Search

This article discusses the housing situation of Holocaust survivors returning to post-war Kraków and Łódź – cities which were home to two of the largest pre-war Jewish communities in Poland, and which were not destroyed during the Second World War. The author indicates and describes factors which shaped the housing situation, including wartime and post-war displacements, the plunder of Jewish property during and after the war, Polish legislation regarding its restitution, as well as the post-war housing policy of the Polish state. Personal literary accounts by Jewish people reveal not only the creation and functioning of ‘camp families,’ but also the peculiar, neighbourly communities full of tensions, misunderstandings and, sometimes, violence.

Tekst dotyczy kształtowania się “dyskursu normalności” , dotyczącego Zagłady i jej konsekwencji materialnych. Autorka wskazuje na związki antysemityzmu z konstruowaniem nowej tożsamości narodowej w Polsce i na ideologiczne zacieranie realnych podziałów społecznych. Bezpośrednich źródeł postaw wobec Zagłady upatruje w intensywnej akcji „oświecania ludu” 1920 – 1939. Wskazuje na dominujący w niej agresywny nacjonalizm, legitymizowany religijnie. Autorka stawia hipotezę, że okrucieństwo i odhumanizowanie, jakich doświadczali Żydzi w wiejskich społecznościach mogły być odreagowaniem opresji poddaństwa i przeniesioną formą odwetu. Żyd stał się fantazmatem pana; a przemoc wobec Żydów – obiektu dostępnego – stała się substytutem przemocy wobec społecznych suwerenów (obiektu zakazanego). Sprzyjało to uwewnętrznieniu przekonania o prawie do sukcesji po eksterminowanych i przemieszczenie pozycji podmiotowej: procesowi, w którym sukcesorzy dziedzictwa żydowskiego mogą postrzegać się jako ofiary (możliwych) roszczeń. Kolarzowa examines the formation of the ‘discourse of normality’ around the Holocaust and its material consequences. She points to the relationship between anti-Semitism and the construction of a new national identity in Poland, as well as the ideological blurring of actual social structures. The intensive operation of ‘enlightening the people’ (19201939) is presented as an immediate source of positions regarding the Holocaust, as this operation was marked by aggressive nationalism, which was legitimized using religion. Kolarzowa suggests that the brutality and dehumanization that Jews experienced in rural communities could have been a form of abreaction, a discharge related to the oppression of serfdom and a transferred form of retaliation. The Jew then became a phantasm of the lord; violence towards Jews – an accessible object – became a substitute for violence towards social sovereigns – a forbidden object. As a consequence, notions were internalized about the right to succession: to inherit the property of those who were put to death and to transfer the subjective position in such a way that the people who took over the Jewish patrimony could view themselves as victims of (potential) claims.

The Post-Jewish Space The paper offers a critical analysis of a prevalently used contemporary Polish design strategy of alteration and modification, practiced on the former Jewish districts in Poland. A majority of these districts’ urban substance consists of property once belonging to Polish Jews, and appropriated by non-Jewish Poles during the Holocaust and after 1945. Such property and its urban space are described in Polish language as a ‘post-Jewish’ ones (mienie pożydowskie). The article analyses two parallel cultural processes of contemporary adaptation of this urban space. First of these processes is focused on the concept of Jewish Space, a social idea proposed in 1999 by Diana Pinto. The Jewish Space, envisaged as a cultural and material space of an encounter between European Jews and non-Jews, in its Polish interpretation becomes free from any requirement of a Jewish presence. A social practice resulting from such interpretation differs radically from Pinto’s original idea. The second reviewed process concerns the physical construction of thus defined ‘space of encounter’. Its practice is analysed on an example of Oxygenator, an urban intervention by Joanna Rajkowska, installed in Warsaw in 2007. This work, one of first Polish attempts to create a physical space of encounter, despite of its altruistic principles could not fully go beyond the boundaries of the Polish discourse on the exclusivist ‘dialogue’. Consequently, a cultural vocabulary it allowed remains limited to meanings more likely to result with exclusion than with a possibility of participation. Przestrzeń pożydowska Artykuł zawiera krytyczną analizę współczesnych strategii zmian oraz modyfikacji w pożydowskich dzielnicach w Polsce. Większość substancji miejskiej w tych rejonach składa się z nieruchomości wcześniej należących do polskich Żydów, a później przywłaszczonych przez Polaków nieżydowskiego pochodzenia podczas Holokaustu oraz po roku 1945. Tego typu nieruchomości nazywa się obecnie „mieniem pożydowskim”. Autor analizuje dwa równolegle działające procesy adaptacji tej przestrzeni miejskiej. Pierwszy z nich zasadza się na koncepcji „przestrzeni żydowskiej”, przedstawionej w 1999 roku przez Dianę Pinto. „Przestrzeń żydowska”, pierwotnie zdefiniowana jako kulturalne i materialne miejsce spotkań europejskich Żydów oraz ludności pochodzenia nieżydowskiego, w polskim kontekście nie wymaga realnej obecności Żydów. Co za tym idzie, praktyki społeczne wynikające z tej interpretacji idei „przestrzeni żydowskiej” daleko odbiegają od pierwotnego zamysłu Pinto. Drugi proces opisany w artykule dotyczy fizycznej realizacji tak zdefiniowanego „miejsca spotkań”. Analizowany jest on na przykładzie Dotleniacza – instalacji miejskiej z 2007 roku autorstwa Joanny Rajkowskiej. Praca Rajkowskiej była jedną z pierwszych prób stworzenia fizycznego miejsca spotkań w Polsce. Pomimo altruistycznych założeń, które legły u podstaw projektu, nie mógł on w pełni wyrwać się z okowów dyskursu na temat „dialogu” ekskluzywistycznego. Tak więc kulturowa interpretacja Dotleniacza została zawężona do znaczeń, których owocem będzie raczej wykluczenie, a nie możliwość uczestnictwa.

