Search

Rad je posvećen temi koja je relativno zapostavljena u naučnim i stručnim krugovima, bez obzira na njen nesporan društveni značaj. U pitanju su prava i položaj roditelja upućenih na izdržavanje zatvorske kazne, kao i status i zaštita njihove dece. Izlaganja su koncipirana tako da autorke prvo predstavljaju pregled literature koja se odnosi na probleme i izazove sa kojima se susreću roditelji u zatvoru i deca zatvorenih roditelja. Iako o datoj temi postoje izvesna neslaganja, nesporno je da su posledice odvojenosti od roditelja mahom negativne, te da je potreban organizovan i strateški pristup njihovom sprečavanju i saniranju. Potom sledi osvrt na prakse koje su se do sada pokazale kao korisne, kao i sumiranje relevatnih pravnih akata i rukovodnih načela. Autorke zaključuju da na globalnom nivou, kao i u Srbiji, postoji raskorak između prava koja su zagarantovana na normativnom nivou i zaštite i podrške koju faktički uživaju kako zatvorenici, tako i njihova deca. Ovakvo stanje stvari se suštinski suprotstavlja ostvarivanju najboljeg interesa deteta, te iziskuje ulaganje posebnih napora radi upoznavanja sa problemom, a potom i za njegovo plansko rešavanje.

Introduction. Peer violence impacts the development of children who are victims of violence, but children who witness violence are also prone to experience consequences pertaining to their socio-emotional development. The state should provide dedicated support to intervention programmes in preschool institutions aimed at preventing and suppressing peer violence, which would focus on children who are witnesses, i.e., observers of violence. Objectives. This research was aimed at analysing the perceptions of preschool teachers and parents about the role of children observers in peer violence. Methods. The sample consisted of preschool teachers employed in preschool institutions in several cities in Serbia (n = 104) and parents whose children attended preschools (n = 84). For the purposes of the research, an adapted Likert-type scale was used, which assessed the role of children “observers” of peer violence and the possibilities of developing support programmes for children exposed to violence. The instrument was developed based on a pilot study on the role of children observers in bullying. Results. Research results showed that the perceptions of parents pertaining to the role of children observers in peer violence were statistically significantly different in relation to the opinions of preschool teachers. Parents believed that children who were observers of peer violence were not sufficiently involved in intervention programmes for the prevention and suppression of peer violence in preschool institutions. Conclusion. These findings have significant practical implications for the planning of initiatives in preschool institutions aimed at fostering a supportive environment in which children who witness peer violence would play a prominent role., Uvod: Vršnjačko nasilje ostavlja najviše posledica na razvoj deteta koje je žrtva nasilništva, ali isto tako i deca posmatrači mogu imati posledice u oblasti socioemocionalnog razvoja. Interventnim programima u predškolskoj ustanovi koji imaju za cilj prevenciju i suzbijanje vršnjačkog nasilja, a u čijem su fokusu posmatrači, država treba da pruži snažnu podršku. Cilj: Istraživanje je imalo za cilj da se analiziraju opažanja vaspitača i roditelja oulozi dece posmatrača u vršnjačkom nasilju. Metode: Uzorak su činili vaspitači zaposleni u predškolskim ustanovama (n = 104) i roditelji čija deca pohađaju vrtiće (n = 84) u više gradova u Srbiji. Za potrebe istraživanja korišćena je prilagođena skala Likertovog tipa kojom se procenjuje uloga dece „posmatrača” u bulingu i mogućnosti razvijanja programa podrške vršnjacima koji su izloženi nasilništvu. Instrument je razvijen na osnovu pilot-istraživanja o ulozi dece posmatrača u bulingu. Rezultati: Rezultati istraživanja pokazali su da se opažanja roditelja u vezi sa ulogom dece u vršnjačkom nasilju statistički značajno razlikuju u odnosu na percepcije vaspitača. Roditelji smatraju da deca posmatrači vršnjačkog nasilja nisu dovoljno uključeni u interventne programe prevencije i suzbijanja vršnjačkog nasilja u predškolskim ustanovama. Zaključak: Ovi rezultati imaju značajne praktične implikacije, jer ukazuju kako da predškolske ustanove pokrenu programe koji su usmereni na stvaranje pozitivne klime u grupi u kojoj bi deca posmatrači vršnjačkog nasilja bili značajan faktor.

The main aims of this research were to determine whether the level of emotional intelligence as a trait in children can be predicted based on the attachment to parental and non-parental figures (teachers and peers) (first and second aim), as well as to determine whether attachment to teachers and peers is a statistically significant mediator in the link between attachment to parents and children's emotional intelligence (third and fourth aim). Another aim was to examine whether the child’s gender, teacher’s gender, personality traits and mentalization capacity of teachers are moderators between attachment towards parental figures and attachment of the child for the teacher (fifth aim). One objective also aimed to examine whether the child gender is a moderator of the connection between attachment to parental figures and the attachment of the child to peers (sixth aim). The ultimate objective was to include potential moderators in the final model based on the results of the empirical validation of the assumed model and previous mediation and moderation analyzes (gender of the child and teacher, teacher personality and mentalization) and, if necessary, to revise and empirically verify alternative models of the connection between attachment to parents and emotional intelligence traits, as well as non-parental figures of attachment (teachers and peers). The sample included 354 students of the third and fourth grade of primary school (9 to 11 years old) as well as 38 teachers (AS=49.71; SD=7.06). The instruments used in the research were - for children: The Experiences in Close Relationships Scale-Revised (ECR-RC; Brenning et al., 2011), The Inventory of Parent and Peer Attachment - the part related to the relationship with peers (IPPA; Armsden & Greenberg, 1987), Attachment to Teachers Scale (CAQ; Parish, 2000, adapted by Krstić, 2015) and the Trait Emotional Intelligence Questionnaire - a version of the questionnaire designed for children (TEIQue-CF; Banjac et al., 201

Uvod: Inkluzivno obrazovanje podrazumeva kvalitetno obrazovanje za sve učenike, uvažavajući njihovu različitost u pogledu obrazovnih potreba. Cilj istraživanja je ispitivanje relevantnosti stavova učenika, roditelja i profesora razredne nastave prema inkluzivnom obrazovanju. Metod: Istraživanje je tipa studije preseka. Sprovedeno je u tri osnovne škole na teritoriji Beograda (OŠ „Josif Pančić“, OŠ „Dragojlo Dudić“, OŠ „Branko Ćopić“) kao i u Zavodu za psihofiziološe poremećaje i govornu patologiju „dr Cvetko Brajović“ Beograd. Uzorak su činili profesori razredne nastave, roditelji i učenici nižih razreda osnovne škole (uzrasta 7-11 godina). Kao instrument istraživanja, korišćeni su Upitnik za nastavnike i Upitnik za učenike (preuzeti iz Magistarske teze Studen Rajke koja predstavlja deo projekta „Obrazovanje za društvo znanja“ Instituta za Pedagoška istraživanja u Beogradu) i Upitnik za roditelje (preuzet iz doktorske disertacije Nikolić Radmile). Rezultati: Ustanovljena je izvesna pozitivnost stavova roditelja i učenika prema inkluzivnom obrazovanju, ali su uočeni i faktori koji otežavaju proces inkluzije u praksi. Uprkos pozitivnim stavovima prema inkluzivnom obrazovanju, stavovi nastavnika bili su samo delimično pozitivni kada je reč o deci sa smetnjama u razvoju. Zaključak: Ulaganje više resursa i vremena u razvoj i implementaciju obrazovne politike može da promoviše uspešno inkluzivno obrazovanje., Background: Inclusive education means quality education for all students, respecting their diversity in terms of educational needs. The aim of the research is to examine the relevance of students', parents' and classroom professors' attitudes towards inclusive education. Method: The research is of the cross-sectional study type. It was conducted in three primary schools on the territory of Belgrade (Elementary School "Josif Pancic", Elementary School "Dragojlo Dudic", Elementary School "Branko Copic"), as well as in the Institute for Psychophysiological Disorders and Speech Pathology "Dr. Cvetko Brajovic" Belgrade. The sample consisted of classroom professors, parents and lower classes of primary school students (ages 7-11). As a research instrument, the Questionnaire for Teachers and the Questionnaire for Students (taken from the Master's Thesis of Studen Rajka, which represents a part of the project "Education for the Knowledge Society" of the Institute for Pedagogical Research in Belgrade) and the Questionnaire for Parents (taken from Radmila Nikolić's doctoral dissertation) were used. Results: A certain positivity of parents' and students' attitudes towards inclusive education was found, but factors that hinder the process of inclusion in practice were also identified. Despite positive attitudes towards inclusive education, teachers' attitudes were only partially positive when it came to children with disabilities. Conclusion: Investing more resources and time in the development and implementation of education policy can promote successful inclusive education.

Nakon uočavanja prvih simptoma i postavljanja dijagnoze poremećaja iz spektra autizma (u daljem tekstu PSA), roditelji donose odluku o tretmanu za svoje dete, kako bi obezbedili kvalitetniji život detetu i porodici. Prilikom donošenja odluke o tretmanu, na roditelje može uticati čitav dijapazon faktora. Ubeđenja roditelja o PSA takođe mogu uticati na izbor tretmana. Cilj rada je da se utvrdi da li su roditeljska ubeđenja o PSA povezana sa odabirom tretmana. U istraživanju je učestvovao 41 roditelj dece sa PSA starosti od šest do 35 godina, na području Sombora, Beograda i Pančeva. Za potrebe istraživanja korišćeni su sledeći instrumenti: Opšti upitnik i Upitnik percepcije bolesti – Revidiran za PSA (Revised Illness Perception Questionnaire for Autism Spectrum Disorder, IPQ-R-ASD, Mire, Gealy, Kubiszyn, Burridge, & Goin-Kochel, 2017). Dobijeni rezultati pokazuju da najveći broj roditelja uključuje dete u logopedski tretman (65.8%), Primenjenu bihevioralnu analizu i tretmane zasnovane na njoj (63.5%), medikamentoznu terapiju (43.9%), defektološki tretman (34.1%) i senzornu integrativnu terapiju (31.7%). Dalje, način na koji roditelji percipiraju autizam ne utiče na to da li će oni izabrati farmakološke, komplementarne i alternativne metode ili logopedske tretmane. Međutim, ispostavilo se da percepcija kontrole ima veze sa odabirom bihevioralnih tretmana, odnosno da su roditelji koji smatraju da na neki način vladaju situacijom nad simptomima PSA skloniji uključivanju deteta u bihevioralne tretmane. Smatramo da bi bilo poželjno ponoviti ovo istraživanje na većem uzorku, sa ciljem boljeg razumevanja roditelja i njihovog doživljaja autizma., After an insight into the first symptoms and realizing the diagnosis of Autism Spectrum Disorder (ASD), parents have to make a treatment decision for their child to provide a better quality of life for them, their child, and the whole family. When choosing treatment(s), parents can be influenced by a wide range of factors. Parents’ perceptions about ASD also may play a part in decision making. The aim of this paper is to determine whether there are significant differences between parent perception about ASD and treatment choice. Forty-one respondents, with children between six to 35 years of age with ASD, from Sombor, Belgrade and Pančevo, completed the survey. For this study, the following instruments were used: Demographic Questionnaire and Revised Illness Perception Questionnaire for Autism Spectrum Disorder (IPQ-R-ASD, Mire, Gealy, Kubiszyn, Burridge, & Goin-Kochel, 2017). Parents most often use speech therapy (65.8%), ABA and other ABA-related approaches (63.5%), medications (43.9%), special education therapy (34.1%), and sensory integration therapy (31.7%). Then, perceptions about ASD did not influence deciding about speech therapy, complementary and alternative medicine strategies, or medications use. However, perception of personal control was associated with the use of behavioral approaches. That is, parents are more likely to include their child in behavioral treatments if they feel that they are in control of the situation in some way. This research should be repeated on a larger sample size, in order to better understand parents’ and their impression of autism.

Iako su prekršaji delikti koji se odlikuju nižim stepenom društvene opasnosti u odnosu na krivična dela, ipak je u slučaju maloletnika prema kojima se vodi prekršajni postupak izuzetno važno blagovremeno i adekvatno reagovanje, koje nužno podrazumeva podršku i pomoć kako bi se razvoj maloletnika nadalje odvijao neometano. Imajući u vidu navedeno, autor je izlaganja u radu posvetio analizi specifičnog položaja maloletnika shodno Zakonu o prekršajima Republike Srbije, uočavajući da se taj položaj u određenim segmentima značajno razlikuje od položaja maloletnih učnilaca krivičnih dela. Tako se čini da Zakon o prekršajima nedovoljno uvažava edukativne potrebe maloletnika pri izricanju i implementaciji prekršajnih sankcija. Sa druge strane, za razliku od zakona koji se odnosi na maloletne učinioce krivičnih dela, Zakon o prekršajima akcentuje moguću odgovornost roditelja i drugih lica dužnih da se staraju o maloletnicima. Autor takođe analizira odredbe koje se odnose na maloletnički zatvor, a shodno Zakonu o prekršajima, uočavajući da trideset dana, koliko maksimalno može trajati lišenje slobode, ne može biti dovoljno za bilo kakav edukativno-vaspitni rad. U radu je primenjen normativno-dogmatski i komparativni metod, dok cilj rada predstavlja formulisanje preporuka za buduća unapređenja zakonskih rešenja.

