Search

Yaşam ve ölüm ikilemi, insanoğlunun üzerinde en çok durduğu ve varoluşsal anlamda yaşadığı birçok sorunun temelini oluşturan en önemli konularındandır. Felsefe tarihi boyunca bu ikilem üzerine birçok düşünür farklı bakış açılarıyla konuyu ele almış ve görüşlerini belirtmişlerdir. Bu çalışmada; Tanrı, inanç, evren, doğa, yaşam, ölüm, mutluluk, keder, sağlık, hastalık gibi insan yaşamında sorgulanagelmiş konulara dair tartışmalar üzerine varoluşsal anlamda çözüm önerileri sunmak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Tanrı, evren, doğa ve insanı merkeze alan Stoa felsefesinin önemli isimlerinden Seneca özelinde konu ele alınmış ve Seneca’nın bilgelik anlayışı üzerinden yaşam-ölüm ikilemine bir çözüm önerisi sunulmuştur. Seneca’da Yaşam-Ölüm İkilemi ve Bilgelik Anlayışı adlı bu çalışmanın amacı, tarih boyunca Tanrı, evren, doğa, yaşam ve ölüm gibi kavramlar karşısında bireylerin ve toplumların içine düştüğü yaşam-ölüm ikilemini ortaya koymak ve bu ikilemin kişide sebep olduğu psikolojik sorunlara Seneca’nın bilgelik anlayışı üzerinden bir çözüm önerisi sunmaktır. The dilemma of life and death is one of the most significant issues that human beings overwhelmingly focus on and that forms the basis of many existential problems they face. This dilemma is also an issue that many thinkers have tackled with and, thereby, offered solutions from different perspectives throughout the history of philosophy. In this study, it is aimed to suggest some solutions from the existential perspective for the discussions including the issues of human life such as God, faith, universe, nature, life, death, happiness, grief, health, illness, etc. In line with the purpose in question, the subject of in quiry is specifically limited to Seneca, who is among the leading names of Stoic philosophy, which centers God, universe, nature and human beings, and, thus, a solution is proposed to the dilemma of life and death through Seneca’s understanding of wisdom. The aim of this study entitled “The Dilemma of Life and Death and Understanding of Wisdom for Seneca”, is to offer a solution proposal for the psychological problems based on Seneca’s understanding of wisdom, which not only the societies but also individuals face throughout the history, that are caused by the dilemma of life and death, and are discussed by using the concepts of ‘God’, ‘universe’, ‘nature’, ‘life’ and ‘death’.

Bu çalışma Seneca’nın özgürlük kavramına dair fikirlerini, Antik Yunan ve Roma felsefesi temelinde incelemeyi amaçlamaktadır. Bu inceleme yapılırken, öncelikle Antik Yunan Uygarlığının özgür yurttaş ve köle ayrımındaki toplum yapısı, beraberinde ise Roma’nın politik ve kültürel yapısı ele alınmıştır. Bu bağlamda araştırmanın ilk kısmının odağında, Antik Yunan’ın söz konusu politik ve kültürel yapısı Platon ve Aristoteles’in özgürlük anlayışlarından yola çıkarak açıklanırken akabinde, Roma toplumunun özgürlük anlayışı Stoa felsefesinin önderliğinde incelenmiştir. Böylelikle Seneca’nın, Stoa öğretisinde hakim olan determinizm çizgisinde özgürlüğe nasıl alan açtığı araştırılmış ve belirlenen bu özgürlüğün günümüz dünyasındaki yerinin imkânı değerlendirilirmiştir. This study aims to examine Seneca's ideas on the concept of freedom on the basis of ancient Greek and Roman philosophy. In this study, first of all, the social structure of Ancient Greek Civilization in the distinction of free citizen and slaves and the political and cultural structure of Rome are examined. In this context, in the focus of the first part of the research, while the political and cultural structure of Ancient Greece is explained from the understanding of freedom of Plato and Aristotle, the understanding of freedom of Roman society was examined under the leadership of Stoa philosophy. Thus, how Seneca opened the space for freedom along the line of determinism prevailing in the doctrine of Stoa was investigated and the possibility of the place of this freedom in today's world was evaluated.

