Search

Nakon odlučenja, prasad su obično pod stresom zbog nutritivnih, psiholoških, ekoloških, fizioloških i socioloških faktora. U ovom periodu, prasad moraju naglo da se prilagode promeni vrste hrane koju konzumiraju, od tečnog mleka krmače koje je dobro svarljivo, ukusno i ravnomerno raspoređeno tokom dana, na čvrstu suvu hranu koja je manje svarljiva i ukusna. Kao posledica toga, konzumacija hrane se obično smanjuje u prvim danima nakon odlučenja i prasad postaju neuhranjena sa smanjenom stopom rasta, ulazeći u energetski i proteinski deficit. Odlučenje prasadi kao faza u odgoju sa svim stresogenim faktorima koje podrazumeva, izaziva akutne i hronične strukturne i funkcionalne promene u tankom crevu, uključujući skraćivanje crevnih resica i povećanje dubine crevnih kripti. Atrofija resica i prateća hiperplazija kripti, pored već oslabljene crevne funkcije, dodatno narušavaju digestivni i apsorpcioni kapacitet, kao i performanse odlučene prasadi. Ograničena sposobnost i aktivnost digestivnog trakta prasadi u procesu odlučenja zahteva maksimalno prilagođavanje strukture obroka specifičnim potrebama. Pri formulisanju smeša za ishranu prasadi, važno je voditi računa o nivou, izvoru i kvalitetu hranljivih materija. Sa ciljem ispunjenja zahteva konzumerizma, potrošačkog lobija, kao i novih zakonskih regulativa, sa motivom boljeg iskorišćavanja i duže održivosti hrane, a sa konačnim ciljem povećanja proizvodnje i poboljšanja kvaliteta namirnica animalnog porekla, pored osnovnih hraniva u smeše za ishranu svinja dodaje se veliki broj aditiva koji imaju različite namene. Katedra za ishranu i botaniku organizovala je grupno-kontrolni ogled sa ciljem ispitivanja opravdanosti upotrebe organskih formi mikroelemenata (Cu - bakar, Mn - mangan, Zn - cink) u ishrani na zdravstveno stanje, proizvodne performanse prasadi, kao i morfometrijske karakteristike pojedinih segmenata creva prasadi. Ogled je sproveden na 48 odlučenih prasadi istog porekla podeljenih u dve jednake grupe. Na osnov

Beef meat has exceptional nutritional value that distinguishes it from other types of meat and makes it a highly valued food. However, the meat of cattle as well as other ruminants, is characterized by a more complex fatty acid profile compared to the meat of monogastric animals. This complexity is a consequence of the activity of the rumen microflora. In recent decades, changes in animal breeding, feeding practices, and modern slaughtering techniques imparted significant progress in improving beef's nutritional, sensory and market value. Different proportions of concentrated feed and roughages, as well as their types, affect the composition of intramuscular fat. Excluding genetic factors and production practices, nutrition emerges as the main factor influencing the fatty acid profile of beef meat. Today, numerous studies support the nutritional approach to modifying the fatty acid composition of beef meat by using selected feedingstuffs. Therefore, this review aims to collect and systematize data as a guide for implementing such a nutritional strategy in practice, with the health benefits of the final consumers in mind., Juneće meso ima izuzetnu nutritivnu vrednost koja ga izdvaja od ostalih vrsta mesa i čini ga veoma cenjenom hranom. Iako se meso preživara odlikuje složenijim profilom masnih kiselina u odnosu na meso monogastričnih životinja, što je posledica aktivnosti mikroflore buraga. Međutim, u poslednjih nekoliko decenija, promene u načinu uzgoja i ishrane životinja, kao i savremene tehnike klanja doprinele su značajnom napretku u smanjenju sadržaja masti u junećim trupovima. Različite proporcije koncentrovane i grube hrane u obrocima tovne junadi, kao i odabir vrsta hraniva, utiču na sastav intramuskularne masti. Ako se izuzme genetski faktor i proizvodna praksa, ishrana je glavni faktor koji ima dominantan uticaj na profil masnih kiselina junećeg mesa. Danas brojna istraživanja govore u prilog nutritivnom pristupu za modifikaciju sastava masnih kiselina u junećem mesu upotrebom odabrane hrane za životinje. Stoga je ovaj rad pripremljen sa ciljem prikupljanja i sistematizacije podataka poput vodiča za primenu nutritivne strategije u praksi uzgoja tovne junadi, a imajući na umu zdravstvene koristi za krajnje potrošače.

Ukrasne kućne biljke su potencijalna opasnost za zdravlje kućnih ljubimaca. Značajan broj ukrasnih vrsta biljaka je otrovan i njihova konzumacija može dovesti do trovanja kućnih ljubimaca. Kućne biljke sintetišu sekundarne metabolite kojima se štite od insekata i različitih parazita. Ti metaboliti, po hemijskom sastavu, najčešće pripadaju alkaloidima, glikozidima, saponinima, fenolima ili terpenima. Većina ovih metabolita je otrovna za ljude i životinje. Toksični efekti zavise od vrste biljke, njene faze razvića, dela biljke unesenog u organizam i unete količine. Neke ukrasne biljke deluju na kućne ljubimce samo iritirajuće i prouzrokuju pojačano lučenje pljuvačke, povraćanje i dijareju, dok druge imaju jako toksično dejstvo. Najčešći simptomi trovanja ukrasnim biljkama su salivacija, povraćanje, otok jezika i grla, dijareja i slabost. Poznavanje sobnih biljaka i načina na koji njihove supstance mogu izazvati trovanje ljubimaca je veoma korisno jer omogućava lakše uspostavljanje dijagnoze i proces lečenja. Rad ima za cilj da upozori vlasnike kućnih ljubimaca i upozna veterinare sa najčešćim ukrasnim kućnim biljkama koje mogu izazvati epizode trovanje ljubimaca, sa ciljem da se smanji njihova učestalost.

Eggs have an important role in human nutrition and are an important source of protein, fat and trace elements. The production and consumption of eggs in the world has been increasing in recent decades. The consumption of eggs has long been associated with negative effects on human health, mainly due to their cholesterol content. However, it is now known that the level of cholesterol in the serum is influenced by several other factors such as genetic predisposition, hormonal status and eating habits, and not only cholesterol from eggs. In recent years, the foods that are used daily in people’s diet are not only intended to satisfy the needs in basic nutrients, but food is expected to prevent food-related diseases and acquire a better immune status. By using specific nutritional strategies, it is possible to produce functional food that, in addition to basic nutrients, also contains components that participate in preserving health and reducing the risk of disease. A low concentration of selenium in the soil, and consequently in the nutrients used in feed, can cause a deficiency of this microelement in animals. Deficiency symptoms also occur in humans through foods of animal origin, which significantly weakens the system of antioxidant protection in the body. The utilization of selenium in animals depends on the chemical form in which it is found in the meal. Selenium, which is used as an additive in vitamin-mineral premixes in feed for laying hens, is present in one of two basic forms: organically bound to amino acids (selenocysteine and selenomethionine) or in the form of an inorganic salt (most often sodium selenite). After entering the body through a meal, selenium is incorporated into tissue proteins, which creates its reserve. Deposited selenium in the body is in an inactive state and in cases of oxidative stress or selenium deficiency in feed, it changes to an active form. The source of selenium in feed mixtures for laying hens has an effect on the selenium cont

Pet food manufacturers aim to balance the palatability with the nutritional value of their products. Ensuring that young canines receive the best nourishment is crucial, while also promoting long-lasting engagement and satisfaction during mealtime. The study aimed to investigate if the nutritional content of food can affect food preferences in 2-month-old Sharplanina shepherd dogs and the development of neophobia when introduced to a new diet. Three different dietary plans were tested, each with varying percentages of an imal-derived proteins (97% in A, 77% in B, and 94% in C). Observations of behavior were documented on camera at the beginning and end of a 10-day feeding cycle. The observations were made during the scheduled feeding times of 7 a.m., noon, and 5 p.m. According to the study, puppies showed neophobic behavior when a new diet was introduced. The puppies displayed a notable decrease in meal rate of sumption, heightened distraction during diet consumption, and increased hesitation on the first day of each new diet, specifically on day 9 and day 10. Post-consumption interest peaked significantly on day 9 and day 10, particularly when dogs consumed diet C. Through the study, it was observed that Diet C had an impact on the puppies’ feed preferences, indicating a possible link between the diet’s nutritional content and their food preferences. Based on the study results, it appears that puppies need at least 9 days to reduce phobia and adapt to new food flavors and feeding schedules.

