Search

In this report the different aspects of reed and reed lands are discussed related to sustainable harvesting of biomass. This is based on a pilot project for Poltava Oblast, funded by Agency NL of the Dutch Ministry of Economic Affairs. Within the ‘Pellets for Power project’ several areas were identified, to test the approach and criteria applied for NTA8080. This report shows that ILUC free reed harvesting is possible. Reed in the project area is harvested on land not used currently for agricultural purposes. The wetland should be maintained as much as possible in its natural state, and protected against fires. Based on this, it is concluded that the requirements for NTA8080 can be met. Biomass harvesting is in support of wetland protection, and can result in increased biodiversity, provided that the necessary precautions are taken, as described in the ‘best practices’. In this way reed harvesting for biofuels also contribute to social wellbeing, increase income for local communities, and at the same time decrease greenhouse gas emissions. more...

In het kader van de Nitraatrichtlijn is met de Europese Commissie afgesproken dat grasland op zandgrond alleen in het voorjaar mag worden gescheurd (tot 31 mei). Voor de melkveehouders zou verruiming van deze periode tot 1 juli beter passen in hun bedrijfsvoering en het mogelijk maken om nog één of twee grassneden te oogsten. Er zijn in 2010 en 2011 veldproeven op zandgrond uitgevoerd met als doel het bepalen van het effect van tijdstip van scheuren van grasland in het voorjaar op de hoeveelheid minerale stikstof in het najaar. De hoeveelheid minerale stikstof in het najaar is een indicator voor nitraatuitspoeling. De vier proeven lieten zien dat het scheuren van grasland op verschillende tijdstippen in het voorjaar (tot 1 juli) gemiddeld niet leidde tot meer minerale stikstof in de bodem in het najaar. Het scheuren van grasland in het voorjaar leidde in deze proeven dus niet tot een verhoging van het risico op nitraatuitspoeling more...

As a Party to the United Nations Framework Convention on Climate Change the Netherlands has the obligation to design and make operational a system for reporting of greenhouse gases (GHG). This report contains a complete description of the Dutch greenhouse gas calculations and reporting of the Land Use, Land Use Change and Forests (LULUCF) sector used for the 2012 submission. more...

The EU cross-compliance (CC) instrument implies that farmers receive payments subject to meeting Statutory Management Requirements (SMRs) related to environment, food safety, animal and plant health and animal welfare, as well as standards of good agricultural and environmental conditions (GAECs). This report describes the approach and application methodology of an environmental impact tool to evaluate cross compliance measures on environmental effect indicators. It consists of a selection of the effect indicators to be applied and assessment tools to be used with a review of the CC measures to be evaluated in assessing the environmental impacts. Furthermore, it includes an evaluation of CC measures related to the Nitrates Directive and selected GAECs with the coupled CAPRI-MITERRA model for the prototype of the environmental impact tool. more...

Dit rapport geeft een overzicht van de omvang van de stikstof- en fosfaatverliezen en de hydrologische transportroutes van deze nutriënten uit grasland naar het oppervlaktewater en de speciatie van fosfaat in het afvoerwater. Het onderzoeksproject werd uitgevoerd op een zware klei, gesitueerd op een deel van een melkveehouderij bij Waardenburg in de Tielerwaard in het Gelderse rivierengebied. In 2008/2009 en 2010/2011 werd het grootste deel van het neerslagoverschot van de meetlocatie naar de sloot afgevoerd via greppels (77%). Een deel van de afvoer van water naar de sloot vond plaats via de drains. Een groot deel van de totale stikstof- en fosfaatverliezen traden op in particulaire vorm. Aanwending van de vaste fractie van de drijfmest na mestscheiding en van drijfmest leidde tot een sterke toename van de ortho-fosfaatconcentratie in het afvoerwater van de drains en greppels. Daarnaast werd na aanwending van drijfmest nog een onbekend fosfaatdeeltje (10-50 nm) waargenomen, waarschijnlijk fosfolipiden. De aanwezigheid van deze organische fosfaatverbinding in het drain- en greppelwater binnen enkele dagen na het aanwenden van drijfmest laat de sterke koppeling zien tussen landbouwkundig handelen op deze meetlocatie en de fosfaatverliezen die optreden van deze locatie naar het oppervlaktewater. De aanwezigheid van fosfolipiden in het effluent van de drains enkele dagen na aanwending van drijfmest vormen een sterke aanwijzing voor het bestaan van snelle verticale transportroutes door de bodemmatrix in de richting van de drains. more...

Het doel van dit rapport is om meer inzicht en kwantificering te krijgen van potentiële veranderingen in koolstofvoorraden in Nederlandse bodems. Gebaseerd op een nieuwe stratificatie van de Landelijke Steekproef Kartering (LSK) data zijn bodemkoolstofvoorraden voor de voornaamste landgebruikstypen en bodemtypen bepaald. Het resultaat voor de belangrijkste landgebruikveranderingen laat zien dat bodem C emissies elkaar veelal compenseren. Met het MITERRA-model is de potentie voor koolstofvastlegging berekend. Niet-kerende grondbewerking en verbeterde gewasrotaties hebben de grootste potentie voor koolstofvastlegging. De totale realistische koolstofvastlegging in de landbouw wordt geschat op maximaal 1 Mton CO2 per jaar. De voorgestelde verplichte maatregelen voor het vergroenen van de landbouwsubsidies kunnen zorgen voor additionele koolstofvastlegging. Daarnaast laat deze studie zien dat ook andere natuurtypen dan bos grote koolstofvoorraden kunnen vastleggen. more...

