak amacıyla ortaya koyduğu problemnçözümüolaraktanımlanmıştır.Sonlugruplarüzerndetanımlanangrupleetklern özellikleri incelemek ilgnç sonuçlar verecektir. Cebrn br blgsayar uygulaması olan GAP (Group, Algorthm and Programmng), yen matematiksel yapıların bilgisayar ortamına aktarılmasında birçok avantajları olan güçlü bir programlama dilidir. Almanya, Aachen RWTH ve İngltere, St. Andrews de geilştirlen GAP, oldukça gelişmiş, anlaşılması kolay ve grup teoride çok güçlü kütüphanelere sahip açık kaynak kodlu bir programlama dilidir. Whtehead tarafından tanımlanan çaprazlanmış modül kavramı se br cebrsel sstemdr. Çaprazlanmış modül bazı fiziksel problemlerin çözümünde k boyutlu gruplar olarak düşünülebilir. Gruplar üzerinde tanımlanan çaprazlanmış modüllerin GAP ortak paket XMod, lk olarak Wensley ve Alp tarafından oluşturulmuştur. Çaprazlanmış modüller değişmeli cebirlerde ve fizikteki Quantum alan teorsinde de kullanılır. Değişmeli cebirler üzerinde tanımlanan çaprazlanmış modüllerin GAP ortak paket XModAlg adıyla Arvas ve Odabaş tarafından gelştrlmştr. Bu tez çalışmasında 2-boyutlu grup le etik olarak düşünülebilecek grup le etik çaprazlanmış modülü kavramı tanımlanmış ve çeşitli kategoriksel özellikler incelenmiştir. Ayrıca bu yapıyı bilgisayar ortamına aktararak sınıflandırılmasına olanak sağlayacak olan XModGwA sml bir GAP paket geliştirilmiştir. An acton on group tself (or shortly group wth acton) has been defned wth a problem soluton on Lebnz algebras lke composng the algebrac objects on Le algebras named as “coquecgrues” by T.Datuashvl. Examnng propertes on a group wth acton on fnte groups wll be yeld nterestng results.GAP (Group, Algorthm and Programmng), a computer applcaton on algebra, s a strong programmng language that has a lot of advantages to transfer new mathematcal structures.GAPsadvanced,easytounderstandandhasapowerfullbrareswthopensource codng programmng language that developed nAachen RWTH, Germany and St.Andrews, England.CrossedmodulessaalgebracsystemdefnedbyWhtehead.Crossedmodulescanbe thought as two dmensonal group solvng some physcal problems. XMod, common package oncrossedmoduleswthgroupswasntroducedbyWensleyandAlp.Crossedmodulessused by commutatve algebras and Quantum theory on pyhscs. Crossed modules on commutatve algebrasnamedwthcommonGAPpackageXModAlgwasdevelopedbyArvasandOdabaş. In ths thess, group wth acton crossed modules as 2- dmensonal group wth acton was defned and nvestgated some categorcal propertes. In addton, GAP package named wth XModGwA was mproved to provdng the classfcaton to adapt computer workspace.

GAP Bölgesi Türkiye yüzölçümünün %9.5’ini, nüfusun ise %9.2’sini oluşturmaktadır. GAP, Adıyaman,Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak illerini kapsamaktadır. Bölgegerek sahip olduğu ekolojik yapı ve uygulanan kültürel uygulamalarda kullanılan sentetik kimyasalgirdilerin azlığı ve gerekse sahip olduğu yerel üzüm çeşit zenginliği ve yöresel üzüm ürünleri üretimininyaygınlığı nedeniyle önemli bir organik tarım havzasıdır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ülkemiz bağalanlarının yaklaşık %25’i ve üzüm üretiminin yaklaşık %15’ini karşılaması dolayısıyla önemli birbölgesidir. Bu bildiri ile GAP bölgesi illerinde organik üzüm yetiştiriciliğinin mevcut durumu,uygulamada yaşanan sorunlar ve geliştirilmesine yönelik önerilerin sunulması amaçlanmıştır. GAPBölgesinde organik üzüm yetiştiriciliğinin en fazla Adıyaman, Diyarbakır, Mardin ve Kilis illerindeolduğu belirlenmiştir. Bu illeri Şanlıurfa izlemektedir. Batman, Gaziantep, Siirt ve Şırnak illerindeorganik üzüm üretim miktarının yok denecek kadar düşük miktarlarda olduğu dikkat çekmektedir. GAPbölgesi bağlarının gerek yetiştirilen üzüm çeşitleri ve uygulanan yetiştirme teknikleri gerekse üzümdenelde edilen pekmez, pestil gibi yöresel üzüm ürünlerinin üretimi ve pazarlanması bakımından önemli birorganik tarım potansiyeline sahip olduğu saptanmıştır. Bağlarda gerçekleştirilen toprak ve bitki beslemeile bitki koruma uygulamalarının genellikle organik tarım kapsamında izin verilen uygulamalar düzeyindeolduğu belirlenmiştir. The GAP region constitutes 9.5% of Turkey’s surface area and 9.2% of its population. Adıyaman, Batman, Diyarbakir, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa and Şırnak are in GAP region. The region has still a great potential for organic viticulture due to traditional growing practices, soil tillage, fertilization, very low usage of pesticides. Southeastern Anatolian Project (GAP) region provided about 25% of total vineyard area, and about 15% of total grape production of Turkey. The present study aimed to emphasize both organic viticulture potential of GAP region and soil, plant nutrition and plant protection applications compatible with organic viticulture in the region. The region has an important potential of organic grape growing due to the currently growing grape varieties, utilized growing techniques and traditional grape products, and values. In vineyard of the region, soil and plant nutrition, pest management applications were generally found to be in accordance with permitted applications of organic agriculture.