Veliki broj istraživanja potvrđuje povezanost učestalosti hroničnih masovnih nezaraznih bolesti sa ishranom ljudi. Pri tom se u poseban značaj pridaje upotrebi masti u ishrani ljudi, naročito n-3 i n-6 masnih kiselina i njihovom međusobnom odnosu. Na sadržaj i odnos masnih kiselina mesa svinja može da se utiče izborom hraniva za ishranu svinja. Cilj naših istraživanja bio je ispitivanje uticaja komercijalnog preparata lana, dodatog u hranu za svinje na masnokiselinski sastav mesa svinja. Masnokiselinski sastav hrane za svinje i mesa svinja određen je gasnom hromatografijom. Upotreba lana, u ishrani svinja značajno utiče na sadržaj zasićenih, mononezasićenih i polinezasićenih masnih kiselina u mesu svinja. Meso svinja hranjenih sa ovim dodatkom imalo je značajno povoljniji odnos n-6/ n-3 masnih kiselina, u odnosu na meso svinja hranjenih bez dodatka preparat lana. Dodavanjem preparata lana, u hranu za svinje poboljšava se nutritivna vrednost mesa svinja.

Jaja imaju značajnu ulogu u ishrani ljudi i predstavljaju važan izvor proteina, masti i mikroelemenata. Proizvodnja i potrošnja jaja u svetu poslednjih decenija je u porastu. Konzumacija jaja dugo vremena bila je vezana za negativne efekte na zdravlje ljudi, uglavnom zbog sadržaja holesterola. Međutim, danas je poznato da na nivo holesterola u serumu utiče više drugih faktora kao što su genetska predispozicija, hormonski status i hranidbene navike, a ne isključivo holesterol iz jaja. Poslednjih godina, namirnice koje se svakodnevno koriste u ishrani ljudi nisu namenjene samo zadovoljenju potreba u osnovnim hranljivim materijama nego se od hrane očekuje prevencija bolesti povezanih sa hranom i sticanje boljeg imunološkog statusa. Upotrebom specifičnih nutritivnih strategija moguće je proizvesti funkcionalnu hranu koja pored osnovnih hranljivih materija sadrži i komponente koje učestvuju u očuvanju zdravlja i smanjenju rizika u nastanku bolesti. Niska koncentracija selena u zemljištu, a posledično i u hranivima koja se koriste u hrani za životinje, može prouzrokovati deficit ovog mikroelementa kod životinja. Putem namirnica animalnog porekla simptomi deficita javljaju se i kod ljudi, čime se značajno slabi sistem antioksidativne zaštite u organizmu. Iskorišćavanje selena kod životinja zavisi od hemijskog oblika u kome se nalazi u obroku. Selen koji se koristi kao dodatak u vitaminsko mineralnim predsmešama u hrani za koke nosilje prisutan je u jednom od dva osnovna oblika: organski vezan za aminokiseline (selenocistein i selenometionin) ili u formi neorganske soli (najčešće natrijum selenit). Nakon unošenja u organizam putem obroka, selen se ugrađuje u tkivne proteine čime se stvara njegova rezerva. Deponovani selen u organizmu nalazi se u neaktivnom stanju i u slučajevima oksidativnog stresa ili deficita selena u hrani, prelazi u aktivan oblik. Izvor selena u smešama za ishranu koka nosilja ostvaruje uticaj na sadržaj selena u jajima. Dodatkom organskog se

Mnoge mikroalge su važni izvori polinezasićenih masnih kiselina, uglavnom eikozapentaenske kiseline (EPA) i dokozaheksaenske kiseline (DHA). Ove masne kiseline životinje slabo sintetišu, pa ih treba dodavati u ishranu, Takođe, većina mikroalgi sadrži i esencijalne aminokiseline koje ljudi i životinje ne mogu sintetisati. Sadržaj aminokiselina kao što su lizin, metionin, triptofan, treonin, valin, histidin i izoleucin u nekim mikroalgama je uporediv sa onima iz jaja ili soje. Mikroalge su izvor svih važnih vitamina kao što su tokoferoli, askorbinska kiselina, vitamini B1, B2, B6, B12, folna kiselina, nikotinska kiselina, biotin i dr. Pored toga, one su bogat izvor svih važnih minerala, kako makroelemenata (Na, K, Ca i Mg) tako i mikroelemenata (Fe, Zn, Mn i Cu). Isto tako, mikroalge sadrže širok spektar pigmenata (hlorofili, karotenoidi, fikobiliproteini i ksantofili). Upotreba malih količina biomase mikroalgi u hrani za životinje može biti od koristi za fiziologiju životinja, poboljšanje imunog odgovora, otpornosti na bolesti i poboljšane funkcije creva. Dodavanje mikroalgi u ishranu životinja poboljšava njihovo ukupno zdravlje, produktivnost, kvalitet i stabilnost dobijenih animalnih proizvoda. Od ukupne svetske proizvodnje algi, 30% je namenjeno za primenu u hrani za životinje. Preovlađujuće vrste su: Schizochytrium sp., Chlorella sp., Arthrospira sp., Isochrysis sp. i Porphyridium sp. Prema literaturnim podacima sprovedena su istraživanja na različitim vrstama životinja: živina, svinje, krave, ovce, koze, psi, mačke i ribe, Upotreba mikroalgi u ishrani životinja je interesantan predmet istraživanja i u budućnosti je potrebno mnogo više studija koje bi se bavile ovom problematikom.

Ishrana životinja prošla je u svom razvoju kroz nekoliko faza, počev od potpune empirije do savremenog koncepta ishrane koji počiva na vrlo preciznim istraživanjima metaboličkih i biohemijskih promena na nivou ćelije. Cilj tova brojlera je da se korišćenjem pretežno biljnih hraniva, uz manji dodatak animalnih, poveća telesna masa životinje. Razvojem svesti potrošača, imperativ u stočarstvu postala je ne samo količina proizvedene namirnice, nego i kvalitet proizvedene namirnice. Kod monogastričnih životinja masne kiseline prisutne u hrani apsorbuju se u gastrointestinalnom traktu uglavnom nepromenjene, što znači da profil masnih kiselina tkiva direktno odražava profil masnih kiselina prisutnih u obroku životinja. Esencijalne masne kiseline služe kao gradivne jedinice brojnih hormona i veoma su važna komponenta ćelijskih membrane, a njihov nedostatak ili neadekvatan odnos u hrani može da dovede do negativnih efekata po zdravlje ljudi. Konjugovana linolna kiselina (CLA) predstavlja grupu izomera linolne kiseline (C18:2), a najzanimljivija je njena uloga u prevenciji tumoroznih oboljenja, areteroskleroze i dijabetesa. Nalaze se u mesu i mleku preživara, a s obzirom da živina nema sposobnost sinteze CLA, biotehnološkim rešenjima moguće ih je dodati u smeše. Naučna javnost nameće savremene parametre određivanja nutritivne vrednosti masnih kiselina u kome se izdvajaju AI – aterogeni indeks, TI – trombogeni indeks i h/H hipoholesterolemični/hiperholesterolemični indeks. Cilj ovog istraživanja bio je da se utvrdi efekat dodatka CLA u ishranu brojlera na lipidne indekse pojedinih kategorija mesa, sa aspekta zdravstvenih potreba potrošača. Utvrđen je značajan uticaj korekcije masnokiselinskog sastava hrane na vrednosti lipidnih indeksa.

U ishrani svinja, vlakna oduvek predstavljaju energetski razređivač potpunih smeša. U novije vreme, dijetalna vlakna se definišu kao deo ugljenih hidrata koji je nesvarljiv za enzime koji se luče u gastrointestinalnom traktu sisara. Savremeni način koncipiranja smeša za suprasne i dojne krmače podrazumeva korišćenje jedne od kategorija nesvarljivih dijetalnih vlakana - celuloze iz različitih hraniva sa ciljem ublažavanja osećaja gladi i sprečavanja konstipacije tokom graviditeta sa ograničenom energetskom vrednošću obroka u svrhu povećanja broja živorođenih prasadi po leglu. Međutim, dijetalna vlakna su grupa ugljenih hidrata sa svojstvima koja variraju u zavisnosti od botaničkog porekla vlakana, tehnike obrade i drugih faktora koji zavise od krmače kao što su starost, fiziološko stanje, količina unesene hrane i sastav gastrointestinalne mikrobiote. Ipak, upotrebom savremene analitike i preciznim formulacijama, moguće je upotrebom dijetalnih vlakana ostvariti pozitivne efekte sa aspekta reproduktivnih performansi, ali i dobrobiti krmača. Pored već utvrđenih efekata korišćenja vlakana, potrebno je utvrditi koja svojstva dijetalna vlakna su najefikasnija kod izazivanja promena u endokrinom sistemu i folikularne tečnosti jajnika, kako bi se ostvario krajnji cilj preživljavanja embriona i otpornosti potomstva. Naučna istraživanja su usmerena na temu korišćenja naprednih tehnika za karakterizaciju komponenti dijetalnih vlakana, a rezultate ovakvih istraživanja treba implementirati u savremene nutritivne strategije.

