Search

Yazd, üç bin yıl önceye dayanan tarihi ile, günümüzde yaklaşık 650 bin insana ev sahipliği yapan, İran'ın merkezinde yer alan bir kenttir. Kendiliğinden hiç bitki örtüsü olmayan bir çölün ortasında, yağışsız, sıcak ve kurak bir iklime sahiptir. Ama mimari özellikleri sayesinde insanlara konforlu mekan sunmuştur. Günümüzde, mimari projeler ve yapı analizlerinde, Badgir ve Merkezi Avlu gibi geleneksel yaklaşımlar dikkate alınmakta olup, bu bağlamda Yazd hem geleneksel hem modern mimari ve yapı tekniklerini bir arada barındıran bir kent olarak karşımıza çıkmaktadır. Sonuç olarak Yazd, `Badgirler kenti` olarak 2017 yılında UNESCO tarafından koruma altına alınmıştır.Sürdürülebilir mimaride asıl mesele, çevresel faktörlerin ve mimari bileşenlerin verimli kullanımıdır. Tarih boyunca insanlar, kendilerini güvende ve rahat hissetmek için çevre ile uyum içinde olan konutlar inşa etmeye çalışmışlardır. Sert doğa koşullarını insanların lehine çeviren, tecrübeye dayalı mimari yapılar hala günümüzde kullanıldığında, yaşam için gerekli olan konforu insanlara sunabilmektedir. Bu bağlamda, coğrafya ve hava koşullarının doğrudan konut oluşumlarını etkilediği bilinmektedir.Geleneksel yapı tekniklerini yakından incelemek, mimarlık alanında her geçen gün daha fazla savunulan, doğa dostu yerleşim planları ve sürdürülebilirlik ilkeleri için önem arz etmektedir.Bu araştırma 5 (beş) bölümden oluşup; giriş bölümünden sonra, Yazd`in genel özelliklerini, yerleşim özelliklerini, sürdürülebilir mimari kavramı çerçevesinde mimari birimlerini, plan tipolojilerini, geometrik özelliklerini ve yapısal detaylarını ve literatürde var olan sayısal analizleri kullanarak mimari detayların çalışma şekli ve bu detayların verimliliğini etkileyen faktörleri araştırmaktadır. Ayrıca Yazd kenti iklimsel tasarım, yenilenebilir enerji kullanımı, su tüketimi, atık azaltılması ve sürdürülebilir yapı malzemelerinin kullanımı gibi çevresel sürdürülebilirlik faktörleri açısından analiz edilmiştir. The city of Yazd which has 650 thousand population, with history of three thousand years old is a city in the center of Iran. It is located in the middle of a desert with no vegetation, and it has a warm, dry and non-rainy climate, but due to its architectural features, it has managed to offer people a comfortable place. nowadays, traditional architectural elements such as BADGİR, KHİSHKHAN and Central Courtyard are taken into consideration in architectural projects and building analysis. Thus, the city of Yazd is a city that combines both traditional and modern architecture and building techniques. Consequently, Yazd was protected by UNESCO in 2017 as the `city of BADGİR`.Throughout history, the traditional architectural structures that turn harsh natural conditions in favor of people can still offer the comfort required for life when used today. It is important to examine such traditional building techniques closely, to plan for green and sustainable nature.in This research which consists of 5 chapters, after the introduction, the general characteristics of the Yazd , the characteristics of the settlement, the architectural units within the framework of the concept of sustainable architecture, the plan typologies, the geometric properties and structural details, and the numerical analysis ofarchitectural details, and factors effecting architectural details and efficiency of these details are analysed. 125