DergiPark: 371400 trakyasobed Development projects do not affect all section ofsociety in the same way. In other words, all groups of the society have notbenefitted from development practices fairly. In this sense, there are twobasic groups which include dominating and not attaining to this developmentinstruments (like approachability to actors applying development such as land,water, statue). Since gender regime, the important factors affecting toparticipation of development process too, development projects affect to womenand men in different ways Specially inthis region where the labor of women is invisible and the patriarchal values are dominant, womenare disadvantaged group in terms of thebenefits and participation process. Themost applications of Southeastern Anatolia project, which has a long history of evaluating anddeveloping water resources, are found inSanliurfa The gender regime alienatingthe women from the society is dominant in the region creates unbalanced relationship onlandownership and business. In this social context, where the economic andsocial inequalities prevail, anddifferent income groups exists, thestudy has found that the prevailingstructure caused obstacles andhindrances in the development of womenas a whole KalkınmaProjeleri toplumun tüm kesimlerini aynı şekilde etkilememektedir. Bir başka deyişle; kalkınmauygulamalarından tüm gruplar adil bir şekilde yararlanamamaktadır. Bu anlamdakalkınma araçlarına (toprak, su, statü, kalkınmayı uygulayan aktörlere ulaşılabilirlikgibi) “hâkim olanlar” ve bu araçlara “erişemeyenler” olmak üzere iki temel grupbulunmaktadır. Toplumsal cinsiyet rejimi de kalkınma süreçlerine katılımıetkileyen önemli faktörlerden birisi olduğu için kalkınma projeleri kadın veerkeği de farklı bir biçimde etkilemektedir. Özellikle kadın emeğinin görünmezolduğu, geleneksel ayrıştırıcı ataerkil değerlerin etkinliğini koruduğubölgede, sürece katılım ve nimetlerden faydalanma noktasında; en dezavantajlıgrubun kadınlar olduğu gerçeği öne çıkmaktadır. Su kaynaklarını değerlendirmeve geliştirmeye yönelik uzun bir geçmişe sahip GAP Projesi’nin en fazlauygulama alanı bulduğu yer Şanlıurfa’dır. Toprak mülkiyet ve işletmeilişkilerinin dengesiz olduğu bölgede, kadınları toplumun kıyısına iten birtoplumsal cinsiyet rejimi egemendir. Bu ekonomik ve toplumsal eşitsizliklerinhâkim olduğu toplumsal bağlamda farklı gelir grubundaki kadınların kalkınma ileilişkisi, mevcut durumları, engeller ve kazanımlarının ayrıntılı olarakirdelendiği araştırmamızda, bu eşitsizliğin her durumda kadınların aleyhindeişlediği ve bir bütün olarak kalkınma sürecine kadınların dâhil olamamasına dayol açığı saptanmıştır.

Su, yeryüzünde yaşayan tüm canlılar için vazgeçilmez doğal kaynaklardan birisidir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de mevcut suyun yaklaşık % 75’lik bölümü tarımsal sulama uygulamalarında kullanılmaktadır. Ülkemizin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ismi ile 9 (dokuz) ili kapsayan başta sulama olmak üzere entegre bir bölgesel kalkınma projesi uygulanmaktadır. Sulamanın yaygınlaşması ile birlikte, entansif tarım yapılmaya, insan–bitki-toprak birleşik sisteminde önemli değişmeler meydana gelmeye başlamıştır. Bu proje ile birlikte öncelikle arazi kullanma şekli ve bitki deseni değişmiştir. Daha önce yetiştirilemeyen birçok bitki sulamayla birlikte ekilir/dikilir hale gelmiştir. Yeni tarım teknikleri, yöre üreticisi tarafından kullanılmaya ve yaygınlaşmaya başlanmıştır. Ancak kontrolsüz ve bilinçsiz sulama uygulamaları neticesinde projenin çevreye olumsuz etkileri de olmuştur. Ortaya çıkan bu olumsuzlukların önüne geçmek için, sulama suyunun mutlaka ölçülerek çiftçiye verilmesi ve tekniğine uygun sulama yapmayan çiftçilere de ayrıca müeyyideler uygulanmalıdır. Halen bölgemizde uygulamakta olan GAP Tarımsal Eğitim ve Yayım Projesi (GAP-TEYAP) belirtilen sorunların çözümünde itici bir güç olabilir. Bu bakımdan, karar vericilere ve siyasi otoriteye teknik detayları ile bir rapor halinde sunulmalı ve buna bağlı olarak da en kısa sürede sulama suyunun ölçülü dağıtımı ve diğer tedbirlerin yasal dayanağı oluşturulmalıdır. Bu makalede Güneydoğu Anadolu Projesinin çevresel etkilerinin yanı sıra ekonomik etkileri de göz önüne alınarak yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri irdelenmiştir.

Bu çalışma, GAP Bölgesindeki bitki koruma uygulamalarına ait sorunların belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu amaçlar doğrultusunda 2014 yılında Güneydoğu Anadolu Bölgesine bağlı Diyarbakır (Merkez, Bismil ve Çınar), Şanlıurfa (Merkez, Siverek, Viranşehir ve Harran) ve Mardin (Merkez, Mazıdağı, Kızıltepe, Derik ve Nusaybin) araştırma bölgesinde 117 adet çiftçi, 61 adet zirai ilaç bayi ve 103 adet teknik eleman ile anket çalışması yapılmıştır. Elde edilen veriler ışığında GAP bölgesinde bitki koruma alanında sadece kimyasal mücadelenin hâkim olduğu ve diğer mücadele yöntemlerinin nerdeyse hiç uygulanmadığı saptanmıştır. Bu kapsamda çiftçilerin büyük bir bölümü bitki koruma konularındaki önerileri ilaç bayilerinden almakla beraber gereksiz yere ve çok fazla miktarda kimyasal ilaçlama yaptıkları belirlenmiştir. Bununla birlikte çiftçilerin bu ilaçlama sırasında oluşabilecek herhangi bir olumsuz duruma karşı alınması gereken koruyucu önlemleri pek fazla önemsemedikleri ve boş ilaç ve gübre atıklarını imha etmedikleri tespit edilmiştir. Ayrıca bölge üreticisinin teknik teşkilata yönelik aşırı bir memnuniyetsizlik içinde olduğu saptanmış olup bu durumun oluşmasındaki temel sebep ise teknik personelin il ve ilçe müdürlüklerinde dosya işlemleri ile çok meşgul olmalarından dolayı üreticilere yeterince yardımcı olamamaları olarak bildirilmiştir. Bununla beraber bölgede faaliyet gösteren ilaç bayilerinin büyük bir kısmının üniversite mezunu olmamakla birlikte bitki koruma alanında yeterli bilgiye sahip olmadıkları ve ticari nedenlerden dolayı bölge çiftçisine gereğinden fazla ve yüksek dozda kimyasal ilaç önerdikleri saptanmıştır. Bu çalışmada bitki koruma alanında belirlenen sorunların insan ve çevre sağlığı açısından oluşturabileceği olumsuzluklar ve çözüm önerileri tartışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Bitki Koruma Sorunları, Anket, İlaç Bayii, GAP This study was performed to determine the problems belonging to the application of plant protection practises in the GAP region. For these purposes, a survey was conducted with 117 farmers, 61 agrochemical dealers and 103 technical staff located in some provinces of Southeastern Anatolia Region including Diyarbakir (Central, Bismil and Cinar), Şanliurfa (Central, Siverek, Viranşehir and Harran) and Mardin (Central, Mazıdağı, Kızıltepe, Derik and Nusaybin) in 2014. The data obtained from the study indicated that among all the management tactics, the chemical control was the only and dominant method applied in the GAP region. In this context, it was determined that albeit the majority of farmers was advised by agrochemical dealers in the region, they were using unnecessary and excessive amounts of chemical pesticides. Also, it has been observed that the farmers in the region did not take any protective measures and did not dispose pesticides and fertilizer wastes properly as needed. Additionally, the data obtained from this study showed that the local producers was in a state of an extreme dissatisfaction about the technical agencies who were most of the times very busy with the paper works in the provincial and district directorates, therefore they were not helpful enough to the producers. Meanwhile, it was determined that even though the majority of the agrochemical dealers operating in the region were university graduates, they were not equipped enough with the crop protection knowledge and just for commercial reasons, they proposed unneeded large amounts and high doses of chemical pesticides to the farmers of the region. In this study, the identified plant protection problems related to the human health and the environmental hazard and the proposed probable solutions to these matters were discussed.Keywords: Plant Protection Problems, Survey Study, Agrochemical Dealer, South-Eastern Anatolia Project. 140

In this paper we define the pullback cat1-group and show that this Pullback has a right adjoint which is the induced cat1-group. Later we show that this right adjoint is a pushout of category of cat1-groups. We calculate the Peiffer subgroups to find a finite group of the source of induced cat1-groups. The generating set of Peiffer subgroups are also given in this paper. All results are corrected by a GAP[13] program package in [4]. This paper also contains the some computational examples which are the calculation-induced cat1-group and comparative times between the induced crossed modules and induced cat1-groups.