Vervaardiging van mineralenconcentraten uit de dunne fractie van dierlijke mest met omgekeerde osmose biedt perspectief om stikstof uit mest beter te benutten. In veldonderzoek werd vastgesteld dat de stikstofwerkingscoëfficiënt van mineralenconcentraten lager is dan 100% ten opzichte van kalkammonsalpeter. Mogelijke oorzaken voor deze lagere werking werden onderzocht. Onder geconditioneerde omstandigheden van potproeven en incubatieproeven blijken mineralenconcentraten de werking van kalkammonsalpeter te kunnen benaderen; stikstofwerkingscoëfficiënten ten opzichte van kalkammonsalpeter van 78-98% werden vastgesteld met gras en snijbiet als testgewas. Mineralenconcentraten hebben een hogere stikstofwerkingscoëfficiënt dan onbewerkte varkensdrijfmest die ten opzichte van kalkammonsalpeter 64-77% werking vertoonde. Mineralenconcentraten bevatten naast ammoniumstikstof en kalium ook organische stof en organisch gebonden stikstof. De aanwezigheid van organische stof en organische stikstof verlaagt de stikstofwerking. Bij zandgrond werden hogere werkingscoëfficiënten vastgesteld dan op kleigrond. Gras benut stikstof uit mineralenconcentraten efficiënter dan snijbiet. Mineralenconcentraten blijken onder strikt anaerobe omstandigheden de denitrificatie sterk te verhogen. Stikstofimmobilisatie is geen duidelijk aanwijsbare oorzaak voor een lagere werkingscoëfficiënt. Denitrificatie en het aandeel organisch gebonden stikstof zijn belangrijke factoren die de stikstofwerkingscoëfficiënt bepalen. more...

De Nederlandse landbouw heeft een mineralenoverschot in de vorm van dierlijke mest. Verwerking van mest wordt gezien als één van de opties om dit overschot te reduceren. Aan de hand van drie scenario’s is nagegaan welke mogelijkheden er zijn voor de plaatsing van verschillende dunne mestfracties in de akkerbouw als uitgegaan wordt van de gebruiksnormen voor 2013. Ook is nagegaan welke opties er zijn om de mineralen uit deze dunne mestfracties terug te winnen om via een RWZI lozing op het oppervlaktewater mogelijk te maken. Hierbij wordt naar maximale synergie gezocht tussen mestverwerking en de zuiveringstechnieken op de RWZI. De plaatsingsmogelijkheden voor dunne mest in de akkerbouw zijn beperkt aanwezig. Er zijn mogelijkheden om mineralen uit dunne mestfracties terug te winnen en op onderdelen is synergie te bereiken met RWZI’s, echter de praktijkervaringen zijn zeer gering en het verdient aanbeveling om deze nader in de praktijk te verkennen. more...

De provincie Gelderland is op zoek naar mogelijkheden tot kostenreductie van mestvergisting door middel van de verwerking van digestaat tot nieuwe (en waardevolle) producten. Hiervoor is een inventarisatie van beschikbare technieken voor digestaatverwerking uitgevoerd. Met ondernemers en overheden zijn drie verwerkingsopties verder uitgewerkt. Hierbij is gebleken er in de regio Achterhoek veel energie is om kansen te verzilveren. Om deze energie te benutten, wordt een aantal stappen aanbevolen: Zet in op het organiserend vermogen van regionale partners. Organiseer gezamenlijk fysieke faciliteiten, zoals geschikte locaties waar koppeling met ketenpartners kan plaatsvinden en waarvoor een vergunning beschikbaar is of komt. Het netwerk dat tijdens het project is ontstaan moet, om effectief te blijven, levend gehouden worden. Dit kan binnen een Community of Practice (CoP), waarin ondernemers, onderwijs, onderzoek en overheid samen optrekken, business cases uitwerken en voorgestelde vervolgstappen in samenhang met elkaar uit te voeren. more...

Het mestbeleid beperkt de aanvoer van stikstof en fosfaat via meststoffen. In het kader van de Evaluatie Meststoffenwet 2012 is een studie uitgevoerd naar het effect van het mestbeleid op bodemvruchtbaarheid, in termen van bodem fosfaat en organische stof, en op de gewasopbrengsten. Uit de studie blijkt dat er geen aanwijzingen zijn dat de invoering van het gebruiksnormenstelsel in 2006 tot een slechtere bodemvruchtbaarheid heeft geleid. De fosfaattoestand van de bodem blijft stabiel of stijgt. De organische stofgehalten zijn bij de meeste combinaties van grondsoort en gewas stabiel gebleven of vertonen een stijgende lijn. Op maïsland en ander bouwland op zandgrond komen wel situaties met dalende organische stofgehalten voor, maar er is geen aantoonbaar verband met het mestbeleid. De gewasopbrengsten van de grote bouwlandteelten nemen na 2006 toe. Voor grasland is het niet mogelijk om een uitspraak te doen over de opbrengsten na 2006. De langjarige trend vanaf 1998 laten echter licht dalende opbrengsten zien. more...