Porodica predstavlja primaran i jedinstven agens socijalizacije, nege, brige i kohezije u savremenom društvu. Stoga, zloupotreba ili zavisnost od psihoaktivnih supstanci roditelja (staratelja) u porodici zavređuje posebnu pažnju akademske i stručne javnosti, naročito sa aspekta uticaja na porodični sistem i razvoj dece. Nacionalno istraživanje u Sjedinjenim Američkim Državama pokazuje da oko 8,7 miliona dece živi u domaćinstvu gde je bar jedan roditelj zavistan od psihoaktivnih supstanci. Cilj rada je dvojak. Prvenstveno, da se ukaže na rizike i nepovoljne razvojne ishode kod dece koja odrastaju u porodicama gde je kod bar jednog roditelja prisutna zloupotreba ili zavisnost od psihoaktivnih suspstanci. Drugi cilj rada je da se pregledom studija ukaže na glavne komponente selektivnih preventivnih intervencija koje su specifično usmerene na populaciju dece iz domova gde su prisutni problemi sa psihoaktivnim supstancama. Rezultati istraživanja, između ostalog, pokazuju da su deca iz ovih porodica u riziku za razvoj različitih internalizovanih i eksternalizovanih problema, emocionalne, bihevioralne, interpersonalne, socijalne i obrazovne prirode. Od naročitog značaja su nalazi koji prepoznaju rizik od intergeneracijskog prenosa sklonosti ka razvijanju zavisnosti od psihoaktivnih supstanci. Istraživanja ukazuju na veću verovatnoću rane inicijacije upotrebe psihoaktivnih supstanci i ubrzanog prelaska u zloupotrebu. Neke procene govore o tome da će 33-40% dece roditelja sa zavisnošću od psihoaktivnih supstanci razviti zavisnost u odrasloj dobi. Studije efektivnosti selektivnih preventivnih intervencija za ovu populaciju su ograničene, postojeće pokazuju mešovite rezultate sa pojedinim obećavajućim nalazima i pretežno se odnose na prostor Sjedinjenih Američkih Država. U svakom slučaju, edukacija o teškoćama dece iz porodica sa problemima zbog psihoaktivnih supstanci, svest o potrebi posebne podrške, njihova rana identifikacija i nastojanja u pravcu razvijanja i uključivanja, The family is a primary and unique pillar of socialization, care and cohesion in contemporary society. Therefore, the abuse of and addiction to psychoactive substances by parents (or guardians) deserves special attention by the academics and professionals, especially from the aspect of how this impacts the family system and the development of children. A national survey in the United States of America shows that 8.7 million children live in a household where at least one parent is addicted to psychoactive substances. The aim of this paper is twofold. Firstly, to point out the risks and unfavorable developmental outcomes in children growing up in families where at least one of the parents abuses or is addicted to psychoactive substances. The second goal of the paper is to highlight the main components of selective preventive interventions that are specifically aimed at children from households in which problems with psychoactive substances are present, through a systematic review of various studies. The results of the research show, amongst other things, that children from these households are at risk of developing various internalized and externalized, emotional, behavioral, interpersonal, social and educational problems. Findings of particular importance recognize the risk of intergenerational transmission of the tendency to develop an addiction to psychoactive substances. Research shows that there is a higher probability of early use of psychoactive substances and an accelerated transition to abuse. Some estimations suggest that 30%-44% of children whose parents are addicted to psychoactive substances will also develop this addiction in their adulthood. Studies on the effectiveness of selective preventive interventions for this population are limited, with the existing ones showing mixed results. Some research, although predominantly conducted in the United States of America, shows promising results with distinct findings. However, education on the difficulties of

Nakon uočavanja prvih simptoma i postavljanja dijagnoze poremećaja iz spektra autizma (u daljem tekstu PSA), roditelji donose odluku o tretmanu za svoje dete, kako bi obezbedili kvalitetniji život detetu i porodici. Prilikom donošenja odluke o tretmanu, na roditelje može uticati čitav dijapazon faktora. Ubeđenja roditelja o PSA takođe mogu uticati na izbor tretmana. Cilj rada je da se utvrdi da li su roditeljska ubeđenja o PSA povezana sa odabirom tretmana. U istraživanju je učestvovao 41 roditelj dece sa PSA starosti od šest do 35 godina, na području Sombora, Beograda i Pančeva. Za potrebe istraživanja korišćeni su sledeći instrumenti: Opšti upitnik i Upitnik percepcije bolesti – Revidiran za PSA (Revised Illness Perception Questionnaire for Autism Spectrum Disorder, IPQ-R-ASD, Mire, Gealy, Kubiszyn, Burridge, & Goin-Kochel, 2017). Dobijeni rezultati pokazuju da najveći broj roditelja uključuje dete u logopedski tretman (65.8%), Primenjenu bihevioralnu analizu i tretmane zasnovane na njoj (63.5%), medikamentoznu terapiju (43.9%), defektološki tretman (34.1%) i senzornu integrativnu terapiju (31.7%). Dalje, način na koji roditelji percipiraju autizam ne utiče na to da li će oni izabrati farmakološke, komplementarne i alternativne metode ili logopedske tretmane. Međutim, ispostavilo se da percepcija kontrole ima veze sa odabirom bihevioralnih tretmana, odnosno da su roditelji koji smatraju da na neki način vladaju situacijom nad simptomima PSA skloniji uključivanju deteta u bihevioralne tretmane. Smatramo da bi bilo poželjno ponoviti ovo istraživanje na većem uzorku, sa ciljem boljeg razumevanja roditelja i njihovog doživljaja autizma., After an insight into the first symptoms and realizing the diagnosis of Autism Spectrum Disorder (ASD), parents have to make a treatment decision for their child to provide a better quality of life for them, their child, and the whole family. When choosing treatment(s), parents can be influenced by a wide range of factors. Parents’ perceptions about ASD also may play a part in decision making. The aim of this paper is to determine whether there are significant differences between parent perception about ASD and treatment choice. Forty-one respondents, with children between six to 35 years of age with ASD, from Sombor, Belgrade and Pančevo, completed the survey. For this study, the following instruments were used: Demographic Questionnaire and Revised Illness Perception Questionnaire for Autism Spectrum Disorder (IPQ-R-ASD, Mire, Gealy, Kubiszyn, Burridge, & Goin-Kochel, 2017). Parents most often use speech therapy (65.8%), ABA and other ABA-related approaches (63.5%), medications (43.9%), special education therapy (34.1%), and sensory integration therapy (31.7%). Then, perceptions about ASD did not influence deciding about speech therapy, complementary and alternative medicine strategies, or medications use. However, perception of personal control was associated with the use of behavioral approaches. That is, parents are more likely to include their child in behavioral treatments if they feel that they are in control of the situation in some way. This research should be repeated on a larger sample size, in order to better understand parents’ and their impression of autism.

Promena načina života u vreme COVID-19 pandemije za roditelje može da bude veoma stresna i da predstavlja potencijalni rizik za redukovanje njihovih spo- sobnosti za ispunjavanje roditeljske uloge. To je još izvesnije kada postoje do- datni izazovi, kao što su povećani zahtevi za brigu o deci ili problemi men- talnog i fizičkog zdravlja kod roditelja. Cilj istraživanja bio je utvrditi da li se COVID-19 pandemija različito odrazila na mentalno zdravlje i svakod- nevne brige roditelja dece tipičnog razvoja i roditelja dece sa oštećenjem vida. U istraživanju je korišćen upitnik COVID-19 i mentalno zdravlje (COVID-19 and Mental Health Measurement, Latkin & Dauton, 2020) razvijen da pruži uvid u promene koje su se desile stanovništvu zbog pandemije. Istraživanjem je obuhvaćeno 60 roditelja (30 roditelja dece tipične populacije i 30 roditelja dece sa oštećenjem vida uzrasta do tri godine). Analizom dobijenih podataka uočeno je da su negativna osećanja prisutna kod većeg broja roditelja dece sa oštećenjem vida, a zabrinutost zbog pandemijske situacije kod roditelja dece tipičnog razvoja., Lifestyle changes due to the COVID-19 pandemic can be very stressful for parents and pose a potential risk for reducing their abilities in fulfilling a parental role. This is even more likely when there are additional challenges, such as increased demands for child care or mental and physical health problems in parents. The aim of this research was to determine whether the COVID-19 pandemic had different effects on mental health and daily worries of parents of typically developing children and parents of children with visual impairment. The COVID-19 and Mental Health Measurement (Latkin & Dayton, 2020) was used in the research. This questionnaire was developed to provide an insight into the changes caused by the pandemic within a population. The study included 60 parents (30 parents of typically developing children and 30 parents of children with visual impairment up to three years of age). The results showed that negative feelings were present in a larger number of parents of children with visual impairment and that parents of typically developing children had pandemic-related concerns.

Promena načina života u vreme COVID-19 pandemije za roditelje može da bude veoma stresna i da predstavlja potencijalni rizik za redukovanje njihovih spo- sobnosti za ispunjavanje roditeljske uloge. To je još izvesnije kada postoje do- datni izazovi, kao što su povećani zahtevi za brigu o deci ili problemi men- talnog i fizičkog zdravlja kod roditelja. Cilj istraživanja bio je utvrditi da li se COVID-19 pandemija različito odrazila na mentalno zdravlje i svakod- nevne brige roditelja dece tipičnog razvoja i roditelja dece sa oštećenjem vida. U istraživanju je korišćen upitnik COVID-19 i mentalno zdravlje (COVID-19 and Mental Health Measurement, Latkin & Dauton, 2020) razvijen da pruži uvid u promene koje su se desile stanovništvu zbog pandemije. Istraživanjem je obuhvaćeno 60 roditelja (30 roditelja dece tipične populacije i 30 roditelja dece sa oštećenjem vida uzrasta do tri godine). Analizom dobijenih podataka uočeno je da su negativna osećanja prisutna kod većeg broja roditelja dece sa oštećenjem vida, a zabrinutost zbog pandemijske situacije kod roditelja dece tipičnog razvoja., Lifestyle changes due to the COVID-19 pandemic can be very stressful for parents and pose a potential risk for reducing their abilities in fulfilling a parental role. This is even more likely when there are additional challenges, such as increased demands for child care or mental and physical health problems in parents. The aim of this research was to determine whether the COVID-19 pandemic had different effects on mental health and daily worries of parents of typically developing children and parents of children with visual impairment. The COVID-19 and Mental Health Measurement (Latkin & Dayton, 2020) was used in the research. This questionnaire was developed to provide an insight into the changes caused by the pandemic within a population. The study included 60 parents (30 parents of typically developing children and 30 parents of children with visual impairment up to three years of age). The results showed that negative feelings were present in a larger number of parents of children with visual impairment and that parents of typically developing children had pandemic-related concerns.

Tradicionalna definicija porodicu definiše kao osnovnu društvenu ćeliju, i smatra se da je svrha njenog postojanja da se tokom različitih životnih faza obezbede uslovi za rast i razvoj njenih članova. U ovom radu prikazana je struktura porodica osoba sa cerebralnom paralizom koje žive na teritoriji grada Beograda. Analizirana je baza podataka Saveza za cerebralnu i dečiju paralizu Srbije, pri čemu su podaci pojedinačnih varijabli dobijeni izborom odgovarajućih filtera u okviru same baze podataka. U bazi podataka, na nivou grada Beograda, evidentirano je 888 članova (480 muškaraca i 408 žena). Rezultati istraživanja pokazuju da najveći procenat osoba sa cerebralnom paralizom sa teritorije Beograda živi sa svojim roditeljima/starateljima (77.5%), dok daleko manji procenat živi sam (5.2%), u zajednici sa bračnim/vanbračnim partnerom živi 10.2%, dok u kategoriju drugo spada 6.5%. Značaj poznavanja ovih procenata ogleda se u činjenici da, i kao odrasli ljudi, osobe sa cerebralnom paralizom i dalje žive sa svojim roditeljima koji su stari i verovatno nisu u radnom odnosu, što utiče na materijalno funkcionisanje čitave porodice, ograničava novčana izdvajanja i posledično određuje i sam kvalitet života. Ističe se potreba za pružanjem adekvatnih mera podrške i resursa koji bi doprineli smanjenju porodičnih poteškoća.

Uvod: Odluke koje se donose tokom tranzicionog planiranja značajne su za uspešno uključivanje učenika sa smetnjama u razvoju u odraslo doba. Zbog toga, timski rad ima poseban značaj, a podrazumeva saradnju učenika, rodite- lja, predstavnika škole i službi za pružanje usluga tokom tranzicije. Participacija roditelja omogućava dobijanje informacija o sposobnostima, ograničenjima i potrebama deteta koje doprinose uspešnom ostvarivanju ciljeva postavljenih tokom tranzicionog planiranja. Ipak, roditelji se često suočavaju sa poteško- ćama u ravnopravnom učešću u timskom donošenju odluka o budućnosti svog deteta. Cilj: Na osnovu pregleda literature identifikovati faktore koji otežavaju i olak- šavaju participaciju roditelja u procesu tranzicionog planiranja. Metod: Prikupljanje literature izvršeno je pregledom elektronskih baza ERIC, JSTOR i Google Scholar. Obuhvaćen je period od 2010. do 2020. godine. Za pretraživanje je korišćeno nekoliko ključnih reči i njihovih kombinacija: ro- ditelji, participacija, tranziciono planiranje, invaliditet, prepreke, facilitatori. Izdvojena su 22 rada koja se odnose na prepreke i facilitatore učešća roditelja u tranzicionom planiranju, a potom je analiziran njihov sadržaj. Rezultati: Najčešće prepreke sa kojima se suočavaju roditelji uključuju poteš- koće psihičke prirode, demografske karakteristike, nedovoljnu komunikaciju i partnerski odnos sa predstavnicima škole i tranzicionih servisa, nedovoljno razumevanje procesa tranzicije i nedostatak znanja o obrazovanju nakon za- vršetka srednje škole. Faktori koji olakšavaju participaciju roditelja su: znanja o procesu tranzicionog planiranja u školi, povećanje komunikacije i saradnje sa predstavnicima škole i tranzicionih servisa, izgradnja neformalne podrške u zajednici i smanjenje stresa. Zaključak: Dosadašnja istraživanja pružaju dokaze o značaju participacije ro- ditelja u tranzicionom planiranju i faktorima koji otežavaju njihovo aktivno učešće. Podaci o facilitatorima participacije rod, Introduction: Decisions made during the transition planning period are important for the successful transition of students with disabilities into adulthood. Therefore, teamwork has a special significance, and implies the cooperation of students, parents, school representatives and transition services providers. Parental participation enables obtaining information about the child’s abilities, limitations and needs that will contribute to setting realistic goals during transitional planning. However, parents often face difficulties in equal participation in team decision-making about their child’s future. Aim: Based on the literature review, to identify factors that hinder and facilitate parent participation in the transition planning process. Method: The literature was collected using computer-based searches of electronic databases including ERIC, JSTOR and Google Scholar. The period from 2010 to 2020 was covered. Several key words and their combinations were used for the search: parents, participation, transition planning, disability, obstacles, facilitators and 22 papers dealing with obstacles and facilitators of parent participation in transition planning were singled out, and then their content was analysed. Results: The most common obstacles faced by parents are psychological difficulties, demographic characteristics, insufficient communication and partnership with school representatives and transition service providers, insufficient understanding of the transition process and lack of knowledge about post-secondary education. Parent participation facilitating factors include gaining knowledge of the school’s transition planning process, better communication and collaboration with school representatives and transition service providers, building informal community support, and reducing stress. Conclusion: Previous research evidence indicated the importance of parent participation in transition planning and the factors that hinder their active participation as wel

Uvod: Odluke koje se donose tokom tranzicionog planiranja značajne su za uspešno uključivanje učenika sa smetnjama u razvoju u odraslo doba. Zbog toga, timski rad ima poseban značaj, a podrazumeva saradnju učenika, roditelja, predstavnika škole i službi za pružanje usluga tokom tranzicije. Participacija roditelja omogućava dobijanje informacija o sposobnostima, ograničenjima i potrebama deteta koje doprinose uspešnom ostvarivanju ciljeva postavljenih tokom tranzicionog planiranja. Ipak, roditelji se često suočavaju sa poteškoćama u ravnopravnom učešću u timskom donošenju odluka o budućnosti svog deteta. Cilj: Na osnovu pregleda literature identifikovati faktore koji otežavaju i olakšavaju participaciju roditelja u procesu tranzicionog planiranja. Metod: Prikupljanje literature izvršeno je pregledom elektronskih baza ERIC, JSTOR i Google Scholar. Obuhvaćen je period od 2010. do 2020. godine. Za pretraživanje je korišćeno nekoliko ključnih reči i njihovih kombinacija: roditelji, participacija, tranziciono planiranje, invaliditet, prepreke, facilitatori. Izdvojena su 22 rada koja se odnose na prepreke i facilitatore učešća roditelja u tranzicionom planiranju, a potom je analiziran njihov sadržaj. Rezultati: Najčešće prepreke sa kojima se suočavaju roditelji uključuju poteškoće psihičke prirode, demografske karakteristike, nedovoljnu komunikaciju i partnerski odnos sa predstavnicima škole i tranzicionih servisa, nedovoljno razumevanje procesa tranzicije i nedostatak znanja o obrazovanju nakon završetka srednje škole. Faktori koji olakšavaju participaciju roditelja su: znanja o procesu tranzicionog planiranja u školi, povećanje komunikacije i saradnje sa predstavnicima škole i tranzicionih servisa, izgradnja neformalne podrške u zajednici i smanjenje stresa. Zaključak: Dosadašnja istraživanja pružaju dokaze o značaju participacije roditelja u tranzicionom planiranju i faktorima koji otežavaju njihovo aktivno učešće. Podaci o facilitatorima participacije roditelja manje s, Introduction: Decisions made during the transition planning period are important for the successful transition of students with disabilities into adulthood. Therefore, teamwork has a special significance, and implies the cooperation of students, parents, school representatives and transition services providers. Parental participation enables obtaining information about the child’s abilities, limitations and needs that will contribute to setting realistic goals during transitional planning. However, parents often face difficulties in equal participation in team decision-making about their child’s future. Aim: Based on the literature review, to identify factors that hinder and facilitate parent participation in the transition planning process. Method: The literature was collected using computer-based searches of electronic databases including ERIC, JSTOR and Google Scholar. The period from 2010 to 2020 was covered. Several key words and their combinations were used for the search: parents, participation, transition planning, disability, obstacles, facilitators and 22 papers dealing with obstacles and facilitators of parent participation in transition planning were singled out, and then their content was analysed. Results: The most common obstacles faced by parents are psychological difficulties, demographic characteristics, insufficient communication and partnership with school representatives and transition service providers, insufficient understanding of the transition process and lack of knowledge about post-secondary education. Parent participation facilitating factors include gaining knowledge of the school’s transition planning process, better communication and collaboration with school representatives and transition service providers, building informal community support, and reducing stress. Conclusion: Previous research evidence indicated the importance of parent participation in transition planning and the factors that hinder their active participation as wel