Tezde, Lie cebirlerinin genellemesi olan Lie cebirler üzerinde önçaprazlanmış modüller kavramı (2-boyutlu Lie cebirler) in bazı kategoriksel ve cebirsel özellikleri incelenip, bu kavram GAP yardımıyla bilgisayar ortamına aktarılmış ve çeşitli sınıflandırılmaları yapılmıştır. In this thesis, we investigate some categorical and algebraic properties of precrossed modules of Lie algebras which are known as the generalization of Lie algebras (two-dimensional Lie algebras). Then we adapt this notion to the computer environment by using GAP and make some classification.

Bu tez c¸alıs¸ması ¨uc¸ b¨ol¨umden olus¸maktadır. Birinci b¨ol¨umde cebir ve grup cebir yapısının temel ¨ozellikleri verilmis¸tir. Cebirin bir bilgisayar uygulaması olan GAP, yeni matematiksel yapıların bilgisayar ortamına aktarılmasında kullanılan g¨uc¸l¨u bir programlama dilidir. GAP oldukc¸a gelis¸mis¸, anlas¸ılması kolay ve serbest kullanıma ac¸ık bir dile sahiptir. O¨ zellikle grup teorisinde g¨uc¸l¨ud¨ur. ˙Ikinci b¨ol¨um¨unde GAP programlama dili ve GAP fonksiyon yazımı ¨uzerinde durulmus¸tur. Tezin son b¨ol¨um¨unde grup cebirlerler, cat1-cebirler, cat-1 Lie cebirler ve c¸aprazlanmıs¸ mod¨ullerde hesaplamalar verilmis¸tir. This thesis consist of three chapters. In the first chapter some basic properties of algebras and group algebras have been given. The powerful computer algebra system GAP provides a high level programming language with several advantages for coding of new mathematical structures. It has a highly developed, easy to understand programming language, incorporated. It is especially powerful for group theory. In the second chapter GAP programming language and GAP function writing has been asserted. In the last chapter, computations of group algebras, cat1-algebras, cat1-Lie algebras and crossed modules have been given.

Bu çalışmanın konusu GAP bölgesinin 9 farklı istasyonundan alınan su, sediment ve sivrisinek balığındaki (Gambusia affinis) Cd, Cu, Co, Fe, Mn, Ni, Pb ve Zn gibi ağır metal seviyelerinin belirlenmesidir. Çalışılan istasyonlardaki sediment örnekleri incelendiğinde istasyonlar arasında lokal varyasyonların olduğu görülmektedir. ICP-OES kullanılarak yapılan analiz sonuçları değerlendirildiğinde ağır metallerin balığın kas ve iç organlarında farklı düzeyde biriktiği ve önemli farklılıklar göstermiş olduğu bulunmuştur (PZn>Mn>Cu şeklinde tespit edilmiştir. Gambusia affinis'in kas ve iç organlarındaki ağır metal konsantrasyonu FAO ve Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının izin verdiği değerlerle uyum içinde olduğu görülmüştür.Anahtar kelimeler: Gambusia affinis, Ağır metal, GAP, Biyolojik birikim, ICP-OES The purpose of this study is to observe the levels of heavy metals such as Cd, Cu, Co, Fe, Mn, Ni, Pb and Zn within water, sediment and ?mosquito fish? (Gambusia affinis) taken from 9 different stations of GAP. When sediment samples from the studied stations were observed, local variations came out between stations. When the analysis results were examined by ICP-OES method, it is observed that heavy metals are stored in muscles and inner organs of the fish and they carry some important differences (PZn>Mn>Cu following the order. It has been observed that heavy metal concentration of muscles and inner organs of Gambusia affinis is in accordance with (FAO and Ministry of Agriculture and Rural Affairs) allowed levels. Keywords: Gambusia affinis, Heavy metal, GAP, Biological Accumulation, ICP-OES

Güneydoğu Anadolu Projesi Cumhuriyetin kuruluşu ile tartışılmaya başlanmış, ancak Dicle ve Fırat Nehirleri üzerinde barajların inşa edilmesi 1960’lardan sonra hız kazanmıştır. Bu barajların inşasında elektrik enerjisi elde etme ve tarımsal sulama amaçlanmıştır. 1990’lardan itibaren faaliyete geçen bu barajların enerji ve sulama gibi ekonomik faydaları yanında bazı doğal çevre etkileri olmuştur. Bu doğal etkiler siltasyon, erozyon ve heyelandır. The project of Southeastern Anatolia (GAP) has started to be discussed since the foundation of Turkish Republic, but to start building dams on Tigris and Euphrates has accelerated after 1960s. To get electricity energy and agricultural watering has been aimed with building these dams.These dams which has started to be built since the beginning of the 1990s, besides having economical benefits such as energy and watering; it has apparent effects on nature. These main effects are namely siltation, erosion and landslide.