Bodemvruchtbaarheid staat steeds nadrukkelijker op de agenda van politiek, overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Deze publicatie is vooral geschreven voor medewerkers van deze organisaties, van rijksoverheid tot waterschap, en van productschap tot mestverwerker. Uiteindelijk draait het om de boeren die het land bewerken. Ook zij vinden in deze publicatie achtergronden over alle belangrijke aspecten van bodemvruchtbaarheid. De dertig vragen en antwoorden zijn grofweg in drie groepen ingedeeld. Eerst komen de klassiekers aan bod waarin de basiskennis wordt uitgelegd. De volgende groep vragen behandelt de actuele thema's zoals mestbeleid, energieproductie en klimaatverandering. Tot slot komen in de laatste vragen de kennisagenda en nieuwe ontwikkelingen aan bod. more...

Aan de hand van de Triple-O benadering, die een goede en duurzame benutting van ecosysteemdiensten als startpunt voor gebiedsontwikkeling neemt, is het gebied onder de loep genomen. Doel was het aanreiken van nieuwe ideëen en concepten voor de inrichting van het westelijke veenweidegebied en het testen van de benadering. Hierbij zijn de stappen Ontdekken, Overeenkomen en Ontwikkelen gevolgd. De ervaringen met het toepassen van de Triple-O benadering zijn over het algemeen positief. Het heeft geleid tot andere ideëen en nieuwe inzichten, vooral bij de uitwerkingen van de twee business cases 'Waterboeren' en 'Rietteelt'. Het ruimtelijk verbinden van de diensten die het gebied kan leveren en de benutting ervan was ingewikkelder dan gedacht. Dit had veel te maken met het feit dat de schaal waarop ecosysteemdiensten worden geleverd per dienst verschilt en vaak anders is dan het schaalniveau waarop deze worden benut. De ecosysteemdienstenbenadering binnen het Triple-O concept lijkt zeker toepasbaar om beslissers bewust te maken van de potenties van het gebied en te helpen onderzoeken in hoeverre die potentie wordt benut. Het opschalen van de resultaten naar andere kansrijke gebieden lijkt niet zinvol. De ervaring is dat er juist zoveel meerwaarde te halen valt uit de lokale situatie en de verwachting is dat uitwerking van bedrijfssystemen met rietteelt of met water juist erg afhankelijk is van de lokale actoren (ondernemers, overheden). De uitwerkingen zijn daarom niet zo gemakkelijk naar elders de kopieren, de toepassing van de Triple-O benadering wel. more...

De meeste baggerspecie, inclusief licht verontreinigde baggerspecie die vrijkomt bij onderhoud van watergangen, wordt verspreid op landbouwpercelen. Het in dit rapport beschreven onderzoek is opgezet om op praktijkschaal na te gaan of op dit moment de praktijk van het verspreiden van licht verontreinigde bagger meetbare effecten heeft veroorzaakt en aan te geven wat er in de toekomst kan worden verwacht bij voortzetting van de huidige praktijk. De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat in de onderzochte klei- en veengebieden de praktijk van verspreiden van baggerspecie niet heeft geleid tot een sterke achteruitgang van de bodem. Achteruitgang is echter wel mogelijk als de praktijk van verspreiden meer opschuift in de richting van de kwaliteit die maximaal is toegestaan. Op basis van het onderzoek worden diverse aanbevelingen voor het beleid gemaakt. more...

Reflectie op de rol van het project Duurzaam Doenderzoek in de Zeeuwse Delta in het werk aan duurzame ontwikkeling van de Provincie Zeeland. Duurzaamheid vormgeven via het concept van ecosysteemdiensten. Het bijzondere van dit project zit niet in de theoretische benadering vanuit bodem en natuur, maar in het feit dat we het gebeurt, en wel met mensen uit de praktijk. Daardoor adresseren we ecosysteemdiensten in de richting van de praktijk. Partijen binnenhalen om mee te denken geeft een interactie die niet mogelijk zou zijn alleen redenerend vanuit het eigen beleidsveld of sector. more...

In opdracht van het ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovaties (EL&I) in nagegaan wat de ontwikkeling is van de milieutoestand van de bodem en het grond- en oppervlaktewater in relatie tot de mestwetgeving. Het betreft hier de vruchtbaarheidstoestand van de bodem in termen van fosfaattoestand en organische stof-toestand, de nitraatconcentratie in het bovenste grondwater in landbouwgebieden en de nutriëntenconcentraties van stikstof en fosfor in het oppervlaktewater. Zowel de trend in de afgelopen decennia als de huidige toestand is vastgesteld. Daarnaast zijn de emissies naar het oppervlaktewater aangegeven en is de herkomst van de vrachten door uit- en afspoeling afgeleid. De milieukwaliteit van het grondwater en oppervlaktewater is de afgelopen decennia verbeterd. Vooral in het Zuidelijke zandgebied wordt gemiddeld de nitraatdoelstelling nog niet gehaald. In het zoete oppervlaktewater voldoet 30% van de meetpunten aan zowel de stikstof en fosfordoelstellingen die door de waterschappen zijn gesteld in het kader van de Kaderrichtlijn Water. De diffuse belasting van het oppervlaktewater is voor een substantieel deel afkomstig uit de landbouw. Nationaal bezien worden er geen grote negatieve gevolgen van het mestbeleid voor de bodemvruchtbaarheid, organische stofgehalte en gewasopbrengsten waargenomen. more...

