Search

Nietzsche, düşüncelerini dile getirmek için figüratif bir dil kullanır. Nietzsche’nin edebi-felsefi vokabülerinin en önemli imgelerinden biri olan çöl, modern dünyanın durumunu değerlendirmek için gerekli olan uzamı sağlar. Çöl, modern kültürle yüzleşmenin mekânı ve Nietzsche’nin ona yönelik eleştirisinin aracıdır. O, modern dünyaya egemen olan beşeri durumu çölleşme olarak teşhis eder. Çölleşme yeryüzünün kaderi ve kıyametidir. Ona göre giderek büyüyen çöl kentin sınırlarına dayanmış ve uygarlığı yutmuştur. Artık herkes çölün sakinidir. Çölleşmenin nedeni ise Batı metafizik geleneği ve onun çileci ahlak idealinin neticesi olan nihilizmdir. Bu çöl salt fiziksel değil, metafiziksel bir çöldür. Metafizik çöl nihilizmin tecessüm etmiş hali ve Tanrı’dan mahrum kalmış bir dünyanın topografyasıdır. Nihilizmin nedeni ise Tanrı’nın ölümüyle varlığın anlam ve yönünü yitirmiş olmasıdır. Nietzsche’nin söyleminde ikili işlev edinen çöl hem bir felaketin imgesi ve hem de kurtuluşun mekânıdır. Çöl yaşamdan yoksunluğun, yalnızlığın, tükenmişliğin olduğu kadar kurtuluşun, yaşamın yeniden yaratılmasının mekânıdır. Ona göre ne bilim, ne felsefe ne de din çölleşme sorununa bir çözüm getiremez. Onun için çöl aynı zamanda Batılı öznelliği ve değerlerin ötesini düşünmek için başvurulacak Batı dışı bir mekânsal ölçüdür.

Bu makalenin amacı Şeriati’nin Marks ve Marksizm’e bakış açısını ortaya koyarak bir değerlendirmesini yapmaktır. Şeriati’nin sol teolojisi aleyhte olmakla birlikte daima Marksizm’le ilişki içinde teşekkül etmiştir. Marksizm analizinde ve eleştirisinde muhafazakâr bir dil kullanmaktan özenle kaçınan Şeriati için Marksizm, küfür ideoloji değil, aşılması ve alt edilmesi gereken yabancı ve rakip bir ideolojidir. Şeriati’nin amacı kitleleri siyasal mücadeleye çekmek ve toplum adına mücadele eden Müslümanlar için bir çeşit siyasal kılavuz işlevi görecek olan bir dini ideoloji oluşturmaktır. Onun, Marksizm’e bakışında önemli tarihsel değişimler söz konusudur. İlk dönem çalışmalarında “üç Marks” ayrımından hareketle olumsal olan yaklaşım, zamanla daha negatif bir karakter edinir. Geç dönem çalışmalarında Marksizm yeniden değerlendirilir ve materyalist bir ideoloji olarak reddedilir. İslam-Bilim ideolojisinin dini kaynakları yeniden vurgulanarak iki ideoloji arasındaki farklılıklar keskinleştirilir. Ona göre İslam, kapitalizmle ortak ontolojik zemini paylaşan Marksizm’den temelden farklı ve bütünlüklü bir ideolojidir. Biri reddedilmeden diğeri kabul edilemez. Tevhidi esas alan İslam, radikal bir öznelliği yaratma, özgürlük ve eşitlik gibi temel ideallere ulaşma hususunda Marksizm başta olmak üzere tüm modern ideolojilerden daha üstün bir konumdadır. Avrupa merkezci bir ideoloji olan Marksizm aynı zamanda yabancılaştırıcı batılı bir ideolojidir. Sol etosu kendi sol teolojisine dahil etmekle birlikte Marksizmin ontolojik kabulleri kesin olarak reddeder. Tevhide dayanan devrimci bir dünya görüşü inşa etmeye çalışır. Bu maneviyatçı dünya görüşü adaleti, özgürlük ve eşitliği temel amaç edinir. Bireysel inanç ve zahidane yaşam bu dünya görüşünün en önemli unsurlarındadır. İslam, Müslüman toplumları kapitalizme ve emperyalizme karşı mobilize edecek, yabancılaşmaya karşı toplumun kimliğini koruyacak yegâne yapıdır. Bu nedenle yabancı ve yabancılaştırıcı ideolojiler terk etmek ve devrimci bir ideoloji olarak İslama dönmek gerekir.

Egemeni, “olağanüstü hale karar veren” olarak tanımlayan Schmitt, hukuk düzenini savunan liberalizmin siyasal olanın doğasını kavrayamayacağını ve siyasalın doğasını açığa vuran olağanüstü durumla baş edemeyeceğini iddia eder. Bu minvalde Schmitt, Locke’u da devleti bir makine gibi tasarladığını düşündüğü liberal legalist geleneğe yerleştirir ve eleştirir. Oysa Locke kolaylıkla Schmitt’in legalist liberal geleneğe dair genellemesine uymaz. Çünkü istisna ile baş etmek söz konusu olduğunda o, yönetimi sanıldığı ölçüde yasayla sınırlanmaz; yönetimi imtiyaz gücüyle tahkim eder. Bazen yasaya aykırı eylemde bulunmayı dahi içerebilecek olan imtiyaz yetkisi olağanüstü durumlarla baş etmek için yönetime tanınmış bir takdir yetkisidir. Bu yetki halkın iyiliğe kullanılmak zorundadır. Schmitt, Locke’un bu imtiyaz kuramını büyük ölçüde görmezden gelir. İmtiyazla güçlendirilmesine karşın Lockecu yönetim asla Schmittçi anlamda kadir-i mutlak bir egemen olamaz; Tanrı’yı ikame edemez; fakat krizlerin üstesinden gelebilir. Locke, anayasal bir düzende daima bir risk içeren bu yasadığı gücü bir başka yasadığı güç olan devrim hakkı ile dengelemeye çalışır.

İran Devrimi sırasında yaşananları yerinde gözlemleyen Foucault, siyasi maneviyatın motive ettiği kitlesel gösterilerden derinden etkilenir. Düşüncesinden izler taşıması sebebiyle Foucault’nun devrime duyduğu ilgi tek sebebe indirgenemez. Foucault, devrimin dinamiği olan siyasi maneviyatı yeni bir politik tahayyül açığa çıkışı olarak görmüştür. Söz konusu siyasi maneviyat modern siyasi düşüncenin aşina olmadığı yeni bir politika yapma tarzı ve öznellik inşa sürecidir. Dini ve siyasi olanın bir diğeri içinde çözüldüğü İran Devrimi, Batı politik rasyonalizmin sınırına işaret etmekte, farklı bir düşünce ve eyleme tarzının mümkün olduğunu göstermektedir. Batılı perspektiften anormal/akıldışı olan devrim total bir red ve direniş hareketidir. Müşterek iradeyi açığa çıkaran devrim ayrıca liner, teleolojik tarih tasavvuruna açıkça bir meydan okumadır. Çatışma ve uzlaşmayı esas alan sağ ve sol devrim modellerinin uymayan İran Devrimi yeni bir öznellik ve etik inşasını beraberinde getirmiştir. Devrim dinamiği oluşturan siyasi maneviyat onun tekilliğini ve ayrıcalığını oluşturmaktadır. Gerçekte devrimin özünü oluşturan yeni öznellik, etik ve benlik teknolojileri İslami bir kısım ilke ve pratiklerin Foucaultçu dile tercümesidir.