H DROLOJ K DEĞ ŞKEN YAĞIŞA GÖRE GAP BÖLGES NDEKKURAKLIĞIN TREND ANAL Z BAKIMINDAN NCELENMESAli EMDicle ve Fırat nehirlerinin yukarı havzası M.Ö. 4500 yılından bu yana modernleşmedeönemli bir yol oynamıştır. 2000'li yıllarda Güneydoğu Anadolu Projesi'nin(GAP)tamamlanmasını takiben modern teknolojinin desteğiyle , binlerce yıl önce Mezopotanya'dayaşanılan ortam geri gelecektir. Bu nedenle GAP bölgesindeki tehlike arz eden doğalafetlerden kuraklığın etkilerinin incelenmesi çok önemlidir.Küresel ısınmadan dolayı, dünya ikliminin değişmesinin yarattığı etkiler, bölgeselfarklılıklar göstermektedir. Küresel iklim değişimi sonucunda son yıllarda giderek artan birşidette ve sıklıkta meydana gelen kuraklık, ani sel ve kıyılarda yaşanan su baskınlarındaönemli artışların olması ve bunun sonucunda gelecekte de daha büyük can ve ekonomikkayıplara neden olması beklenmektedir. Bu değişimin getirdiği etki, GAP `ta kuraklaşmayave çölleşmeye giden bir seyir izlemektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye'nin önemlibir tarım bölgesi olduğu için ; bu bölgeye tarıma yönelik büyük ölçekli projeler uygulanmış ,bu projelerin en büyüğüde GAP olmuştur. GAP bölgedeki susuzluk sorununada çare olmasıiçin düşünülmüştür.Bu araştırmada GAP bölgesinde yer alan Devlet Meteoroloji şlerine ait 18istasyondan elde edilen 1970-2003 yılları arası günlük yağış verileri homojenlik testleri vetrend analizi metotlarını kullanarak kuraklığın gidişi tespit edilmeye çalışılmıştır.Homojenlik testi olarak Grafiksel analiz ve Run (Swed-Eisenhart) kullanılırken; Trend analizimetotları olarak da parametrik olan t testi ve parametrik olmayan Mann-Kendall testikullanılmıştır.Elde edilen verilerden anlaşıldığı gibi yıllık toplam yağışlar ve bölgedeki nemlilikGüneydoğu Anadolu Projesi(GAP) projesi kapsamındaki barajların su tutmasıyla artmıştır.Fakat yağış dağılışına bakınça daha çok kış mevsiminde artış olduğu görülmüş , yaz aylarındaçok fazla değişiklik olmadığı belirlenmiştir. INVESTIGATION OF THE DROUGHT IN THE GAP(SOUTHEASTERN ANATOLIA PROJECT) REG ON ACCORDING TOTHE HYROLOGIC VARIABLE OF RAIN IN TERMS OF TRENDANALYSISAL EMThe upper valley of the Fırat(Euphrates) and Dicle (Tigris) river , has been the cradleof civilization since 4500 BC. Completion of Southeastern Anatolia Project (GAP) in teh2000 will mean the rebirth of the prosperity which Mesopotamia enjyoyed thousans of yearsago,accommpanied by mdern technology. Because of that ,it is important to examine the badeffect of drought, Which a naturel disaste consing a lot of dangerous results, on the GAPregion.The world changed consequence of climate due to impact of regional that exhibitdissimilarity; GAP which have gone drought and desertness will have tracked one way. Inview of South easth anatolia is an important agriculture regional, this regional have beenapplicating big scale project oriented of agriculture, GAP has been the biggest project of theseprojects. Project of GAP had been thinking that for been remedy matter of waterlesness.This research working had worked that pointed drought going which obtaining 18station that in GAP regional has got worked country meteorology daily rainfall indexbetween 1970-2003 years, tests of homogeneity and used trend analysis methods. As ofhomegenetiy testing that graphically analysis and run (Swed-Eisenhart)can used.As trendanalysis methods are used t swell test which parametric and Mann-Kendall swell test whichnon parametric.just as understood obtained data although the fact that been increase ın the case of totalyearly rainfall, in the winter month which is wet years should increase, ıt is important thatdrought another seasons haven?t indicated too changed. 101

Serbest bölgeler, ihracata dayalı kalkınma modelini benimseyen ve bölgesel kalkınma hedefleri güden ülkeler açısından önemli bir ekonomi politikası aracıdır. Türkiye'de, 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu'nun 1985 yılında yürürlüğe girdiği tarihten bu yana, farklı zamanlarda kurulmuş ve halen faaliyette olan 21 adet serbest bölge bulunmaktadır. Serbest bölgelerin ülkemizdeki gelişmesine bakıldığında, amaçlanan ile gerçekleşenin göz ardı edilebilecek bazı küçük sapmalar dışında birbiri ile paralellik arz ettiği görülmektedir. Kalkınma amacıyla, bölgesel kalkınma modeli doğrultusunda kurulan serbest bölgelerimiz, ülkemizin ihracata dayalı kalkınma politikalarıyla uyumlu olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler. Türkiye'de uygulanan bölgesel kalkınma projelerinin başında gelen Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), ihracata dönük kalkınma niteliği taşımaktadır. GAP, çok sektörlü, entegre ve sürdürülebilir bir kalkınma anlayışı ile ele alınan bir bölgesel kalkınma projesidir. Proje alanı Fırat ve Dicle nehirlerinin oluşturduğu havzada olan ve tarihte Yukarı Mezopotamya olarak bilinen ovalarda yer alan 9 ili kapsamaktadır. GAP bölgesinde yapılacak tarımsal ve hayvansal üretim sınai ağırlıklıdır. Bölgede birçok yerli ve yabancı yatırımcı bulanmaktadır. Ancak bölgenin yabancı yatırımcı çekme potansiyeli çok daha fazladır. Tarımsal verimliliğin artırılması ve çiftçilik faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi yoluyla kırsal kesimlerdeki gelir düzeyini yükseltmek, tarımsal sanayilere yeterli girdi sağlamak, istihdam olanaklarını artırarak kırsal nüfusun dışa göç etme eğilimini en aza indirmek, ihraç edilebilir ürünlerin üretilmesine katkıda bulunmaktır. Bu noktada ihracatı artırmak amacıyla kurulan serbest bölgeler GAP bölgesi için ekonomik hedeflere ulaşmada önemli bir araç olabilir. Free Zones are political devices for which the countries appreciate export oriented development policies and target some regional development goals. In Turkey, there are 21 free zones which are established in different times and operated currently since the law of free zones numbered 3218 has come in to act. When it is thought about the development of free zones, it is seen that their development process are quite similar except some differences planned and realized ones which can be ignored. Free zones, which are established through regional development models and for the purpose of development operated in accordance with the export oriented development policies. The Southeast Anatolian Project (GAP), which is the most important one among all regional development projects has intended to improve export oriented development activities. GAP is a regional development project which encourages segmented, integrated and sustained development scheme. This project is located in the area, which is between Fırat and Dicle rivers. This area is known as "Upper Mezopotamy. At the same time, GAP project includes 9 cities. The agricultural and animal production, which take place in GAP project are intended to provide inputs for industrial sectors. There are many endogenous and foreign investors in this region. But, this region has much more potential than current operation levels have indicated. It is quite possible to improve income of rural areas, provide sufficient input for agricultural sectors, and reduce the incline of moving cities from rural areas by increasing employment possibilities through rising agricultural productivity and multiplying farming activities. This improvement provides magnificent increases in the production of goods for export. At this point, free zones, which are established for the purpose of increasing export, can be an important vehicle at reaching the economics targets for the GAP region.