Kubbeli konut yapıları yüzyıllardır farklı coğrafyalarda değişik kültürler tarafından birbirinden farklı malzeme ve tekniklerle inşa edildiği anlaşılmaktadır. Bu yapıların tercih edilmesindeki önemli faktörler, çevrede var olan malzeme ile hızlı inşa edilmesi, sürdürülebilir ve ekonomik olmasıdır. Bu yapılar genel itibariyle geçici konut ve barınak ihtiyacını karşılaması için adeta çadır işlevi gören bir yapı kültürü durumundadır. Bu araştırma çerçevesinde farklı bölgelerde, Akdeniz, Ege ve Ortadoğu'daki ülkelerdeki kubbeli konut yapıları üzerine bilimsel çalışmalar olduğu görülmektedir. Fakat günümüze ulaşan ancak kullanılmadıkları için boş ve bakımsız kalan Harran kubbeli konutların, yeterli sayıda bilimsel çalışmaya konu olmadığı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda Türkiye sınırları içerisinde kubbeli konut yapısı olarak tek mimari örneği temsil eden Şanlıurfa Harran Bölgesi'ndeki evlerin yapısal özellikleri incelenmiş ve yapılarda meydana gelen hasarlar ve bozulmalar tespit edilmiştir. Tezin birinci bölümünde, ilgili konunun literatür özeti, amacı ve hipotez kısımları yer almaktadır.Tezin ikinci bölümünde, Dünya üzerinde var olan kubbeli konutların tarihsel gelişimi ve Farklı bölgelerdeki, özellikle Mezopotamya, İran, Ortadoğu, Akdeniz ve Ege ile Türkiye sınırları içerisinde tek mimari yapı örneği olan Harran'daki kubbeli konutların ortaya çıkmasına neden olan etkenler, iklim, yapı ve yaşam kültürü ile yerel malzeme ve doğal çevre faktörleri incelenmiştir.Tezin üçüncü bölümünde, asıl çalışma konusunu oluşturan Harran Bölgesinin coğrafik konumu ve iklim özellikleri, sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı ile tarihi ve mimari özellikleri incelenmiştir.Tezin dördüncü bölümünde, Harran'daki kubbeli yapıların, kentsel ve mimari yapısı, yapı elemanları, malzeme özellikleri ve yapım teknikleri ve bu yapılarda meydana gelen hasar ve bozulmalarım tespiti yapılmıştır.Tezin sonuç kısmında, bölgedeki kubbeli yapıların yapısal özellikleri, hasar ve bozulma tespitleri derlenmiş ve öneriler açıklanmıştır. Böylece bölgede yok edilme tehlikesi ile karşı karşıya kalan, kültürel miras değeri taşıyan Harran kubbeli konutların korunmasına katkıda sağlayarak varlığını devam ettirmesi amaçlanmıştır. It is understood that, the domed house buildings have been constructed with different materials and technic in different culture and geography for many centuries. Important factor of choosing of these structures are to be built fast with existing materials which are available environment, sustainable and economical. In generally these building types meet a needs for housing and shelter. In fact dome houses which is a construction culture function as a tent.This scope of study, it is understood that there are scientific study on vernacular domed houses in different region, Mediterranean, Aegean and Middle East countries. However, there isn't enough study about used to empty and poorly the remaining of Harran's vernacular domed houses. The domed structure housing within the borders of Turkey, representing the only example of architecture of the buildings in Şanlıurfa Harran region. In this context, the domed houses were examined about structural features and identified damage and deterioration which is occurred in the structure.In the first part of thesis, literature summary of the issues, purpose and hypothesis parts situated.In the second part of thesis, historical evolution of the traditional domed housing has been studied around the world. Also, in different locations especially in Mesopotamia, Iran, the Middle East, the Mediterranean and Aegean countries and Turkey within the boundaries of the factors that led to the emergence of a dome in Harran. It is the only example of architecture housing architecture and structure features, the climate, culture of life and the natural environment factors were examined with local materials. In the third part of thesis, geographical location and climatic characteristics of the region social-economic and cultural structure, history and architectural features of Harran were examined.In the fourth part of thesis, urban and architectural design, building elements, materials and construction techniques and features have been made to identify damage and deterioration that occurred in Harran's domed structure. The result of the thesis, damage and deterioration compiled, and explained suggestions. Thus, faced with the danger of destruction in the region, providing continued presence is intended to contribute to the protection of cultural heritage value Harran dome bearing housing. 129