PLEASE (Phosphorus LEAching from Soils to the Environment) berekent de fosfaatvracht van een perceel naar de perceelsloot op basis van het verloop van de fosfaatconcentratie in de bodem en de waterafvoer over het perceel en uit de verschillende bodemlagen van het perceel naar het oppervlaktewater. PLEASE is het afgelopen jaar getoetst op 14 Nederlandse en 17 Deense locaties (Dupas en van der Salm, 2010; van der Salm et al.,2011). Op deze 31 locaties waren metingen beschikbaar van de fosforfluxen naar het oppervlaktewater of van concentraties in het grondwater, de drains of het bodemvocht voor een periode van enkele jaren. De Deense locaties zijn goed vergelijkbaar met de Nederlandse percelen, maar hebben gemiddeld genomen een iets lagere fosfaattoestand in de ondergrond en zijn wat dieper gedraineerd more...

Nederland heeft na overeenstemming met de Europese Commissie in pilots onderzoek uitgevoerd of het mineralenconcentraat dat ontstaat bij mestverwerking als kunstmest kan worden gebruikt. Dit rapport beschrijft de resultaten van drie laboratoriumproeven naar de ammoniak- en lachgasemissies uit de bodem na toediening van mineralenconcentraten en maakt onderdeel uit van een reeks onderzoeken naar de landbouw- en milieukundige effecten van het gebruik van mineralenconcentraten. De ammoniakemissie bij oppervlakkig toegediende mineralenconcentraten was vergelijkbaar met die van oppervlakkig toegediende varkensmest. Het inwerken van mineralenconcentraat leidde tot een forse reductie van de ammoniakemissie, net zoals bij varkensmest. De gemiddelde ammoniakemissie (alle proeven) van ingewerkte mineralenconcentraten was laag en vergelijkbaar met die van de oppervlakkig toegediende kunstmest KAS. De ammoniakemissie van de oppervlakkig toegediende kunstmest ureum was hoger dan die van ingewerkt concentraat. Het inwerken van concentraat en mest leidde tot een hogere lachgasemissie dan oppervlakkige toediening. De gemiddelde lachgasemissie na inwerken van mineralenconcentraten was hoger dan die van oppervlakkig toegediende KAS en ingewerkte varkensmest en gelijk aan oppervlakkig toegediende ureum. Geconcludeerd wordt dat het mineralenconcentraat een meststof is met een hoog risico op ammoniakemissie, maar dat de ammoniakemissie fors kan worden gereduceerd door emissiearme toediening. De lachgasemissie bij toediening van concentraat was hoger dan die van KAS en varkensmest. more...

Co-digestion has attracted increased attention in The Netherlands as a result of a subsidy for electricity that is produced environmentally safe (MEP and SDE subsidy). Production of bio-energy by means of co-digestion turned financially profitable due to this financial support. Co-digestion is the simultaneous digestion of manure and a co-substrate and its conversion into biogas. We report on a methodology to assess the sustainability of bio-energy from co-digestion with emphasis on energy and green house gases (GHG) (Zwart et al., 2006). We have analyzed three cases, i.e. animal manure only or maize only and a mixture of 50% manure and 50% maize. On the basis of the gross ‘green gas’ and electricity production we calculated efficiencies according to the suggestions cf. Commission Cramer (Anon., 2007). We report that digestion of manure only is most efficient in reducing emissions of greenhouse gases. Digestion of maize without manure produces most energy. In terms of efficiency cf. Commission Cramer a mixture of manure and maize is most efficient. This is more efficient than digestion of maize alone as here emissions of greenhouse gases during crop production limits the efficiency cf. Commission Cramer. more...

Eén van de mogelijkheden van mestverwerking is dat mest wordt gescheiden en dat het mineralenconcentraat, dat ontstaat uit omgekeerde osmose van de dunne fractie, gebruikt wordt als kunstmestvervanger. In 2009 en 2010 zijn, met instemming van de Europese Commissie, in een pilot de landbouwkundige, economische en milieukundige effecten van de productie en het gebruik van mineralenconcentraten als kunstmest onderzocht. In de pilot zijn de mineralenconcentraten als kunstmest boven de gebruiksnorm van dierlijke mest toegepast, maar binnen de stikstofgebruiksnorm in het kader van de Nitraatrichtlijn. De gegevens uit het onderzoek dienen voor overleg met de Europese Commissie over een eventuele permanente voorziening van gebruik van het mineralenconcentraat als kunstmestvervanger. De volgende studies zijn uitgevoerd: monitoring van producten die ontstaan bij de mestverwerking; landbouwkundige en milieukundige effecten van toepassing van mineralenconcentraten en andere producten uit de mestverwerking als meststof; gebruikerservaringen en een economische analyse van het gebruik van mineralenconcentraten in de pilot; Levens Cyclus Analyse (LCA). In dit rapport wordt een synthese gegeven van de resultaten van de verschillende deelonderzoeken. more...

