Search

Odporność organizacyjna, powszechnie rozumiana jako zdolność organiza- cji do radzenia sobie z przeciwnościami (Weick 1993), w ostatnich latach zna- cząco zyskuje na popularności jako obiekt badań w naukach o zarządzaniu i jakości (Williams, Whiteman i Kennedy 2021). Liczba publikacji w tym obsza- rze rośnie z roku na rok, a przyczyn popularności tej tematyki można upatrywać między innymi w niekorzystnych zjawiskach naturalnych (Danes i in. 2009; Clement i Rivera 2017) i ekonomicznych (Koronis i Ponis 2018; Searing, Wiley i Young 2021). Zainteresowanie to wynika z dostrzeżenia wpływu katastrof natu- ralnych (Williams i Shepherd 2016), zjawisk społecznych (Korbi, Ben Slimane i Triki 2021), kryzysów ekonomicznych (Grądzki i Zakrzewska-Bielawska 2009; Amann i Jaussaud 2012), kryzysów powodowanych na przykład przez konflikty militarne (wojna na Ukrainie) czy w ostatnich latach zwłaszcza pandemii koro- nawirusa (Dyduch i in. 2021; Brunelli i in. 2022) na funkcjonowanie podmiotów gospodarczych. Zjawiska te wywołują wzmożone wysiłki badaczy poszukujących mechanizmów pozwalających organizacjom przetrwać i rozwijać się w obliczu nieprzewidzianych, często trudnych do dostrzeżenia z wyprzedzeniem, przeciw- ności (Zastempowski 2010). Źródeł odporności poszukuje się zarówno na płasz- czyźnie indywidualnej (Duchek 2020), badając zespoły (Minichilli, Corbetta i MacMillan 2010), organizacje (Ortiz-de-Mandojana i Bansal 2016), sieci orga- nizacji (Pettit, Fiksel i Croxton 2010), społeczności (Cruz i in. 2014), miasta (Labaka i in. 2019) czy całe regiony (Salvato i in. 2020). W niniejszej monogra- fii uwaga skupiona jest przede wszystkim na odporności przedsiębiorstw, co lokuje to opracowanie w obszarze nauk o zarządzaniu i jakości. Pomimo wielu bardzo wartościowych badań nad zjawiskiem odporności organizacyjnej (Weick 1993; 2016; Williams i in. 2017; Hillmann i Guenther 2021), prowadzonych od lat 2000, głównie po wydarzeniach z 11 września 2000 roku (Coutu 2002; Sutcliffe i Vogus 2003; Gittel i in. 2006), oraz zaangażowa- nia w procesy generowania wiedzy niezwykle wpływowych badaczy (Sutcliffe i Vogu 2003; Weick 1993; Willilams i in. 2017), ciągle w literaturze podnoszone są zarzuty dotyczące niewystarczającego zrozumienia samego zjawiska (Burnard i Bhamra 2011), jego struktury (Conz i Magnani 2020), nośników (Fang i in. 2020) i efektów (Prayag i in. 2018). Nie do końca rozwikłane są także wzajemne zależności pomiędzy odpornością organizacyjną a koncepcjami pokrewnymi (między innymi zarządzaniem ryzykiem – Rød i in. 2020). Literatura zagranicz- na obfituje w rozmaite konceptualizacje odporności organizacyjnej publikowane w najlepszych źródłach (van der Vegt i in. 2015), niemniej ciągle podnoszony jest argument konieczności lepszego zrozumienia samego zjawiska oraz osadze- nia go w ramach nauk o zarządzaniu. Szczególnie ważne z perspektywy po- znawczej są zdaniem naukowców (Hillmann 2021) badania o charakterze empi- rycznym, które w sposób metodycznie poprawny pogłębiłyby zrozumienie istoty samego zjawiska oraz jego związków z funkcjonowaniem przedsiębiorstw (Khlystova, Kalyuzhnova i Belitski 2022). Na tym tle rodzą się istotne pytania, na które przegląd literatury nie daje w pełni satysfakcjonujących odpowiedzi. Dotyczą one istoty odporności organizacyjnej, sposobu jej pomiaru, jej związ- ków z innymi aspektami funkcjonowania organizacji (przedsiębiorstw) oraz mechanizmów i czynników prowadzących do wzrostu odporności wyrażającej się w formułowaniu trafnych odpowiedzi na nieprzewidziane zdarzenia o poten- cjalnie negatywnych konsekwencjach dla przedsiębiorstwa. W sferze teoretycznej niniejsza monografia zmierza do wypełnienia wska- zanej powyżej luki poprzez próbę doprecyzowania rozmytego pojęcia odporno- ści organizacyjnej, czyli określenia jej ram teoretycznych. Mając na uwadze różnorodność podmiotów rynkowych, które mogą być grupowane według wielu kryteriów, rozważania w niej odnoszą się przede wszystkim do grupy przedsię- biorstw rodzinnych, postrzeganych jako quasi-homogeniczna populacja wysoce specyficznych podmiotów gospodarczych (Glinka i Gudkowa 2003; Sułkowski 2011; Dibrell i Memili 2019). Zawężenie to wynika z trzech zasadniczych prze- słanek. Po pierwsze, jak wskazują Steinerowska-Streb i Kraśnicka (2020), przedsiębiorstwa rodzinne w gospodarkach rozwiniętych tworzą znaczącą część produktu krajowego brutto, dają zatrudnienie znacznej grupie osób i w dużej mierze decydują o poziomie rozwoju gospodarczego państw. Są one zatem nie- zwykle istotnym elementem rynku. Po drugie, specyfika przedsiębiorstw rodzin- nych, odróżniająca je od firm o charakterze nierodzinnym, sprawia, że w obliczu kryzysu są one w stanie skuteczniej odpowiadać na wyzwania tworzone przez nieprzewidziane przeciwności (Amman i Jaussaud 2012). W związku z tym rozpoznanie źródeł ponadprzeciętnej odporności przedsiębiorstw rodzinnych może potencjalnie wskazać kierunki doskonalenia procesów w innych typach organizacji. Po trzecie, o ile w odniesieniu do przedsiębiorstw w ogólności na temat odporności wiadomo relatywnie dużo, o tyle wiedza dotycząca odporności organizacyjnej przedsiębiorstw rodzinnych jest wysoce rozproszona i wycinko- wa, a prowadzone nieliczne badania kierują do często rozbieżnych wniosków (por. Mihotić, Raynard i Ćorić 2022). Zatem w niniejszej monografii, w zakresie teoretycznym, zamierzeniem jest dookreślenie istoty