Utiliser une source d’oligo-éléments chélatés dans l’aliment permet de fournir plus efficacement les minéraux aux tissus de l’animal, améliorant ses fonctions métaboliques et, par conséquent, ses performances productives.

Porast broja stanovnika u svetu stavlja poljoprivrednu proizvodnju pred veliki izazov da obezbedi sigurnost hrane za sve ljude. Povećanje proizvodnje hrane može da se postigne na različite načine. Do sada su potrebe za hranom biljnog porekla u svetu zadovoljavane povećanjem obradivih površina, na račun krčenja šuma, genetskom selekcijom, odnosno gajenjem visokorodnih žita i drugih biljnih kultura, zatim primenom različitih agrotehničkih mera itd. U stočarskoj proizvodnji povećanje proizvodnje hrane animalnog porekla vezivalo se, uglavnom, za povećanje broja gajenih životinja, genetsku selekciju, optimizaciju ishrane i uslova držanja životinja. Jedan od načina kojima se poslednjih godina pridaje poseban značaj u povećanju proizvodnje hrane biljnog i životinjskog porekla je primena digitalnih tehnologija. Digitalizacija predstavlja proces upotrebe digitalne tehnologije u cilju poboljšanja i transformisanja procesa proizvodnje. U celom lancu proizvodnje hrane najveći značaj pridaje se osiguranju bezbednosti hrane. Stoga se dobre proizvođačke prakse i postupci bezbednog rukovanja hranom primenjuju u svakoj fazi proizvodnje hrane kako bi se izbegle biološke, hemijske, fizičke opasnosti i sačuvalo zdravlje potrošača. Digitalne tehnologije olakšavaju kontrolu proizvodnog procesa i dozvoljavaju prikupljanje podataka sa neograničenog broja tačaka u celom lancu proizvodnje. Cilj digitalnih tehnologija je da omogući automatizaciju, robotizaciju i poveća broj i kvalitet prikupljenih podataka, kao i njihovu obradu.

Pojava metaboličkih bolesti visoko-mlečnih krava u peripartalnom periodu (hipokalcemija, dislokacija sirišta, acidoza buraga, kompleks ketoza/masna jetra) etiološki je tesno povezana sa ishranom životinja. Ključni faktori u nastanku metaboličkih bolesti su deficit ili suficit energije u određenim periodima proizvodno- reproduktivnog ciklusa, kao i poremećaji bilansa mineralnih materija ili vitamina. Veoma često nastanak jedne metaboličke bolesti značajno povećava rizik za nastanak drugih metaboličkih bolesti. Veća učestalost određenih infekcija u peripartalnom periodu takođe se može povezati sa metaboličkim bolestima preživara. Nova znanja iz oblasti fiziologije varenja i iskorišćavanja hrane, proizvodnje i pripremanja hrane i tehnologija ishrane, uz znatno bolje poznavanje specifičnih osobina i hranljive vrednosti svakog hraniva ponaosob, kao i interakcija koje nastaju među hranivima u obroku neophodan su preduslov za uspešnu prevenciju metaboličkih bolesti.

Sastojci životinjskog porekla u hrani za životinje predstavljaju idealan izvor esencijalnih aminokiselina. Međutim, sa izbijanjem bovine spongiformne encefalopatije, njihova upotreba se u ishrani farmskih životinja zabranjuje ili stavlja pod strogu kontrolu. U Srbiji 2006. godine počinje redovan monitoring hrane za životinje metodom klasične svetlosne mikroskopije propisan Pravilnikom o utvrđivanju Programa mera zdravstvene zaštite životinja. Prema trenutno važećem Pravilniku o utvrđivanju mera ranog otkrivanja i dijagnostike zarazne bolesti transmisivnih spongioformnih encefalopatija (Sl.glasnik 96/10, 33/16,54/19), kod farmskih životinja je dozvoljena upotreba ribljeg brašna u ishrani svinja i živine, kao i u zamenama mleka za telad. U akvakulturi se koriste i hraniva poreklom od kopnenih vrsta životinja, izuzev od preživara, a za određivanje vrste životinja primenjuje se real time PCR metoda. Jedno od najracionalnijih rešenja za korišćenje sporednih proizvoda animalnog porekla je njihovo ponovno uključivanje u lanac ishrane. Zato je u Evropskoj uniji od 2021. godine dozvoljena upotreba sastojaka poreklom od svinja u obrocima za živinu i poreklom od živine u obrocima za svinje. Insekti kao izvor proteina postaju takođe sve aktuelnija tema. Sve protokole i metode kontrole propisuje EU Referentna laboratorija za animalne proteine u hrani za životinje, sa ciljem zadovoljenja zahteva bezbednosti, ali i ispitivanja autentičnosti i deklaracija i otkrivanja prevarnih radnji., Ingredients of animal origin in feed represent an ideal source of essential amino acids. However, with the outbreak of bovine spongiform encephalopathy, their use is prohibited, or placed under strict control. In Serbia, regular monitoring of animal feed began in 2006, using the method of classical light microscopy. It is prescribed by the regulation on the “Program of Animal Health Protection Measures.” According to the current regulation on the “Measures for Early Detection and Diagnosis of the Infectious Disease of Transmissible Spongiform Encephalopathies” (Official Gazette 96/10, 33/16, 54/19), the use of fish meal for farm animals is allowed in the diet of pigs and poultry, as well as in milk substitutes, for calves. In aquaculture, feeds originating from terrestrial animal species are also used, except from ruminants, and the real time PCR method is used to detect the animal species. One of the most rational solutions for using by-products of animal origin is their re-inclusion in the food chain. That’s why in the European Union, from 2021, the use of ingredients of pig origin in poultry rations and of poultry origin in pig rations is allowed. Insects as a source of protein are also becoming an increasing topic. All protocols and control methods are prescribed by the EU Reference Laboratory for Animal Proteins in Feedingstuffs, with the aim of meeting safety requirements, but also testing the authenticity and declarations and detecting fraudulent actions.

Entomophagy is not a new phenomenon in the world. Moreover, it is a traditional diet in a large part of the planet. However, in the European framework it belongs to the category of novel food and although the topic is often debated, it represents a growing choice in human and animal nutrition. Edible insects have the potential to serve as a healthy, sustainable alternative to animal protein sources due to their valuable nutritional composition. They may have superior health benefits based on high levels of essential amino acids, omega-3 and omega-6 fatty acids, vitamin B12, iron, zinc, fibre and antioxidants. They could offer a myriad of environmental benefits, including overall reductions in greenhouse gas emissions and reduced use of agricultural land and water. Future research should aim to understand the beneficial effects of whole insects or insect isolates compared to traditional foods of animal and plant origin. Although insects have the potential to be used as meat substitutes or dietary supplements, leading to benefits for human health and the environment, this paper does not aim to ultimately propagate their use, but to point out their advantages and qualities, as well as potential dangers and risks, and finally to present ways of placing insects on the European market.

After the production of mushrooms for human consumption, the used substrate remains (SMS — spent mushroom substrate). As much as five kilograms of spent substrate result from the production of one kilogram of mushrooms. Considering that the global production of mushrooms in the world has increased in recent decades, the amount of spent substrate has also increased sharply, which can lead to an unfavourable impact on the environment. The assumptions are that the amount of consumed substrate will exceed the value of 6 tonnes of SMS per km2 of global land surface. This data points to the need for thinking and scientific research on how to reuse SMS. Various studies have established that SMS can first be used as a material from which to extract enzymes that remain after the production of mushrooms. Then, SMS can be used to grow one or two more production batches of mushrooms. Finally, SMS can be used as raw material for feed, as compost for plant growth and as biofuel. Research into the use of SMS as feed is particularly interesting, where its effect in the diet of various ruminant and non‑ruminant species was examined.