Het doel van deze studie is het kwantificeren van de effecten van grootschalige toepassing van mestverwerking en het gebruik van mineralenconcentraten als kunstmestvervanger op de emissies van ammoniak, nitraat en broeikasgassen naar het milieu. Twee referentiescenario's en 46 mestverwerkingsscenario's zijn vastgesteld, waarbij de effecten van het aandeel mineralenconcentraten, verlaging van de excretie van stikstof (N) en fosfaat (P), varianten in derogatie en export van dikke fractie, op mestplaatsing en nutriëntenemissies zijn onderzocht. De scenario's zijn doorgerekend met het integrale milieumodel MITERRA-NL. Bij de in de scenario's gekozen uitgangspunten leidt grootschalige productie en toepassing van mineralenconcentraten er toe dat meer van de N en P die door vee wordt uitgescheiden binnen de wettelijke kaders aan landbouwgronden in Nederland kan worden toegediend. De behoefte aan N- en P-kunstmest in Nederland wordt daardoor minder en er hoeft minder mest te worden geëxporteerd. Het effect van grootschalige mestverwerking op ammoniak- en lachgasemissie en nitraatuitspoeling is beperkt. Bij grootschalige mest-verwerking ontstaat geen ruimte voor een grotere veestapel. Als naast mestverwerking ook de N- en P-excretie van vee wordt verlaagd, ontstaat er binnen de wettelijke kaders ruimte voor een grotere veestapel. more...

Klimaatverandering werkt via hogere temperaturen, veranderingen in neerslagpatronen, veranderingen in frequentie en intensiteit van weersextremen en zeespiegelstijging door op het functioneren van het landgebruik en het watersysteem in het landelijk gebied. De doorwerking van de hierboven genoemde klimaateffecten is complex en verschilt tussen gebieden en verschillende vormen van landgebruik. Klimaatverandering bedreigt sommige functies maar biedt ook nieuwe kansen. Om deze kansen te benutten en de bedreigingen het hoofd te bieden is klimaatadaptatie nodig. Adaptatiemaatregelen in het landelijk gebied kunnen genomen worden binnen de verschillende sectoren en binnen het water-, natuur-, landbouw- en ruimtelijke ordeningsbeleid. Er is een samenhangend pakket van maatregelen nodig. Dit noemen we een integrale adaptatierichting. Deze studie onderzoekt mogelijke adaptatierichtingen voor verschillende landschapstypen; zeekleigebied, veenweide en de hoge zandgronden. more...

In het kader van het 4e Actieprogramma van de Nitraatrichtlijn wil het ministerie van EL&I vaststellen in hoeverre de sector maatregelen implementeert waarmee de emissie van stikstof op zandgrond teruggedrongen kan worden. Op basis van zes workshops en een enquête onder telers is een inschatting gemaakt van de mate van toepassing van in totaal 42 maatregelen. Een aantal maatregelen worden in alle sectoren bij meer dan de helft van de bedrijven toegepast: Rekening houden met de gewasbehoefte aan stikstof en andere nutriënten bij het maken van het bemestingsplan; Rekening houden met de stikstofwerking van dierlijke mest; Deling van de kunstmestgiften en Rekening houden met de organische stofbehoefte in de bouwvoor. De verschillen tussen de sectoren zijn kleiner dan de verschillen tussen grote en kleine bedrijven more...

In deze pilot wordt onderzocht of het mineralenconcentraat, dat ontstaat door mestscheiding en omgekeerde osmose, gebruikt kan worden als kunstmest. Nederland heeft voor deze pilot van de Europese Commissie toestemming gekregen om gedurende twee jaar (2009 en 2010) de landbouwkundige, economische en milieukundige aspecten te onderzoeken van de productie en het gebruik van mineralenconcentraten. Hierbij kunnen de mineralenconcentraten als kunstmest boven de gebruiksnorm van dierlijke mest worden toegepast, maar binnen de stikstofgebruiksnorm in het kader van de Nitraatrichtlijn. In dit rapport worden de tussentijdse resultaten van het WUR-onderzoek weergeven die half november 2009 beschikbaar waren. more...

In het kader van het 4e Actieprogramma van de Nitraatrichtlijn wil het ministerie van EL&I vaststellen in hoeverre de sector maatregelen implementeert waarmee de emissie van stikstof op zandgrond teruggedrongen kan worden. Op basis van zes workshops en een enquête onder telers is een inschatting gemaakt van de mate van toepassing van in totaal 42 maatregelen. Een aantal maatregelen worden in alle sectoren bij meer dan de helft van de bedrijven toegepast: Rekening houden met de gewasbehoefte aan stikstof en andere nutriënten bij het maken van het bemestingsplan; Rekening houden met de stikstofwerking van dierlijke mest; Deling van de kunstmestgiften en Rekening houden met de organische stofbehoefte in de bouwvoor. De verschillen tussen de sectoren zijn kleiner dan de verschillen tussen grote en kleine bedrijven. more...