Promena načina života u vreme COVID-19 pandemije za roditelje može da bude veoma stresna i da predstavlja potencijalni rizik za redukovanje njihovih spo- sobnosti za ispunjavanje roditeljske uloge. To je još izvesnije kada postoje do- datni izazovi, kao što su povećani zahtevi za brigu o deci ili problemi men- talnog i fizičkog zdravlja kod roditelja. Cilj istraživanja bio je utvrditi da li se COVID-19 pandemija različito odrazila na mentalno zdravlje i svakod- nevne brige roditelja dece tipičnog razvoja i roditelja dece sa oštećenjem vida. U istraživanju je korišćen upitnik COVID-19 i mentalno zdravlje (COVID-19 and Mental Health Measurement, Latkin & Dauton, 2020) razvijen da pruži uvid u promene koje su se desile stanovništvu zbog pandemije. Istraživanjem je obuhvaćeno 60 roditelja (30 roditelja dece tipične populacije i 30 roditelja dece sa oštećenjem vida uzrasta do tri godine). Analizom dobijenih podataka uočeno je da su negativna osećanja prisutna kod većeg broja roditelja dece sa oštećenjem vida, a zabrinutost zbog pandemijske situacije kod roditelja dece tipičnog razvoja., Lifestyle changes due to the COVID-19 pandemic can be very stressful for parents and pose a potential risk for reducing their abilities in fulfilling a parental role. This is even more likely when there are additional challenges, such as increased demands for child care or mental and physical health problems in parents. The aim of this research was to determine whether the COVID-19 pandemic had different effects on mental health and daily worries of parents of typically developing children and parents of children with visual impairment. The COVID-19 and Mental Health Measurement (Latkin & Dayton, 2020) was used in the research. This questionnaire was developed to provide an insight into the changes caused by the pandemic within a population. The study included 60 parents (30 parents of typically developing children and 30 parents of children with visual impairment up to three years of age). The results showed that negative feelings were present in a larger number of parents of children with visual impairment and that parents of typically developing children had pandemic-related concerns.

Uvod: Odluke koje se donose tokom tranzicionog planiranja značajne su za uspešno uključivanje učenika sa smetnjama u razvoju u odraslo doba. Zbog toga, timski rad ima poseban značaj, a podrazumeva saradnju učenika, roditelja, predstavnika škole i službi za pružanje usluga tokom tranzicije. Participacija roditelja omogućava dobijanje informacija o sposobnostima, ograničenjima i potrebama deteta koje doprinose uspešnom ostvarivanju ciljeva postavljenih tokom tranzicionog planiranja. Ipak, roditelji se često suočavaju sa poteškoćama u ravnopravnom učešću u timskom donošenju odluka o budućnosti svog deteta. Cilj: Na osnovu pregleda literature identifikovati faktore koji otežavaju i olakšavaju participaciju roditelja u procesu tranzicionog planiranja. Metod: Prikupljanje literature izvršeno je pregledom elektronskih baza ERIC, JSTOR i Google Scholar. Obuhvaćen je period od 2010. do 2020. godine. Za pretraživanje je korišćeno nekoliko ključnih reči i njihovih kombinacija: roditelji, participacija, tranziciono planiranje, invaliditet, prepreke, facilitatori. Izdvojena su 22 rada koja se odnose na prepreke i facilitatore učešća roditelja u tranzicionom planiranju, a potom je analiziran njihov sadržaj. Rezultati: Najčešće prepreke sa kojima se suočavaju roditelji uključuju poteškoće psihičke prirode, demografske karakteristike, nedovoljnu komunikaciju i partnerski odnos sa predstavnicima škole i tranzicionih servisa, nedovoljno razumevanje procesa tranzicije i nedostatak znanja o obrazovanju nakon završetka srednje škole. Faktori koji olakšavaju participaciju roditelja su: znanja o procesu tranzicionog planiranja u školi, povećanje komunikacije i saradnje sa predstavnicima škole i tranzicionih servisa, izgradnja neformalne podrške u zajednici i smanjenje stresa. Zaključak: Dosadašnja istraživanja pružaju dokaze o značaju participacije roditelja u tranzicionom planiranju i faktorima koji otežavaju njihovo aktivno učešće. Podaci o facilitatorima participacije roditelja manje s, Introduction: Decisions made during the transition planning period are important for the successful transition of students with disabilities into adulthood. Therefore, teamwork has a special significance, and implies the cooperation of students, parents, school representatives and transition services providers. Parental participation enables obtaining information about the child’s abilities, limitations and needs that will contribute to setting realistic goals during transitional planning. However, parents often face difficulties in equal participation in team decision-making about their child’s future. Aim: Based on the literature review, to identify factors that hinder and facilitate parent participation in the transition planning process. Method: The literature was collected using computer-based searches of electronic databases including ERIC, JSTOR and Google Scholar. The period from 2010 to 2020 was covered. Several key words and their combinations were used for the search: parents, participation, transition planning, disability, obstacles, facilitators and 22 papers dealing with obstacles and facilitators of parent participation in transition planning were singled out, and then their content was analysed. Results: The most common obstacles faced by parents are psychological difficulties, demographic characteristics, insufficient communication and partnership with school representatives and transition service providers, insufficient understanding of the transition process and lack of knowledge about post-secondary education. Parent participation facilitating factors include gaining knowledge of the school’s transition planning process, better communication and collaboration with school representatives and transition service providers, building informal community support, and reducing stress. Conclusion: Previous research evidence indicated the importance of parent participation in transition planning and the factors that hinder their active participation as wel

Tradicionalna definicija porodicu definiše kao osnovnu društvenu ćeliju, i smatra se da je svrha njenog postojanja da se tokom različitih životnih faza obezbede uslovi za rast i razvoj njenih članova. U ovom radu prikazana je struktura porodica osoba sa cerebralnom paralizom koje žive na teritoriji grada Beograda. Analizirana je baza podataka Saveza za cerebralnu i dečiju paralizu Srbije, pri čemu su podaci pojedinačnih varijabli dobijeni izborom odgovarajućih filtera u okviru same baze podataka. U bazi podataka, na nivou grada Beograda, evidentirano je 888 članova (480 muškaraca i 408 žena). Rezultati istraživanja pokazuju da najveći procenat osoba sa cerebralnom paralizom sa teritorije Beograda živi sa svojim roditeljima/starateljima (77.5%), dok daleko manji procenat živi sam (5.2%), u zajednici sa bračnim/vanbračnim partnerom živi 10.2%, dok u kategoriju drugo spada 6.5%. Značaj poznavanja ovih procenata ogleda se u činjenici da, i kao odrasli ljudi, osobe sa cerebralnom paralizom i dalje žive sa svojim roditeljima koji su stari i verovatno nisu u radnom odnosu, što utiče na materijalno funkcionisanje čitave porodice, ograničava novčana izdvajanja i posledično određuje i sam kvalitet života. Ističe se potreba za pružanjem adekvatnih mera podrške i resursa koji bi doprineli smanjenju porodičnih poteškoća.

Uvod: Odluke koje se donose tokom tranzicionog planiranja značajne su za uspešno uključivanje učenika sa smetnjama u razvoju u odraslo doba. Zbog toga, timski rad ima poseban značaj, a podrazumeva saradnju učenika, rodite- lja, predstavnika škole i službi za pružanje usluga tokom tranzicije. Participacija roditelja omogućava dobijanje informacija o sposobnostima, ograničenjima i potrebama deteta koje doprinose uspešnom ostvarivanju ciljeva postavljenih tokom tranzicionog planiranja. Ipak, roditelji se često suočavaju sa poteško- ćama u ravnopravnom učešću u timskom donošenju odluka o budućnosti svog deteta. Cilj: Na osnovu pregleda literature identifikovati faktore koji otežavaju i olak- šavaju participaciju roditelja u procesu tranzicionog planiranja. Metod: Prikupljanje literature izvršeno je pregledom elektronskih baza ERIC, JSTOR i Google Scholar. Obuhvaćen je period od 2010. do 2020. godine. Za pretraživanje je korišćeno nekoliko ključnih reči i njihovih kombinacija: ro- ditelji, participacija, tranziciono planiranje, invaliditet, prepreke, facilitatori. Izdvojena su 22 rada koja se odnose na prepreke i facilitatore učešća roditelja u tranzicionom planiranju, a potom je analiziran njihov sadržaj. Rezultati: Najčešće prepreke sa kojima se suočavaju roditelji uključuju poteš- koće psihičke prirode, demografske karakteristike, nedovoljnu komunikaciju i partnerski odnos sa predstavnicima škole i tranzicionih servisa, nedovoljno razumevanje procesa tranzicije i nedostatak znanja o obrazovanju nakon za- vršetka srednje škole. Faktori koji olakšavaju participaciju roditelja su: znanja o procesu tranzicionog planiranja u školi, povećanje komunikacije i saradnje sa predstavnicima škole i tranzicionih servisa, izgradnja neformalne podrške u zajednici i smanjenje stresa. Zaključak: Dosadašnja istraživanja pružaju dokaze o značaju participacije ro- ditelja u tranzicionom planiranju i faktorima koji otežavaju njihovo aktivno učešće. Podaci o facilitatorima participacije rod, Introduction: Decisions made during the transition planning period are important for the successful transition of students with disabilities into adulthood. Therefore, teamwork has a special significance, and implies the cooperation of students, parents, school representatives and transition services providers. Parental participation enables obtaining information about the child’s abilities, limitations and needs that will contribute to setting realistic goals during transitional planning. However, parents often face difficulties in equal participation in team decision-making about their child’s future. Aim: Based on the literature review, to identify factors that hinder and facilitate parent participation in the transition planning process. Method: The literature was collected using computer-based searches of electronic databases including ERIC, JSTOR and Google Scholar. The period from 2010 to 2020 was covered. Several key words and their combinations were used for the search: parents, participation, transition planning, disability, obstacles, facilitators and 22 papers dealing with obstacles and facilitators of parent participation in transition planning were singled out, and then their content was analysed. Results: The most common obstacles faced by parents are psychological difficulties, demographic characteristics, insufficient communication and partnership with school representatives and transition service providers, insufficient understanding of the transition process and lack of knowledge about post-secondary education. Parent participation facilitating factors include gaining knowledge of the school’s transition planning process, better communication and collaboration with school representatives and transition service providers, building informal community support, and reducing stress. Conclusion: Previous research evidence indicated the importance of parent participation in transition planning and the factors that hinder their active participation as wel

Rani obrazovni programi deo su politika i praksi mnogih obrazovnih sistema, imajući u vidu značaj ranog učenja na predškolskom uzrastu i usvajanja bazičnih jezičkih i matematičkih veština za kasnije postignuće učenika u školi (Anders et al., 2012; Gustafsson, Hansen & R osén, 2013; Hart & R isley, 2003; Hooper, 2017; Melhuish et al., 2008; Sarama & Clements, 2009; Sénéchal & LeFevre, 2002; Skwarchuk, Sowinski & LeFevre, 2014; Stevenson & Newman, 1986). Porodično okruženje može da obezbedi brojne prilike za rano učenje, pa je angažovanje roditelja u obrazovnim aktivnostima sa decom izuzetno značajno za razvoj njihovih kompetencija i njihovo kasnije postignuće. Učenici, čiji roditelji imaju veće obrazovne aspiracije, trude se da kod svoje dece razviju čitalačke navike, provode više vremena sa njima u učenju i razgovoru o zajedničkim aktivnostima, imaju bolje školsko postignuće (Castro, Exposito-Cases, Lopez-Martin, Lizasoain, Navar-Asencio & Luis-Gaviria, 2015; Gustafsson, Hansen & Rosén, 2013; Wilder, 2014). U istraživanjima je potvrđena pozitivna korelacija između školskog postignuća učenika i kvaliteta i zastupljenosti obrazovnih aktivnosti u porodičnom okruženju tokom predškolskog perioda (Cunningham & Stanovich, 1997; Duncan et al., 2007). Roditelji koji pre polaska deteta u školu posvećuju vreme obrazovnim aktivnostima sa svojom decom, oblikuju njihova interesovanja i vrednosti koje su važne za kasnija obrazovna postignuća i adaptaciju u školskom kontekstu (Duncan et al., 2007; Hart & Risley, 2003). Jezičke i matematičke kompetencije razvijene tokom predškolskog uzrasta značajno utiču na postignuće učenika tokom školovanja. Potvrđeno je i da aktivnosti koje se odnose na podsticanje dece da čitaju tokom školskog uzrasta i učešće roditelja u tim aktivnostima značajno doprinose kasnijem postignuću učenika u različitim oblastima (McKool, 2007), te da nivo postignuća učenika opada ukoliko nemaju razvijenu naviku čitanja (Hughes- Hassell & Lutz, 2006).