Günümüzde ekolojik etik alanında tartışmalar yürütülürken en sık bahsi geçen dönemlerden biri doğa filozoflarının yaşadığı Antik Çağ dönemidir. Bununla birlikte Helenistik dönemin kurucu felsefelerinden biri olan Stoacılık da ekolojik etikteki tartışmalar açısından oldukça önemli kaynaklar sunabilir. Bu bağlamda en önemli isimlerden biri ise kuşkusuz Seneca’dır. Seneca’nın erdem tanımı, erdem ile mutluluk arasında kurduğu bağıntı ve bilgelik kuramı, erdemin kuruluşunun doğayla ilişkisini ortaya koyması açısından hem bir yaşam felsefesini hem de ekolojik nitelikte bir etiği duyurur. Filozofun erdem ve bilgeliği, dolaysız biçimde doğaya ilişkin bir bilgi ve doğaya uyum ile açıklaması, güncel bazı ekolojik ilkeler üzerine düşünürken oldukça yararlı sonuçlara varmamıza neden olabilir. Sözgelimi bireysel varoluşumuzun ve toplumsal varoluşumuzun ontolojik bir temeli olması ve bunları ancak doğaya uygun biçimde gerçekleştirdiğimizde erdemli olabileceğimiz tezi, aynı zamanda Seneca’nın kendinden önceki –özellikle de Platon ve Aristoteles gibi- filozofların doğa felsefelerine dönük bir eleştirisi olarak yorumlanması açısından da özgün bir yere sahiptir. Öyleyse erdem, bilgelik, bireysellik ve mutluluk kavramları üzerinden yürütülen bir doğa felsefesinin ekolojik etik açıdan güncel katkılar sunması tartışmanın derinleştirilmesi açısından da önemli gözükmektedir. Ancient time, in which philosophers of nature lived, is the most mentioned era when the discussions in the field of ecological ethics are developed today. However, Stoicism, one of the founders of Hellenistic period, may serve quite important sources in terms of discussions in the field of ecological ethics. In this end, one of the most important names is surely Seneca. Seneca’s definition of virtue, his connection between virtue and happiness and his theory of wisdom present an ethics of both life philosophy in terms of the relation of virtue and nature and ecological aspect. It may end in fruitful solutions when the philosopher’s explanation of virtue and wisdom in connection with nature is analysed on behalf of some current ecological principles. In other words, the thesis that both individual existence and social existence have an ontological foundation and virtue is gained when someone realise all of them only in accordance with nature has an unique place in terms of interpreting philosophers’ – before Seneca, especially Plato and Aristotle- criticism on philosophy of nature. In conclusion, it is important that a philosophy of nature developed by the terms such as virtue, wisdom, individuality and happiness may contribute the discussions of current ecological ethics.

Bu çalışma Seneca'nın özgürlük kavramına dair fikirlerini, Antik Yunan ve Roma felsefesi temelinde incelemeyi amaçlamaktadır. Bu inceleme yapılırken, öncelikle Antik Yunan Uygarlığının özgür yurttaş ve köle ayrımındaki toplum yapısı, beraberinde ise Roma'nın politik ve kültürel yapısı ele alınmıştır. Bu bağlamda araştırmanın ilk kısmının odağında, Antik Yunan'ın söz konusu politik ve kültürel yapısı Platon ve Aristoteles'in özgürlük anlayışlarından yola çıkarak açıklanırken akabinde, Roma toplumunun özgürlük anlayışı Stoa felsefesinin önderliğinde incelenmiştir. Böylelikle Seneca'nın, Stoa öğretisinde hakim olan determinizm çizgisinde özgürlüğe nasıl alan açtığı araştırılmış ve belirlenen bu özgürlüğün günümüz dünyasındaki yerinin imkânı değerlendirilirmiştir. This study aims to examine Seneca's ideas on the concept of freedom on the basis of ancient Greek and Roman philosophy. In this study, first of all, the social structure of Ancient Greek Civilization in the distinction