In het kader van het onderzoeksprogramma 'Klimaat voor ruimte' zijn op het melkveeproefbedrijf Zegveld in de periode 2005 – 2009 meer dan 6800 fluxmetingen uitgevoerd. De metingen hebben tot doel meer inzicht te verkrijgen in de ruimtelijke en temporele variabiliteit van de lachgasfluxen op perceelsniveau. De resultaten van de metingen op Zegveld tonen aan dat verhogen van de grondwaterstand waarschijnlijk leidt tot een lagere cumulatieve N2O-emissies. maar een stijging van de temporele en ruimtelijke variabiliteit. Voor kwantificering van de N2O-emissies moet daarom gebruik worden gemaakt van modelschattingen. Om de modellen te kunnen valideren en kalibreren zijn meer datasets nodig zoals met dit onderzoek is opgebouwd. De meetgegevens van dit onderzoek zijn vrij beschikbaar gesteld op internet more...

In het kader van het 4e Actieprogramma van de Nitraatrichtlijn wil het ministerie van EL&I vaststellen in hoeverre de sector maatregelen implementeert waarmee de emissie van stikstof op zandgrond teruggedrongen kan worden. Op basis van zes workshops en een enquête onder telers is een inschatting gemaakt van de mate van toepassing van in totaal 42 maatregelen. Een aantal maatregelen worden in alle sectoren bij meer dan de helft van de bedrijven toegepast: Rekening houden met de gewasbehoefte aan stikstof en andere nutriënten bij het maken van het bemestingsplan; Rekening houden met de stikstofwerking van dierlijke mest; Deling van de kunstmestgiften en Rekening houden met de organische stofbehoefte in de bouwvoor. De verschillen tussen de sectoren zijn kleiner dan de verschillen tussen grote en kleine bedrijven more...

Alterra heeft in 2011 in samenwerking met DLG een aantal studies uitgevoerd naar de mogelijkheden om het concept ecosysteemdiensten in te zetten bij ruimtelijke planvorming. Een van de pilots, die zich aandiende kwam uit Heerlen. De Gemeente wil graag dat private partijen en burgers (ook groepen van bewoners, stichtingen en verenigingen) participeren in de ontwikkeling, aanleg en beheer van de nieuwe groen-blauwe zones, zodat het gebruik wordt vergroot en de kosten voor de gemeente beperkt blijven. Dit tegen de achtergrond van toekomstige krimp van de bevolking en daardoor afbraak van woningen more...

Door bodemgebruik en ontwatering oxideert er organische stof in de bodem. Ondiepe veenlagen worden hierdoor geleidelijk dunner, waardoor de bodemopbouw verandert. Door deze veranderingen is actualisatie van de Bodemkaart van Nederland, schaal 1 : 50 000 (BvN), noodzakelijk. In dit onderzoek is gekeken of een recente bodemkaart, de Bodemkaart Veengebieden provincie Utrecht, schaal 1 : 25 000 (BVU), kan worden gebruikt voor actualisatie van de veengebieden van de BvN voor de provincie Utrecht. De kwaliteit van de BVU is met een kanssteekproef vastgesteld, en vergeleken met die van de BvN. De validatieresultaten laten zien dat de BVU bruikbaar is voor actualisatie van de BvN. De meest snelle actualisatiemethode, het direct ‘inpluggen’ van de BVU in de BvN, leidt al tot een verbetering van de kaartkwaliteit van de BvN. De zuiverheden van de BVU en BvN kunnen lokaal echter (grote) verschillen vertonen, zoals bijvoorbeeld in de Eempolder door het ontbreken van waardveengronden op de BVU. Als hiermee rekening wordt gehouden kan bij de actualisatie van de BvN het ‘beste’ uit beide kaarten worden gecombineerd. more...

In het kader van het 4e Actieprogramma van de Nitraatrichtlijn wil het ministerie van EL&I vaststellen in hoeverre de sector maatregelen implementeert waarmee de emissie van stikstof op zandgrond teruggedrongen kan worden. Op basis van zes workshops en een enquête onder telers is een inschatting gemaakt van de mate van toepassing van in totaal 42 maatregelen. Een aantal maatregelen worden in alle sectoren bij meer dan de helft van de bedrijven toegepast: Rekening houden met de gewasbehoefte aan stikstof en andere nutriënten bij het maken van het bemestingsplan; Rekening houden met de stikstofwerking van dierlijke mest; Deling van de kunstmestgiften en Rekening houden met de organische stofbehoefte in de bouwvoor. De verschillen tussen de sectoren zijn kleiner dan de verschillen tussen grote en kleine bedrijven. more...