Rad se bavi tematikom prelaska deteta iz predškolske ustanove u školu kao periodom u razvoju porodice koji dovodi do mnoštva promena na različitim nivoima funkcionisanja i od roditelja zahteva revidiranje dotadašnjih roditeljskih uloga, kao i javljanje drugačije vrste odgovornosti. U tom okviru, sublimacijom relevantnih teorijskih i istraživačkih radova sagledana je krucijalna uloga roditelja, odnosno načina njihovog delovanja i zalaganja u skladu sa razvojnim zadacima prepoznatljivim za period tranzicije u školu. Istovremeno je ukazano na potrebu građenja efikasnih saradničkih odnosa na relaciji porodicapredškolska ustanova-škola u cilju ostvarivanja kontinuiteta u razvoju i adekvatne pripreme i deteta i porodice za funkcionisanje u novom obrazovnom okruženju. Stoga su u radu razmatrane pretpostavke za umrežavanje porodične, predškolske i školske sredine, pri čemu poseban fokus stavljen na tranzicione aktivnosti koje bi odgovorile na potrebe dece i roditelja, kao i na osmišljavanje prakse koja će podsticati aktivno uključivanje roditelja tokom perioda prelaska deteta iz predškolske ustanove u školu. Cilj istraživanja usmeren je na sagledavanje mišljenja roditelja o sopstvenoj ulozi, kao i aktivnostima koje bi mogle doprineti intenzivnijem roditeljskom uključivanju tokom prelaska deteta iz predškolske ustanove u školu. Uzorkom je obuhvaćeno 759 roditelja čija su deca u trenutku sprovođenja istraživanja pohađala pripremni predškolski program. Primenjene su metode teorijske analize i deskriptivnakorelaciona istraživačka metoda, a podaci su prikupljeni tehnikama anketiranja i skaliranja. Pored Upitnika o opštim podacima ispitanika, u istraživanju su korišćene četiri skale - Skala roditeljske samoefikasnosti tokom tranzicije deteta u školu, Skala percepcije roditeljske uloge tokom tranzicionog perioda, Skala poželjnih aktivnosti za uključivanje roditelja, Skala efekata tranzicione prakse. Sastavni deo Upitnika čine i pitanja otvorenog tipa koja su poslužila za detaljnij

The family plays the most important role in the life of each individual, and especially in the life of a person who needs additional support due to developmental disabilities. In a situation when the child is deaf, the family faces painful and traumatic knowledge and numerous internal and external problems, and the family’s support will last a long time, usually permanently. The aim of the research was to assess the quality of life of the family of deaf children through the analysis of free time, communication, socio-economic status, as well as self-assessment of the quality of life. The research included families of deaf and hard of hearing children (N – 68) who made up our sample. The paper presents the results of the research in tables and graphs. The general conclusion is, although the sample is relatively small, that there is a fairly high unemployment rate of parents of deaf and hard of hearing children, mostly mothers. On the other hand, those who are employed spend most of their time at work. Interactions of parents of deaf children in society are limited to a narrow circle of friends, neighbors, and family, while wider social engagement is lacking. A small percentage of parents sometimes have the opportunity to do the things they want., Porodica igra najvažniju ulogu u životu svakog pojedinca, a posebno u životu osobe kojoj je usled smetnji u razvoju ili invalidnosti potreb- na dodatna podrška. U situaciji kada je dete gluvo, porodica se suočava sa bolnim i traumatičnim saznanjima i brojnim unutrašnjim i spolj- nim problemima, a podrška porodice će trajati dugo, najčešće trajno. Cilj istraživanja bio je da se izvrši procena kvaliteta života porodice gluve dece kroz analizu slobodnog vremena, komunikacije, so- cioekonomskog statusa, kao i samoprocenu o kvalitetu života. Istraživanjem su bile obuhvaćene porodice gluve i nagluve dece (N – 68) koje su činile naš uzorak. U radu su tabelarno i grafički predstavljeni rezultati istraži- vanja. Opšti zaključak je, iako je uzorak relativno mali, da postoji dosta visok stepen nezaposlenosti roditelja gluve i nagluve dece i to najviše majki. Sa druge strane, oni koji su zaposleni najveći deo svog vremena provode na poslu. Interakcije roditelja gluve dece u društvu su ograničene na uži krug prijatelja, komšija i i porodice, dok širi društveni angažman izostaje. Mali procenat roditelja ponekad ima priliku da se bavi stvarima koje želi.

Parenting is a dynamic process infuenced by the behavior of both children and parents. Behavior of children with visual impairment is characterized by the absence of language which involves smiling and looking, calming down when focusing on voice, unusual posture, stereotyped behavior, blank face, which can all interfere with parentchild interaction. Objective. The aim of this paper was to determine the characteristics of interaction between mothers and children with visual impairment and multiple disabilities. Methods. The research included a total of thirteen mother-child pairs. Five children had a visual impairment, while eight had both a visual impairment and another comorbid condition. The children were between 10 and 68 months of age (M = 31.62, SD = 19.08). The characteristics of interaction between mothers and children with visual impairment and multiple disabilities were assessed by analyzing videos, while Parenting Interactions with Children - Checklist of Observations Linked to Outcomes - PICCOLO was used to record the observed behaviors. Results. Interaction between parents and children with visual impairment and multiple disabilities was satisfactory in three domains: Affection, Responsiveness, and Encouragement. Conclusion. The biggest problem for parents was fnding a way to teach their child some activities or to provide information about the environment., Roditeljstvo je dinamičan proces, na koji utiče ponašanje deteta i roditelja. Ponašanje dece s oštećenjem vida karakteriše odsustvo jezika osmeha i jezika pogleda, umirivanje kada su usredsređena na glas, neuobičajeno držanje tela, ispoljavanje stereotipnog ponašanja, bezizražajan izgled lica, što može da ometa uspostavljanje interakcije roditelj - dete. Cilj: Cilj rada je utvrđivanje karakteristika interakcije između majki i dece s oštećenjem vida i višestrukim smetnjama. Metod: Istraživanjem je obuhvaćeno ukupno trinaest dijada majki i dece. Od tog broja petoro dece je imalo oštećenje vida, a osmoro, pored oštećenja vida, i druge smetnje. Uzrast dece je bio od 10 do 68 meseci (AS = 31.62, SD = 19.08). Procena karakteristika interakcije majki sa decom s oštećenjem vida i višestrukom ometenošću vršena je na osnovu analize video-snimaka, a za beleženje zapaženih oblika ponašanja korišćena je Kontrolna lista za procenu interakcije roditelja sa decom povezana s razvojnim ishodima (Parenting Interactions with Children - Checklist of Observations Linked to Outcomes - PICCOLO). Rezultati: Interakcija roditelja i dece s oštećenjem vida i višestrukom ometenošću zadovoljavajuća je u tri domena: Naklonost, Responzivnost i Podsticanje. Zaključak: Roditeljima najveći problem predstavlja iznalaženje načina kako da poduče dete nekim aktivnostima ili da pruže informacije o dešavanjima u okolini.

The family plays the most important role in the life of each individual, and especially in the life of a person who needs additional support due to developmental disabilities. In a situation when the child is deaf, the family faces painful and traumatic knowledge and numerous internal and external problems, and the family’s support will last a long time, usually permanently. The aim of the research was to assess the quality of life of the family of deaf children through the analysis of free time, communication, socio-economic status, as well as self-assessment of the quality of life. The research included families of deaf and hard of hearing children (N – 68) who made up our sample. The paper presents the results of the research in tables and graphs. The general conclusion is, although the sample is relatively small, that there is a fairly high unemployment rate of parents of deaf and hard of hearing children, mostly mothers. On the other hand, those who are employed spend most of their time at work. Interactions of parents of deaf children in society are limited to a narrow circle of friends, neighbors, and family, while wider social engagement is lacking. A small percentage of parents sometimes have the opportunity to do the things they want., Porodica igra najvažniju ulogu u životu svakog pojedinca, a posebno u životu osobe kojoj je usled smetnji u razvoju ili invalidnosti potreb- na dodatna podrška. U situaciji kada je dete gluvo, porodica se suočava sa bolnim i traumatičnim saznanjima i brojnim unutrašnjim i spolj- nim problemima, a podrška porodice će trajati dugo, najčešće trajno. Cilj istraživanja bio je da se izvrši procena kvaliteta života porodice gluve dece kroz analizu slobodnog vremena, komunikacije, so- cioekonomskog statusa, kao i samoprocenu o kvalitetu života. Istraživanjem su bile obuhvaćene porodice gluve i nagluve dece (N – 68) koje su činile naš uzorak. U radu su tabelarno i grafički predstavljeni rezultati istraži- vanja. Opšti zaključak je, iako je uzorak relativno mali, da postoji dosta visok stepen nezaposlenosti roditelja gluve i nagluve dece i to najviše majki. Sa druge strane, oni koji su zaposleni najveći deo svog vremena provode na poslu. Interakcije roditelja gluve dece u društvu su ograničene na uži krug prijatelja, komšija i i porodice, dok širi društveni angažman izostaje. Mali procenat roditelja ponekad ima priliku da se bavi stvarima koje želi.

Parenting is a dynamic process infuenced by the behavior of both children and parents. Behavior of children with visual impairment is characterized by the absence of language which involves smiling and looking, calming down when focusing on voice, unusual posture, stereotyped behavior, blank face, which can all interfere with parentchild interaction. Objective. The aim of this paper was to determine the characteristics of interaction between mothers and children with visual impairment and multiple disabilities. Methods. The research included a total of thirteen mother-child pairs. Five children had a visual impairment, while eight had both a visual impairment and another comorbid condition. The children were between 10 and 68 months of age (M = 31.62, SD = 19.08). The characteristics of interaction between mothers and children with visual impairment and multiple disabilities were assessed by analyzing videos, while Parenting Interactions with Children - Checklist of Observations Linked to Outcomes - PICCOLO was used to record the observed behaviors. Results. Interaction between parents and children with visual impairment and multiple disabilities was satisfactory in three domains: Affection, Responsiveness, and Encouragement. Conclusion. The biggest problem for parents was fnding a way to teach their child some activities or to provide information about the environment., Roditeljstvo je dinamičan proces, na koji utiče ponašanje deteta i roditelja. Ponašanje dece s oštećenjem vida karakteriše odsustvo jezika osmeha i jezika pogleda, umirivanje kada su usredsređena na glas, neuobičajeno držanje tela, ispoljavanje stereotipnog ponašanja, bezizražajan izgled lica, što može da ometa uspostavljanje interakcije roditelj - dete. Cilj: Cilj rada je utvrđivanje karakteristika interakcije između majki i dece s oštećenjem vida i višestrukim smetnjama. Metod: Istraživanjem je obuhvaćeno ukupno trinaest dijada majki i dece. Od tog broja petoro dece je imalo oštećenje vida, a osmoro, pored oštećenja vida, i druge smetnje. Uzrast dece je bio od 10 do 68 meseci (AS = 31.62, SD = 19.08). Procena karakteristika interakcije majki sa decom s oštećenjem vida i višestrukom ometenošću vršena je na osnovu analize video-snimaka, a za beleženje zapaženih oblika ponašanja korišćena je Kontrolna lista za procenu interakcije roditelja sa decom povezana s razvojnim ishodima (Parenting Interactions with Children - Checklist of Observations Linked to Outcomes - PICCOLO). Rezultati: Interakcija roditelja i dece s oštećenjem vida i višestrukom ometenošću zadovoljavajuća je u tri domena: Naklonost, Responzivnost i Podsticanje. Zaključak: Roditeljima najveći problem predstavlja iznalaženje načina kako da poduče dete nekim aktivnostima ili da pruže informacije o dešavanjima u okolini.

Background/Aim. Modern conceptualising of parenting in relation to manifesting adolescence externalising problems is based on parent-child two-way communication, mutual trust and parental involvement. A lot of research reports prove independent contribution of parental variables on expressing externalising problems in middle and late adolescence while data about their mutual relationship are missing. The aim of this study was to determine the relationships of parental variables and variables of externalising problems in a common space. Methods. The study included 507 students, both boys and girls, of Belgrade secondary schools, aged from fifteen to eighteen. Parental monitoring was studied using the Parental Monitoring Scale, affective attachment to parents by the Inventory of Parents and Peers Attachment, parenting practices using the Alabama Parenting Questionnaire and externalising problems by the Achenbach System of Empirically Based Assessment, Youth Self-Report. Results. Factor analysis indicated the existence of 4 factors (components) which together accounted for 65.5% of variance. The first factor (positive parenting and affective attachment to mother) accounted for 38.1%, the second (externalising problems and negative parenting) accounted for 11.26%, the third (affective attachment to father) accounted for 8.93% and the fourth (negative discipline and inadequate affective attachment to mother) accounted for 7.22% of variance. The most important discovery arised from matrix correlation was a negative correlation of the second component with the first (-0.539) and the third (-0.481) one. Conclusion. A positive relationship between parents and adolescents except for a positive parenting practices of parents characterize all the subscales of parental monitoring except for the parental control. Compared to fathers, mothers are generally more involved in life of adolescents and have better mutual relationship with them, but in relation to externalising problems, Uvod/Cilj. Moderna konceptualizacija roditeljstva u vezi sa ispoljavanjem eksternalizovanih problema u adolescenciji bazirana je na dvosmernoj komunikaciji roditelj-dete, međusobnom poverenju i uključenosti roditelja. Obilje istraživačkih nalaza upućuje na dokaze o nezavisnom doprinosu roditeljskih varijabli na ispoljavanje eksternalizovanih problema u srednjoj i kasnoj adolescenciji, dok nedostaju podaci i njihovom međusobnom odnosu. Cilj rada bio je da se ispita odnos roditeljskih varijabli i varijabli eksternalizovanih problema u zajedničkom prostoru. Metode. Ispitivanjem je obuhvaćeno 507 učenika beogradskih srednjih škola uzrasta od petnaest do osamnaest godina, oba pola. Roditeljski nadzor je ispitivan putem Skale roditeljskog nadzora, afektivna vezanost za roditelje putem Inventara afektivne vezanosti za roditelje, vaspitni postupci roditelja putem Alabama upitnika o roditeljstvu, a eksternalizovani problemi putem Ahenbahovog sistema empirijski bazirane procene. Rezultati. Faktori analiza upućuje na postojanje 4 faktora (komponente) koji zajedno objašnjavaju 65,5% varijanse. Prvi faktor (pozitivno roditeljstvo i afektivna vezanost za majku) učestvuje u 38,1%, drugi (eksternalizovani problemi i negativno roditeljstvo) u 11,26%, treći (afektivna vezanost za oca) u 8,93% i četvrti (negativno disciplinovanje i neadekvatno afektivno vezivanje za majku) u 7,22% varijanse. Najznačajniji nalaz proistekao iz matrice korelacije predstavlja negativno korelisanje druge sa prvom (-0,539) i trećom (0,481) komponentom. Zaključak. Pozitivan odnos između roditelja i adolescenata, osim pozitivnih vaspitnih postupaka roditelja, opredeljuju i sve podskale roditeljskog nadzora, sem roditeljske kontrole. Majke su, u odnosu na očeve, generalno uključenje u život adolescenata i ostvaruju bolje odnose sa njima, ali se, u odnosu prema eksternalizovanim problemima, afektivna vezanost za očeve pokazala veoma značajnom i to nezavisno od njihove vaspitne uloge.

Projekat IPA+ (Inkluzija za osobe sa autizmom u Evropi. Ka specijalizovanom modelu obuke za profesionalce) ustanovio je referentnu tačku za obuku svih stručnjaka koji rade sa osobama sa poremećajem iz spektra autizma, nezavisno od njihovog profesionalnog usmerenja. Ovaj projekat je nastao kao odgovor na postojeće nedostatke u obuci stručnjaka iz oblasti autizma i kao odgovor na zahteve osoba sa autizmom, njihovih porodica i društva u celini. Projekat su osmislili stručnjaci iz Španije, Srbije, Belgije i Portugala. Učesnici projekta su napravili i testirali inicijalni program obuke namenjen stručnjacima koji rade ili će raditi sa osobama sa autizmom, kao program obuke naprednog nivoa za sve one koji žele da steknu specijalizovana znanja i veštine. Obuka ima celoživotnu perspektivu, neguje pristup zasnovan na dokazima, a ponuđeni sadržaji zasnovani su na ostvarenom napretku u nauci i dostignutim rezultatima. Projekat je nastao kao rezultat nalaza dobijenih pregledom literature, intervjuisanjem međunarodnih eksperata iz različitih disciplina putem fokus grupa i Delfi studije, čime je dobijen tačan i inovativan pogled na kurikularne zahteve za takvu obuku. Ono po čemu je ova obuka jedinstvena, je da se alati za obuku nalaze na vebsajtu projekta i dostupni su svim zainteresovanim stručnjacima. Takođe, obuka se u Srbiji sprovodi uz prisustvo mentora, putem platfome za online učenje, čime polaznici obuke sami biraju ovreme pristupanja platforme, a korišćenjem platforme brišu se prostorne barijere za pohađanje obuke te je pokrivena teritorija cele Srbije.