of free citizen and slaves and the political and cultural structure of Rome are examined. In this context, in the focus of the first part of the research, while the political and cultural structure of Ancient Greece is explained from the understanding of freedom of Plato and Aristotle, the understanding of freedom of Roman society was examined under the leadership of Stoa philosophy. Thus, how Seneca opened the space for freedom along the line of determinism prevailing in the doctrine of Stoa was investigated and the possibility of the place of this freedom in today's world was evaluated. 117

Bu çalışma,Stoa felsefesinin ölüm anlayışını ve bu ölüm anlayışının felsefe tarihindeki yerini ve önemini belirlemek için hazırlanmıştır.Araştırmanın asıl amacı yaşamın bir diğer yüzü olan ölüm düşüncesini kavramak,Stoa felsefesi içerisindeki önemini ele almak böylece ölümün kötü bir olgu olmadığını, ölüm korkusunun anlamsızlığını ortaya koymaktır. Bunun yanı sıra Stoacı ölüm fikrinin oluşmasında etkili olan filozofların düşünceleri ortaya konulup, Stoacı ölüm anlayışının düşünce tarihinde bıraktığı izler açıklığa kavuşturulmaya çalışılacaktır.Tezimizin birinci bölümünde,Stoa felsefesinde ölüm anlayışınaetki eden düşünceleri, ikinci bölümde son dönem Stoa filozofları; Cicero(İÖ. 106-43)Annaeus Seneca (İÖ. 3-65), Epiktetos (İS. 50-130)ölüm felsefeleri üçüncü bölümde ise genel olarak son dönem Stoa felsefesinde ölüme bakış üzerinde çalışılacaktır.Anahtar Kelimeler:Stoa, Ölüm, Cicero, Seneca, Epiktetos, Thisstudy has beenpreparedtoindicatetheunderstanding of deathanditsplaceandimportance in thehistory of philosophy. The main aim of theresearch is tocomprehendthethought of deathwhich is anotherside of life andtotakeitsimportancewithinthephilosophy of stoa, thustorevealthatdeath is not a badphenomenonandthatthefear of death is meaningless. Inaddition, thethoughts of thephilosopherswhoareinfluential in thecreation of theStoicdeath idea will be presentedandthetraces of theStoicdeathconceptwill be triedto be clarified. Inthefirstpart of thisthesis, thethoughtswhichinfluencestheunderstanding of death in Stoa philosophy, İn thesecondpart, thedeathphilosophy of thelastperiodStoicphilosophersCicero (BC 106-43) Annaeus Seneca (BC 3-65), Epiktetos(OS. 50-130), and in thethirdchapter, theunderstanfing of death in thelastperiod of stoa philosophywill be studied.KeyWords: Stoa, Death, Cicero, Seneca,Epictetus. 87

Tezimizin temel amacı, Roma Stoası'nın en önemli düşünürlerinden biri olan Seneca'nın Epistulae Morales adlı eserinde fatum (kader), providentia (tanrısal öngörü) ve fortuna (talih) kavramlarını çözümleyerek bu üç kavramın Seneca'nın felsefi anlayışında bir bütün olarak tanrıyı temsil ettiğini ortaya koymak ve Seneca'nın doğaya uygun yaşama temelinde gelişen ahlak felsefesinde bu kavramların belirleyici rolünü tayin etmektir. Bu amaçla ilk bölümde bu üç kavramın etimolojik analizleri yapılmış, Roma düşüncesinde ifade ettiği anlamlara, ardından Seneca'nın görüşlerinin temelini oluşturmaları bakımından özellikle Yunan Stoacılarının bu kavramlar hakkındaki görüşlerine yer verilmiştir. İkinci bölümde ana hatlarıyla Seneca'nın yaşamına değinilmiş, tezimizin temel kaynağı olan Epistulae Morales adlı eseri incelenmiş ve bir ahlak filozofu olarak değerlendirilen Seneca'nın felsefeye yaklaşımı ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Tezimizin temel konusunu oluşturan üçüncü bölümde fatum, providentia ve fortuna kavramlarının Seneca'nın Epistulae Morales dışındaki felsefi eserlerinden de faydalanılarak detaylı bir şekilde çözümlenmesine çalışılmıştır. Son bölüm ise Seneca'nın bu kavramlar aracılığıyla