Capparis ovata Desf. var. palaestina Zoh. (kebere) ve Capparis spinosa L. var. spinosa bitkileri GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi) bölgesinde doğal yayılış gösteren ve ihracatı yapılan önemli bitkilerdendir. Bu çalışmada, kebere bitkisinin kimler tarafından toplandığı, toplanma biçimi ve ülkemizdeki ihracat miktarlarının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bu çalışma ile bitkinin doğadaki son populasyon durumu tespit edilmiş ve çözüm önerileri getirilmiştir. Bu araştırma, 2003- 2004 yılları arasında bitkinin en yoğun toplandığı GAP bölgesi sınırları içerisinde yapılmış ve bu işle uğraşan kişiler, fabrikalar ve firmalar arasında aracılık yapan birçok kişi ve kuruluşlarla görüşülerek veriler ortaya konmuştur. Çalışmalar sonucunda, başta ABD olmak üzere, İspanya ve diğer Avrupa ülkeleri, Ortadoğu ve Uzakdoğu ülkelerine yıllık ortalama 3.000 ton işlenmemiş ve 3.500 ton işlenmiş kebere bitkisinin çiçek tomurcukları ve meyvelerinin ihraç edildiği tespit edilmiştir. Bu çalışmada bitkinin arazide nasıl toplandığı, fabrikada nasıl işlendiği ve tomurcuk ile meyvelerinin paketlenme basamakları da fotoğraflarla verilmiştir. Capparis ovata Desf. var. palaestina Zoh. and Capparis spinosa L. var. spinosa are one of the important plants which are naturally widespread in GAP (Southeast Anatolia Project) region and exported. In this study, it is aimed at revealing by whom and how 'capper' plant is gathered and the amount of its exportation in our country. With this study plant's last population condition in nature is fixed and solutions are suggested. This research is carried out between the years 2003 and 2004 within the boundaries of GAP region where the plant is immensely gathered, and data is presented by discussing with the people who are engaged in gathering the plant, and with many people and organizations who mediate between factories and firms. As a result of this research, it is revealed that approximately 3000 tons raw and 3500 tons treated 'capper' flower buds and fruits are exported most of all to the USA, and to Spain and other European countries, Middle East and Far East countries. In this study, it is also given the images of how 'capper' plant is gathered, how it is processed, and the steps for packing of buds and fruit.

"GAP' in Şanlıurfa ili sosyo-ekonomik coğrafyasına etkileri" bu çalışmanın konu sudur. Şanlıurfa ili, bünyesinde geçmişten günümüze gerek İslamiyet öncesine gerekse İslamiyet sonrasına ait değişik uygarlıkların izlerini taşıyan ender illerimizden birisidir. Araştırma sahasında, "yan kurak" iklim tipi hakimdir. Buna göre, Merkez İlçe' de ortalama sıcaklık 18,3°C, ortalama yağış 461,1 mm, hakim rüzgar yönü ise Kuzey ve Batı yönlü olarak tespit edilmiştir. Araştırma sahasında, mesozoik, tersier ve kuaterner yaşlı formasyonlar yer almak tadır. Bu formasyonlarda hakim litolojiyi kalkerler oluşturur. İnceleme sahasında en önemli jeomorfolojik birimleri ova ve plato sahaları ile dağlık sahalar oluşturmaktadır. Bu birimlerin oluşum ve gelişimlerinde ise Fırat nehri nin etkileri görülmektedir. Araştırma sahasında, tarım (%72,8), hizmet (%20,8), sanayi (%3,5) ve inşaat sek törleri (%2,9) önemli ekonomik faaliyet kollandır. GAP'm devreye girmeye başlaması ile birlikte adı geçen sektörlerde dikkati çekecek bir şekilde gelişme ve değişmeler gö rülmüştür. Bu gelişmelerden; tarım faaliyetlerinde eskiden tahıl tarımına ait ürünler büyük paya sahip iken, bugün en fazla yetiştirilen tarım ürünleri, pamuk ve antepfıstığı olmuştur. Hayvancılık faaliyetinde son zamanlarda modern hayvancılığın gelişmesi ile de büyükbaş hayvancılık daha fazla dikkat çekici hale gelmiştir. Sanayi faaliyetlerinde ise, son zamanlarda tekstil ve tarıma dayalı sanayi kolları hızla gelişme göstermektedir. Şanlıurfa ilinde, nüfus artış hızının Türkiye ortalamasından fazla olması nedeniyle toplam nüfus 2000 yılında 1 443 422'ye ulaşmıştır. 1995 yılma kadarki dönemde il dı şına göç olurken, GAP'ın devreye girmesi ile, dışardan il sınırlan içersine göç ön plana geçmiştir. Aynca, "kentten köye göç" olayında da önemli artışlar söz konusudur. Araştırma sahasında yaşayan nüfusun etnik yapısını Araplar, Türkler ve Kürtler oluşturmaktadır. Başlıca konuşulan diller; Arapça, Türkçe ve Kürtçe'dir. Çalışma sahasındaki en önemli problemlerin başında: Aşiretçilik, toprak ağalığı ve şeyhlik gelmekte ve toplumsal değişimin önündeki en ciddi engelleri oluşturmakta dır. Bir başka sorun ise, sahadaki toprak problemleri olup, başlıcaları; tuzluluk, erozyon ve yanlış arazi kullanımıdır., The subject of this study is "The effects of the Northeastern Anatolia Project (GAP) on the socio-economic geography of Şanlıurfa". The Şanlıurfa Region is one of the rare regions having imprints of the civilizations before and after the conversion to Islam. It has found out that the area within the borders of Şanlıurfa Region has mainly "semi-dry climate". So the average heat in the central village is 1 8,3°C, the annual rain fall 461,1 mm and the wind blows mostly from west and north. In the area of investigation mesozoik, tersier, quaterner and older formations found. The dominant lytology in these formations are formed by limestone. The main jeomorphological units consist of valley, plateau and mountainous re gions in the study area. In the area, the main economical activities are agriculture (72,8%), service (20,8%), industry (3,5%) and construction (2,9%). With the inauguration of the GAP, the mentioned economical branches underwent significant improvisation and changes. Among there changes are: While in the past the larger amount of the production con- visted of wheat, to day it is cotton and pistachio. In the animal farming section recently with the improvement in intensive rearing, farming of cattle has become more signifi cant. In the industrial section, recently textile and industrial branches depending on ag riculture have shown a fast growth. Due to the fast population-increase over the average in Turkey in Şanlıurfa, the to tal population has reached 1 443 422 in the year 2000. Migration was out of the region untill 1995, with the opening of GAP, this has reversed. Furthermore, there are signifi cant increases in "the migration from city to the villages. The ethnic structure of the area in question consists of Arabs, Turks, and Kurds. The main languages spoken are, Arabic, Turkish, and Rurdic. Among the leading major problems in the area of investigation are tribalism, par tial, feudalism, and sheikhs, hindering social changes as well. Another problem is related to the soil in the mentioned area. The major ones are salinity, erosion and misuse of the soil.