The rules of the reservation. On the book Jewish Poland Revisited by Erica Lehrer The paper offers a review of Erica Lehrer’s Jewish Poland Revisited , a publication presenting outcomes of an anthropological research on Jewish-Polish memory projects in Cracow's former Jewish district of Kazimierz. In a discussion of the book's theses, the author critically analyses Lehrer's postulate of 'ethnography of possibility' and the resultant strategy of approval for contemporary Kazimierz as a 'space of encounter' alongside with its rules of participation, imposed by the Polish proprietors of the district on its visitors. The article focuses on two such rules that condition a visitor’s possibility of participation in shrinking public spaces of Kazimierz. First of these laws is discussed as an imperative of abandoning the immediacy of district's physical space and its histories signified by the surviving built environment. Instead, Lehrer introduces a conceptual division of "social" and "physical" spaces, which leads to silencing of otherwise immediately present evidence of the violent past. The second rule is analyzed as a requirement of accepting the contemporary Polish owners’ role of 'brokers" and "purveyors" of Jewish heritage, consequential with an approval of a doubtful legal and moral title to the appropriated spaces. Through focusing on these rules of participation that determine and perpetuate the conditionality of Jewish presence in the space of Kazimierz, the author argues for a necessity of questioning and re-defining the traditional divisions of disciplines that establish conceptual separations of "social" and "built" spaces, as well as for a necessity of a critical outlook on contemporary Central European understandings of "heritage". Such an inquiry is discussed as conditional for overcoming the largely avoided yet still present "heritages" in the history of Polish-Jewish relations: the traditions of violence and exclusion, either social and spatial. Regulamin rezerwatu. O ksiązce Jewish Poland Revisited Eriki Lehrer Artykul stanowi recenzje ksiązki Jewish Poland Revisited Eriki Lehrer, prezentującej wyniki antropologicznych badan na temat zydowsko-polskich projektow pamieci realizowanych w bylej dzielnicy zydowskiej na krakowskim Kazimierzu. Omawiając tezy pracy, autor poddaje krytycznej analizie proponowany przez Lehrer projekt etnografii mozliwości i wynikającą z niego strategie akceptacji wspolczesnego Kazimierza jako przestrzeni spotkania , za ktorą idzie akceptacja zasad uczestnictwa narzuconych gościom przez polskich zarządcow Kazimierza. W artykule rozpatrywane są dwie takie zasady, warunkujące mozliwośc uczestnictwa gościa w kurczącej sie przestrzeni publicznej Kazimierza. Pierwszą z nich autor opisuje jako nakaz porzucenia bezpośrednio dostepnej, fizycznej przestrzeni dzielnicy i niesionych przez nią historii, ktorych znakiem jest ocalala zabudowa. W to miejsce Lehrer wprowadza podzial na przestrzen spoleczną i fizyczną , skutkiem czego stlumione zostają ślady brutalnej przeszlości, w przeciwnym razie bezpośrednio obecne. Drugą zasade autor odtwarza jako wymog akceptacji roli wspolczesnych polskich wlaścicieli jako brokerow i pośrednikow zydowskiego dziedzictwa, co w konsekwencji pociąga za sobą akceptacje ich wątpliwych prawnie i moralnie roszczen do zawlaszczonej przestrzeni. Skupienie uwagi na regulaminie uczestnictwa, ktory ustanawia i utrzymuje warunkowy charakter zydowskiej obecności w przestrzeni Kazimierza, prowadzi autora do wniosku o konieczności rewaluacji i redefinicji tradycyjnego rozdzialu dyscyplin, ktory tworzy konceptualny podzial na spoleczne przestrzenie i architektoniczne obiekty, oraz do krytycznego namyslu nad obowiązującym obecnie w Europie Środkowo-Wschodniej rozumieniem pojecia „dziedzictwo”. Tego rodzaju poszukiwanie uznaje autor za warunek przezwyciezenia ignorowanego zwykle, choc mimo wszystko obecnego w polsko-zydowskich stosunkach „dziedzictwa”: tradycji przemocy i wykluczenia, tak spolecznego, jak i przestrzennego.