The aim of this experiment was to investigate the effects of benzoic acid and chelates in which copper (Cu), zinc (Zn) and manganese (Mn) were bound to methionine hydroxy analogue on growth performance, intestinal morphology, intestinal microbiota and digesta pH value of post-weaning piglets at 28 days of age. The experiment was conducted on 96 piglets randomly assigned to one of four treatments (6 replicate pens of 4 piglets each): 1) control (C) – microminerals were provided as sulfates of Cu, Zn and Mn at 130 (80 at second phase), 100, 120 mg/kg in the first phase, respectively; 2) chelates (CTM), microelements were provided as chelates of Cu, Zn and Mn at 130 (80 in second phase), 60, 60 mg/kg in the first phase, respectively; 3) benzoic acid (BA), with the addition of 2500 mg/kg during both periods; 4) chelates + benzoic acid (CTM + BA), microelements were provided as chelates of Cu, Zn and Mn at 130 (80 in second phase), 60, 60 mg/kg in the first phase, respectively, and 2500 mg/kg of benzoic acid during both periods. Results showed that chelates and benzoic acid supplementation not only improved the final body weight (p<0.05), average daily gain (p<0.05) and feed conversion ratio (p<0.05), but also increased the morphology performance and decreased the number of E. coli in the jejunum and ileum in the treated groups (p<0.05). This study provides the evidence that dietary supplementation has beneficial effects on the intestinal morphology and microflora of weaned pigs, which can partly explain why growth performance of the piglets was improved.

Vlakna u hranidbi svinja tradicionalno se smatraju energetskim razrjeđivačem za potpune smjese. U novije vrijeme se vlakna iz različitih krmiva koriste u hranidbi suprasnih i dojnih krmača s ciljem ublažavanja osjećaja gladi i sprječavanja konstipacije tijekom graviditeta uz ograničenu energetsku vrijednost obroka kako bi se povećao broj živorođene prasadi po leglu. Međutim, dijetalna vlakna su skupina ugljikohidrata sa svojstvima koja variraju ovisno o botaničkom podrijetlu vlakana, tehnici prerade i drugim čimbenicima koji ovise o krmači kao što su dob, fiziološko stanje, količina unosa hrane i sastav probavne mikrobiote. Međutim, korištenjem suvremene analitike i preciznih formulacija, moguće je dijetalnim vlaknima postići pozitivne učinke s aspekta reproduktivne sposobnosti, ali i dobrobiti krmača. Uz već utvrđene učinke upotrebe vlakana, potrebno je utvrditi koja su svojstva dijetalnih vlakana najučinkovitija u izazivanju promjena u endokrinom sustavu i folikularnoj tekućini jajnika, kako bi se postigao krajnji cilj preživljavanja embrija i otpornosti potomstva. Znanstveno istraživanje usmjereno je na temu korištenja naprednih tehnika za karakterizaciju komponenti dijetalnih vlakana.

It is assumed that mycotoxins have been present in feed and food since the beginning of eukaryotic fungi’s life on Earth. With the recognition of the symptoms of the first intoxications, the so‑called mycotoxicosis, there was a desire to find strategies in the fight against secondary metabolites of different types of fungi. The mycotoxins that most commonly contaminate feed are aflatoxin B1 (AFB1), deoxynivalenol (DON), zearalenone (ZEN) and fumonisin B1 (FB1). These mycotoxins can primarily cause hepatotoxicity, immunotoxicity, neurotoxicity and nephrotoxicity, and consequently cause adverse effects on animal health and performance. Today, in the 21st century, the need to find a multidisciplinary and integrated plan in the fight against mycotoxins has grown with the realization that mycotoxins cause large‑scale damage in livestock. Physical, chemical, biological and nutritional strategies have been developed to combat mycotoxins in the feed industry. Meanwhile, the use of each of these strategies achieves benefits, but also has drawbacks, including being expensive or impractical to apply on a large scale.

Utiliser une source d’oligo-éléments chélatés dans l’aliment permet de fournir plus efficacement les minéraux aux tissus de l’animal, améliorant ses fonctions métaboliques et, par conséquent, ses performances productives.

U ishrani svinja, vlakna oduvek predstavljaju energetski razređivač potpunih smeša. U novije vreme, dijetalna vlakna se definišu kao deo ugljenih hidrata koji je nesvarljiv za enzime koji se luče u gastrointestinalnom traktu sisara. Savremeni način koncipiranja smeša za suprasne i dojne krmače podrazumeva korišćenje jedne od kategorija nesvarljivih dijetalnih vlakana - celuloze iz različitih hraniva sa ciljem ublažavanja osećaja gladi i sprečavanja konstipacije tokom graviditeta sa ograničenom energetskom vrednošću obroka u svrhu povećanja broja živorođenih prasadi po leglu. Međutim, dijetalna vlakna su grupa ugljenih hidrata sa svojstvima koja variraju u zavisnosti od botaničkog porekla vlakana, tehnike obrade i drugih faktora koji zavise od krmače kao što su starost, fiziološko stanje, količina unesene hrane i sastav gastrointestinalne mikrobiote. Ipak, upotrebom savremene analitike i preciznim formulacijama, moguće je upotrebom dijetalnih vlakana ostvariti pozitivne efekte sa aspekta reproduktivnih performansi, ali i dobrobiti krmača. Pored već utvrđenih efekata korišćenja vlakana, potrebno je utvrditi koja svojstva dijetalna vlakna su najefikasnija kod izazivanja promena u endokrinom sistemu i folikularne tečnosti jajnika, kako bi se ostvario krajnji cilj preživljavanja embriona i otpornosti potomstva. Naučna istraživanja su usmerena na temu korišćenja naprednih tehnika za karakterizaciju komponenti dijetalnih vlakana, a rezultate ovakvih istraživanja treba implementirati u savremene nutritivne strategije.

Entomophagy is not a new phenomenon in the world. Moreover, it is a traditional diet in a large part of the planet. However, in the European framework it belongs to the category of novel food and although the topic is often debated, it represents a growing choice in human and animal nutrition. Edible insects have the potential to serve as a healthy, sustainable alternative to animal protein sources due to their valuable nutritional composition. They may have superior health benefits based on high levels of essential amino acids, omega-3 and omega-6 fatty acids, vitamin B12, iron, zinc, fibre and antioxidants. They could offer a myriad of environmental benefits, including overall reductions in greenhouse gas emissions and reduced use of agricultural land and water. Future research should aim to understand the beneficial effects of whole insects or insect isolates compared to traditional foods of animal and plant origin. Although insects have the potential to be used as meat substitutes or dietary supplements, leading to benefits for human health and the environment, this paper does not aim to ultimately propagate their use, but to point out their advantages and qualities, as well as potential dangers and risks, and finally to present ways of placing insects on the European market.

Porast broja stanovnika u svetu stavlja poljoprivrednu proizvodnju pred veliki izazov da obezbedi sigurnost hrane za sve ljude. Povećanje proizvodnje hrane može da se postigne na različite načine. Do sada su potrebe za hranom biljnog porekla u svetu zadovoljavane povećanjem obradivih površina, na račun krčenja šuma, genetskom selekcijom, odnosno gajenjem visokorodnih žita i drugih biljnih kultura, zatim primenom različitih agrotehničkih mera itd. U stočarskoj proizvodnji povećanje proizvodnje hrane animalnog porekla vezivalo se, uglavnom, za povećanje broja gajenih životinja, genetsku selekciju, optimizaciju ishrane i uslova držanja životinja. Jedan od načina kojima se poslednjih godina pridaje poseban značaj u povećanju proizvodnje hrane biljnog i životinjskog porekla je primena digitalnih tehnologija. Digitalizacija predstavlja proces upotrebe digitalne tehnologije u cilju poboljšanja i transformisanja procesa proizvodnje. U celom lancu proizvodnje hrane najveći značaj pridaje se osiguranju bezbednosti hrane. Stoga se dobre proizvođačke prakse i postupci bezbednog rukovanja hranom primenjuju u svakoj fazi proizvodnje hrane kako bi se izbegle biološke, hemijske, fizičke opasnosti i sačuvalo zdravlje potrošača. Digitalne tehnologije olakšavaju kontrolu proizvodnog procesa i dozvoljavaju prikupljanje podataka sa neograničenog broja tačaka u celom lancu proizvodnje. Cilj digitalnih tehnologija je da omogući automatizaciju, robotizaciju i poveća broj i kvalitet prikupljenih podataka, kao i njihovu obradu.