ortaya koyduğu ahlak felsefesi ilkelerine ayrılmış; bu kavramlar bağlamında Seneca'nın özellikle kadere boyun eğmek, tanrıya itaat etmek, talihi yenmek, bedene köle olmamak, ölümden korkmamak gibi görüşlerine yer verilmiştir.Anahtar SözcüklerSeneca, Epistulae Morales, Stoa Felsefesi, Roma Stoası, Kader, Tanrısal Öngörü,Talih Our main goal in this thesis is to analyse the concepts of fatum (fate), providentia (providence) and fortuna (fortune) in Epistulae Morales of Seneca, one of the foremost philosophers in Roman Stoicism, thus to reveal that these three concepts holistically represent god in Seneca's philosophical perception, and to ascertain their determining role in Seneca's philosophy of ethics which bases on living according to nature. For this purpose, the first chapter performs an etymological analysis of these concepts, embodies the meanings they represent in Roman thinking and involves the Greek Stoics' arguments on them, which provide the basis of Seneca's views. The second chapter outlines Seneca's life, examines our thesis' main source, Epistulae Morales, and endeavours to disclose Seneca's understanding of philosophy, him who is considered as a moral philosopher. Constituting the main subject of our thesis, the third chapter strives to elaborately analyse the concepts of fatum, providentia and fortuna, while also practicing on the other philosophical works of Seneca along with Epistulae Morales. The final chapter comprises of the principles of ethics philosophy established by Seneca by means of these concepts, and in the context of them it refers to Seneca's notions like submission to fate, obedience to god, to overcome fortune, to refuse to be a slave to the body and not be scared of death.Key WordsSeneca, Epistulae Morales, Stoic Philosophy, Roman Stoicism, Fate, Providence,Fortune 156

Filozoflarin yeme-icme aliskanliklarinin ele alindigi bu calismanin amaci antikcagin mental dunyasini sekillendiren dusunurlerin toplumun beslenme aliskanliklari uzerindeki etkilerini incelemektir. Calismamizin cografi siniri Klasik Donem Uygarliklari olarak adlandirilan Eski Yunan ve Roma uygarliklarinin erisim alanlariyla sinirlandirilmistir. Konuyla ilgili bilgiler filozoflarin yapitlarinda ve onlardan bir kisminin yasam oykulerini kaleme alan Diogenes Laertios’un Unlu Filozoflarin Yasam Oykuleri ve Ogretileri baslikli kitabinda bulunmaktadir. Sokrates’ten Platon’a, Aristoteles’ten Seneca’ya kadar bircok dusunur birbirine benzer yeme icme aliskanliklari gostermektedir. Onlar en genis anlamiyla basit bir yeme duzeni, luksten kacinma, bedensel hazlari baskilama, hayatta kalmaya yetecek kadar yeme gibi tavsiyelerde bulunmuslardi. Ancak cagdaslari ve ardillari onlarin luksten ve zevkten uzak beslenme tarzini benimsememis, filozoflarin basit ve kolay ulasilabilir yiyecekleri yerine zengin sofralarini tercih etmistir. Bu durumu Archestratos ve Apicius’un dogrudan yemek ve damak tadiyla iliskili yayinlardan okuyor ve klasik donem vazo resimlerinden gorebiliyoruz. Ayrica donemin ithalat emtiasi da klasik donem Atinalilarinin luks yiyeceklere olan ilgisini ortaya koymaktadir. Ismi gecen kaynaklarda bol etli, soslu yiyecekler, horoz ibigi, tavus kusu gibi sira disi besinler ve calgili eglenceli yemekler anlatilmaktadir. Antikcagin sosyo-kulturel olgularindan biri olan solenlerin nasil olup da sira disi yeme-icme aliskanliklarinin sergilendigi bir yer oldugunu anlayabilmek icin oncelikle arkeolojik bulgulari ve gorsel malzemeyi incelemeli, adi gecen yazarlarin eserlerindeki temalari gormeli, ardindan ticaret ve cografi genisleme olgularini derinlemesine gozden gecirmeliyiz. Anahtar Sozcukler: Filozof, Seneca, Sokrates, Arkhestratos, Apicius, Yemek, Dusunce, Lezzet. EATING HABITS OF PHILOSOPHERS IN ANCIENT GREECE AND ROME Abstract : This paper concerning philosophers’ eating and drinking habits aims to analyze the relationship between thinkers and food. This subject is chosen to analyze how an inescapable fact, nutrition, was perceived by philosophers, what is the relationship between their world of thought and their eating habits, and how their followers were affected by their eating habit. Geographically speaking, this study is condensed into Classical Period Civilizations, namely, Ancient Greek and Rome. Information about the subject refers to The Lives and Opinions of Eminent Philosophers by Diogenes Laertios. From Socrates to Plato, Aristotle to Seneca, most of thinkers have similar nutrition habits. They were aware of luxury and pleasure, and of eating to live, not living to eat. It is understood that their followers had chosen rich meals instead of thinkers’ basic offers. We can understand this from the books of Archestratos and Apicius, and it is also seen in Classical Greek vases. The Athenian luxury food imports also prove this idea. In order to understand how such a socio-cultural organization as banquets turned into luxury consumption meetings, we have to analyze commerce and geographical expansions and check these writers’ books. Keywords: Philosopher, Seneca, Socrates, Archestratos, Apicius, Food, Thought, Taste.

Tezimizin temel amacı,Seneca'nın Naturales Quaestiones adlı eserindeki doğa ve ahlak anlayışını değerlendirmek ve filozofun, bağlı bulunduğu Stoa düşüncesindeki genel eğilime uygun olarakinsanları ahlakî gelişim amacıyla doğayı incelemeye çağırdığını göstermektir. Bu kapsamda ilkin Stoacı bilgi anlayışı çerçevesindeNaturales Quaestiones'teki doğa ve bilgi problemi incelenmiş olup, Seneca'nın, kutsal kabul ettiği doğanın bilgisini nasılahlakî çıkarımlara bağladığı ve hangi amaçlarla insanları doğayı tanımaya çağırdığıele alınmıştır. Tezimizin bu ilk bölümünde Naturales Quaestiones'teki doğa araştırması üzerine yazmanın ve göksel bilginin önemine, Seneca'nın insanların bu bilgiye erişememelerinin nedeni olarak gördüğü alışkanlık engeline, doğa bilgisinin uzun sürede tamamlanacağı düşüncesine ve Seneca'nın Roma'da felsefe ve doğa araştırmalarınaolan ilgisizlikten şikâyetine değinilmiştir. Daha sonra, ikinci bölümdeilkin Seneca'nın genel tanrıbilim anlayışı üzerinde durulmuş olupNaturales Quaestiones'te ortaya konan doğanın yaratıcı ve yönetici kimliği, kader, doğa olayları arasındaki tutarlı birliktelik ve kehanet konusuyla birlikte Tanrı'nın evrendeki her şeyin nedeni olduğu düşüncesi işlenmiştir. Üçüncü ve son bölümde ise Seneca'nın genel ahlak anlayışı yanında Naturales Quaestiones'te sergilenen ahlak idealleri yani talihi küçümseme ve ölüm korkusunu yenme hedefi ele alınıp, yine eserdeki, ideal bilgenin zihnî yükselişine engel teşkil ettiği için kaçınması gereken ahlakî kusur örneklerinden sapkınlık, gösteriş ve açgözlülükten bahsedilmiştir. NeticedeSeneca'nın insanları doğa araştırmasıyla, doğadaki gizli tanrısallığı ve kusursuz düzeni anlamaya çağırdığı dile getirilmiştir. The main goal of our thesis is to examine the concept of nature and ethics in Seneca?s Naturales Quaestiones and to show that the philosopher called people to inquiry the naturefor moral development, in pursuant of general tendency in Stoic discipline under that he was. Firstly in this respect,while taking into consideration of Stoic concept of knowledge, the problem of nature and knowledge in NaturalesQuestiones is analysed and its discussed how Seneca assigned the natural science, as a sacred