76

ÖZET Ülke coğrafyasında dengeli bir gelişme sağlanması hedefi, ülke ekonomisi için hedef alman yüksek bir kalkınma hızı kadar önemlidir. Doğal ve toplumsal kaynakların mekan üzerinde dağılımı mutlak anlamda eşitlik arz etmediğinden, gelişme de mutlak anlamda dengeli bir süreçten geçmemektedir. Ekonomik ve sosyal gelişme zaman ve mekan bakımından farklılık göstermektedir. Ülkeler arasında `azgelişmiş`, `gelişmekte olan`, `gelişmiş` gibi tanımlamalarla nitelenen gelişmişlik farkları, ülkelerin farklı yörelerinde de ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, bölgeler arası dengesizliğin tarihsel süreç içerisinde nasıl ortaya çıktığı, ne gibi sakıncalar yarattığı üzerinde durulmuş, Fransa ve Türkiye deneyiminden de yararlanarak bölgesel dengesizliklerin giderilmesinde ne gibi politikalar ortaya konulduğu ele alınmıştır. Türkiye'de uygulanan bölgesel kalkınma projeleri tanıtılmaya çalışılmış, uygulanmakta olan en önemli bölgesel kalkınma projelerinden biri olan GAP üzerinde durularak, GAP'ın bölgenin sosyo ekonomik yapısında yaratacağı etkiler analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, ilk olarak, bölgesel farklılıkların ortaya çıkışı ve gelişimi, ele alınmıştır. Kalkınma süreci içerisine giren bölgelerle diğer bölgeler arasında yaşanan olumlu ve olumsuz etkiler, gelişmeyi sağlayıcı ve gelişmeyi durdurucu etkiler olmak üzere iki başlık halinde incelenmiştir. Kutuplaşma veya mekana göre dengesiz gelişmenin doğal bir sonucu olarak, geri kalmış ve aşın kalabalıklaşmış bölgelerde ne gibi sorunların ortaya çıktığı ele alınmıştır. İkinci bölümde, bölgesel planlamanın doğuşu, gelişimi ve çeşitleri üzerinde durularak, ulusal planların bölgeselleştirilmesine yönelik planlamaya örnek olarak Fransa deneyimi, özel sorunları çözmeye yönelik planlamaya örnek olarak da Türkiye deneyimi ele alınmıştır. Bölgeler arası gelişmişlik farklarım azaltmada bölgesel planlamadan nasıl yararlanıldığı bu iki ülke deneyimi ile analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümü, Güneydoğu Anadolu projesine ayrılmıştır. Bu bölümde, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin geri kalmışlığının tarihsel gelişimi ele alınmış, sosyo ekonomik gelişmişlik göstergelerinden yararlanılarak, bölgenin diğer bölgelerle karşılaştırılması yapılmıştır. GAP çerçevesinde, bölgesel planlama gereği üzerinde durularak proje tanıtılmaya çalışılmış, günümüze kadar kat edilen aşamalar belirtilmiştir. GAP'ın kısa ve uzun dönemli etkileri üzerinde durulmuş, GAP'm ekonomik analizi yapılarak, bölgenin sosyo ekonomik yapısı üzerinde doğuracağı etkiler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Son olarak GAP'm başarısını artıracak etmenler üzerinde durulmuş ve GAP'a yönelik öneriler getirilmiştir. II SUMMARY Achievement of an equal development across the country is as important as a higher economic development in the country. Since there is not a perfect equality in the distribution of natural and social resources on the territory, development does not follows an equitable course. Economic and social development illustrates differences in terms of space and time. The different categories of development among nations as `underdeveloped`, `developing` and `developed` are also valid for different regions of a country. The study, dwelling upon how regional imbalances arise and what kinds of inconveniences they produce in the course of time, contemplates on the policies which France and Turkey have adopted for handling regional imbalances. The regional policies which Turkey has adopted were introduced, and focusing on the SAP, Southeastern Anatolian Project as one of the most important of the regional development projects, its likely effects on the socioeconomic development of the region were analyzed. The study consisted of three parts. In the first part, the rise and exacerbation of regional differences were evaluated. The conditions, whether encourages or discourages regional development, were examined under two sections: the positive effects that contribute to the development and the negative effects that paralyze development. What kinds of problems arise in underdeveloped or crowded regions, as a natural result of polarization or unbalanced development, were considered. In the second part, the rise, development and varieties of regional planning were determined. The French and Turkish cases, the former as an instance of the regionalization of national planning and the latter one as a planning for coping with specific questions, were taken into account. How regional planning is made use of in diminishing regional differences was analyzed via the mentioned countries. The third part of the study was devoted to the Southeastern Anatolian Project. In this part, the course of the underdevelopment of the Southeastern Anatolian region was considered; resorting to the indicators for socioeconomic development, it was compared with other regions. Emphasizing the necessity of a regional planning, the SAP was introduced and the stages of the project were determined. The short and long term effects of the SAP were evaluated and analyzing economic position of the SAP, its potential effects on the socioeconomic structure of the region were put forward. Finally, the factors that will increase of SAP's successful! vere examined and proposed to SAP. 356

ÖZET Cumhuriyet tarihimizin en büyük projesi olan GAP, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde `Ekonomik Bir Devrim ve Toplumsal Değişme Yaratma` çabasıdır. Bu çalışmamızda GAP'ın bölgede ve ülkemizde meydana getireceği Sosyo-Ekonomik Değişmeler 5 bölüm altında incelenmektedir. Birinci bölümde Güneydoğu Anadolu projesine genel bir bakış yapılmakta, GAP'ın anlamı-ekonomik hedefleri-büyüklüğü ve bölgenin mevcut problemleri incelenmektedir. İkinci bölümde Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Toplumsal ve Feodal yapısı incelenmekte, feodal yapının çözülme yolları irdelenmektedir. Üçüncü bölümde bölgede GAP'la birlikte meydana gelecek Sosyo- Kültürel Değişmeler ve boyutları incelenmektedir. Dördüncü bölümde kalkınmaya yönelik alınabilecek Sosyal ve Ekonomik önlemler tartışılmaktadır. Çalışmanın beşinci bölümünde ise Türkiye' de bölgeler arası ekonomik dengesizlikler, bu dengesizliklere örnek sosyal ve ekonomik göstergeler büyüteç altına alınmaktadır. Tez içeriğinde yer alan konuların anlaşılırlığı çalışmamızın son bölümünde yer alan TABLOLAR kısmıyla desteklenmiştir. Çalışma konumuz hakkında verimli ve yeterli bilgiler verdiğimiz inancıyla... ABSTRACT GAP; the largest project of South Eastern Anatolian Region, is an effort to create an economic revolution and social change. In this work, these social and economic changes which will be created by the GAP, in our country and the region have been studied under the 5 sections. In the first section; this South Eastern Anatolian region project is generally viewed; the meaning of GAP it's economic targets, its site and region's existing problems have been studied. In the second section; South Eastern Anatolian region's social and feudal system has been studied and also the ways to dissolve this system have been analysed. In the third section; Socio-cultural changes and its dimension which will happen because of the GAP project in the region have been studied. In the fourth section; The social and economic necessities the to development have been discussed. In the fifth section of our study; The economic imparaties between the regions of Turkey and Examples of social and economic indicators of these imparaties have been put under the magnifier. The subjects of the thesis were further explained at the last section with the tables.With the belief, that we presented sufficient and satisfying information of the subject matter. 118