i mechanizmów odporności organizacyjnej tej właśnie grupy przedsiębiorstw. W sferze metodycznej podstawowym wyzwaniem jest próba operacjonali- zacji i zaproponowania metody pomiaru samej odporności rozumianej przez pryzmat zdolności przedsiębiorstwa, osadzenie jej w kontekście charakterystycz- nym dla przedsiębiorstw rodzinnych i powiązanie z główną zmienną zależną inte- resującą badaczy nauk o zarządzaniu – efektywnością organizacyjną przedsię- biorstwa. Do tej pory dociekania prowadzone na łamach międzynarodowych publikatorów nie doprowadziły do jednoznacznych rozstrzygnięć dotyczących wzajemnych związków odporności organizacyjnej z efektywnością organizacyj- ną w przedsiębiorstwach rodzinnych, choć literatura z obszaru odporności orga- nizacyjnej jako takiej daje podstawy dla dostrzeżenia możliwych powiązań (Alonso-Dos-Santos i Llanos-Contreras 2019; Battisti i in. 2019). Od strony metodycznej celem jest zatem operacjonalizacja pojęcia odporności organiza- cyjnej i kontekstualizacja zależności pomiędzy odpornością a efektywnością organizacyjną w przedsiębiorstwie rodzinnym. W sferze empirycznej praca zmierza do sprawdzenia zależności pomiędzy odpornością organizacyjną i efektywnością organizacyjną przedsiębiorstw ro- dzinnych w kontekście zmiennych charakterystycznych dla tej grupy firm – w szczególności pod uwagę wzięto zagadnienia bogactwa społeczno-emocjo- nalnego, które określane jest jako czynnik najsilniej odróżniający przedsiębior- stwa rodzinne od nierodzinnych (Berrone, Cruz i Gomez-Mejia 2012), uczenia się na błędach i niepowodzeniach, stanowiącego podstawę dla tworzenia organi- zacyjnych zdolności do adekwatnych odpowiedzi na zagrożenia płynące z oto- czenia (Williams i in. 2017; Duchek 2020), oraz wrogości, złożoności i zmien- ności otoczenia, postrzeganych jako tworzące zbiór uwarunkowań, w których funkcjonuje każde przedsiębiorstwo, także rodzinne (Bryce i in. 2020). Zgodnie z wiedzą autora, tak zakrojone badania nie były do tej pory prezentowane ani w krajowej, ani też międzynarodowej literaturze, co powinno istotnie wzbogacić wiedzę dotyczącą antecedencji i mechanizmów prowadzących do odporności organizacyjnej oraz jej powiązań z efektywnością organizacyjną przedsiębior- stwa rodzinnego. W końcu, w sferze praktycznej podjęto próbę zaprezentowania wskazówek pomagających przedsiębiorcom kierującym firmami rodzinnymi tworzyć wa- runki organizacyjne sprzyjające oraz zwiększające szanse na przetrwanie zawi- rowań i nieprzewidzianych trudności. Niemniej, ze względu na naukowy charak- ter opracowania trzeba mieć na uwadze, że wnioski płynące z prowadzonych analiz literatury i wyników badań empirycznych mają charakter silnie uzależ- niony od kontekstu – nie jest intencją autora dostarczenie zbioru uniwersalnych praktyk gwarantujących sukces, gdyż takowy nie byłby uprawniony w świetle przeprowadzonych dociekań. Aby zrealizować tak postawione cele, zdecydowano się na wykorzystanie wieloetapowego procesu badawczego, zakładającego pogłębione studia literatu- rowe, wykorzystujące między innymi technikę systematycznego przeglądu lite- ratury, oraz badania empiryczne, zaprojektowane i zrealizowane zgodnie z wy- tycznymi prowadzenia badań ilościowych. Dane stanowiące podstawę rozważań zostały zgromadzone na przełomie lat 2018 i 2019 i pochodzą od respondentów z 339 krajowych małych i średnich przedsiębiorstw rodzinnych. Treść monografii została podzielona na pięć rozdziałów, przy czym dwa pierwsze mają charakter teoretyczny, w których starano się zrealizować sformu- łowany cel odnoszący się do doprecyzowania pojęcia odporności organizacyjnej przedsiębiorstwa rodzinnego. W pierwszej kolejności na podstawie systematyczne- go przeglądu literatury dotyczącej odporności organizacyjnej zidentyfikowano ob- szary, w których do tej pory koncentrowała się uwaga badaczy w odniesieniu do odporności organizacyjnej przedsiębiorstw w ogólności. Z przeprowadzonych analiz płynie wniosek, że odporność organizacyjna jest związana ze sposobami odpowiedzi na zagrożenia – przede wszystkim zewnętrzne względem organiza- cji, a wśród nich należy wyszczególnić kryzysy i katastrofy, charakterystyki otoczenia, a zwłaszcza jego wrogość, złożoność i zmienność oraz szeroko pojęte ryzyko. Badania nad odpornością były prowadzone w wielu przypadkach w prze- krojach branżowych, w różnych typach organizacji, funkcjonujących w różnych krajach. W literaturze obecne są również badania nad odpornością zespołów, w tym zespołów projektowych. Wśród koncepcji pokrewnych pojawiających się w opracowaniach odnoszących się do odporności należy wskazać przede wszystkim koncepcje zarządzania ryzykiem, a także solidności organizacyjnej i społecznej odpowiedzialności. Wśród czynników towarzyszących odporności niezbywalne miejsce mają procesy prowadzące do przetrwania i mechanizmy przeciwdziała- nia przeciwnościom, zasoby organizacji, charakterystyki osób, szeroko pojmo- wane zdolności organizacji, przedsiębiorczość i innowacje, a także strategie, procesy zarządzania w przedsiębiorstwie, uczenia się, struktury organizacyjne czy zagadnienia współpracy. Wśród efektów odporności wyszczególniane są przede wszystkim zagadnienia trwałości organizacji i efektywności organizacyj- nej. Podstaw samej koncepcji należy poszukiwać przede wszystkim na gruncie zarządzania strategicznego i zasobowej teorii organizacji, a także zarządzania zasobami ludzkimi oraz