for him, to moral inferences and by which aims called people to know the nature.In this first part, the importance of writing on inquiry of nature, and heavenly knowledge, and consuetude that Seneca commentated as barrier for this knowledge, and idea of that would be perfected in heaps of time, and Seneca?s complaint about unconcernedness of people, for philosophy and natural inquiries at Rome, are mentioned.Then, in second part, firstly general theology of Seneca is discussed, then creative and administrative identity of nature that are presented in Naturales Quaestiones, fate, and idea of consistency among natural phenomena and God as a cause of everything, with subject of divination, are analysed. In third and last part, as well as the outlines of Senecan ethics, ideals, namely aim of contempting fortune and annihilating fear of death that are presented in Naturales Quaestiones, and obscenity, luxury and avarice, as examples of ethic vice, from that ideal wise has to avoid because of it?s barrier for his mental rising, are mentioned. Consequently, it?s reasoned that Seneca called people to know the concealed divine and to understand the perfect order of things in nature. 144

Bu çalışmanın amacı, Seneca'nın, temel alacağımız De Ira adlı eserinde, konu ile ilgili olarak Aristotelesçi ve Epikurosçu okulların tezlerini çürütürken, savunucusu olduğu Stoa okulunun anlayışı doğrultusunda, insanın tamamen bir akıl varlığı olarak, hangi nedenlerden dolayı duygulardan kaçınması gerektiği; niçin özellikle öfke denen duygunun üzerinde ısrarla durulduğu ve bir akılsal varlık olan, hatta sadece bir akıl varlığı olan insanın onu o yapan şeyden, yani akıldan nasıl ayrı düşmeyip onu sağlamlaştırabildiği konusunu ne şekilde ortaya koyduğunu incelemektir. Bu tür bir incelemeye temel oluşturmak için Aristoteles, Epikuros ve Stoa Okullarının duygu-akıl ilişkisi çözümlenirken ve insan denen varlığa dair, söz konusu Okulların anlayışları incelenirken, o dönemdeki insan psikolojisine dair, özellikle de, De Ira adlı eser merkez alındığı için, Stoa Okulunun, insan psikolojisine ahlaki açıdan yaklaşan görüşleri ortaya konacaktır. The purpose of this study is to examine the way of putting forth by Seneca in his work titled De Ira, while invalidating the thesis of the Aristotelian and Epicurian schools relating to the subject, in accordance with the school of Stoa which he defends, on the issue that for which reasons the human as an asset of reason should avoid the emotions, why he particularly emphasizes on the emotion of anger insistently and the human who is a reason asset and even actually who is only an asset of reason does not fall separate than the thing which makes him this, namely reason, and he reinforces it instead. In order to form a basis for such an examination, while the emotion-reason relationship of the Aristotle, Epicurus and Stoa schools is analyzed and while the approaches of the mentioned schools are examined concerning the asset named human, particularly because of the work named De Ira is taken as center concerning the human psychology in that period, the opinions of the school of Stoa approaching the human psychology from the ethical point of view will be put forth. 140