insanlığın varoluşundan bugüne kadar Dünya üzerinde çok sayıda bayındırlık projesinin hayata geçirildiğine tanık olmaktayız. Tarihsel süreç içerisinde basitten karmaşığa doğru bir gidiş eğilimi sergileyen bu projeler ile ilgili olarak çeşitli çevreler tarafından yapılan sınıflandırmalar arasında Türkiye Cumhuriyeti tarafından gerçekleştirilmesine devam edilen Güneydoğu Anadolu Projesi, daima seçkin bir yere sahip olmuştur. Güneydoğu Anadolu Projesi'ni diğer projeler arasında ayrıcalıklı bir konuma yükselten unsurlar arasında; iktisadi açıdan yaratacağı büyük üretim kapasitesi artışının yanı sıra, gerek ülke, gerekse bölgesel bazda sosyal açıdan son derece önemli değişim ve dönüşümlere yol açacak olması başta gelmektedir. Çalışmamızda; 2000'li yıllara adım atmaya hazırlandığımız bu dönemde, Türkiye'nin uğrunda çok büyük fedakarlıklara katlandığı ve adeta tüm umutlarını bağladığı Güneydoğu Anadolu Projesi'nin geldiği son durumun incelenmesini ve bu doğrultuda birtakım sonuçlar ortaya koymayı amaçlamaktayız. Projeyi tarihsel gelişim süreci içerisinde ele alarak günümüze kadar incelemek ve günümüzde gelinen aşamayı ortaya koyarak gelecekte yapılması öngörülen hususlara değinmenin, amacımıza ulaşmada en isabetli metot olduğunu düşünüyoruz. Man had produced many projects of public works since his existance on the world. Southern - east Anatolian Project, which is build by Turkey, has got a very distinguished place among the classifications made by various grups of people about these projects that shows a trend goes from simple to complex. Among the facts which makes Southern - east Anatolian Project distinguished from others is the great changes it will cause in the social lives of both the South - east Anatolian Region and the whole country; besides the enormous increase the project will provide in the amounts of production when it's considered from the view of economics. In our study, we intend to put forward the level where Southern - east Anatolian Project has come and make some statements about the project that Turkey has sacrificed most of her sources and relied on her hopes, in this period which we are taking the necessary preucations just before the year 2000. We consider that the best method for reaching our goal is to study the historical progress of the project from the beginning, put forward the level which the project has reached today and foresee the cases should be done in future for the sake of the project.

ÖZET Güneydoğu Anadolu Projesi Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Şanlıurfa, Sımak ve Siirt illerini kapsayan GAP alanı 74.000 km2 bir yeri işgal etmektedir. Dicle ve Fırat Nehirleri üzerinde sulama ve hidroelektrik üretimine yönelik 13 büyük proje (7'si Aşağı Fırat Havzası, 6'sı Dicle Havzası) alanı havzalarında 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve sulama şebekeleri öngörülmektedir. Bu Projeler; FIRAT HAVZASI PROJELERİ DİCLE HAVZASI PROJELERİ 1- Aşağı Fırat Projesi 1- Dicle Kralkızı Projesi 2- Karakaya Projesi 2- Batman Projesi 3- Sınır Fırat Projesi 3- Batman - Silvan Projesi 4- Suruç Baziki Projesi 4- Garzan Projesi 5- Adıyaman Kahta Projesi 5- llısu Projesi 6- Adıyaman-Göksu-Araban Projesi 6- Cizre Projesi 7- Gaziantep Projesi Bütün bu alt projelerin gerçekleşmesiyle bölgede yılda 26,217 Gwh / yıl enerji üretilmesi ve 1.656.627 ha alanın sulanması beklenmektedir. Bölgede Ekim 1997 tarihi itibariyle projelerin bir kısmının tamamlanmasıyla Fırat ve Dicle Havzalarında Sulamaya açılan 1.540.800 dönüme ulaşmıştır. Enerji de ise Karakaya ve Atatürk Barajında 15 Eylül 1997 tarihi itibariyle toplam 120.344.522.000 kilovat saat enerji üretim gerçekleşmiştir. Toplam proje maliyeti 32 milyar dolar olarak tahmin edilen proje için 1997 yılı itibariyle 12.6 milyar dolar harcanmıştır. Gerek ülkemizde, gerekse gelişmekte olan diğer ülkelerde, bugüne kadar girişilen en kapsamlı entegre bölgesel kalkınma projesi olan GAP'ın asıl hedefi, Bölge ile Türkiye'nin gelişmiş yöreleri arasındaki eşitsizlikleri gidererek bölgedeki insanların yaşam seviyesini yükseltmektir.II Bu projenin bölgeye büyük ölçüde faydaları gözle görülür hale gelmiştir. Eğitim, Sağlık, Altyapı Sanayi yönünden ilerlemeler olmuş, yani Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Sitelerinin yapılması programa alınmıştır. Hemen hemen projenin ufak tefek arazilerin baraj suları altında kalmasının dışında fazla bir zararı olmamış, yalnız sulu tarıma geçilmesi nedeniyle bazı hastalık türlerinin ortaya çıkması beklenmektedir. Bunun içinde Dicle Üniversitesi GAP Araştırma ve Uygulama Merkezi yıllardır bir çalışma başlatmıştır. GAP'la önem kazanacak hastalıklar olarak şunları sıralayabiliriz. Enterit, Hepatit, Tifo, Dizanteri, Tüberküloz, Sıtma, Şİstosomiasis, Leşmaniasis ve diğer paraziter hastalıklar. Bu hastalıklar da Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi ile GAP'ın merkezi olan Şanlıurfa'da bulunan Harran Üniversitesi Tıp Fakültelerinin çalışmaları ile bu tür hastalıkların yayılmaması için çaba sarf edeceklerini tüm bölge halkı tarafından bilinmesi gerekmektedir. Sonuç olarak, Türkiye Cumhuriyeti'nin en büyük yatırımlarından bir olan Güneydoğu Anadolu Projesinin yöre halkının yaşam düzeyi ve refahını yükselteceğini ve Projeler tamamlanınca bölgenin Turizm ve Sanayi, alanında da ülkenin gelişmiş bölgeleri arasında yer alacağı ve Türkiye'ye büyük faydalar kazandıracağını şimdiden söylememiz yanlış olmayacaktır. Ill SUMMARY The Southeastern Anatolian Project comprises Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep. Kilis, Mardin, Şanlıurfa, Sımak and Siirt provinces and has an area of 74.000 km2. At present 13 big projects, seven of which are in lower Euphrates region the others are in Tigris region, are being built on the rivers Euphrates and Tigris and also 22 dams and 19 hydroelectric and irrigating Plants have been planned to be built on these rivers. The projects of Euphrates Region The projects of Tigris River 1-The Lower Euphrates Region 1 -Dicle Kralkızı Project 2-Karakaya Project 2-Batman project 3-The Boundary Euphrates Project 3-Batman-Silvan Project 4-Suruç Baziki Project 4-Garzan Project 5-Adıyaman Kahta Project 5-llisu Project 6-Adıyaman-Göksu-Araban Project 6-Cizre Project 7-Gaziantep Project It is estimated that after completion the projects above an area of 1.656.627 hectare will be irrigated and 26.127 kilowatt electrical energy will be generated. The irrigated land has reached to an amount of 1.540.800 hectares in Tigris and Euphrates Regions since October 1 977. Karakaya and Atatürk dams have totally generated 120.344.522.000 kilowatt electrical energy since 15th of October 1977. Since 1977 12.6 billion dollars have been spent for the project, and total cost will be 32 billion dollars. It is one of the greatest integrated project, either in Turkey or among underdeveloped countries, and purpose of developing that project is to improve the living standards of people who live in this area and equalize their standards with the other parts of the country. The project didn't give any harm to the region except for a few small agricultural lands which were covered with water of dam. This projectIV Contribute to the region in many ways, Education, Infrastructure and Sanity will be improved after that project. But due to transition to the irrigation some types of diseases may occur in the region. The expected diseases are: Entreat, Hepatitis, Typhoid fever, Dysentery, Malaria, Tuberculosis, Sistosomiasis Lesmaniasis and the other parasite diseases. To prevent this diseases D.U Research center and Harran University have been researching collectively for years. The people of the region should feel free that the Universities mentioned above will do their best to avoid not to spread these diseases to the region. As a result we can say that the GAP is one of the big investments of Republic of Turkey and when it is completed it will improve the living standards of the region and the region will be as equal as the other parts of the country in terms of Tourism and industry. 78