koncepcji kapitału społecznego. W dalszym kroku przedstawiono rozwój teorii odporności organizacyjnej w przekroju chronologicznym, gdzie wskazano na trzy okresy rozwoju zaintere- sowania koncepcją – od źródeł (lata 1981-2002), przez zintensyfikowanie zain- teresowań i zabieganie o akceptację, które miały miejsce w latach 2003-2013, do rozwoju teorii odporności i jej empirycznej weryfikacji, która trwa aż do chwili obecnej. W każdym z tych okresów omówiono kluczowe z perspektywy rozwoju wiedzy opracowania naukowe wyłonione w drodze analizy cytowalności po- szczególnych prac. Efektem przeprowadzonych analiz, w tym analiz definicji pojęcia, było sformułowanie autorskiego podejścia opartego na 50 najczęściej przywoływanych w literaturze źródłach, co doprowadziło do przedstawienia głównych wniosków i podsumowania rozważań na temat samej odporności or- ganizacyjnej w końcowej części rozdziału I. Jako główne wnioski z dokonanego przeglądu warto wskazać powiązanie odporności z efektywnością organizacyjną przedsiębiorstwa, konieczność kontekstualizacji przedmiotowej zależności oraz szczególną rolę uczenia się – zwłaszcza na błędach i niepowodzeniach – dla kształtowania zdolności do przetrwania w obliczu kryzysów. Rozdział II jest kontynuacją dociekań dotyczących odporności, tym razem w przedsiębiorstwach rodzinnych. Rozpoczyna się charakterystyką przedsiębior- stwa rodzinnego jako specyficznego obiektu badania, a rozważania w tej części prowadzą do identyfikacji cech wyróżniających firmy rodzinne. Szczególną rolę odgrywają w tym przypadku kwestie sukcesji w przedsiębiorstwie rodzinnym i rodzinności oraz zagadnienia nadzoru właścicielskiego, profesjonalizacji za- rządzania, roli rodziny, a także czynnik, który zdaniem autorów zajmujących się funkcjonowaniem przedsiębiorstw rodzinnych różnicuje te firmy od innych naj- bardziej, czyli bogactwo społeczno-emocjonalnego. Dociekania te doprowadziły do doprecyzowania pojęcia odporności organizacyjnej przedsiębiorstwa rodzin- nego, które na potrzeby niniejszej pracy sformułowano następująco: Odporność organizacyjna przedsiębiorstwa rodzinnego przejawia się w zdolności do przewidywania wystąpienia potencjalnych, niekorzyst- nych i nieoczekiwanych zakłóceń w otoczeniu zagrażających jej funk- cjonowaniu oraz dobrobytowi rodziny, a gdy się zdarzą, do szybkiego i efektywnego odpowiadania (reagowania) na nie. Prowadzą do niej procesy adaptacji (zmiany struktur, strategii i sposobów działania, wprowadzanie nowych rozwiązań i eksploatowanie nadarzających się szans), wykorzystujące dostępne dla przedsiębiorstwa i członków rodziny zasoby dla zapewnienia przetrwania (to jest do podtrzymania podstawo- wych funkcji, realizacji celów, w tym bogactwa społeczno-emocjonalnego, stabilności i sukcesji w dłuższym czasie). W przypadku wystąpienia ne- gatywnych skutków odporność prowadzi do odbudowy i powrotu do co najmniej pierwotnego stanu. W kolejnej części rozdziału II uwaga została poświęcona rozpoznaniu kwe- stii istotnych dla przedsiębiorstw rodzinnych, kluczowych z perspektywy stanu wiedzy odporności organizacyjnej w tej grupie przedsiębiorstw. W tym przy- padku analiza słów kluczowych zidentyfikowanych w opracowaniach doprowa- dziła do sporządzenia mapy badań nad odpornością ukazującej źródła zagrożeń dla organizacji, źródła i mechanizmy odporności wraz z konstruktami powiąza- nymi, konteksty prowadzonych badań, kluczowe teorie i metody, a także efekty samej odporności. W dalszym kroku przeprowadzono analizę kluczowych z per- spektywy wiedzy badań, wyłonionych na podstawie liczby cytowań. Analiza ta doprowadziła do wielu obserwacji dotyczących samej natury odporności w przed- siębiorstwach rodzinnych i umożliwiła kontekstualizację podstawowej z per- spektywy celów pracy zależności pomiędzy odpornością organizacyjną i efek- tywnością. Zmiennymi kontekstowymi, w świetle analiz literatury, godnymi szczególnego rozpoznania, są uczenie się na błędach i niepowodzeniach, wspo- mniane już bogactwo społeczno-emocjonalne oraz wrogość, złożoność i zmienność otoczenia. Analizy te dały podstawy do postawienia ośmiu hipotez badawczych, które były wyprowadzane na bieżąco, a potem syntetycznie przedstawione w rozdziale III. Hipotezy te sformułowano następująco: H1: Odporność organizacyjna przedsiębiorstwa jest pozytywnie powiązana z jego efektywnością organizacyjną. H2: Organizacyjne uczenie się na błędach i niepowodzeniach prowadzi do wzrostu odporności organizacyjnej przedsiębiorstwa rodzinnego. H3: Uczenie się na błędach i niepowodzeniach prowadzi do wzrostu efektywno- ści organizacyjnej przedsiębiorstwa rodzinnego. H4: Odporność organizacyjna mediuje w zależności pomiędzy uczeniem się na błędach i niepowodzeniach a efektywnością organizacyjną przedsiębior- stwa rodzinnego. H5: Bogactwo społeczno-emocjonalne prowadzi do wzrostu odporności organi- zacyjnej przedsiębiorstwa rodzinnego. H6: Bogactwo społeczno-emocjonalne prowadzi do wzrostu efektywności orga- nizacyjnej przedsiębiorstwa rodzinnego. H7: Odporność organizacyjna mediuje w zależności pomiędzy bogactwem spo- łeczno-emocjonalnym a efektywnością organizacyjną przedsiębiorstwa ro- dzinnego. H8: Otoczenie przedsiębiorstwa moderuje zależność pomiędzy odpornością organizacyjną przedsiębiorstwa rodzinnego a jego efektywnością organiza- cyjną w taki sposób, że im otoczenie jest bardziej wrogie, złożone i dyna- miczne, tym zależność pomiędzy odpornością