Mineralenconcentraten als kunstmestvervanger is één van de oplossingsrichtingen om de druk op de mestmarkt te verlichten. De Rijksoverheid ondersteunt pilots die mineralenconcentraten maken uit varkens- en runderdrijfmest door middel van omgekeerde osmose. De deskstudie onderzoekt de landbouwkundige en milieukundige perspectieven van mineralenconcentraten en de dikke fractie. Mineralenconcentraten zijn in hoofdzaak oplossingen van minerale stikstof en kalium. Literatuurgegevens wijzen uit dat de werkingscoëfficiënt van stikstof op grond van de samenstelling gelijk is aan die van reguliere minerale stikstofoplossingen maar er zijn onzekerheden bij de bepaling van de werkelijke effectiviteit omdat de mate van ammoniakvervluchtiging, nitrificatie, denitrificatie en immobilisatie na toediening van een mineralenconcentraat niet vast staan. Kalium zal volledige beschikbaar zijn voor het gewas. Het gebruik van de dikke fractie wordt bepaald door fosfor. Bij verantwoord landbouwkundig gebruik binnen het stelsel van gebruiksnormen zijn de vrachten aan cadmium, chroom, koper, kwik, nikkel, lood en zink verantwoord laag. Deze contaminanten vormen geen aandachtpunt. more...

In het kader van het 4e Actieprogramma van de Nitraatrichtlijn wil het ministerie van EL&I vaststellen in hoeverre de sector maatregelen implementeert waarmee de emissie van stikstof op zandgrond teruggedrongen kan worden. Op basis van zes workshops en een enquête onder telers is een inschatting gemaakt van de mate van toepassing van in totaal 42 maatregelen. Een aantal maatregelen worden in alle sectoren bij meer dan de helft van de bedrijven toegepast: Rekening houden met de gewasbehoefte aan stikstof en andere nutriënten bij het maken van het bemestingsplan; Rekening houden met de stikstofwerking van dierlijke mest; Deling van de kunstmestgiften en Rekening houden met de organische stofbehoefte in de bouwvoor. De verschillen tussen de sectoren zijn kleiner dan de verschillen tussen grote en kleine bedrijven. more...

Voor de workshop is een venster ontworpen met vraagstukken die spelen in het gebied rondom Schiphol. De vraag aan de deelnemers over dit venster is: “vind slimme oplossingen, toepasbaar binnen verschillende domeinen, en die waarden toevoegen aan de vraagstukken”. De werkopdracht is een oplossing te bedenken voor de inrichting van het gebied, die te verbreden is naar andere domeinen of andere vraagstukken. De oplossingen worden toegespitst op 3 hoofdthema’s: • Vliegveiligheid • Waterbeheersing en multifunctionaliteit • Duurzaam en Rendabel. Bij vliegveiligheid speelt het maximaal vogelluw maken van het gebied more...

The agronomic, economic and environmental impacts of the production of mineral concentrate and its use as mineral fertilizer were examined in a pilot in 2009 and 2010. In this pilot, the mineral concentrates were applied as fertilizer above the application standard for manure, but within the nitrogen application standard of the Nitrates Directive. The study consisted of i) monitoring of products from slurry treatment, ii) research on agricultural and environmental impacts of application of mineral concentrate as fertilizer, iii) research on user experience and an economic analysis and iv) Life Cycle Assessment (LCA). This report is a synthesis of the results of the various studies. The research data will serve for consultation with the European Commission on a possible permanent permission to use of mineral concentrates as replacement of mineral fertilizers. more...

De informatie over de diepte tot het freatische grondwater in het holocene deel van Nederland is verouderd, en daardoor niet goed bruikbaar bij milieu- en natuurbeleid, water- en bodembeheer en de inrichting van de leefomgeving. Doel van dit rapport is om de aanpak te beschrijven waarmee actuele informatie wordt verzameld over de seizoensfluctuatie van de grondwaterstand in het holocene klei- en veengebied. De inhoud van de kaarteenheden van de bestaande grondwatertrappenkaart, schaal 1 : 50.000, wordt geactualiseerd. Hierbij onderscheiden we gebieden met stagnerende lagen en gebieden waar sinds de landelijke bodemkartering is ingegrepen in de waterhuishouding in het kader van een landinrichtingsproject. In 59 deelgebieden (strata) werden middels een kanssteekproef grondwaterstanden waargenomen in de zomer en de winter. Tijdreeksen van grondwaterstanden werden gescreend en waarnemingslocaties werden beoordeeld in het veld. Uit een analyse van vijftien tijdreeksen concluderen wij dat de actuele GxG's in het holocene deel van Nederland nauwkeurig uit waargenomen tijdreeksen van de periode 2002-2010 kunnen worden geschat.analyse van vijftien tijdreeksen concluderen wij dat de actuele GxG's in het holocene deel van Nederland nauwkeurig uit waargenomen tijdreeksen van de periode 2002-2010 kunnen worden geschat. more...

The Water Framework Directive (WFD) requires improvement to the quality of surface water and groundwater. In the past many measures have been implemented to reduce the contribution of point sources, and as a result diffuse pollution from agricultural became more important. The main objective of COST Action 869 is to undertake a scientific evaluation of the suitability and cost-effectiveness of different options for reducing nutrient loss to surface and ground waters at the river basin scale, including their limitations in terms of applicability under different climatic, ecological and geographical conditions. In this report an overview is given of different categories of mitigation options and the individual measures has been described in terms of the mechanism, applicability, effectiveness, time frame, environmental side effects and cost in order to help policy makers, watershed managers and farmers to select the most relevant measures for their conditions more...