Pojava metaboličkih bolesti visoko-mlečnih krava u peripartalnom periodu (hipokalcemija, dislokacija sirišta, acidoza buraga, kompleks ketoza/masna jetra) etiološki je tesno povezana sa ishranom životinja. Ključni faktori u nastanku metaboličkih bolesti su deficit ili suficit energije u određenim periodima proizvodno- reproduktivnog ciklusa, kao i poremećaji bilansa mineralnih materija ili vitamina. Veoma često nastanak jedne metaboličke bolesti značajno povećava rizik za nastanak drugih metaboličkih bolesti. Veća učestalost određenih infekcija u peripartalnom periodu takođe se može povezati sa metaboličkim bolestima preživara. Nova znanja iz oblasti fiziologije varenja i iskorišćavanja hrane, proizvodnje i pripremanja hrane i tehnologija ishrane, uz znatno bolje poznavanje specifičnih osobina i hranljive vrednosti svakog hraniva ponaosob, kao i interakcija koje nastaju među hranivima u obroku neophodan su preduslov za uspešnu prevenciju metaboličkih bolesti.

Ishrana životinja prošla je u svom razvoju kroz nekoliko faza, počev od potpune empirije do savremenog koncepta ishrane koji počiva na vrlo preciznim istraživanjima metaboličkih i biohemijskih promena na nivou ćelije. Cilj tova brojlera je da se korišćenjem pretežno biljnih hraniva, uz manji dodatak animalnih, poveća telesna masa životinje. Razvojem svesti potrošača, imperativ u stočarstvu postala je ne samo količina proizvedene namirnice, nego i kvalitet proizvedene namirnice. Kod monogastričnih životinja masne kiseline prisutne u hrani apsorbuju se u gastrointestinalnom traktu uglavnom nepromenjene, što znači da profil masnih kiselina tkiva direktno odražava profil masnih kiselina prisutnih u obroku životinja. Esencijalne masne kiseline služe kao gradivne jedinice brojnih hormona i veoma su važna komponenta ćelijskih membrane, a njihov nedostatak ili neadekvatan odnos u hrani može da dovede do negativnih efekata po zdravlje ljudi. Konjugovana linolna kiselina (CLA) predstavlja grupu izomera linolne kiseline (C18:2), a najzanimljivija je njena uloga u prevenciji tumoroznih oboljenja, areteroskleroze i dijabetesa. Nalaze se u mesu i mleku preživara, a s obzirom da živina nema sposobnost sinteze CLA, biotehnološkim rešenjima moguće ih je dodati u smeše. Naučna javnost nameće savremene parametre određivanja nutritivne vrednosti masnih kiselina u kome se izdvajaju AI – aterogeni indeks, TI – trombogeni indeks i h/H hipoholesterolemični/hiperholesterolemični indeks. Cilj ovog istraživanja bio je da se utvrdi efekat dodatka CLA u ishranu brojlera na lipidne indekse pojedinih kategorija mesa, sa aspekta zdravstvenih potreba potrošača. Utvrđen je značajan uticaj korekcije masnokiselinskog sastava hrane na vrednosti lipidnih indeksa.

Veliki broj istraživanja potvrđuje povezanost učestalosti hroničnih masovnih nezaraznih bolesti sa ishranom ljudi. Pri tom se u poseban značaj pridaje upotrebi masti u ishrani ljudi, naročito n-3 i n-6 masnih kiselina i njihovom međusobnom odnosu. Na sadržaj i odnos masnih kiselina mesa svinja može da se utiče izborom hraniva za ishranu svinja. Cilj naših istraživanja bio je ispitivanje uticaja komercijalnog preparata lana, dodatog u hranu za svinje na masnokiselinski sastav mesa svinja. Masnokiselinski sastav hrane za svinje i mesa svinja određen je gasnom hromatografijom. Upotreba lana, u ishrani svinja značajno utiče na sadržaj zasićenih, mononezasićenih i polinezasićenih masnih kiselina u mesu svinja. Meso svinja hranjenih sa ovim dodatkom imalo je značajno povoljniji odnos n-6/ n-3 masnih kiselina, u odnosu na meso svinja hranjenih bez dodatka preparat lana. Dodavanjem preparata lana, u hranu za svinje poboljšava se nutritivna vrednost mesa svinja.

Jaja imaju značajnu ulogu u ishrani ljudi i predstavljaju važan izvor proteina, masti i mikroelemenata. Proizvodnja i potrošnja jaja u svetu poslednjih decenija je u porastu. Konzumacija jaja dugo vremena bila je vezana za negativne efekte na zdravlje ljudi, uglavnom zbog sadržaja holesterola. Međutim, danas je poznato da na nivo holesterola u serumu utiče više drugih faktora kao što su genetska predispozicija, hormonski status i hranidbene navike, a ne isključivo holesterol iz jaja. Poslednjih godina, namirnice koje se svakodnevno koriste u ishrani ljudi nisu namenjene samo zadovoljenju potreba u osnovnim hranljivim materijama nego se od hrane očekuje prevencija bolesti povezanih sa hranom i sticanje boljeg imunološkog statusa. Upotrebom specifičnih nutritivnih strategija moguće je proizvesti funkcionalnu hranu koja pored osnovnih hranljivih materija sadrži i komponente koje učestvuju u očuvanju zdravlja i smanjenju rizika u nastanku bolesti. Niska koncentracija selena u zemljištu, a posledično i u hranivima koja se koriste u hrani za životinje, može prouzrokovati deficit ovog mikroelementa kod životinja. Putem namirnica animalnog porekla simptomi deficita javljaju se i kod ljudi, čime se značajno slabi sistem antioksidativne zaštite u organizmu. Iskorišćavanje selena kod životinja zavisi od hemijskog oblika u kome se nalazi u obroku. Selen koji se koristi kao dodatak u vitaminsko mineralnim predsmešama u hrani za koke nosilje prisutan je u jednom od dva osnovna oblika: organski vezan za aminokiseline (selenocistein i selenometionin) ili u formi neorganske soli (najčešće natrijum selenit). Nakon unošenja u organizam putem obroka, selen se ugrađuje u tkivne proteine čime se stvara njegova rezerva. Deponovani selen u organizmu nalazi se u neaktivnom stanju i u slučajevima oksidativnog stresa ili deficita selena u hrani, prelazi u aktivan oblik. Izvor selena u smešama za ishranu koka nosilja ostvaruje uticaj na sadržaj selena u jajima. Dodatkom organskog se

Cilj ovog istraživanja bio je da se ispita uticaj dodavanja različitih količina Saccharomyces cerevisiae u ishrani brojlera na pokazatelje ekonomske isplativosti tova. Ispitivanje je sprovedeno na 270 jednodnevnih pilića (Ross 308) u intenzivnom uzgoju u periodu od 42 dana. Brojleri su nasumično raspoređeni na jedan od tri dijetetska tretmana koji su se razlikovali u sadržaju dodatog kvasca: bez dodatnog kvasca (kontrolna grupa K); sa 0,25 g/kg dodatog kvasca (O-I grupa); i sa 0,65 g/kg dodatog kvasca (O-II grupa). Svaka eksperimentalna grupa je sadržala po 90 brojlera. Za potrebe ovog eksperimenta mereni su brojleri i utrošena hrana, a zatim je izračunata završna telesna masa, prosečan dnevni prirast i konverzija. Zdravstveno stanje brojlera u tovu je svakodnevno praćeno, a mortaliteta nije bilo. Ekonomska efikasnost proizvodnje brojlera u tovu (EPEF-European Production Efficiency Factor i EBI-European Broiler Index) izračunata je na osnovu formula. Dodavanje Saccharomyces cerevisiae u različitim količinama uticalo je na masu, prirast, potrošnju hrane i konverziju brojlera. Rezultati ovog istraživanja su pokazali da je ishrana sa dodatkom 0,25 g/kg kvasca (O-I grupa) rezultirala statistički značajno boljim (p<0,05) proizvodnim rezltatima (body weight, average daily gain, food coversion ratio) brojlera nego u grupi hranjenoj samo osnovnom ishranom, odnosno grupi hranjenoj sa 0,65 g/kg kvasca. Statistički značajno veće (p<0,05) vrednosti EPEF i EBI zabeležene su u grupi brojlera koje su hranjene uz dodatak 0,25 g/kg kvasca (O-I grupa) u odnosu na kontrolnu grupu i grupu koja je u hrani dobijala 0,65 g/kg kvasca (O-II grupa). Stoga je adekvatna doza S. cerevisiae u ishrani iznosila 0,25 g/kg kvasca, dok veća doza živog kvasca u ishrani brojlera (0,65 g/kg) nije postigla bolje rezultate.