organizacyjną przedsiębior- stwa rodzinnego i jego efektywnością organizacyjną jest silniejsza. Rozdział III ma charakter metodyczny i prezentuje efekty konceptualizacji kluczowych zależności pomiędzy zmiennymi, by w dalszym kroku przedstawić przebieg badań empirycznych (w tym dobór próby i techniczne aspekty groma- dzenia danych), zaprezentować podstawowe informacje o badanych firmach i scharakteryzować podejście do pomiaru podstawowych zmiennych. Wykorzy- stując podstawowe statystyki, w tej części ukazano rzetelność przyjętych skal i opisano sposób potraktowania zjawisk w dalszych etapach analizy. Rozdział IV prezentuje wyniki badań empirycznych nad wynikającymi z modelu badawczego zależnościami. Analizy rozpoczęto od przedstawienia podstawowych statystyk opisowych i miar współzależności, by w dalszej części poddać testowaniu relacje pomiędzy zmiennymi z wykorzystaniem modelowa- nia równań strukturalnych, analiz mediacji i moderacji. Wyniki doprowadziły do przyjęcia H1, H5 i H7, przyniosły częściowe potwierdzenie dla H2, H3 i H4 oraz nie potwierdziły poprawności przypuszczeń wyrażonych w H6 i H8. Zatem odporność organizacyjna w przedsiębiorstwie rodzinnym prowadzi do wzrostu jego efektywności organizacyjnej, jest zależna od uczenia się na błędach i nie- powodzeniach oraz silnie uzależniona od bogactwa społeczno-emocjonalnego. Istotnie mediuje ona zależność pomiędzy bogactwem społeczno-emocjonalnym a efektywnością organizacyjną przedsiębiorstwa. Uczenie się na błędach i nie- powodzeniach, w zależności od jego typu, różnie wpływa na efektywność orga- nizacyjną przedsiębiorstwa. Nie potwierdzono natomiast bezpośrednich związków pomiędzy bogactwem społeczno-emocjonalnym i efektywnością organizacyjną przedsiębiorstwa, a wrogość, złożoność i zmienność otoczenia nie jest istotnym moderatorem zależności pomiędzy odpornością a efektywnością w przedsiębior- stwie rodzinnym. W rozdziale V przeprowadzono dyskusję nad uzyskanymi wynikami badań, która doprowadziła do sformułowania wielu wniosków o charakterze teoretycz- nym i praktycznym, a także do identyfikacji potencjalnie interesujących przy- szłych kierunków badań. W części tej wskazano również słabości i ograniczenia przyjętych rozwiązań metodycznych i założeń. Całość kończy syntetyczne pod- sumowanie. Przyjęta metoda badawcza miała w założeniu sprzyjać realizacji postawio- nych we wstępie celów, a w poszczególnych częściach starano się konsekwent- nie odpowiadać na pojawiające się pytania. W świetle prowadzonych analiz odporność organizacyjna jest konstruktem złożonym i silnie uwikłanym w za- leżności z innymi elementami przedsiębiorstwa rodzinnego. Ma ona zdolność do kształtowania efektywności organizacyjnej i jest budowana w procesach uczenia się na błędach i niepowodzeniach oraz korzysta z bogactwa społeczno-emocjo- nalnego firmy rodzinnej. Wkład w rozwój teorii to przede wszystkim doprecy- zowanie pojęcia odporności organizacyjnej – w tym odporności organizacyjnej przedsiębiorstwa rodzinnego – oraz określenia jego ram teoretycznych. Zabieg ten zrealizowano w pierwszych dwóch rozdziałach monografii. Kluczową kwe- stią wydaje się w tym zakresie opracowanie autorskiej definicji odporności or- ganizacyjnej przedsiębiorstwa rodzinnego osadzonej na gruncie analizy pięć- dziesięciu ujęć odporności pobranych z najczęściej przywoływanych artykułów naukowych z tego obszaru. Definicja ta uwzględnia ponadto wyróżniki przed- siębiorstwa rodzinnego. Przegląd literatury doprowadził także do operacjonali- zacji odporności organizacyjnej w przedsiębiorstwie rodzinnym. Stworzona skala została uprzednio przetestowana, a w niniejszej monografii poddana głęb- szym analizom. Osadzenie odporności przedsiębiorstwa rodzinnego w kontekście uczenia się na błędach i niepowodzeniach, bogactwa społeczno-emocjonalnego oraz otoczenia zadaniowego organizacji, a także powiązanie odporności z efek- tywnością przedsiębiorstwa rodzinnego doprowadziło do stworzenia własnego modelu badawczego. Został on w dalszej kolejności poddany testowaniu, co doprowadziło do empirycznej weryfikacji zależności pomiędzy zmiennymi uję- tymi w modelu. Wyniki badań wskazują na istotną rolę odporności organizacyj- nej w kształtowaniu efektywności przedsiębiorstwa rodzinnego. Uwypuklają również rolę uczenia się na błędach i niepowodzeniach oraz bogactwa społeczno- -emocjonalnego w kreowaniu samej odporności. Analizy mediacji wykazały natomiast mediującą rolę samej odporności w zależności pomiędzy bogactwem społeczno-emocjonalnym a efektywnością przedsiębiorstwa rodzinnego. Co za- skakujące, wrogość, złożoność i zmienność otoczenia nie odgrywają zakładanej oraz wskazywanej w literaturze roli moderatora zależności pomiędzy odporno- ścią a efektywnością przedsiębiorstwa rodzinnego. Skonfrontowanie analiz statystycznych z przeprowadzonymi w dwóch pierwszych rozdziałach analizami literatury doprowadziło do identyfikacji im- plikacji teoretycznych, wniosków o charakterze praktycznym oraz wskazania przyszłych kierunków badań nad odpornością organizacyjną przedsiębiorstwa rodzinnego. Zgodnie z przeglądem literatury to pierwsze opracowanie systema- tyzujące zagadnienia odporności organizacyjnej przedsiębiorstw rodzinnych w tak szerokim ujęciu. Praca wpisuje się w badania prowadzone w nurcie zarzą- dzania strategicznego oraz badań prowadzonych w przedsiębiorstwach rodzin- nych, których dorobek starano się wzbogacić.