Iskustva iz apotekarske prakse pokazuju da postoji veliki broj grešaka prilikom upotrebe lekova za decu predškolskog uzrasta, pre svega zbog neadekvatnog doziranja i nedovoljnog razumevanja informacija o načinu upotrebe lekova od strane roditelja. Najveći broj grešaka nastaje usled nepravilne upotrebe analgetika i antipiretika kao najčešće korišćenih lekova koji se izdaju bez recepta, a rezultat je niskog nivoa pismenosti u vezi sa upotrebom lekova – farmakoterapijske pismenosti. Farmakoterapijska pismenost, prema Kingu i sar. predstavlja „sposobnost pojedinaca da pronađe, proceni, izračuna i razume pouzdane informacije u vezi sa farmakoterapijom i uslugama koje se odnose na lekove a potrebne su da bi se donele odgovarajuće odluke u vezi sa lekovima, bez obzira na način prenosa i sadržaj informacije (pisana, izgovorena informacija, slika ili simbol).“ Predmet ovog istraživanja je konstrukcija upitnika za procenu farmakoterapijske pismenosti roditelja dece u predškolskom uzrastu u vezi sa razumevanjem informacija o upotrebi najčešće korišćenih lekova (analgetika i antipiretika), i ispitivanje psihometrijskih karakteristika tog konstruisanog upitnika, kao i određivanje nivoa farmakoterapijske pismenosti roditelja u vezi sa informacijama o upotrebi lekova u terapiji kod dece predškolskog uzrasta primenom upitnika za ispitivanje razumevanja informacija o upotrebi lekova kod roditelja dece u predškolskom uzrastu (Parental pharmacotherapy literacy Questionnaire in Serbian, PTHL-SR). Predmet naučnog istraživanja je i procena nivoa funkcionalne zdravstvene pismenosti roditelja dece u predškolskom uzrastu i ispitivanje uticaja nivoa funkcionalne zdravstvene pismenosti na razumevanje informacija o upotrebi lekova koji se izdaju bez recepta za decu predškolskog uzrasta. Dalje, istraživani su i stavovi, praksa i očekivanja roditelja predškolske deceo razumevanju informacija o načinu upotrebe analgetika i antipiretika koji se izdaju bez lekarskog recepta kod dece u predškolskom, Experiences from pharmacy practice shows that there are as many errors during use of medicines among pre-school children, mainly because of inappropriate dosage and parental misunderstanding of information about medicines use. The largest number of mistakes is due to inappropriate use of analgesics and antipyretics as the most commonly used non-prescription medicines, as a result of low level of literacy related to the use of medicines – pharmacotherapy literacy. According to King et al, pharmacoptherapy literacy is the „personal capacity to obtain, evaluate, calculate, and comprehend basic information about pharmacotherapy and pharmacy related services necessary to make appropriate medication-related decisions, regardless of the mode of content delivery (e.g. written, oral, visual images and symbols)“. The aim of this study was to construct questionnaire for assessment of pharmacotherapy literacy of parents of pre-school children related to understanding of information about use of most commonly used medicines (analgetics and antipyretics), and evaluation of its psychometric characteristics of that questionnaire, as well as to assess pharmacotherapy literacy of parents of pre-school children related to understanding of information about most commonly used medicines (analgesics and antipyretics) with constructed and validated questionnaire for assessment of understanding of information about medicines use among parents of pre-school children (Parental pharmacotherapy literacy Questionnaire in Serbian, PTHL-SR). The study also included assessment of functional health literacy among parents of pre-school children and understanding information about medicines use, and evaluation of impact of functional health literacy on understanding information of over- the-counter medicines for pre-school children. The objective of the study was also to examine attitudes, practice and expectations of parents of pre-school children related to understanding of information about analge

Rano djetinjstvo, od rodjenja do polaska u prvi razred osnovne škole, zasigurno je jedan od najljepših, najkreativnijih i najdinamičnijih perioda u toku života svakog djeteta. To je period gdje se djetetu pruža pomoć i podrška u sticanju socijalnih kompetencija iz razloga što je to perid koji omogućuje preduslov za kvalitetno funkcionisanje djeteta u socijalnom kontekstu. Prvi ozbiljniji kontakt djeteta koji izlazi iz uže porodice jeste polazak u vrtić. To je njihovo prvo razdvajanja od roditelja na duži vremenski period, kao i susret sa velikim brojem nepoznatih lica, vršnjaci, učiteljica, i ostali stručni saradnici. Odgoj i obrazovanje predškolske djece doprinosi njihovom dugoročnom razvoju, nije samo priprema za polazak u prvi razred osnovne škole, već mnogo više od toga. Kvalitetno predškolsko vaspitanje i obrazovanje ima veoma bitan uticaj na razvoj djetetove ličnosti i predstavlja temelj za uspjeh u daljem obrazovanju,ostvarivanje statusa pojedinca koji doprinosi dobro svojoj zajednici( socijalno uključivanje), zapošljenja, formiranja svoje porodice. Odgoj predškolske djece zasniva se na hunanističko-razvojnoj koncepciji zapravo na ideju humanizma gdje je dijete vrijednost po sebi, gdje se spoznaju i predstavljaju specifične osobine i zakonitosti razvoja djece predškolskog uzrasta, ali i spoznaja o čovjekovom razvoju u cjelini, i saznanja o značaju izvanporodičnog odgoja predškolske djece (vrtići). Osnovna hipoteza ovog empirijskog istraživanja predstavlja predškolsku ustanovu „REUDA“ kao instituciju koja ispunjava osnovne zahtijeve u pedagoškom smislu i da kao ustanova koja zadovoljava standarde vaspitno-obrazovnog procesa vrši pozitivan uticaj na cjelokupan razvoj vaspitno- obrazovnog sistema u Sandžaku. Zato je ovo empirijsko istraživanje usmjereno na izazove i percepciju roditelja djece u vrtićima čiji je osnivač: Mešihat Islamske zajednice u Srbiji ali i na učitelje o njihovim socijalnim kompetencijama, sposobnostima, vještinama djece koja polaze u školu

Iskustva iz apotekarske prakse pokazuju da postoji veliki broj grešaka prilikom upotrebe lekova za decu predškolskog uzrasta, pre svega zbog neadekvatnog doziranja i nedovoljnog razumevanja informacija o načinu upotrebe lekova od strane roditelja. Najveći broj grešaka nastaje usled nepravilne upotrebe analgetika i antipiretika kao najčešće korišćenih lekova koji se izdaju bez recepta, a rezultat je niskog nivoa pismenosti u vezi sa upotrebom lekova – farmakoterapijske pismenosti. Farmakoterapijska pismenost, prema Kingu i sar. predstavlja „sposobnost pojedinaca da pronađe, proceni, izračuna i razume pouzdane informacije u vezi sa farmakoterapijom i uslugama koje se odnose na lekove a potrebne su da bi se donele odgovarajuće odluke u vezi sa lekovima, bez obzira na način prenosa i sadržaj informacije (pisana, izgovorena informacija, slika ili simbol).“ Predmet ovog istraživanja je konstrukcija upitnika za procenu farmakoterapijske pismenosti roditelja dece u predškolskom uzrastu u vezi sa razumevanjem informacija o upotrebi najčešće korišćenih lekova (analgetika i antipiretika), i ispitivanje psihometrijskih karakteristika tog konstruisanog upitnika, kao i određivanje nivoa farmakoterapijske pismenosti roditelja u vezi sa informacijama o upotrebi lekova u terapiji kod dece predškolskog uzrasta primenom upitnika za ispitivanje razumevanja informacija o upotrebi lekova kod roditelja dece u predškolskom uzrastu (Parental pharmacotherapy literacy Questionnaire in Serbian, PTHL-SR). Predmet naučnog istraživanja je i procena nivoa funkcionalne zdravstvene pismenosti roditelja dece u predškolskom uzrastu i ispitivanje uticaja nivoa funkcionalne zdravstvene pismenosti na razumevanje informacija o upotrebi lekova koji se izdaju bez recepta za decu predškolskog uzrasta. Dalje, istraživani su i stavovi, praksa i očekivanja roditelja predškolske deceo razumevanju informacija o načinu upotrebe analgetika i antipiretika koji se izdaju bez lekarskog recepta kod dece u predškolskom, Experiences from pharmacy practice shows that there are as many errors during use of medicines among pre-school children, mainly because of inappropriate dosage and parental misunderstanding of information about medicines use. The largest number of mistakes is due to inappropriate use of analgesics and antipyretics as the most commonly used non-prescription medicines, as a result of low level of literacy related to the use of medicines – pharmacotherapy literacy. According to King et al, pharmacoptherapy literacy is the „personal capacity to obtain, evaluate, calculate, and comprehend basic information about pharmacotherapy and pharmacy related services necessary to make appropriate medication-related decisions, regardless of the mode of content delivery (e.g. written, oral, visual images and symbols)“. The aim of this study was to construct questionnaire for assessment of pharmacotherapy literacy of parents of pre-school children related to understanding of information about use of most commonly used medicines (analgetics and antipyretics), and evaluation of its psychometric characteristics of that questionnaire, as well as to assess pharmacotherapy literacy of parents of pre-school children related to understanding of information about most commonly used medicines (analgesics and antipyretics) with constructed and validated questionnaire for assessment of understanding of information about medicines use among parents of pre-school children (Parental pharmacotherapy literacy Questionnaire in Serbian, PTHL-SR). The study also included assessment of functional health literacy among parents of pre-school children and understanding information about medicines use, and evaluation of impact of functional health literacy on understanding information of over- the-counter medicines for pre-school children. The objective of the study was also to examine attitudes, practice and expectations of parents of pre-school children related to understanding of information about analge

U radu će biti riječi o jednoj od najstrožije čuvanih porodičnih tajni - nasilju djece nad roditeljima. O ovom fenomenu veoma malo znamo, iako je sva prilika da dobija zabrinjavajuće razmjere na globalnom nivou. Domaćih istraživanja viktimizacije roditelja od strane djece gotovo da nema. Stoga je primarni cilj naše analize bio da opišemo: obilježja nasilja, nasilnika i žrtava, te karakteristike porodičnog mikrosistema i ponudimo moguća objašenja etiologije i posljedica koje viktimizacija ima po roditelje i ukupnu porodičnu dinamiku. U istraživanju smo koristili dokumentacionu građu centara za socijalni rad na teritoriji grada Beograda o prijavljenim slučajevima nasilja djece nad roditeljima u periodu od 2010. do 2016. godine. Iz elektronske baze centara izdvojeno je 85 dosijea roditelja koje su viktimizovala njihova djeca. Nalazi analize su potvrdili da u kreiranju nasilnih događaja ulogu igraju kako faktor ličnosti i zloupotreba psihoaktivnih supstanci (PAS) od strane nasilnika, tako i porodična dinamika, a sva je prilika da u ovu jednačinu treba uključiti društveni i pravni tretman porodice i javni diksurs o roditeljima koji postaju žrtve svoje djece., In this paper, we analyzed the violence of youth over parents. Parental victimization is the topic that is not enough revived in foreign, and especially not in domestic scientific literature. When it comes to our country, the focus of domestic researchers on two types of domestic violence is evident. Violence over women and children are considered to be the only relevant and highly troubling type of victimization by family violence. Our paper goals were to describe the characteristics of the perpetrators and victims, the characteristics of violence and family dynamics, and to try to understand the findings from the ecosystem's perspective. The ecosystem theory explains violence by the ontogenic, microsystem, mesosystem and egzosystem factors. We examined two dimensions of the model: ontogenetic, which emphasize individual characteristics, and microsystem - which is focused on factors connected with family system. We used documentary data on parents victimization gathered from the electronic database from Belgrade's Centers for Social Work for the period from 2010. to 2016. The sample consists of 85 files of fathers and mothers who were violated by their children, age 18-14. The data was collected and then statistically processed. The findings indicate that victims are mostly female, living in single-parent families, with poor educational, working and mental health status. It is also indicative that the share of fathers in the total number of victimized parents has a trend of growth. We noticed the differences in the structure of families from which parents come. Mothers mostly live alone with children, and fathers in a two-parent family. We find out that the predominant abusers are sons. The mental health of the perpetrators, regardless of gender, is fragile, and they are existencially dependent on their parents. Most of the parents are victimized by physical or physical and other forms of violence. The type of violence is significantly related to the sex of the abu

Sa porastom učestalosti izricanja zatvorskih kazni, sve je više dece koja su iz- ložena posledicama zatvaranja roditelja. Aktuelne procene ukazuju da između 1,5 i 2,6 miliona dece u SAD ima roditelje koji se nalaze u zatvoru. U Republici Srbiji ne postoje zvanične evidencije o broju dece čiji se roditelji nalaze na izvršenju zatvorske kazne, iako zatvaranje roditelja otvara mnoga pitanja vezana za starateljstvo, komunikaciju, posete, psihosocijalnu podršku, kao i za buduće ponašanje i prevenciju faktora rizka delinkvencije. Deca, čiji su roditelji u zatvoru u Srbiji, nisu sistemski prepoznata kao posebno defini- sana kategorija korisnika prava i usluga socijalne zaštite. Bez podrške si- stema socijalne zaštite, često ne mogu da dostignu optimalni nivo razvoja. Stoga je neophodno stvoriti adekvatne uslove za uspostavljanje i održavanje kvalitetnih kontakata između zatvorenih roditelja i dece. U tom smislu je potrebno ustanoviti normativnu praksu, koja će prepoznavati ovu decu kao po- sebno ranjivu kategoriju. Po saznanju da je osuđeni ujedno i roditelj maloletne dece, potrebno je ustanoviti obavezu zatvora da po službenoj dužnosti obave- sti Organ starateljstva, u čijoj nadležnosti bi bila registracija i aktiv- nosti podrške deci i porodici osuđenog. Organ starateljstva treba da pruži podršku i pomoć porodici i posebno deci osuđenog, kako tokom boravka roditelja na izvršenju zatvorske kazne, tako i nakon njegovog otpusta. Značajna je pripre- ma porodice, dece i osuđenog za posete i razgovore, kako bi održavanje kontakta bilo u najboljem interesu deteta., The increase in number of prison punishments being sentenced is followed by a raise in the number of children who are exposed to consequences of their parents being incarcerated. Current estimations indicate that between 1.5 and 2.6 million of children in USA have a parent who is in prison. In the Republic of Serbia there are no official records on the number of children whose parents are serving their prison sentences even though a parent’s incarceration opens many questions regarding the custody, communication, visitation, psycho-social support as well as those questions regarding their future behavior and delinquency risk factor prevention. Children whose parents are in prison in Serbia are not systematically recognized as a separately defined category of benefactors of social protection services. With no support of social protection system they may often fail to reach an optimal level of development. Thus, it is necessary to create adequate conditions for establishment and maintenance of quality contact between the imprisoned parents and the children. In this sense it is crucial to introduce a normative practice which is to recognize these children as an especially vulnerable category. Upon learning that a convict is also a parent of juveniles, it is necessary to establish an obligation for a prison to inform ex officio a Custodial Authority which would be in charge of the registration and the activities of the support to the convict’s children and family. The Custodial Authority should provide the support and assistance especially to the convict’s family, and especially children, during the parent’s absence while they are away serving their prison sentences, as well as after their release. It is highly significant to prepare the family, the children and the convict for visits and conversations so the contact would be maintained in the best interest of the child.