Mnoge mikroalge su važni izvori polinezasićenih masnih kiselina, uglavnom eikozapentaenske kiseline (EPA) i dokozaheksaenske kiseline (DHA). Ove masne kiseline životinje slabo sintetišu, pa ih treba dodavati u ishranu, Takođe, većina mikroalgi sadrži i esencijalne aminokiseline koje ljudi i životinje ne mogu sintetisati. Sadržaj aminokiselina kao što su lizin, metionin, triptofan, treonin, valin, histidin i izoleucin u nekim mikroalgama je uporediv sa onima iz jaja ili soje. Mikroalge su izvor svih važnih vitamina kao što su tokoferoli, askorbinska kiselina, vitamini B1, B2, B6, B12, folna kiselina, nikotinska kiselina, biotin i dr. Pored toga, one su bogat izvor svih važnih minerala, kako makroelemenata (Na, K, Ca i Mg) tako i mikroelemenata (Fe, Zn, Mn i Cu). Isto tako, mikroalge sadrže širok spektar pigmenata (hlorofili, karotenoidi, fikobiliproteini i ksantofili). Upotreba malih količina biomase mikroalgi u hrani za životinje može biti od koristi za fiziologiju životinja, poboljšanje imunog odgovora, otpornosti na bolesti i poboljšane funkcije creva. Dodavanje mikroalgi u ishranu životinja poboljšava njihovo ukupno zdravlje, produktivnost, kvalitet i stabilnost dobijenih animalnih proizvoda. Od ukupne svetske proizvodnje algi, 30% je namenjeno za primenu u hrani za životinje. Preovlađujuće vrste su: Schizochytrium sp., Chlorella sp., Arthrospira sp., Isochrysis sp. i Porphyridium sp. Prema literaturnim podacima sprovedena su istraživanja na različitim vrstama životinja: živina, svinje, krave, ovce, koze, psi, mačke i ribe, Upotreba mikroalgi u ishrani životinja je interesantan predmet istraživanja i u budućnosti je potrebno mnogo više studija koje bi se bavile ovom problematikom.

U ishrani svinja, vlakna oduvek predstavljaju energetski razređivač potpunih smeša. U novije vreme, dijetalna vlakna se definišu kao deo ugljenih hidrata koji je nesvarljiv za enzime koji se luče u gastrointestinalnom traktu sisara. Savremeni način koncipiranja smeša za suprasne i dojne krmače podrazumeva korišćenje jedne od kategorija nesvarljivih dijetalnih vlakana - celuloze iz različitih hraniva sa ciljem ublažavanja osećaja gladi i sprečavanja konstipacije tokom graviditeta sa ograničenom energetskom vrednošću obroka u svrhu povećanja broja živorođenih prasadi po leglu. Međutim, dijetalna vlakna su grupa ugljenih hidrata sa svojstvima koja variraju u zavisnosti od botaničkog porekla vlakana, tehnike obrade i drugih faktora koji zavise od krmače kao što su starost, fiziološko stanje, količina unesene hrane i sastav gastrointestinalne mikrobiote. Ipak, upotrebom savremene analitike i preciznim formulacijama, moguće je upotrebom dijetalnih vlakana ostvariti pozitivne efekte sa aspekta reproduktivnih performansi, ali i dobrobiti krmača. Pored već utvrđenih efekata korišćenja vlakana, potrebno je utvrditi koja svojstva dijetalna vlakna su najefikasnija kod izazivanja promena u endokrinom sistemu i folikularne tečnosti jajnika, kako bi se ostvario krajnji cilj preživljavanja embriona i otpornosti potomstva. Naučna istraživanja su usmerena na temu korišćenja naprednih tehnika za karakterizaciju komponenti dijetalnih vlakana, a rezultate ovakvih istraživanja treba implementirati u savremene nutritivne strategije.

U savremenoj živinarskoj proizvodnji koriste se brojni programi kojima se “namerno” izaziva ograničavanje rasta u određenom periodu, nakon čega životinja ispoljava ubrzani rast. Pored poboljšanja intenziteta porasta, na ovaj način mogu se ostvariti i drugi efekti, poput poboljšanja konverzije hrane, manjeg deponovanja masnog tkiva u telu životinje i smanjenja ukupnih troškova proizvodnje. Novija istraživanja potvrdila su i njihov pozitivan uticaj u kontroli nastanka pojedinih metaboličkih poremećaja (ascites, sindrom iznenadne smrti i tibijalna dishondroplazija). Najčešća tehnika za ograničavanje rasta brojlera predstavlja kontrolisano smanjenje unosa hrane tokom ranog perioda tova. To se postiže primenom različitih programa kvantitativne i kvalitativne restrikcije unosa hrane, odnosno hranljivih materija. Bez obzira na vrstu primenjenog programa uvek treba biti veoma oprezan, s obzirom da veliki broj faktora utiče na sposobnost jedinke da ispolji kompenzatorni rast i ostvari dobre proizvodne rezultate. Pri tome je posebno važno pronaći optimalan odnos između intenziteta i dužine trajanja ograničenog unosa hrane. Takođe, treba uzeti u obzir da, ukoliko se primenom određenog programa restrikcije ne ostvare uvek zadovoljavajući efekti u pogledu ostvarenih proizvodnih rezultata, ne treba ih odmah odbaciti kao neefikasne. Naime, potrebno je razmotriti njihovu ekonomsku isplativost, odnosno utvrditi da li tržišna cena dobijenog proizvoda (živinskog mesa) sa smanjenim sadržajem masti opravdava nižu telesnu masu brojlera ostvarenu na kraju tova.

Kvasac predstavlja nutritivno vredno hranivo koje je bogat izvor proteina visoke biološke vrednosti, kompleksa vitamina B, minerala u tragovima i mnogih drugih korisnih materija. Uglavnom je u upotrebi stočni i pivski kvasac. Suvi stočni kvasac dobija se gajenjem gljivica kvasca (Torula utilisili Saccharomyces species) na različitim podlogama (melasa, celuloza). Ovakav kvasac sadrži 40-60% sirovih proteina visoke biološke vrednosti i svarljivosti. Od esencijalnih aminokiselina bogat je lizinom (3,47%), a sumpornih aminokiselina ima samo 1,14%, što ga razlikuje od animalnih i nekih biljnih proteinskih hraniva. Najbogatiji je izvor vitamina B kompleksa od svih hraniva. Energetska vrednost suvog stočnog kvasca je 10,1 MJ/kg hrane. Obično se koristi u ishrani svinja i živine u količini od 1-7% u smeši. Suvi pivski kvasac se dobija sušenjem svežeg pivskog kvasca nakon filtracije pivske čorbe fermentisane kvaščevim gljivicama (Saccharomyces species). Ovakav kvasac sadrži 40-50% proteina visoke biološke vrednosti i svarljivosti. Energetska vrednost suvog pivskog kvasca je 7,7 MJ/kg hrane. Pored ovoga, u hranu za životinje mogu se dodati i žive ćelije kvasca (Saccharomices cerevisiae) (Live Yeast Cells-LYC) i njihov značaj je višestruk. Žive ćelije kvasca spadaju u grupu potentnih mikroorganizama koji se koriste kao dodatak u hrani za životinje i predstavljaju alternativu za antibiotike koji su se donedavno učestalo koristili u ishrani životinja kao stimulatori rasta. Za ulogu kvasca kao promotera rasta najzaslužniji je mananoligosaharid, izolovan iz spoljašnjeg ćelijskog zida kvasca (S. cerevisiae). Dokazano je da se suplementacijom obroka celim kvascem ili ćelijskim zidom kvasca u količini 1,0- 1,5 g/kg mogu poboljšati performanse rasta i prirasta mesa kod brojlera. Žive ćelije kvasca poseduju velike količine polisaharida, zajedno sa manozom i glukanima, a poznata je njihova uloga i u modulaciji imunološkog odgovora organizma u interakciji sa različitim imunokompetentnim, Yeast is a nutritionally valuable feed that is a rich source of proteins of high biological value, vitamin B complex, trace minerals and many other useful substances. Livestock and brewer's yeast are mainly used. Dry yeast as feed is obtained by growing yeast fungi (Torula utilis or Saccharomyces species) on different substrates (molasses, cellulose). This type of yeast contains 40-60% raw proteins of high biological value and digestibility. It is rich in lysine (3.47%) of essential amino acids, and only 1.14% of sulfur amino acids, which distinguishes it from animal and some vegetable protein nutrients. It is the richest source of vitamin B complex of all nutrients. The energy value of dry animal yeast is 10.1 MJ/kg of feed. It is usually used in the nutrition of pigs and poultry in the amount of 1-7% in the mixture. Dry brewer's yeast is obtained by drying fresh brewer's yeast after filtering beer broth fermented with yeast fungi (Saccharomyces species). This type of yeast contains 40-50% protein of high biological value and digestibility. The energy value of dry brewer's yeast is 7.7 MJ/kg. In addition to this, live yeast cells (Saccharomyces cerevisiae) (Live Yeast Cells-LYC) can be added to animal feed and their importance is multiple. Live yeast cells belong to a group of potent microorganisms that are used as an additive in animal feed and represent an alternative to antibiotics, which until recently were often used in animal nutrition as growth stimulators. The most important role of yeast as a growth promoter is mannanoligosaccharide, isolated from the outer cell wall of yeast (S. cerevisiae). It has been proven that supplementing the meal with whole yeast or yeast cell wall in the amount of 1.0-1.5 g/kg can improve growth and meat gain performance in broilers. Living yeast cells possess large amounts of polysaccharides, together with mannose and glucans, and their role in modulating the immune response of the organism in interaction with various immunocomp