The paper investigates the relationship between entrepreneurial orientation and sustainable firm performance with the mediating role of innovation output in family and non-family businesses in the post-transition economy. In order to analyze these relationships, quantitative research on a sample of 322 Polish organizations was conducted. The research results show a few differences between family and non-family businesses concerning the influence of entrepreneurial orientation on innovativeness and sustainable organizational performance. Moreover, the study reveals the critical role of the proactiveness dimension in shaping long-term firm performance.

Heterogeniczność przedsiębiorstw rodzinnych jest problemem badawczym coraz częściej podnoszonym w literaturze światowej. Aby wyjść naprzeciw wyzwaniom zróżnicowania przedsiębiorstw rodzinnych, w artykule podjęto się ukazania znaczenia uwzględniania heterogeniczności krajowych przedsiębiorstw rodzinnych w badaniach empirycznych oraz wskazania metody poszukiwania ukrytych klas firm podobnych do siebie pod względem wybranych charakterystyk. Podstawą analiz były dane empiryczne pochodzące ze 171 krajowych przedsiębiorstw rodzinnych, które zgromadzone zostały na jesieni 2019 roku. Na podstawie informacji dotyczących wielkości, okresu istnienia, profilu działania oraz pokolenia zarządzającego przedsiębiorstwem rodzinnym zidentyfikowano trzy klasy firm rodzinnych które określono jako „tradycjonalistów”, „odkrywców” oraz „zdobywców”. Do identyfikacji liczby i wewnętrznego profilu opisującego przedsiębiorstwa przypisane do konkretnej klasy wykorzystano technikę analizy klas ukrytych.

Przedsiębiorstwa rodzinne od wielu lat stanowią nośny obszar badawczy w naukach o zarządzaniu, a ich charakterystyki poddawane są konsekwentnie rozmaitym dociekaniom teoretycznym i praktycznym. Rodzinność, rozumiana jako unikalna wiązka zasobów odzwierciedlająca stopień zintegrowania rodziny, przedsiębiorstwa i zarządzania, stanowi istotny wyróżnik charakteryzujący przedsiębiorstwa rodzinne. Mając na uwadze relatywnie niski poziom innowacyjności krajowych przedsiębiorstw, sformułowano cel główny, którym jest odpowiedź na pytanie o związki rodzinności z poziomem innowacyjności firm rodzinnych. Aby zrealizować tak postawione zamierzenie badawcze, w 2017 roku przeprowadzono badania empiryczne na próbie 200 krajowych przedsiębiorstw rodzinnych. Analizy wykazały, że rodzinność jest powiązana z nakładami ponoszonymi na innowacje oraz z wynikami aktywności innowacyjnej mierzonymi liczbą wdrożeń.

Organizational resilience is a complex, strategic question that still lacks a clear answer, in particular relating to whether and how it is beneficial for the competitive advantage of a family business. We define organizational resilience of a family business as a dynamic, ambidextrous capability to recover from and positively adjust to an unexpected, adverse situation. In this study, using the strategic management theoretical background, we link organizational resilience to the competitive advantage of family businesses. We test this conjecture using data from 193 Polish small and medium-sized manufacturing family businesses. Drawing on these findings, we conceptualize organizational resilience along two dimensions: community robustness and creative agility identified as a key duality of organizational resilience in the context of family businesses. Results demonstrate that ambidextrous organizational resilience is positively correlated with the competitive advantage of a family business. We discuss the contribution of the theory of ambidexterity and dynamic capabilities to the understanding of organizational resilience, as well as the implications of the latter for the creation of competitive advantage by a family. JEL: D23, L25 null The creation of the English-language version of these publications is fi nanced in the framework of contract No. 607/P-DUN/2018 by the Ministry of Science and Higher Education committed to activities aimed at the promotion of education.

Purpose: The objective of the article is to investigate the relationship between organizational resilience and family firm performance and the mediating role of socioemotional wealth. We take into account socio-emotional wealth as a triggering mechanism in the above-stated relationship. Design/Methodology/Approach: To test the main relationship of our paper we conducted empirical quantitative research on the sample of 193 Polish family businesses. Data were gathered in the summer of 2017. To verify hypotheses we used structural equation modelling with mediation tests in the MPlus statistical package. Findings: Drawing on the findings, we develop the notion of organizational resilience as an ambidextrous dynamic capability and conceptualize it as community robustness and creative agility. Our findings show that the increase in organizational resilience enhances the family firm performance and negatively affects all socioemotional wealth dimensions. Surprisingly, family business corporate governance negatively affects firm performance. It mediates the basic relationship of our study. Practical Implications: Our research proves that family business resilience is a dynamic capability enabling companies to reconcile robustness with agility. According to the research results, enhancing resilience within family business will foster firm performance. Therefore, managers and owners of family business should focus their attention on developing climate and the ability to reconcile the robustness of a company with its agility. Originality/Value: Our study contributes to the knowledge in the field by developing of the organizational resilience construct as an ambidextrous dynamic capability and propose how it can be assessed. In the we study show that family business resilience positively influences family firm performance, and socioemotional wealth mediates the relationship between both of the main constructs., peer-reviewed