Deca ĉiji su roditelji na izvršenju zatvorske kazne se smatraju kolateralnim ţrtvama kriminala. Odlazak roditelja na izvršenje zatvorske kazne predstavlja prisilan i potencijalno neoĉekivan period odvajanja ĉlanova porodice. Aktuelne procene ukazuju da 1,5 miliona dece u SAD ima roditelje koji se nalaze u zatvoru, a da je broj dece ĉiji su roditelji u nekom trenutku njihovog ţivota bili u zatvoru, oko pet miliona. Ova deca ĉesto bivaju zanemarena i nevidljiva za sistem, koji bi trebalo da postupa u njihovom najboljem interesu. Posto roditelji u zatvoru doţivljavaju niz negativnih posledica. Za ovu decu postoji veća verovatnoća da će pretrpeti širok spektar eksternalizovanih i internalizovanih problema. Sa etiĉkog aspekta, otvara se diskusija da li su kolateralne posledice kaţnjavanja opravdane, posebno kada one pogaĊaju ĉlanove porodice i decu kaţnjenog. Aktuelno se više paţnje posvećuje inicijativama i intervencijama kojima se povećavaju mogućnosti odrţavanja kvalitetnog kontakta izmeĊu roditelja i dece i kojima roditelji razvijaju i unapreĊuju roditeljske kompetencije. Predmet ovog rada su posledice po decu koje nastaju usled izvršenja zatvorske kazne jednog ili oba roditelja. Cilj rada je ukazati na negativne efekte roditeljske inkarceracije, kao i na mehanizme putem kojih se negativni efekti zatvaranja mogu ublaţiti., Children whose parents are serving prison sentence are regarded to be collateral victims of crime. A parent leaving for prison sentence serving presents an enforced and potentially unexpected period of family members being separated. Current estimates indicate that there are 1.5 million children in USA whose parents are in prison, whereas the number of children whose parents have been incarcerated at some point of their lives is around 5 million. These children are often neglected and invisible to the system which is supposed to act in their best interest. The existing literature emphasizes that the children whose parents are in prison experience a series of negative consequences. For these children there is a greater chance that they will suffer from a wide specter of externalized and internalized issues. From an ethical aspect, there is a debate of whether the collateral damage of punishment is justified, especially when they impact family members and children of the one who is being punished. Currently more attention is being paid to initiatives and interventions which increase the possibility of maintaining quality contact between the parents and the children where the parents develop and improve their parenting competence. The subject of this research is consequences for the children which arise due to one or both parent serving prison sentences. The aim is to call attention to negative effect of parents being incarcerated, as well as to mechanisms which may mitigate the ill effects of incarceration.

Deca, čiji su roditelji upućeni na izvršenje zatvorske kazne, se suočavaju sa situacijama koje nepovoljno utiču na njihovo fizičko, emocionalno, finansijsko blagostanje. Nastaju ili se usložnjavaju problemi u sferi obrazovanja, porodičnih i odnosa sa vršnjacima, stigmatizvani su i eksomunicirani iz kruga dotadašnjih prijatelja i poznanika bez svoje krivice usled prestupa roditelja. Lišeni su u emocionalnoj razmeni, nezi, zaštiti, vaspitnom nadzoru i kontroli. Često se nastavak dečijeg života odvija u krugu drugih osoba, srodnika, staratelja ili u institucionalnim uslovima. Takva deca se mogu označiti kao skrivene, nenamerne, neplanirane žrtve kolateralnih efekata krivičnopravnog sistema usmerenog na prestupnika, a istovremeno dobijaju efemernu pomoć sistemskih mehanizama u prevazilaženju stanja i problema nastalih segregacijom roditelja. Postaju indirektne žrtve prestupa sopstvenih roditelja. Prema posledicama, slični su sa direktnim žrtvama kriminaliteta, a u najgorem slučaju, uloga direktne i indirektne žrtve se kulminiraju kod istog deteta. Teško je predvideti njihove dalje životne putanje. Rezultati istraživanja su nekonzistentni. Najčešće se ističu stres odvajanja, školski neuspeh, depresija, agresija, asocijalno i antisocijalno ponašanje, nastanak i multiplikacija faktora rizika delinkventnog ponašanja. Porast stope kriminaliteta i veća učestalost izricanja zatvorskih kazni, utiče na povećanje broja dece koja trpe kolateralne konsekvence. Podaci iz SAD govore o aproksimativnoj brojki od 10.000.000 bolesne dece, odvojene od roditelja koji su uhapšeni, pritvoreni, na prinudnom lečenju ili na izvršenju zatvorske kazne. Preveniranje ili ublažavanje takvih posledica moguće je postići učestalijim izricanjem alternativnih kazni roditeljima, kada uslovi to dozvoljavaju. Istovremeno, potrebno je očuvati kvalitet odnosa dece i zatvorenog roditelja, institucionalnim merama pomoći porodici i deci segregiranog, uticati na rezilijentnost preostale porodice i pružiti pomoć u

Deca, čiji su roditelji upućeni na izvršenje zatvorske kazne, se suočavaju sa situacijama koje nepovoljno utiču na njihovo fizičko, emocionalno, finansijsko blagostanje. Nastaju ili se usložnjavaju problemi u sferi obrazovanja, porodičnih i odnosa sa vršnjacima, stigmatizvani su i eksomunicirani iz kruga dotadašnjih prijatelja i poznanika bez svoje krivice usled prestupa roditelja. Lišeni su u emocionalnoj razmeni, nezi, zaštiti, vaspitnom nadzoru i kontroli. Često se nastavak dečijeg života odvija u krugu drugih osoba, srodnika, staratelja ili u institucionalnim uslovima. Takva deca se mogu označiti kao skrivene, nenamerne, neplanirane žrtve kolateralnih efekata krivičnopravnog sistema usmerenog na prestupnika, a istovremeno dobijaju efemernu pomoć sistemskih mehanizama u prevazilaženju stanja i problema nastalih segregacijom roditelja. Postaju indirektne žrtve prestupa sopstvenih roditelja. Prema posledicama, slični su sa direktnim žrtvama kriminaliteta, a u najgorem slučaju, uloga direktne i indirektne žrtve se kulminiraju kod istog deteta. Teško je predvideti njihove dalje životne putanje. Rezultati istraživanja su nekonzistentni. Najčešće se ističu stres odvajanja, školski neuspeh, depresija, agresija, asocijalno i antisocijalno ponašanje, nastanak i multiplikacija faktora rizika delinkventnog ponašanja. Porast stope kriminaliteta i veća učestalost izricanja zatvorskih kazni, utiče na povećanje broja dece koja trpe kolateralne konsekvence. Podaci iz SAD govore o aproksimativnoj brojki od 10.000.000 bolesne dece, odvojene od roditelja koji su uhapšeni, pritvoreni, na prinudnom lečenju ili na izvršenju zatvorske kazne. Preveniranje ili ublažavanje takvih posledica moguće je postići učestalijim izricanjem alternativnih kazni roditeljima, kada uslovi to dozvoljavaju. Istovremeno, potrebno je očuvati kvalitet odnosa dece i zatvorenog roditelja, institucionalnim merama pomoći porodici i deci segregiranog, uticati na rezilijentnost preostale porodice i pružiti pomoć u

Sa porastom učestalosti izricanja zatvorskih kazni, sve je više dece koja su iz- ložena posledicama zatvaranja roditelja. Aktuelne procene ukazuju da između 1,5 i 2,6 miliona dece u SAD ima roditelje koji se nalaze u zatvoru. U Republici Srbiji ne postoje zvanične evidencije o broju dece čiji se roditelji nalaze na izvršenju zatvorske kazne, iako zatvaranje roditelja otvara mnoga pitanja vezana za starateljstvo, komunikaciju, posete, psihosocijalnu podršku, kao i za buduće ponašanje i prevenciju faktora rizka delinkvencije. Deca, čiji su roditelji u zatvoru u Srbiji, nisu sistemski prepoznata kao posebno defini- sana kategorija korisnika prava i usluga socijalne zaštite. Bez podrške si- stema socijalne zaštite, često ne mogu da dostignu optimalni nivo razvoja. Stoga je neophodno stvoriti adekvatne uslove za uspostavljanje i održavanje kvalitetnih kontakata između zatvorenih roditelja i dece. U tom smislu je potrebno ustanoviti normativnu praksu, koja će prepoznavati ovu decu kao po- sebno ranjivu kategoriju. Po saznanju da je osuđeni ujedno i roditelj maloletne dece, potrebno je ustanoviti obavezu zatvora da po službenoj dužnosti obave- sti Organ starateljstva, u čijoj nadležnosti bi bila registracija i aktiv- nosti podrške deci i porodici osuđenog. Organ starateljstva treba da pruži podršku i pomoć porodici i posebno deci osuđenog, kako tokom boravka roditelja na izvršenju zatvorske kazne, tako i nakon njegovog otpusta. Značajna je pripre- ma porodice, dece i osuđenog za posete i razgovore, kako bi održavanje kontakta bilo u najboljem interesu deteta., The increase in number of prison punishments being sentenced is followed by a raise in the number of children who are exposed to consequences of their parents being incarcerated. Current estimations indicate that between 1.5 and 2.6 million of children in USA have a parent who is in prison. In the Republic of Serbia there are no official records on the number of children whose parents are serving their prison sentences even though a parent’s incarceration opens many questions regarding the custody, communication, visitation, psycho-social support as well as those questions regarding their future behavior and delinquency risk factor prevention. Children whose parents are in prison in Serbia are not systematically recognized as a separately defined category of benefactors of social protection services. With no support of social protection system they may often fail to reach an optimal level of development. Thus, it is necessary to create adequate conditions for establishment and maintenance of quality contact between the imprisoned parents and the children. In this sense it is crucial to introduce a normative practice which is to recognize these children as an especially vulnerable category. Upon learning that a convict is also a parent of juveniles, it is necessary to establish an obligation for a prison to inform ex officio a Custodial Authority which would be in charge of the registration and the activities of the support to the convict’s children and family. The Custodial Authority should provide the support and assistance especially to the convict’s family, and especially children, during the parent’s absence while they are away serving their prison sentences, as well as after their release. It is highly significant to prepare the family, the children and the convict for visits and conversations so the contact would be maintained in the best interest of the child.

Deca ĉiji su roditelji na izvršenju zatvorske kazne se smatraju kolateralnim ţrtvama kriminala. Odlazak roditelja na izvršenje zatvorske kazne predstavlja prisilan i potencijalno neoĉekivan period odvajanja ĉlanova porodice. Aktuelne procene ukazuju da 1,5 miliona dece u SAD ima roditelje koji se nalaze u zatvoru, a da je broj dece ĉiji su roditelji u nekom trenutku njihovog ţivota bili u zatvoru, oko pet miliona. Ova deca ĉesto bivaju zanemarena i nevidljiva za sistem, koji bi trebalo da postupa u njihovom najboljem interesu. Posto roditelji u zatvoru doţivljavaju niz negativnih posledica. Za ovu decu postoji veća verovatnoća da će pretrpeti širok spektar eksternalizovanih i internalizovanih problema. Sa etiĉkog aspekta, otvara se diskusija da li su kolateralne posledice kaţnjavanja opravdane, posebno kada one pogaĊaju ĉlanove porodice i decu kaţnjenog. Aktuelno se više paţnje posvećuje inicijativama i intervencijama kojima se povećavaju mogućnosti odrţavanja kvalitetnog kontakta izmeĊu roditelja i dece i kojima roditelji razvijaju i unapreĊuju roditeljske kompetencije. Predmet ovog rada su posledice po decu koje nastaju usled izvršenja zatvorske kazne jednog ili oba roditelja. Cilj rada je ukazati na negativne efekte roditeljske inkarceracije, kao i na mehanizme putem kojih se negativni efekti zatvaranja mogu ublaţiti., Children whose parents are serving prison sentence are regarded to be collateral victims of crime. A parent leaving for prison sentence serving presents an enforced and potentially unexpected period of family members being separated. Current estimates indicate that there are 1.5 million children in USA whose parents are in prison, whereas the number of children whose parents have been incarcerated at some point of their lives is around 5 million. These children are often neglected and invisible to the system which is supposed to act in their best interest. The existing literature emphasizes that the children whose parents are in prison experience a series of negative consequences. For these children there is a greater chance that they will suffer from a wide specter of externalized and internalized issues. From an ethical aspect, there is a debate of whether the collateral damage of punishment is justified, especially when they impact family members and children of the one who is being punished. Currently more attention is being paid to initiatives and interventions which increase the possibility of maintaining quality contact between the parents and the children where the parents develop and improve their parenting competence. The subject of this research is consequences for the children which arise due to one or both parent serving prison sentences. The aim is to call attention to negative effect of parents being incarcerated, as well as to mechanisms which may mitigate the ill effects of incarceration.

U radu će biti riječi o jednoj od najstrožije čuvanih porodičnih tajni - nasilju djece nad roditeljima. O ovom fenomenu veoma malo znamo, iako je sva prilika da dobija zabrinjavajuće razmjere na globalnom nivou. Domaćih istraživanja viktimizacije roditelja od strane djece gotovo da nema. Stoga je primarni cilj naše analize bio da opišemo: obilježja nasilja, nasilnika i žrtava, te karakteristike porodičnog mikrosistema i ponudimo moguća objašenja etiologije i posljedica koje viktimizacija ima po roditelje i ukupnu porodičnu dinamiku. U istraživanju smo koristili dokumentacionu građu centara za socijalni rad na teritoriji grada Beograda o prijavljenim slučajevima nasilja djece nad roditeljima u periodu od 2010. do 2016. godine. Iz elektronske baze centara izdvojeno je 85 dosijea roditelja koje su viktimizovala njihova djeca. Nalazi analize su potvrdili da u kreiranju nasilnih događaja ulogu igraju kako faktor ličnosti i zloupotreba psihoaktivnih supstanci (PAS) od strane nasilnika, tako i porodična dinamika, a sva je prilika da u ovu jednačinu treba uključiti društveni i pravni tretman porodice i javni diksurs o roditeljima koji postaju žrtve svoje djece., In this paper, we analyzed the violence of youth over parents. Parental victimization is the topic that is not enough revived in foreign, and especially not in domestic scientific literature. When it comes to our country, the focus of domestic researchers on two types of domestic violence is evident. Violence over women and children are considered to be the only relevant and highly troubling type of victimization by family violence. Our paper goals were to describe the characteristics of the perpetrators and victims, the characteristics of violence and family dynamics, and to try to understand the findings from the ecosystem's perspective. The ecosystem theory explains violence by the ontogenic, microsystem, mesosystem and egzosystem factors. We examined two dimensions of the model: ontogenetic, which emphasize individual characteristics, and microsystem - which is focused on factors connected with family system. We used documentary data on parents victimization gathered from the electronic database from Belgrade's Centers for Social Work for the period from 2010. to 2016. The sample consists of 85 files of fathers and mothers who were violated by their children, age 18-14. The data was collected and then statistically processed. The findings indicate that victims are mostly female, living in single-parent families, with poor educational, working and mental health status. It is also indicative that the share of fathers in the total number of victimized parents has a trend of growth. We noticed the differences in the structure of families from which parents come. Mothers mostly live alone with children, and fathers in a two-parent family. We find out that the predominant abusers are sons. The mental health of the perpetrators, regardless of gender, is fragile, and they are existencially dependent on their parents. Most of the parents are victimized by physical or physical and other forms of violence. The type of violence is significantly related to the sex of the abu

A cochlear implant is a device that provides hearing sensations for severely and profoundly deaf individuals who derive no significant benefit from hearing aids. Parents are essential for the care and support of a cochlear implanted child. Parental involvement in the rehabilitation process affects the child's better development results. In this study, we examined the factors that influence the decision-making process of parents for implantation of their child, as well as outcomes after implantation. The research was conducted on a sample of 40 respondents, consisting of 20 fathers and 20 mothers. It was implemented in 'Dečija kuća', KBC Zvezdara, in Belgrade. The scale called 'Children with cochlear implant: parents' perspectives' (Archbold et al., 2002), was used for the purpose of this research. The results of this research indicate that parents of children with profound hearing impairment, compared to the parents of children with severe hearing impairment, showed significantly higher assurance in their own decision on implantation. Also, the satisfaction with the results of rehabilitation in some examined segments was influenced by the sex and level of education of the respondents., Kohlearni implant je uređaj koji osobama sa teškim oštećenjem sluha i praktičnom gluvoćom, koje nemaju značajne koristi od slušnih aparata, omogućava prijem auditivnih senzacija. Roditelji imaju suštinski značaj za negu i podršku deteta sa kohlearnom implantacijom i njihovo učešće u procesu rehabilitacije utiče na bolje ishode rehabilitacije deteta. U ovom radu ispitivali smo koji činioci utiču na proces donošenja odluke roditelja o implantaciji deteta, kao i njihovo zadovoljstvo roditelja ishodima implantacije. Ispitivanje je izvršeno na uzorku od 40 ispitanika, po 20 očeva i 20 majki dece sa kohlearnom implantacijom. Sprovedeno je u 'Dečijoj kući', KBC Zvezdara u Beogradu. Za potrebe istraživanja korišćena je skala pod nazivom 'Deca sa kohlearnim implantom: perspektive roditelja' (Children with Cochlear Implants: Parental Perspectives - CCIPP, Archbold et al., 2002). Rezultati našeg istraživanja ukazuju da su roditelji dece sa praktičnom gluvoćom, u odnosu na roditelje dece teško oštećenog sluha, bili značajno sigurniji u sopstvenu odluku o implantaciji, kao i da je na zadovoljstvo ishodima rehabilitacije u pojedinim ispitivanim segmentima uticao pol i stepen obrazovanja ispitanika.