Bu çalışmada, De Constantia Sapientis (Bilgenin Sarsılmazlığı) adlı eserinden hareketle Seneca'ya ve Stoa etiğine göre ?içsel özgürlük? ve ?sarsılmazlık? kavramları incelenmiştir. Kişinin dış koşullardan bağımsız olarak yaşamını sürdürebilmesi, erdemlerini koruyabilmesi, mutluluğu kendi içinde bulabilmesi, kendi kendine yeterli olabilmesi ve bilgece bir yaşam sürebilmesi için nasıl bir yol izlemesi gerektiği Seneca'nın başta De Constantia Sapientis'i olmak üzere diğer bazı felsefî eserlerinden yapılan alıntılardan da yararlanılarak Stoa felsefesi ışığında ele alınmıştır. Ayrıca tezde ?erdem? (arete; Lat. virtus), ?dinginlik? (ataraxia/ euthymia; Lat. tranquillitas), ?duygulanımsızlık? (apathia; Lat. impassibilitas) gibi kavramlar üzerinde de durularak içsel özgürlüğün kişiye kazandırdıkları anlatılmaya çalışılmıştır. In this thesis, Seneca?s notion of ?inner freedom? and ?apathy? are analyzed by using his De Constantia Sapientis (The Constancy of The Sage) and Stoic ethic. For the ability of one?s living free from external circumstances, protecting virtues, attaining happiness inward, being self- sufficient and living a life wisely, what kind of a way one should follow are handled by using especially Seneca?s De Constantia Sapientis, also quotations from some other his philosophical works in the light of Stoic philosophy. In this thesis also by analyzing the concepts like ?virtue? (arete; Lat. virtus), ?ataraxy? (ataraxia/ euthymia; Lat. tranquillitas) and ?apathy? (apatheia; Lat. impassibilitas), have been tried to explain the things which the inner freedom gains to. 116

ÖZET SENECA'NIN 'MEDEA*, 'PHAEDRA* VE 'AGAMEMNON* ADLI OYUNLARINDA KADIN DAVRANIŞININ İTİCİ GÜÇLERİ Haydar DÖNMEZ Ankara üniversitesi 1996 Bu çalışmada LA. Seneca'mn üç oyunundaki (Medea, Phaedra, Agamemnon) kadın kişiliklerin psikolojileri ayrıntılı biçimde incelenmektedir. Araştırmanın temel amacı, onların davranışını etkileyen güçleri ortaya çıkarmaktır. Birinci bölümde değişik söylence kuramlarına ve klasik oyun yazarlarının (Aiskhylos, Eu ripides, Seneca) yukanda sözü edilen üç söylenceyle yapıtlarında ne anlatmak istediği konu sunda çağdaş eleştirmenlerin değişik yorumlarına yer verilmektedir. İkinci, üçüncü ve dördüncü bölümde, üç oyundaki kadın kişiliklerin ruhsal değişim sürecini etkileyen içsel ve dışsal güçler (güdüler, istekler, duygular, düşünceler ahlaksal değerler) gösterilmektedir. Her üç oyunun en belirgin özelliği kadın kişiliklerin iç- dünyalarındaki karmaşadır. Bu karmaşaya yol açan ise, akıla güçlerle duygusal güçler arasındaki çekişmedir. Oyun kişileri akla uygun davrandıklarında sevgi, acıma, dindarlık, umut, vefa, özgecilik, bağışlama, soyluluk, pişmanlık, utanç, onur gibi duygu ya da düşüncelere önem vermektedirler. Akılcılıktan uzaklaştıklarında ise acı, kuşku, korku, umutsuzluk, suçluluk, dinsizlilik, utanmazlık, kıskançlık, öç, sadizm, ölüm ve çılgınlık gibi duygu ya da kavramların baskısı altında kal maktadırlar. Son bölümde, önce incelenen üç oyunun herbirinden çıkan özel sonuçlara, bundan sonra da üç oyundan çıkan genel sonuçlara değinilmektedir. ABSTRACT THE MOTIVATING FORCES OF WOMAN BEHAVIOUR IN THE MEDEA, PHAEDRA AND AGAMEMNON OF SENECA Haydar DÖNMEZ Ankara University 1996 This dissertation examines in detail woman characters in LA. Seneca's three plays (Medea, Phaedra, Agamemnon). Its basic intention is to bring to light the motivating for ces in them. In the first chapter I have presented the different theories of myth and certain ways of interpretations supported by modern scholars who seek to find what the classical playw- righs (Aeschylus, Euripides, Seneca) mean by their works in which they used the above- mentioned myths. In the second, third and fourth chapter I have tried to bring out the inner and external forces (motives, desires, sentiments, thoughts, moral values) which effected the process of the psychological formation of woman characters in these three plays. The most prominent characteristic of each of the three plays is disturbance in the emotional worlds of their heroines. It is the conflict