This study seeks to contribute to the literature on firm competitiveness by advancing the perspective of organizational politics that views this process as a driver which creates identifiable differences in firm performance. The hypothesized relationships were tested on the basis of data from 355 Polish medium and large-sized enterprises. Data were analyzed using correlation analysis, EFA and robustness tests. The main result of the conducted analyses proved the coexistence, previously examined in the literature, of corporate entrepreneurship and firm performance. The obtained research findings made it possible to add organizational politics to a wide range of elements determining corporate entrepreneurship, followed by competitive advantage, in addition to antecedents such as strategic leadership, corporate culture, opportunity-oriented resource-based management, etc. Also, the empirical results suggest that four dimensions of organizational politics (dominant coalition, influence exertion, making organizational changes, and information openness) are positively related to firm competitiveness. In addition, these findings seem to underline a supposition that corporate entrepreneurship is an important mediator which strengthens the competitive effects of organizational politics., {"references":["G. Di Stefano, M. Peteraf, and G. Verona, \"Dynamic capabilities deconstructed\", Paper presented at the Academy of Management Conference, Chicago, 2009.","M. P. Cunha and J. V. Cunha, \"Organizational improvisation and change: Two syntheses and a filled gap\", J. Organ. Change Manag., vol. 16, pp. 169-185, 2003.","R. C. Wood, \"How strategic innovation really gets started\", Strat. Leadership, vol. 35(1), 21-29, 2007.","P. Sederberg, \"The politics of meaning: Power and explanation in the construction of social reality\", Tucson: University of Arizona Press, 1984.","H. Mintzberg, \"Power in and around organizations\", Englewood Cliffs: Prentice Hall, 1983.","J. Pfeffer, \"Managing with power: Politics and influence in organizations, Boston, MA: Harvard Business Review Press, 1992.","W. A. Hochwarter, W. A. 2012. \"The positive side of organizational politics\", In: G.R. Ferris, & D.C. Treadway (eds.), Politics in organizations. Theory and research considerations, New York/ Hove: Routlege, 2012, pp. 27-65.","A. Langley and H. Tsoukas, \"Introducing perspectives on process organizational studies\", In: T. Hernes i S. Maitlis (eds.), Process sensemaking and organizing, London: Oxford University Press, 2010, pp. 1-26.","B. P. Ellen III, R. G. Ferris, and M. R. Buckley, \"Leader political support: Reconsidering leader political behavior\", Leadership Quart., vol. 24, pp. 842-857, 2013.\n[10]\tG. Gaveti, H. R. Greve, D. A. Levinthal, and W. Ocasio, \"The behavioral theory of the firm: assessment and prospects\", Acad. Manag. Ann., vol. 6, pp. 1-40, 2012.\n[11]\tA. Drory and E. Vigoda-Gadot, \"Organizational politics and human resource management: A typology and the Israeli experience\", Hum. Resour. Manag. R., vol. 20, pp. 194–202, 2010.\n[12]\tG. N. Gotsis and Z. Kortezi, \"Ethical considerations in organizational politics: Expanding the perspective\", J. Bus. Ethics, vol. 93, pp. 497-517, 2010.\n[13]\tY. Liu, J. Liu, and L. Wu, \"Are you willing and able? Roles of motivation, power, and politics in career growth\", J. Manage., vol. 36, pp. 1432–1460, 2010.\n[14]\tC. Lechner and S. W. Floyd, \"Group influence activities and the performance of strategic initiatives\", Strateg. Manage. J., vol. 33, pp. 478- 495, 2012. \n[15]\tD. A. Buchanan, \"You stab my back, I'll stab yours: Management experience and perceptions of organization political behaviour\", Brit. J. Manage., vol. 19, pp. 49-64, March 2008. \n[16]\tS. Lux, G. R. Ferris, R. L. Brouer, M. D. Laird, and J. K Summers, \"A Multilevel conceptualization of organizational politics\", In: C.C. Cooper and J. Barling (eds.), The Handbook of organizational behavior, Newbury Park, CA.: Sage Publication, 2008.\n[17]\tC. Hardy, \"Understanding power: Bringing about strategic change\", Brit. J. Manage., vol. 7, pp. S3-S16, December 1996.\n[18]\tD. B. Fedor, J. M. Maslyn, S. Farmer, and K. Bettenhausen, \"The contribution of positive politics to the prediction of employee reactions\", J. App. Soc. Psych., vol. 38, pp. 76–96, 2008.\n[19]\tF. Pichault, \"The management of politics in technically related organizational change\", Organ. Stud., vol. 3, pp. 449–460, 1995.\n[20]\tD. Katz and R. L. Kahn, \"The social psychology of organizations\", New York: Wiley, 1978.\n[21]\tM. W. McCall and R. E. Kaplan, \"Whatever it takes: The realities of managerial decision making\", Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall, 1990.\n[22]\tD. W. Organ, \"O.C.B.: The good soldier syndrome\", Lexington, MA: Lexington Book, 1988.\n[23]\tP. Burns, \"Corporate entrepreneurship: Entrepreneurship and innovation in large organizations\", New York: Palgrave Macmillan, 2013.\n[24]\tR. D. Hisrich and Amr Al-Dabbagh, \"Governpreneurship: Establishing a thriving entrepreneurial spirit in government\", Edward Elgar Publishing, 2012.\n[25]\tA. Rauch, J. Wiklund, G. T. Lumpkin, and M. Frese, \"Entrepreneurial orientation and business performance: An assessment of past research and suggestions for future\", Entrep. Theory Pract., vol. 33, pp. 761-787, 2009.\n[26]\tS. Zahra, D. F. Jennings, and D. J. Kuratko, \"Antecedents and consequences of firm-level entrepreneurship: The state of the field\", Entrep. Theory Pract., vol. 24, pp. 45-66, 1999.\n[27]\tG. G. Dess and G. T. Lumpkin, \"The role of entrepreneurial orientation in stimulating effective corporate entrepreneurship\", Acad. Manage. Exec., vol. 19, pp. 147-156, 2005.\n[28]\tD. Miller, \"Miller (1983) revisited: A reflection on EO research and some suggestions for the future\", Entrep. Theory Pract., vol. 35, pp. 873-894, 2011.\n[29]\tJ. C. Short, J. C. Broberg, C. C. Cogliser, and K. H. Brigham, 2009. \"Construct validation using computer-aided text analyses (CATA): An illustration using entrepreneurial orientation\", Organ. Res. Methods, vol. 12, pp. 1-28, 2009.\n[30]\tB. A. George, \"Entrepreneurial orientation: Theoretical and empirical examination of the consequences of differing construct representations\", J. Manage. Stud., vol. 48, pp. 1291-1313, 2011.\n[31]\tJ. G. Covin and D. P. Slevin, \"Strategic management of small firms in hostile and benign environment\", Strateg. Manage. J., vol. 10, pp. 73-87, 1989.