A cochlear implant is a device that provides hearing sensations for severely and profoundly deaf individuals who derive no significant benefit from hearing aids. Parents are essential for the care and support of a cochlear implanted child. Parental involvement in the rehabilitation process affects the child's better development results. In this study, we examined the factors that influence the decision-making process of parents for implantation of their child, as well as outcomes after implantation. The research was conducted on a sample of 40 respondents, consisting of 20 fathers and 20 mothers. It was implemented in 'Dečija kuća', KBC Zvezdara, in Belgrade. The scale called 'Children with cochlear implant: parents' perspectives' (Archbold et al., 2002), was used for the purpose of this research. The results of this research indicate that parents of children with profound hearing impairment, compared to the parents of children with severe hearing impairment, showed significantly higher assurance in their own decision on implantation. Also, the satisfaction with the results of rehabilitation in some examined segments was influenced by the sex and level of education of the respondents., Kohlearni implant je uređaj koji osobama sa teškim oštećenjem sluha i praktičnom gluvoćom, koje nemaju značajne koristi od slušnih aparata, omogućava prijem auditivnih senzacija. Roditelji imaju suštinski značaj za negu i podršku deteta sa kohlearnom implantacijom i njihovo učešće u procesu rehabilitacije utiče na bolje ishode rehabilitacije deteta. U ovom radu ispitivali smo koji činioci utiču na proces donošenja odluke roditelja o implantaciji deteta, kao i njihovo zadovoljstvo roditelja ishodima implantacije. Ispitivanje je izvršeno na uzorku od 40 ispitanika, po 20 očeva i 20 majki dece sa kohlearnom implantacijom. Sprovedeno je u 'Dečijoj kući', KBC Zvezdara u Beogradu. Za potrebe istraživanja korišćena je skala pod nazivom 'Deca sa kohlearnim implantom: perspektive roditelja' (Children with Cochlear Implants: Parental Perspectives - CCIPP, Archbold et al., 2002). Rezultati našeg istraživanja ukazuju da su roditelji dece sa praktičnom gluvoćom, u odnosu na roditelje dece teško oštećenog sluha, bili značajno sigurniji u sopstvenu odluku o implantaciji, kao i da je na zadovoljstvo ishodima rehabilitacije u pojedinim ispitivanim segmentima uticao pol i stepen obrazovanja ispitanika.

Atopijski dermatitis (AD) je hronična, recidivirajuća, inflamatorna, pruriginozna bolest kože, koja se javlja prvenstveno kod dece i koju karakterišu faze remisije i egzacerbacije. Podaci iz literature jasno ukazuju na veliki uticaj AD na kvalitet života dece. Vrlo često fizički izgled deteta sa AD nailazi na komentare vršnjaka, što može da dovede do osećaja stida. Mnoga deca se osećaju socijalno izolovano, a vršnjaci ih neretko odbacuju ili zlostavljaju, što vodi gubitku samopouzdanja, promenama raspoloženja i depresivnosti. Umor, kao posledica nespavanja zbog svraba kože, utiče na uspeh u školi i smanjenje koncentracije. AD ne samo da menja život obolelom detetu, nego utiče i na fizičko, socijalno i emocionalno funkcionisanje njihovih roditelja. Zbog stalne potrebe za negom obolele dece i brige o njima kod roditelja često dolazi do problema sa spavanjem, iscrpljenosti, ali i finansijskih poteškoća zbog troškova oko topikalnih i sistemskih lekova. Uspešna kontrola AD kod dece zavisi od roditelja, njihovog znanja o bolesti, stava i ponašanja prema obolelom detetu. Ciljevi. 1) Ispitivanje kvaliteta života dece sa AD na inicijalnom pregledu, nakon 6 i nakon 12 meseci. 2) Ispitivanje uticaja AD deteta na kvalitet života njegovih roditelja/negovatelja na inicijalnom pregledu deteta, i nakon 6 i 12 meseci. 3) Ispitivanje prediktora promene kvaliteta života deteta tokom vremenskog perioda od jedne godine. 4) Procena validnosti i pouzdanosti primenjenih upitnika, prethodno lingvistički i kulturološki adaptiranih na srpski jezik, za merenje kvaliteta života dece sa AD i njihovih roditelja/negovatelja. 5) Ispitivanje znanja roditelja o AD, kao i njihovih stavova i ponašanja prema oboleloj deci. Metod. Kvalitet života dece ispitivan je prospektivnom studijom koja je obuhvatila kohortu 98-oro dece sa dijagnozom AD, uzrasta 1-16 godina, koja su lečena na Klinici za dermatovenerologiju Kliničkog centra Srbije, u periodu od januara do juna 2014. godine. U istraživanju je korišćen, Atopic dermatitis (AD) is chronic, recurrent, inflammatory, pruriginous skin disease that occurs mostly in children. It is characterized by periodical remission and exacerbation. According to the literature data, AD has great impact on the quality of life (QoL) of children. It is not uncommon that peers comment on physical appearance of ill child which can lead to the feeling of shame. Many children feel socially isolated, rejected or abused by their peers and that can result with loss of self-confidence, mood changes and depression. Tiredness, as a consequence of sleep deprivation due to skin itching, influences the success in school and leads to concentration impairment. AD changes life not only of ill child, but also affects physical, social and emotional functioning of its parents/guardians. Because of constant need of caring for ill children, parents often report troubles with sleeping and exhaustion, as well as financial difficulties due to local and systemic therapy. Successful management of AD depends on parents, their knowledge, attitudes and behavior toward ill child. Aims. 1) Investigation of QoL of children with AD, initially, after 6 and 12 months. 2) Investigation of the impact of child AD on the QoL of parents/guardians, initially, after 6 and 12 months. 3) Investigation of potential predictors of QoL changes during the period of 1 year. 4) Assessment of validity and reliability of applied QoL questionnaires those are previously linguistically and culturally adapted to Serbian language. 5) Investigating of parents’ knowledge, attitudes and behavior toward children with AD. Methods. QoL was assessed in prospective study that had included the cohort of 98 children with AD, age 1 – 16, who were treated at the Clinic of Dermatovenereology of Clinical Center of Serbia (CCS) in the period of January to June, 2014. General standardized questionnaire which contained the information on children and their parents was applied...

Predmet istraživanja: ADHD je sve prisutniji poremećaj među decom, a u trećini slučajeva progredira u delinkvenciju, pa je rana intervencija neophodna. No, kompleksna priroda ADHD sindroma i često prisustvo komorbidnih poremećaja otežava mogućnost iznalaženja adekvatnih formi tretmana dece sa ADHD i stvara potrebu za intervencijama namenjenim njihovim roditeljima i nastavnicima i širem socijalnom okruženju. Metod: Iako postoje mnogobrojni vidovi tretmana njihova efkasnost je retko evaluirana, te su u radu razmotrene one intervencije koje se odnose na neposredni rad sa decom i na rad sa njihovim roditeljima i nastavnicima, a imaju preliminarnu empirijsku podršku. Rezultati: Tretman ADHD ne predstavlja lečenje u medicinskom smislu, već je u funkciji redukcije simptoma poremećaja pažnje, impulsivnosti i hiperaktivnosti, odnosno poboljšanja bihevioralnih i emocionalnih aspekata funkcionisanja dece. Najčešći pristupi tretmanu su kognitivni i bihevioralni ili njihova kombinacija; koriste se i individualne i grupne forme psihoterapije, savetovanje i treninzi u porodičnom i školskom okruženju, a u psihijatrijskoj praksi farmakoterapija. Zaključak: U planiranju tretmana, uz sagledavanje snage i slabosti deteta i njegove porodice, moraju se uzeti u obzir: uzrast i razvojni nivo deteta, najizraženiji defciti koji otežavaju prilagođavanje i razvoj, pervazivnost simtoma i njihova situaciona varijabilnost, kao i koegzistirajući poremećaji. Generalno, najbolje rezultate obezbeđuje multimetodski pristup i prisustvo integrisanih intervencija u različitim okruženjima.

Kod nas postoji veoma malo istraživanja o dečjem korišćenju televizije i kvalitetu dečjih programa, iako su u svetu ovo teme izuzetno velikog broja istraživanja. U istraživanju koje predstavljamo uzorak su činila deca uzrasta 9-11 godina (458) i roditelji (412) iz četiri grada u Srbiji i njihovih prigradskih naselja i okolnih sela. Najveći broj rezultata koje smo dobili potvrđuje nalaze stranih istraživanja. Među glavnim nalazima jesu: skoro polovina dece neselektivno gleda različite sadržaje na TV, najčešće bez nadzora; kvalitetom televizije značajno su zadovoljnija deca nego roditelji, mada je i njihova ocena da je program prosečan; 2/3 roditelja značajno potcenjuje uticaj televizije na decu; dečji programi obiluju nasilnim sadržajima; po mišljenju dece i roditelja oni nisu vaspitno­obrazovni niti inkluzivni, tj., veoma malo su zastupljeni pripadnici društveno marginalizovanih grupa. Dobijeni nalazi ukazuju da je potrebno ozbiljno unaprediti dečje TV programe u Srbiji i mnogo više se pozabaviti uticajem medija na decu., There is no research in Serbia about media habits of children or the quality of TV programs for children. This research was done on 458 children aged 9­11, and 412 parents from four towns in both suburban and rural areas in Serbia. Most results concur with the findings of foreign researches. The main results are: almost half of the children are unselective when watching different programs on TV, usually without parental knowledge or guidance; children are significantly more satisfied with the quality of television programs than parents while the parents think that the quality is average; two thirds of parents significantly underestimate the influence of TV programs on children; programs for children contain a lot of violence; both children and parents think that the worst part about programs for children is that they are not educational or inclusive (very low rate of socially disadvantaged groups in these programs). The results also show that TV programs for children in Serbia have to be significantly improved and that the influence of TV programs on children and adolescents has to be addressed.

Trening roditeljskih veština smatra se jednom od najuspešnijih intervencija u Tretmanu maloletničkog prestupništva. Promena ponašanja deteta kao glavni cilj Tretmana ostvaruje se posredno tj. Obukom roditelja da promene i unaprede svoje Roditeljske veštine i kvalitet interakcije sa detetom. Cilj ovih indirektnih intervencija je ublažavanje ili eliminisanje problema Ponašanja deteta. Sadržaj i intenzitet programa prilagođava se potrebama porodice, S tim da može biti primenjivan u različitim kontekstima (zdravstvena institucija, Porodica, škola) putem individualnog i grupnog rada. Osnovne karakteristike ove Intervencije su: prevashodna zasnovanost na radu sa roditeljima; sticanje veština Identifikacije i praćenja problema u ponašanju; unapređivanje veština Komunikacije i roditeljskog nadzora; analiza tekućih problema i postignutog Napretka u odnosu roditelj – dete i drugo. Preporučeno trajanje je od 6-8 nedelja kod Mlađe dece sa blažim simptomima i 12-25 nedelja kod težih slučajeva. Među Najdelotvornijim modalitetima je patersonov trening roditeljskih veština koji Uključuje obuku roditelja za praćenje ponašanja dece tokom dužeg vremenskog Perioda, uspostavljanje kućnih pravila, nagrađivanje i kažnjavanje u zavisnosti od Ponašanja deteta, uključenost roditelja i rešavanje aktuelnih nesporazuma kako ne Bi prerasli u konflikt. Najbolje rezultate program ostvaruje kod predadolescenata koji ispoljavaju blaži Oblik prestupništva i onih sa boljom socijalnom podrškom. Zapažene rezultate kod Težih oblika prestupništva ostvaruje pri primeni u kombinaciji sa porodičnom Terapijom, treningom socijalnih veština i drugo.

Predmet istraživanja: Rad daje pregled savremenih studija o psihosocijalnom funkcionisanju roditelja i porodice dece sa ometenošću tokom rane faze adaptacije na ovu okolnost. U radu je dat predlog strategija, zasnovanih na prikazanim istraživanjima koje pružaju podršku porodici. Uloga roditelja počinje još u kući, ranim detekcijama razvojnih teškoća kod deteta. Rano mobilisanje roditelja i uključenost u rane intervencija ima pozitivan uticaj na dalji tok rehabilitacije. Adaptacija roditelja na dete sa ometenošću utiče na adaptaciju samog deteta na sopstvenu ometenost. Metod: Metod rada je pretraga relevantnih baza podataka na osnovu ključnih reči, pregled i prikaz istraživanja. Mnoga istraživanja pokazuju da roditelji dece sa ometenošću prolaze kroz individualne krize (npr. povećan nivo stresa, depresivana reagovanja). Teškoće (koje se tiču nege deteta, psihološke, socijalne, ekonomske) pogađaju funkcionisanje cele porodice. Rezultati: Diskutovane su osobenost funkcionisanja porodice (podela brige o detetu, prisustvo/odsustvo oba roditelja, prisustvo/odsustvo socijalne podrške). Navedene su i studije koje govore da nema suštinske razlike u funkcionisanju porodice dece sa i bez ometenosti. Istraživanja impliciraju da funkcionsanje roditelja i porodice nije direktna posledica ometenosti deteta per se već je u korelaciji sa varijablama čije dejstvo savremena istraživanja proveravaju (npr. strategije prevladavanja stresa, rezilijabilnost, verovanja i stavovi roditelja). Zaključak: Roditelji se smatraju neophodnim partnerima u savremeno koncipiranom tretmanu ometenosti. U radu su prikazane strategije psihološke podrške roditeljima i porodici kroz edukaciju, savetovanje i psihoterapijske intervencije. Predložene strategije su proizašle iz empirijskih potvrda navedenih u ovom radu., Research subject: This paper reviews current studies on psychosocial functioning of parents and families of children with disabilities during the early stages of adaptation to this circumstance. The paper gives a strategy proposal, based on the presented studies that provide family support. The role of parents begins in the home, with the early detection of child’s developmental problems. Early mobilization and involvement of parents in early interventions has a positive impact on the further course of rehabilitation. Adaptation of the parents to the child with a disability affects the child’s adaptation to their own disability. Method: The method of work is an examination of relevant databases, based on keywords, review and presentation of research. Many studies show that parents of children with disabilities go through individual crises (e.g. increased stress levels, depressive reactions). Difficulties (psychological, social, economic, those related to child care) affecting the functioning of the whole family. Results: We discussed the characteristic of functioning families (division of child care, the presence/absence of both parents, and the presence/absence of social support). We are also cited studies showing that there is no substantial difference in the functioning of families with and without children with disabilities. Studies imply that functioning of parents and families is not a direct result of the child’s disability, but is correlated with variables whose effects are still under the scrutiny of contemporary researches (e.g., coping strategies, resilience, beliefs and attitudes of parents). Conclusion: Parents are considered as essential partners in modern treatment of disability. The paper presents the strategy of psychological support to parents and families through education, counseling and psychotherapeutic intervention.