between rational and emotional forces that causes the disturbance in them. Woman characters attach much importance to feelings and quali ties such as love, compassion, piety, hope, fidelity, altruism, forgiveness, nobility, penitence, shame, honor, while thinking and acting soberly in normal life. They are under the great pressure of feelings or thoughts such as sorrow, suspicion, fear, hopelessness, guiltiness, at heism, shamelesseness, envy, revenge, sadism, death and fren2y, while being on the verge of madness. In the last chapter I have given the conclusions that I have reached concerning each of the three plays and the three plays as a whole. r.C. YüKSEKlföRETH- J 131

Yunan kent devletlerinin bağımsızlıklarını kaybetmeleriyle başlayan Hellenistik- Roma felsefesi, sorunlarının ağırlık merkezine göre iki ayrı döneme ayrılabilir: Aristoteles'in hemen ardından başlayan ilk döneme ahlaki dönem denir. Miladın ilk yüz yılından sonra başlayarak, Ortaçağ felsefesine kadar süren ikinci dönem ise, dini dönem adı altında incelenir. Ahlaki dönem olarak adlandırılan ilk dönemde felsefenin temel sorunu, bilgece bir yaşamın nasıl olması gerektiğidir, tdeal bir düzen olarak görülen ve hiç yıkılmayacağına inanılan kent yaşamının yıkılmasıyla birlikte hayatlarının ve toplumsal yaşamlarının kontrolünü yitiren yunan düşünürleri, geri kalan her şeye karşı ilgilerini kaybederek, tüm düşüncelerini tek başına kalan bireyin hayatını kendisine göre belirleyebileceği en yüksek değerin belirlenmesi üzerinde yoğunlaştırdılar. Teorik ilgilerin büsbütün ortadan çekilmemekle birlikte, başlı başına amaç olma özelliklerini yitirdikleri bu dönem, Hristiyanlıkla sona erecek bir sürecin ilk aşaması olmakla birlikte, bu dönemde incelenen sorunlar, dini olmaktan çok ahlaki niteliktedirler. Dini dönem olarak adlandırılan ikinci dönem, bir yandan felsefede Ortodoksluğa geri dönüşün yaşandığı, bir yandan da dini taleplerin ön plana çıktığı bir dönemdir. Hellenistik-Roma döneminde varlığını sürdüren okullardan biri olarak aynı tarihsel ve düşünsel koşullarca biçimlendirilmesi nedeniyle stoa felsefesini de aynı gelişim çizgisi içinde incelemek mümkündür. Eski stoa olarak adlandırılan ilk döneminde stoa felsefesi ağırlıklı olarak ahlaki sorunlarla ilgilenir. Orta stoanın temsilcileri ise, dönemlerinde yaygın eğilime uygun olarak eklektik bir tavır sergilerler. Stoanın son dönemi ise, Hellenistik-Roma felsefesinin dini dönem olarak adlandırılan ikinci döneminde yer alması nedeniyle, bu dönemin özelliklerini yansıtır. Stoa felsefesinin son dönem temsilcileri artık yunanlı değil, romalıdır. Stoa öğretisiyle ilk olarak orta stoa düşünürleri vasıtasıyla tanışmalarına karşın bu düşünürler, eski roma erdemlerine olan benzerliğinden dolayı eski stoa öğretisini daha çekici bularak yeniden diriltmeye çalışmışlardır. Seneca, stoa felsefesinin son dönem temsilcisi olarak döneminin genel eğilimini yansıtan bir düşünürdür. Onun felsefesi, yunan kent devletlerinin yıkılışıyla başlayan ve tüm hellenistik döneme damgasını vuran bir sürecin ürünüdür. Dolayısıyla Seneca'nın 154felsefesinde tüm bu sürecin etkilerini gözlemlemek mümkündür. Seneca'nın felsefesini incelemeyi amaçlayan bu çalışma, onun görüşlerini oluşturan düşünsel, kültürel, toplumsal ve politik koşulların neler olduğunu ve bunların Seneca'yı nasıl etkilediğini anlamak amacıyla Hellenistik dönemin başlangıcından Seneca'nın dönemine kadar geçen süre içindeki tarihsel ve düşünsel atmosferi kısaca özetleyen ve bu atmosferin Seneca'nın felsefesi üzerindeki etkisini, nedenleriyle anlatmayı amaçlayan bir çalışmadır. 155 164

Tez üzerinde özeti mevcut olmadığı için bu alan boş bırakılmıştır.