\n[32]\tM. H. Morris, D. F. Kuratko, and J. G. Covin, \"Corporate entrepreneurship and innovation (3rd edition)\", Mason: Thomson South-Western, 2011.\n[33]\tK. E. Weick, \"Enacted sensemaking in crisis situations\", J. Manage. Stud., vol. 25, pp. 305–317, 1988.\n[34]\tJ. W. Rudolph, J. B. Morrison, and J. S. Carroll, \"The dynamics of action-oriented problem solving: Linking interpretation and choice\", Acad. Manage. Rev., vol. 34, pp. 733–756, 2009.\n[35]\tE. Clark, and M. Geppert, \"Subsidiary integration as identity construction and institution building: A political sensemaking approach\", J. Manage. Stud., vol. 48, pp. 395–416, 2011.\n[36]\tR. Drazin, M. A. Glynn, and R. K. Kazanjian, \"Multilevel theorizing about creativity in organizations: A sensemaking perspective\", Acad. Manage. Rev. vol. 24, pp. 286–307, 1999.\n[37]\tJ. Jay, \"Navigating paradox as a mechanism of change and innovation in hybrid organizations\", Acad. Manage. J., vol 56, pp. 137–159, January 2013.\n[38]\tG. R. Ferris, and W. A. Hochwarter, \"Organizational politics\". In S. Zedeck (ed.), APA Handbook of industrial and organizational psychology (Vol. 3), Washington, DC: American Psychological Association, 2011, pp. 435-459. \n[39]\tC. Hope, \"The politics of middle management sensemaking and sensegiving\", J Change Manage, vol. 10, pp. 195-215 February 2010.\n[40]\tS. Maitlis and T.B. Lawrence, \"Triggers and enablers of sensegiving in organizations\", Acad. Manage. J., vol. 50, pp. 57-84, January 2007.\n[41]\tA. P. Ammenter, C. Douglas, W. L. Gardner, W. A. Hochwarter and G.R. Ferris, \"Toward a political theory of leadership\", Leadership Quart., vol. 15, pp. 751-796, December 2002.\n[42]\tJ. Silvester, \"The good, the bad, and the ugly: Politics and politicians at work\", Int. Rev. of Industr. and Organ. Psych., vol. 23, p. 107, January 2008.\n[43]\tR. A. Baron, S. Lux, G. L. Adams, and B. T. Lamont, \"Organizational politics in strategic management and entrepreneurship\". In. G.R. Ferris and D. C. Treadway (eds.), Politics in organizations. Theory and research considerations, New York/ Hove: Routlege, 2012.\n[44]\tE. Babbie, \"The Basics of social research\", Wadsworth: Cengage Learning, 2011.\n[45]\tA. Leon-Guerrero, Ch. Frankfort-Nachmias, \"Essentials of social statistics for a diverse society, 2nd Edition\", Los Angeles/London/New Delhi/ Singapore/ Washington DC: Sage Publications, 2015.\n[46]\tR. F. DeVellis, \"Scale development. Theory and applications\", Thousand Oaks/London/New Delhi: Sage Publication, 2003.\n[47]\t \"Organizational positivity, high performance factors, creativity and creative strategy as antecedents of competitive advantage\", The paper presented at the Annual British Academy of Management Conference, Belfast, 2014.\n[48]\t2012. \"Organizational creativity and firm's growth: the moderating role of corporate entrepreneurship\", In: Creating Opportunities through innovation: Local energy, global vision, Dublin: Institute for Small Business and Entrepreneurship, 2012, pp. 1-15. \n[49]\tR. A. Baron and J. Tang, \"The role of entrepreneurs in firm-level innovation: Joint effects of positive affect, creativity, and environmental dynamism\", J. Bus. Venturing, vol. 26, pp. 49–60, 2011.\n[50]\tJ. He and Z. Huang \"Board informal hierarchy and firm financial performance: Exploring a tacit structure guiding boardroom interactions\", Acad. Manage. J., vol. 54, pp. 1119–1139, 2011.\n[51]\tP. M. Podsakoff, S. B. MacKenzie, J. Y. Lee, and N. P. Podsakoff, \"Common method biases in behavioral research: A Critical review of the literature and recommended remedies, J. App. Psych., vol. 88, pp. 879-903, May 2003. \n[52]\t \"Political micro-foundations of strategic management\", In Krupski, R. (ed.), Zarządzanie strategiczne. Rozwój koncepcji i metod, Wałbrzych: Prace Naukowe Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości, 2014, vol. 27, pp. 109-127.\n[53]\tX. Zhao and A. J. Murrell, \"Revisiting the corporate social performance – financial performance link: A replication of Waddock and Graves\", Strateg. Manage. J., vol. 37, pp. 2378-2388, 2016.\n[54]\tS. A. Waddock and S. B. Graves, \"The corporate social performance – financial performance link\", Strateg. Manage. J., vol. 18, pp. 303-319, 1997.\n[55]\tG. Blickle, J. John, G. R. Ferris, T. Momm, Y. Liu, R. Haag, G. Meyer, K. Weber, K. Oerder, \"Fit of political skill to the work context: A two- study investigation\", App. Psych.: Int. Rev., vol. 61, pp. 295-322, February 2011.\n[56]\tR. Fang, L. Chi, M. Chen, and R. A. Baron, \"Bringing political skill into social networks: Findings from a field study of entrepreneurs\", J. Manage. Stud., vol. 52, pp. 175–212, 2015.\n[57]\tB. A. Mueller, M. T. Wolfe, and I. Syed, 2017. \"Passion and gift: An exploration of pathways leading to venture success\", J. Bus. Venturing, vol. 32, pp. 260-279, 2017.\n[58]\tA. L. Duckworth and P. D. Quinn, \"Development and validation of the short grit scale (GRIT-S)\", J. Pers. Assess., vol. 91, pp. 166-174, 2009."]}

Organizacyjne zachowania innowacyjne pracowników stanowią obiekt rosnącego zainteresowania badaczy, a ich determinanty koncentrują uwagę zarówno teoretyków, jak i praktyków. Celem niniejszego artykułu jest ocena zależności pomiędzy poziomem satysfakcji z pracy a organizacyjnymi zachowaniami innowacyjnymi. W pierwszej części artykułu przedstawiono syntetyczne wyniki badań literatury dotyczące organizacyjnych zachowań innowacyjnych oraz ich związków z satysfakcją z pracy. W dalszej części zaprezentowano wyniki badań empirycznych przeprowadzonych w 30 organizacjach branży IT. W szczególności dowodzą one silnego związku pomiędzy satysfakcją z pracy a poziomem organizacyjnych zachowań innowacyjnych (współczynnik determinacji dla modelu równań strukturalnych wyniósł 0,316, RMSEA równe było 0,068, a współczynniki CFI i TLI przekroczyły wartość 0,95). Tym samym brak jest podstaw dla odrzucenia postawionej hipotezy głoszącej o związku pomiędzy satysfakcją z pracy a organizacyjnymi zachowaniami innowacyjnymi. W zakończeniu wyniki badań są podsumowane i syntetycznie przedstawiono implikacje teoretyczne i praktyczne.