Zbog važne uloge koju mikroelementi imaju u gotovo svim biohemijskim reakcijama u organizmu životinja u intenzivnoj proizvodnji njihovo dodavanje je obavezno, jer samo tako mogu da se obezbede u dovoljnim količinama neophodnim za optimalno zdravstveno stanje i ispoljavanje genetskog potencijala zivotinja. Upotreba mikroelemenata u ishran i životinja i in tenzivnom uzgoju danas je uglavnom bazirana na korišćenju helatnih formi mikroelemenata za razliku od do nedavno korišćenih neorganskih formi (cink oksid, bakar sulfat, itd). Poznato je da je izvor, odnosno oblik u kome se dodaje mikroelement od esencijalnog značaja i presudno utiče na iskristivost mikroelemenata, a samim tim i na proizvodne rezultate životinje. U praksi su relativno česti u industrijskoj proizvodnji, granični deficiti, koji proticu bez jasno izražene kliničke manifestacije, ali predstavljaju značajan ekonomski gubitak (loši proizvodni rezultati). Poseban problem sui uslovni deficiti, koji su česti i teže se dijagnostikuju, a izazvani su disbalansima i nepravilnim odnosima sa pojedinim hranljivim materijama, iako je mikroelement prisutan u dovoljnim količinama u hrani. Sa tehnološkim napretkom, nafročito sa razvojem biotehnologije kao nauke i njenih rešenja, nekoliko različitih oblika organskih izvora mikroelemenata ja razvijeno i godinama se uspešno koriste, uključujući komplekse microelement - aminokiselina, mikroelement – polisaharid, mikroelement – proteinat i mikroelement – metionin hidroksi analogni helat (MHAC)., Due to the critical role that microelements play in almost all biochemical reactions in the organism of animals in intensive production, their addition is mandatory, Only in this way can they be provided in sufficient quantities necessary for optimal health and the manifestation of the genetic potential of animals. The use of microelements in animal nutrition in intensive breeding today is mainly based on chelated microelements, in contrast to the inorganic forms used until recently (zinc oxide, copper sulfate, etc.). lt is known that the form in which the microelement is added is of essential importance lt has a decisive influence on the utilization of microelements and, thus, on the production results of the animal. In practice, marginal deficits are relatively common in industrial production, which occur without clearly expressed clinical manifestations, but represent a significant economic loss (poor production results). Conditional deficits are a particular problem that is frequent and difficult to diagnose. They are caused by imbalances and improper relationships with specific nutrients, even though microelements are present in sufficient quantities in feed. With technological progress, especially with the development of biotechnology as a science and its solutions, several different forms of organic sources of microelements have been developed. They have been successfully used for years, including microelement - amino acid complexes, microelement - polysaccharide, microelement - proteinate, and microelement - methionine hydroxy analog chelate (MHAC).

Sastojci životinjskog porekla u hrani za zivotinje predstavtjaju idealan izvor esencijalnih aminokisetina. Medutim, sa izbijanjem bovine spongiformne encefatopatije, njihova upotreba se u ishrani farmskih životinja zabranjuje ili stavtja pod strogu kontrolu. IJ srbiji 2006. godine počinje redovan monitoring hrane za životinje metodom ktasične svetlosne mikroskopije propisan Pravilnikom o utvrdivanju Programa mera zdravstvene zaštite zivotinja. Prema trenutno vazećem Pravilniku o utvrđivanju mera ranog otkrivanja i dijagnostike zarazne bolesti transmisivnih spongioformnih encefalopatija (Sl. glasnik 96/10, 33/16, 54/19), kod farmskih životinja je dozvoljena upotreba ribtjeg brasna u ishrani svinja i živine, kao i u zamenama mleka za telad. U akvakulturi se korlsfe i hraniva poreklom od kopnenih vrsta životinja, izuzev od prezivara, a za određivanje vrste životinja primenjuje se realtime PCR metoda. Jedno od najracionalnijih rešenja za korišćenje sporednih proizvoda animalnog porekla ie njihovo ponovno uključivanje u lanac ishrane. Zato je u Evropskoj uniji od 2021. godine dozvoljena upotreba sastojaka poreklom od svinja u obrocima za zivinu i poreklom od živine u obrocima za svinje. lnsekti kao izvor proteina postaju takođe sve aktuelnija tema. Sve protokole i metode kontrole propisuje EU Referentna laboratorija za animalne proteine u hrani za životinje, sa ciljem zadovoljenja zahteva bezbednosti, ali i ispitivanja autentičnosti i deklaracija i otkrivanja prevarnih radnji., Ingredients of animal origin in feed represent an ideal source of essential amino acids. However, with the outbreak of bovine spongiform encephalopathy, their use is prohibited, or placed under strict control. In Serbia, regular monitoring of animal feed began in 2006, using the method of classical light microscopy. lt is prescribed by the regulation on the "Program of Animal Health Protection Measures." According to the current regulation on the "Measures for Early Detection and Diagnosis of the Infectious Disease of Transmissible Spongiform Encephalopathies" (Official Gazette 96/10,33/16, 54119), the use of fish meal for farm animals is allowed in the diet of pigs and poultry, as well as in milk substitutes, for calves. In aquaculture, feeds originating from terrestrial animal species are also used, except from ruminants, and the real time PCR method is used to detect the animal species. One of the most rational solutions for using by-products of animal origin is their re-inclusion in the food chain. That's why in the European Union, from 2021, the use of ingredients of pig origin in poultry rations and of poultry origin in pig rations is allowed. Insects as a source of protein are also becoming an increasing topic. All protocols and control methods are prescribed by the EU Reference Laboratory for Animal Proteins in Feeding stuffs, with the aim of meeting safety requirements, but also testing the authenticity and declarations and detecting fraudulent actions.

Current estimates predict that due to population growth by 2050, the world will need about 70% more food than is currently being produced. With the growth of the population whose diet also requires protein intake, livestock production will continue to grow, and proteins of animal origin will remain an important part of the population’s diet. The production of proteins of animal origin will increase in the future mainly due to the increased production of pork and poultry meat. Therefore, the demand for protein in feed will increase, as pigs and poultry have a greater need for protein in feed compared to ruminants. Therefore, the needs and challenges for nowadays are to find those sources of protein that will satisfy the nutritional needs of the largest part of the population and animals, and for which production will be cheaper and more accessible than for the sources of protein that are currently used in human and animal nutrition. To date, several new sources of protein for human and animal nutrition are already in use, and their importance will be even greater in the future. Insects, proteins from single-celled organisms and algae are increasingly used as alternative protein supplements. In addition, microbial technology and biological fermentation can improve the digestibility and, thus, the utility value of protein supplements.