Hronična tuga se odnosi na jedinstvenu emocionalnu reakciju koja se javlja kada je gubitak kontinuirano prisutan u životu neke osobe. Ovaj pojam se najpre vezivao za gubitke koji se tiču zdravstvenog stanja drugih. Poslednjih godina se primenjuje i na doživljaje patnje u vezi sa sopstvenim zdravljem. Roditelji dece sa smetnjama u razvoju se suočavaju sa snažnim osećanjem bola nakon saznanja koja se tiču dijagnoze deteta. Bol ne prestaje usled toga što se proces tugovanja ne završava. Jedinstvenost procesa hroničnog tugovanja jeste upravo u tome što vremenom ne gubi na intenzitetu, već se održava, a čak i pojačava tokom brojnih situacija (nedovoljno responzivno osoblje, promena lekara, polazak deteta u školu, iskustva stigmatizacije i dr.) koje mogu reaktivirati stanje tuge. Drugi aspekt jedinstvenosti ove pojave ogleda se u postojanju perioda stabilnosti i adaptacije, tokom kojih roditelji doživljavaju i pozitivne emocije u vezi sa stanjem svog deteta. Ciklični karakter procesa hronične tuge često dovodi do kumulativnog efekta tuge, naročito ako je povišena vulnerabilnost roditelja praćena nedostatkom razumevanja i adekvatne podrške od strane užeg socijalnog okruženja i zdravstvenog osoblja. Stanje hronične tuge se razlikuje od depresivnih i anksioznih poremećaja i od izuzetne je važnosti da na adekvatan način bude prepoznato, kako bi se smanjila mogućnost dalje patologizacije i stigmatizacije porodice deteta sa smetnjama. Tretman ovog specifičnog oblika tugovanja se pre svega odnosi na pomoć roditeljima da usvoje što adekvatnije strategije prevladavanja stresa. Redefinisanje situacije i prihvatanje neizvesnosti u pogledu budućnosti pružaju mogućnost da se oslobode i iskoriste zdravi porodični kapaciteti. Pomeranjem fokusa sa slabosti porodičnog sistema na njegove snage se, u skladu sa modelom izazova, jačaju porodične rezilijence i utire put uspešnijem prevladavanju narednih stresnih događaja., Research subject: Chronic sorrow refers to a specific emotional response that occurs when the loss is continuously present in a person’s life. This term was primarily referred to losses related to health conditions of others. In recent years, it also applies to the experiences of suffering linked to one’s own health. Method: Based on the review of theoretical and empirical researches, the main questions of chronic sorrow in parents of disabled children are highlighted. Results: Parents of children with disabilities are faced with a strong sense of pain after getting the information concerning the child’s diagnosis. The pain does not stop because the grieving process never reaches closure. The uniqueness of the process of chronic sorrow lies in the fact that it does not lose its intensity over time; rather, the intensity of grief maintains the same or even increases during numerous situations (insufficiently responsive staff, changing doctors, starting school, experiences of stigmatization, etc.) which can reactivate the state of sorrow. Another aspect of the uniqueness of this phenomenon is reflected in the existence of periods of stability and adaptation, during which the parents are experiencing positive emotions about their child’s condition. The cyclic nature of the process of chronic sorrow often leads to a cumulative effect of sadness, especially when increased vulnerability of parents is accompanied by a lack of understanding and adequate support from the narrower social environment and health personnel. Conclusion: Condition of chronic sorrow differs from depression and anxiety disorders. In order to reduce the possibility of further stigmatization and pathologisation of families of children with disabilities, it is very important to adequately detect this state. The treatment of this specific form of grieving primarily refers to helping parents to adopt appropriate coping strategies. Redefining the situation and acceptance of uncertainty about the future pr

Predmet istraživanja: ADHD je sve prisutniji poremećaj među decom, a u trećini slučajeva progredira u delinkvenciju, pa je rana intervencija neophodna. No, kompleksna priroda ADHD sindroma i često prisustvo komorbidnih poremećaja otežava mogućnost iznalaženja adekvatnih formi tretmana dece sa ADHD i stvara potrebu za intervencijama namenjenim njihovim roditeljima i nastavnicima i širem socijalnom okruženju. Metod: Iako postoje mnogobrojni vidovi tretmana njihova efkasnost je retko evaluirana, te su u radu razmotrene one intervencije koje se odnose na neposredni rad sa decom i na rad sa njihovim roditeljima i nastavnicima, a imaju preliminarnu empirijsku podršku. Rezultati: Tretman ADHD ne predstavlja lečenje u medicinskom smislu, već je u funkciji redukcije simptoma poremećaja pažnje, impulsivnosti i hiperaktivnosti, odnosno poboljšanja bihevioralnih i emocionalnih aspekata funkcionisanja dece. Najčešći pristupi tretmanu su kognitivni i bihevioralni ili njihova kombinacija; koriste se i individualne i grupne forme psihoterapije, savetovanje i treninzi u porodičnom i školskom okruženju, a u psihijatrijskoj praksi farmakoterapija. Zaključak: U planiranju tretmana, uz sagledavanje snage i slabosti deteta i njegove porodice, moraju se uzeti u obzir: uzrast i razvojni nivo deteta, najizraženiji defciti koji otežavaju prilagođavanje i razvoj, pervazivnost simtoma i njihova situaciona varijabilnost, kao i koegzistirajući poremećaji. Generalno, najbolje rezultate obezbeđuje multimetodski pristup i prisustvo integrisanih intervencija u različitim okruženjima.

Trening roditeljskih veština smatra se jednom od najuspešnijih intervencija u Tretmanu maloletničkog prestupništva. Promena ponašanja deteta kao glavni cilj Tretmana ostvaruje se posredno tj. Obukom roditelja da promene i unaprede svoje Roditeljske veštine i kvalitet interakcije sa detetom. Cilj ovih indirektnih intervencija je ublažavanje ili eliminisanje problema Ponašanja deteta. Sadržaj i intenzitet programa prilagođava se potrebama porodice, S tim da može biti primenjivan u različitim kontekstima (zdravstvena institucija, Porodica, škola) putem individualnog i grupnog rada. Osnovne karakteristike ove Intervencije su: prevashodna zasnovanost na radu sa roditeljima; sticanje veština Identifikacije i praćenja problema u ponašanju; unapređivanje veština Komunikacije i roditeljskog nadzora; analiza tekućih problema i postignutog Napretka u odnosu roditelj – dete i drugo. Preporučeno trajanje je od 6-8 nedelja kod Mlađe dece sa blažim simptomima i 12-25 nedelja kod težih slučajeva. Među Najdelotvornijim modalitetima je patersonov trening roditeljskih veština koji Uključuje obuku roditelja za praćenje ponašanja dece tokom dužeg vremenskog Perioda, uspostavljanje kućnih pravila, nagrađivanje i kažnjavanje u zavisnosti od Ponašanja deteta, uključenost roditelja i rešavanje aktuelnih nesporazuma kako ne Bi prerasli u konflikt. Najbolje rezultate program ostvaruje kod predadolescenata koji ispoljavaju blaži Oblik prestupništva i onih sa boljom socijalnom podrškom. Zapažene rezultate kod Težih oblika prestupništva ostvaruje pri primeni u kombinaciji sa porodičnom Terapijom, treningom socijalnih veština i drugo.

Predmet istraživanja: Rad daje pregled savremenih studija o psihosocijalnom funkcionisanju roditelja i porodice dece sa ometenošću tokom rane faze adaptacije na ovu okolnost. U radu je dat predlog strategija, zasnovanih na prikazanim istraživanjima koje pružaju podršku porodici. Uloga roditelja počinje još u kući, ranim detekcijama razvojnih teškoća kod deteta. Rano mobilisanje roditelja i uključenost u rane intervencija ima pozitivan uticaj na dalji tok rehabilitacije. Adaptacija roditelja na dete sa ometenošću utiče na adaptaciju samog deteta na sopstvenu ometenost. Metod: Metod rada je pretraga relevantnih baza podataka na osnovu ključnih reči, pregled i prikaz istraživanja. Mnoga istraživanja pokazuju da roditelji dece sa ometenošću prolaze kroz individualne krize (npr. povećan nivo stresa, depresivana reagovanja). Teškoće (koje se tiču nege deteta, psihološke, socijalne, ekonomske) pogađaju funkcionisanje cele porodice. Rezultati: Diskutovane su osobenost funkcionisanja porodice (podela brige o detetu, prisustvo/odsustvo oba roditelja, prisustvo/odsustvo socijalne podrške). Navedene su i studije koje govore da nema suštinske razlike u funkcionisanju porodice dece sa i bez ometenosti. Istraživanja impliciraju da funkcionsanje roditelja i porodice nije direktna posledica ometenosti deteta per se već je u korelaciji sa varijablama čije dejstvo savremena istraživanja proveravaju (npr. strategije prevladavanja stresa, rezilijabilnost, verovanja i stavovi roditelja). Zaključak: Roditelji se smatraju neophodnim partnerima u savremeno koncipiranom tretmanu ometenosti. U radu su prikazane strategije psihološke podrške roditeljima i porodici kroz edukaciju, savetovanje i psihoterapijske intervencije. Predložene strategije su proizašle iz empirijskih potvrda navedenih u ovom radu., Research subject: This paper reviews current studies on psychosocial functioning of parents and families of children with disabilities during the early stages of adaptation to this circumstance. The paper gives a strategy proposal, based on the presented studies that provide family support. The role of parents begins in the home, with the early detection of child’s developmental problems. Early mobilization and involvement of parents in early interventions has a positive impact on the further course of rehabilitation. Adaptation of the parents to the child with a disability affects the child’s adaptation to their own disability. Method: The method of work is an examination of relevant databases, based on keywords, review and presentation of research. Many studies show that parents of children with disabilities go through individual crises (e.g. increased stress levels, depressive reactions). Difficulties (psychological, social, economic, those related to child care) affecting the functioning of the whole family. Results: We discussed the characteristic of functioning families (division of child care, the presence/absence of both parents, and the presence/absence of social support). We are also cited studies showing that there is no substantial difference in the functioning of families with and without children with disabilities. Studies imply that functioning of parents and families is not a direct result of the child’s disability, but is correlated with variables whose effects are still under the scrutiny of contemporary researches (e.g., coping strategies, resilience, beliefs and attitudes of parents). Conclusion: Parents are considered as essential partners in modern treatment of disability. The paper presents the strategy of psychological support to parents and families through education, counseling and psychotherapeutic intervention.

Hronična tuga se odnosi na jedinstvenu emocionalnu reakciju koja se javlja kada je gubitak kontinuirano prisutan u životu neke osobe. Ovaj pojam se najpre vezivao za gubitke koji se tiču zdravstvenog stanja drugih. Poslednjih godina se primenjuje i na doživljaje patnje u vezi sa sopstvenim zdravljem. Roditelji dece sa smetnjama u razvoju se suočavaju sa snažnim osećanjem bola nakon saznanja koja se tiču dijagnoze deteta. Bol ne prestaje usled toga što se proces tugovanja ne završava. Jedinstvenost procesa hroničnog tugovanja jeste upravo u tome što vremenom ne gubi na intenzitetu, već se održava, a čak i pojačava tokom brojnih situacija (nedovoljno responzivno osoblje, promena lekara, polazak deteta u školu, iskustva stigmatizacije i dr.) koje mogu reaktivirati stanje tuge. Drugi aspekt jedinstvenosti ove pojave ogleda se u postojanju perioda stabilnosti i adaptacije, tokom kojih roditelji doživljavaju i pozitivne emocije u vezi sa stanjem svog deteta. Ciklični karakter procesa hronične tuge često dovodi do kumulativnog efekta tuge, naročito ako je povišena vulnerabilnost roditelja praćena nedostatkom razumevanja i adekvatne podrške od strane užeg socijalnog okruženja i zdravstvenog osoblja. Stanje hronične tuge se razlikuje od depresivnih i anksioznih poremećaja i od izuzetne je važnosti da na adekvatan način bude prepoznato, kako bi se smanjila mogućnost dalje patologizacije i stigmatizacije porodice deteta sa smetnjama. Tretman ovog specifičnog oblika tugovanja se pre svega odnosi na pomoć roditeljima da usvoje što adekvatnije strategije prevladavanja stresa. Redefinisanje situacije i prihvatanje neizvesnosti u pogledu budućnosti pružaju mogućnost da se oslobode i iskoriste zdravi porodični kapaciteti. Pomeranjem fokusa sa slabosti porodičnog sistema na njegove snage se, u skladu sa modelom izazova, jačaju porodične rezilijence i utire put uspešnijem prevladavanju narednih stresnih događaja., Research subject: Chronic sorrow refers to a specific emotional response that occurs when the loss is continuously present in a person’s life. This term was primarily referred to losses related to health conditions of others. In recent years, it also applies to the experiences of suffering linked to one’s own health. Method: Based on the review of theoretical and empirical researches, the main questions of chronic sorrow in parents of disabled children are highlighted. Results: Parents of children with disabilities are faced with a strong sense of pain after getting the information concerning the child’s diagnosis. The pain does not stop because the grieving process never reaches closure. The uniqueness of the process of chronic sorrow lies in the fact that it does not lose its intensity over time; rather, the intensity of grief maintains the same or even increases during numerous situations (insufficiently responsive staff, changing doctors, starting school, experiences of stigmatization, etc.) which can reactivate the state of sorrow. Another aspect of the uniqueness of this phenomenon is reflected in the existence of periods of stability and adaptation, during which the parents are experiencing positive emotions about their child’s condition. The cyclic nature of the process of chronic sorrow often leads to a cumulative effect of sadness, especially when increased vulnerability of parents is accompanied by a lack of understanding and adequate support from the narrower social environment and health personnel. Conclusion: Condition of chronic sorrow differs from depression and anxiety disorders. In order to reduce the possibility of further stigmatization and pathologisation of families of children with disabilities, it is very important to adequately detect this state. The treatment of this specific form of grieving primarily refers to helping parents to adopt appropriate coping strategies. Redefining the situation and acceptance of uncertainty about the future pr