Opisy stanowisk pracy postrzegane są jako jedno z najbardziej użytecznych narzędzi współczesnego ZZL. Pomimo ich ważności tworzenie i zapewnianie aktualności wymaga znaczącej uwagi. Zmiany w otoczeniu oraz wynikające z nich zmiany w samej organizacji skutkują koniecznością dokonywania częstych zmian w opisach. Artykuł prezentuje dylematy ukryte w opisach stanowisk oraz w procesach opisywania pracy. Zaczyna się od krótkiego przeglądu literatury na temat opisów stanowisk, po którym zaprezentowano trzy opisy przypadków stanowiące podstawę dla identyfikacji dylematów ukrytych w opisach stanowisk pracy i procesach ich tworzenia. Artykuł zakończony jest implikacjami praktycznymi. (abstrakt oryginalny)

Pomimo rosnącego znaczenia rodzinności w przedsiębiorstwach rodzinnych, niewiele jeszcze wiadomo na temat jej wpływu na ich efektywność. Wykorzystując teorię funkcjonowania przedsiębiorstw rodzinnych i zarządzania strategicznego, w niniejszym artykule podjęto próbę zidentyfikowania wymiarów rodzinności oraz omówiono wpływ każdego z nich na przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwa. Na podstawie danych ze 149 polskich przedsiębiorstw rodzinnych empirycznie potwierdzono bezpośredni wpływ rodzinności na efektywność organizacyjną, mierzoną jako przewagę konkurencyjną. Znaleziono również dowody dla wielowymiarowości konstruktu „rodzinność”, który składa się z pięciu wymiarów. Przeprowadzone badania przyczyniają się do poszerzenia wiedzy w obszarze zarządzania strategicznego poprzez ukazanie, w jaki sposób specyficzny zbiór wymiarów rodzinności wpływa na efektywność przedsiębiorstwa rodzinnego.

1Streszczenie: Badania nad satysfakcją z pracy od lat skupiają uwage teoretykow i praktykow zarowno psychologii, jak i zarządzania. Jednym z podstawowych wyzwan związanych z prowadzeniem badan jest dobor narzedzia pozwalającego na wiarygodny pomiar. W niniejszym artykule poddajemy analizie jedno z najbardziej popularnych na świecie narzedzi do badania wymiarow satysfakcji pracownikow − Minnesota Satisfaction Questionnaire (MSQ). W oparciu o badania przeprowadzone wśrod 75 pracownikow jednostki ochrony zdrowia weryfikujemy dwie hipotezy dotyczące odpowiednio liczby wymiarow narzedzia i ich związku z deklarowanym, ogolnym poziomem satysfakcji pracownikow. Wyniki ukazują 5-czynnikową strukture konstruktu badawczego, a analiza regresji dostarcza cześciowego wsparcia dla hipotezy dotyczącej związkow pomiedzy wymiarami satysfakcji z pracy badanymi w MSQ oraz deklarowanym ogolnym poziomem satysfakcji. Slowa kluczowe: MSQ, badania satysfakcji pracownikow, jednostka ochrony zdrowia, szpital, walidacja narzedzia.

Part 1: Strategic Planning and Management 1. Pre-Startup Planning Sophistication and its Impact on New Venture Performance in Germany (Reinhard Schulte) 2. Short-term planning sophistication in SMEs: The Relationship with Strategy and Perceived Environmental Uncertainty (Ann Jorissen, Anne-Mie Reheul, Eddy Laveren and Rudy Martens) 3. Strategic Management in the German 'Mittelstand' - An Empirical Investigation (Klaus Deimel, Sascha Kraus and Sebastian Reiche) 4. Explorative Research on Strategic Management Competence in the Small and Medium Sized Growth Firms in the South Ostrobotnia Region in inland (Marko Kohtamaki, Erno Tornikoski, Elina Varamaki and Teemu Kautonen) Part II: Human Resource Management 5. The Impact Of Human Capital On The Sustainability and Growth of Entrepreneurial Ventures (George Solomon, William Dennis and David Tomczyk) 6. HRM in SMEs - Linking Embedded HR-Practices to Performance and Employee Wellbeing (Essi Saru) 7. Human Resource Management in Small New Zealand Firms: The Following or Flouting of Good Practice? (Kate Lewis and Claire Massey) 8. Entrepreneurial Management of Labour Market Constraints and Human Resources (Colin Gray) 9. Human Resource Management in SMEs: Empirical Results from Poland (Janusz Struzyna, Tomasz Ingram and Sascha Kraus) 10. Tasks of Human Resource Departments in Austrian SMEs (Julia Brandl and Matthias Fink) Part III: Entrepreneurial Teams 11. Defining Entrepreneurial Teams and Modelling Entrepreneurial Team Performance (Leon Schjoedt) 12. Reasons for Management Teams and Team Formation in Small Firms (Sanna Tihula and Jari Huovinen) 13. Familiness in New Venture Teams (Daniela Almer-Jarz and Erich J. Schwarz) 14. Founder Team Interaction in Young Software Ventures and its Effects on Customer and Competitor Orientation (Thilo A. Mueller and Hans-Georg Gemunden) Part IV: Experience, Learning and Innovation 15. Systematic Innovation Management and the Genesis of Follow-up Innovation in New Technology Based Ventures (Rainer Harms and Thomas Meierkord) 16. Market Experience or External Knowledge? - Types and Sources of Knowledge Used by Internationalising SMEs (Margaret Fletcher, Marion Jones and Lucrezia Casulli) 17. Are Entrepreneurial Opportunities Recognized or Constructed? An Information Perspective on Entrepreneurial Opportunity Identification (Ivan P. Vaghely and Pierre-Andre Julien) 18. The Role of Adaptation and Learning of Entrepreneurs in Managing Outsourcing Relationships (Miroslav Rebernik and Barbara Bradac)