SONUÇ VE ÖZET Şanlıurfa, Mardin, Gaziantep, Adıyaman, Diyarbakır, Batman, Sımak ve Siirt illerinin tamamının veya bir kısmının proje alanında yer aldığı Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), 74.000 KM2 büyüklüğünde bir alanı kapsamaktadır. GAP içinde 7'si Fırat Havzasında, 6'sı Dicle Havzasında olmak üzere 13 alt proje bulunmaktadır. Proje alanı havzalarda toplam 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve sulama şebekeleri ön görülmektedir. Bu projeler; FIRAT HAVZASI PROJELERİ DİCLE HAVZASI PROJELERİ 1) Aşağı Fırat Projesi 1) Dicle-Kralkızı Projesi 2) Karakaya Projesi 2) Batman Projesi 3) Sınır Fırat Projesi 3) Batman-Silvan Projesi 4) Suruç-Baziki Projesi 4) Garzan Projesi 5) Adıyaman-Kahta Projesi 5) llısu Projesi 6) Adıyaman-Göksu-Araban Projesi 6) Cizre Projesi 7) Gaziantep Projesi Söz konusu projelerin tamamlanmasıyla 1.7 milyon hektarlık bir alan su lamaya açılacak, 27 milyar kWh elektrik üretimi gerçekleşektir (1995 yılında GAP kapsamında üretilen hidroelektrik enerjisi 16 milyar kWh olmuştur. Bugün 116.800 hektar alan sulamaya açılmış olup, 199.030 hektarlık alan da halen su lamaya hazırlanmaktadır) (17). Toplam proje maliyeti 32 milyar Dolar olarak tahmin edilen GAP için 1 995 yılı itibariyle 12 milyar Dolar yatırılmış bulunmaktadır (17). Gerek Türkiye'de, gerekse gelişmekte olan diğer bütün ülkelerde, bugüne dek girişilen en kapsamlı entegre bölgesel kalkınma projesi olan GAP'ın ana amaç ve hedefi, GAP bölgesi ile Türkiye'nin daha gelişmiş yöreleri arasındaki eşitsizlikleri gidererek çok sayıda bölge insanının yaşam standardını yükseltmektedir. 17) Başbakanlık GAP Bölge Kalkınma idaresi Başkanlığı Nisan 1996 Bülteni. 68Eşitlikçi kalkınma, katılım, yöre halkının yaşam standartlarının iyileştirilmesi gibi insanın refah ve mutluluğunu hedefleyen ve amaçlayan GAP'ın bu amacına ulaşabilmesinin yegane koşulu bölgedeki arazi dağılımındaki dengesizliğin önlenmesidir. Çünkü, istatistikler ve anket sonuçlarında da görüldüğü üzere Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki mülkiyeti dağılımında büyük dengesizlikler bulunmaktadır {işlenen arazilerin %50.5'i çiftçilerin %94'ü tarafından işlenirken, %49.5'i yani diğer yarısı çiftçilerin %6'sının elinde bulunmaktadır. Bölgenin bu mülkiyet düzeni içinde sulanması durumunda devletin yapa cağı trilyonluk yatırımlardan en çok gene toprak ağaları yararlanacaktır. Böyle bir durum bugün hala süregelen aşiret yapısı içinde ancak büyük toprak sa hiplerinin işine gelir. Oysa bölgede sağlanacak gelir artışı, devletin GAP nede niyle yaptığı yatırımlar sayesinde gerçekleşeceğine göre; devletin, bu gelir artışından çok sayıda yurttaşını adil bir biçimde yararlandırması esas olmalıdır. Aksi halde toprak dağılımındaki dengesizlik sulama projelerinin devreye girmesi ile sosyal yapıdaki çelişki ve bölünmeleri daha da keskinleştirip de rinleştirecek ve toplumda yeni huzursuzluk ve sosyal problemlerin ortaya çıkmasına neden olacaktırki bu, GAP'ın amaç ve hedefinin tam tersi bir durum olur. Sonuç olarak, Türkiye'nin gerçekleştirdiği en büyük yatırımlardan biri olan Güneydoğu Anadolu Projesinin yöre halkının yaşam standartlarının iyi leştirilmesine yönelik amaç ve hedefinin kısmen de olsa gerçekleşebilmesi için hiç olmazsa devlete ait arazilerin (Bölgede kültüre elverişli toprakların %60'ı devletindir) (18) topraksız ve az topraklı köylülere dağıtılması gerekir. 18) DA? Rıfat-Bakar Zekai; Kooperatif Dünyası. Mart 1990, Sayı: 228. 69 74

169

[Özet Yok]

98

[Özet Yok]

Bölge illerinde turizm geliştirilmek ve bundan ekonomik olarak faydalanmak isteniliyorsa, bölgede yaşayan herkesi üzerine büyük görevler düşmektedir. Hep birlikte bölgenin tarihi ve kültürel varlıklarına sahip çıkarak gelen yerli ve yabancı turistlere iyi davranarak ve mutlaka bu sektörde eğitimli insangücü ile hizmet vererek bütün sorunların üstesinden gelmek mümkündür.

Makaleye ait öz bulunmamaktadır.&nbsp