Ishrana predstavlja važan činilac u očuvanju zdravlja životinja i postizanju maksimalnih proizvodnih performansi, kao i u proizvodnji bezbednih namirnica animalnog porekla, što je u suštini i krajnji cilj držanja i ishrane životinja. Pod kvalitetom hrane za životinje podrazumevaju se poželjna senzorska svojstva, optimalan hemijski sastav i zadovoljavajuće higijensko stanje. Bezbednost hrane za životinje, kao sastavni deo koncepta „Jedno zdravlje“, uključuje aspekt neškodljivosti i za životinje i za ljude. Termin prvenstveno označava kontaminaciju hrane bakterijama, plesnima i parazitima hrane, zatim metabolitima živih agenasa prisutnih u hrani, kao i prisustvo različitih organskih i neorganskih štetnih sastojaka (semena otrovnih biljaka, teški metali, metaloidi, hormoni, antibiotici, pesticidi i drugi). Prijem sirovina u fabrikama hrane za životinje, kao prva karika u lancu proizvodnje bezbedne hrane, sastoji se iz ustaljenih procedura čiji je cilj prepoznavanje potencijalnog rizika i prisustva štetnih materija u hrani. Senzorska svojstva (organoleptička) predstavljaju čulnu percepciju i ocenu kvaliteta hrane za životinje, pomoću koje stičemo prvi utisak o bezbednosti. U slučaju sumnje na narušen kvalitet hrane za životinje, moguće je upotrebiti određene fizičko-hemijske metode čija je svrha determinacija potencijalnih hazarda u hrani. Neophodno je vršiti kontinuirani i višestepeni monitoring hrane za životinje, kao i edukaciju svih subjekata uključenih u lanac proizvodnje hrane za životinje., Nutrition is an important factor in maintaining animal health and achieving maximum production performance, as well as in the production of safe foods of animal origin, which is essentially the ultimate purpose of keeping and feeding animals. The feed quality includes desirable sensory properties, optimal chemical composition and satisfactory hygienic condition. Feed safety, as an integral part of the “One Health” concept, includes the aspect of safety for both animals and humans. The term primarily means contamination of feed with bacteria, molds and parasites, then metabolites of living agents present in feed, as well as the presence of various organic and inorganic harmful ingredients (seeds of poisonous plants, heavy metals, metalloids, hormones, antibiotics, pesticides and others). Receiving of raw materials in feed factories, as the first link in the chain of safe food production, consists of established procedures aimed to recognize the potential risk and the presence of harmful substances in feed. Sensory properties (organoleptic) represent sensory perception and assessment of feed quality, and thus we get a first impression of safety. In case of suspicious feed quality, it is possible to use certain physico-chemical methods whose purpose is to determine potential hazards in feed. It is necessary to perform continuous and multi-level monitoring of feed, as well as education of all subjects involved in the chain of animal feed production.

Th e aim of this study was to evaluate the eff ect of adding diff erent dosages of live yeast (Saccharomyces cerevisiae) in diet on growth performance, carcass characteristics, intestinal morphology, and gut microfl ora of broilers. Th e study was conducted on 270 oneday old chickens (Ross 308) during a 42-day period. Broilers were randomly allocated to one of three dietary treatments that diff ered in the content of added yeast: no additional yeast; with 0.25 g/kg; and with 0.65 g/kg of added yeast. Each experimental group contained 90 animals. Th e results from our study showed that diet supplemented with 0.25 g/kg of yeast resulted in better growth performance and carcass quality (P<0.05), improved intestinal morphology (P<0.001), higher development of beneficial microfl ora (Lactobacillus spp.) (P<0.01), and reduction of pathogenic bacteria (Escherichia coli) in guts of broilers than in the group fed only with the basic diet (P<0.05). On the other hand, the group with the highest inclusion of yeast in diet (0.65 g/kg) achieved similar results for the examined parameters as did the group with no added yeast. Th erefore, the adequate dose of S. cerevisiae in diet was 0.25 g/kg of yeast, while higher dose of live yeast in broiler diet (0.65 g/kg) did not achieve better results.

Potražnja za proteinima animalnog porekla nastavlja da raste sa povećanjem broja ljudi na planeti. Zbog toga je pred naučnu i stručnu javnost postavljen jasan zadatak, a to je kontinuirana dostupnost mesa, mleka, jaja i ribe. Rast sektora intenzivnog stočarstva postavlja ogromne zahteve za svetske prirodne resurse i kao što se na- široko izveštava, dovešće do povećanja emisije gasova i efekta staklene bašte, kao i do većeg uticaja na životnu sredinu, odvodeći naše sisteme ishrane daleko izvan granica planete. Primarni kritični ekološki faktori su: zapremina stajnjaka, sadržaj azota i fosfora u stajnjaku, proizvodnja metana i miris. Održivost proizvodnje animalnih proteina je sada glavni i centralni zadatak nametnut čovečanstvu, a pozivi na promene su široko rasprostranjeni. Postoje raličiti načini ublažavanja štetnih efekata stočarstva na životnu sredinu, a jedan od najsavremenijih je industrijska primena enzima u hrani za životinje. Enzimi, koji se svrstavaju u biološke katalizatore su proteini sposobni da ubrzaju brzinu hemijskih reakcija neophodnih za pravilno funkcionisanje svih ćelija. Zbog svoje raznolikosti, specifičnosti i katalitičkog kapaciteta, oni su široko prihvaćeni od strane naučne i industrijske zajednice. Mada su odavno poznati u nauci, enzimi se. kao funkcionalni dodaci, u industriji hrane za životinje koriste tek poslednjih nekoliko decenija. Razlikujemo endogene enzime, koji se stvaraju u digestivnom sistemu, biljne enzime iz različitih biljnih hraniva i egzogene enzime koje proizvode različite bakterije i plesni. Cilj dodavanja enzima je dopuna aktivnosti endogenih enzima životinja, otklanjanje antinutritivnih materija (glukani, fitati) iz pojedinih hraniva, povećanje energetske i hranljive vrednost hraniva na osnovu veće dostupnosti pojedinih hranljivih materija za resorpciju, kao i smanjivanje izlučivanja neiskorišćenih hranljivih materija u spoljašnju sredinu što se uklapa u koncept očuvanja životne sredine. Potraga za novim izvorima dobijanj

Živinarska proizvodnja je primer masovne stočarske proizvodnje, tako da intenzivna proizvodnja tovnih brojlera podrazumeva uzgajanje brojlera na farmama kapaciteta od 5 000 pa do 50 000 jedinki ili više, pri gustini od 0,06 m2 po ptici. Moderne živinarske farme konstruisane su sa zadatkom smanjenja gubitka toplote, odnosno poboljšanja energetske efikasnosti, što vrlo često, u kombinaciji sa smanjenim nivoom ventilacije može dovesti do povišenog nivoa amonijaka (NH3), ugljen dioksida (CO2), ali i drugih zagađivača vazduha i na taj način negativno uticati na zdravlje i produktivnost životinja. Na brzinu emisije gasova utiču mnogi faktori, kao što su: sastav hrane i efikasnost korišćenja hrane (konverzjia), kvalitet prostirke i mikroklimatski uslovi na farmi. Prostirka na intenzivnim živinarskim farmama obično sadrži 4 do 6 procenata azota, od čega je veći deo u NH3 ili NH4+ obliku. Mešavina prostirke i stajnjaka predstavlja skladište azota koji se pod odgovarajućim uslovima oslobađa u vidu amonijaka. Sa druge strane, glavni izvor ugljen-dioksida u stočarstvu je disanje životinja tako da postoji povezanost između nivoa metabolizma životinja i proizvodnje CO2 na farmama. Proizvodnja ugljen-dioksida kod ptica je proporcionalna njihovoj metaboličkoj proizvodnji toplote, a time i metaboličkoj telesnoj masi ptice, na koju utiču temperatura i aktivnost. Cilj istraživanja sprovedenog na 17 000 brojlera u tovu je bio da se ispita uticaj nutritivnog dodatka Eubiotika dodatog u hranu za brojlere na emisiju NH3 i CO2. Vrednosti emisije NH3 i CO2 u objektu za uzgoj tovnih brojlera koji su u hrani dobijali Eubiotik su numerički manje, što se može objasniti boljom svarljivošću osnovnih hranljivih materija, pre svega proteina prisutnih u hrani

The aim was to examine production performance, carcass characteristics, and intestinal histomorphology of weaned piglets (28-to 54-day-old) fed diet with 3 or 5 g of sodium butyrate per kg of diet (group II and III). Groups II and III had higher final live weight and total weight gain. The feed to gain ratio was the best in group I. The highest carcass yield was of group III. Significant differences (P<0.05) were observed in Escherischia coli counts in small intestine between control (I) and experimental groups (II and III), and in cecum between control (I) and experimental group II. There were significant differences (P<0.05) between all groups for the intestine length, intestine weight, and both height and width of the ileal villus. The highest villus height/crypt depth ratio of jejunum occurred in group II piglets, while the highest villus height/crypt depth ratio of ileum was in piglets from group III. The significant correlations were determined between amount of sodium butyrate and final live weight, intestinal length, intestinal weight, jejunal and ileal crypt depth, and ileal villus widths.