A study was conducted to update the NO2 emission factors for nitrogen (N) fertilizer and animal manures applied to soils, based on results of Dutch experiments, and to derive a country specific methodology to calculate nitrate leachting using a leaching fraction (FracLEACH). It is recommended to use different emission factors for livestock manure applied to grassland and arbale land and to upgrade the emission factors for peat soil in the Dutch protocol more...

De ecologische waterkwaliteit van veel oppervlaktewateren voldoet niet aan de norm door een hoge belasting met nutriënten. De grondwaterkwaliteit wordt op sommige plaatsen bedreigd door residuen van gewasbeschermingsmiddelen. Bodemverdichting van landbouwgronden, van zowel de bouwvoor als van de laag daaronder, is de mogelijke oorzaak van deze problematiek. Bodemverdichting is de directe oorzaak van verhoogde afspoeling van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen. Indirect is bodemverdichting de oorzaak van verhoogd gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, voor het bestrijden van ziektes die aan natte omstandigheden zijn gerelateerd. Dit rapport beschrijft de bodemverdichting in de provincie Drenthe, de omvang, de oorzaken en de gevolgen daarvan voor zowel de landbouw als de waterkwaliteit en een aantal technieken om de problematiek op te lossen of, beter nog, te voorkomen. more...

In het kader van het 4e Actieprogramma van de Nitraatrichtlijn wil het ministerie van EL&I vaststellen in hoeverre de sector maatregelen implementeert waarmee de emissie van stikstof op zandgrond teruggedrongen kan worden. Op basis van zes workshops en een enquête onder telers is een inschatting gemaakt van de mate van toepassing van in totaal 42 maatregelen. Een aantal maatregelen worden in alle sectoren bij meer dan de helft van de bedrijven toegepast: Rekening houden met de gewasbehoefte aan stikstof en andere nutriënten bij het maken van het bemestingsplan; Rekening houden met de stikstofwerking van dierlijke mest; Deling van de kunstmestgiften en Rekening houden met de organische stofbehoefte in de bouwvoor. De verschillen tussen de sectoren zijn kleiner dan de verschillen tussen grote en kleine bedrijven. more...

Assessments on the sustainability of soil use and management are based on the conservation and improvement of soil functions. A major problem in the use of soil functions in those assessments is the fact that no or few quantitative methods exist to characterize soil functions in the field. It is therefore important to define key properties or indicators that should be measured to characterize the state of soil functions. In this study soil functions which are important in the natural environment or in nature development sites were identified. Those were the habitat function, the C-storage and the filter, buffer and reactor function. Then physical, chemical and biological soil properties which characterize each of these soil functions were identified and the effects of soil management measures on each of these soil parameters were analyzed. Finally a list of soil properties that indicate the effect of nature management measures of soil functions was produced. Soil depth, SOM, availability of nutrients (N and P) and pollutants, structure, macro porosity. Biological activity, pH, CEC and BS are key properties for identifying the effect of measurements on the soil functions. more...

To test the suitability of the model PLEASE for prediction of P losses at site scale the model has been applied to a number of intensive and more extensive monitoring sites. The results of the model application to the individual sites showed that the model is able to show relative differences in leaching fluxes between sites i.e. to distinguish low leaching sites from sites with intermediate and high leaching fluxes. Poor results are obtained for peat soils and heavy clay soils due to the fact that processes like release of P from eutrophic peat layers and preferential flow through shrinkage cracks in clay soils are not accounted for in the model. In other soils major deviations between measured and simulated fluxes are often due to differences in measured and simulated concentration profiles. more...

Voorspellingen geven aan dat de hoeveelheid dierlijke mest die in 2015 niet meer op de Nederlandse landbouwgronden geplaatst kan worden een equivalent van 40-60 miljoen kg fosfaat zal bedragen. Het actuele overschot aan dierlijke mest zal afhangen van de economische ontwikkelingen in de veehouderij, het succes van voederstrategieën om de stikstof- en fosforgehalten in de mest te verlagen, en wet- en regelgeving. De economische toetomst van de veehouderijsector zal ook afhangen van de kosten van mestafzet. Er is dan ook behoefte aan goedkope mestverwerkingstechnieken en goede afzetmogelijkheden van dierlijke mestproducten. more...

Het fosfaatgehalte van Nederlandse landbouwgronden in gebieden met (intensieve) veehouderij is vaak hoog. Dit leidt tot ongewenste fosfaatverliezen naar het oppervlaktewater. Perceelsgerichte maatregelen zijn noodzakelijk om deze verliezen te verminderen en de oppervlaktewaterkwaliteit te verbeteren. Een voorbeeld hiervan is het inwerken van fosfaatbindende materialen in ‘iron reactive barriers’ in de bodem of het toepassen van deze materialen in filters die aan het uiteinde van drainagebuizen kunnen worden gekoppeld. IJzerslib en ijzerzand kunnen worden gebruikt voor het binden van fosfaat. more...

In dit rapport staat beschreven hoe voor vier stroomgebieden de fosfaattoestand van de bodem is gekwanticeerd. Deze informatie wordt gebruikt om procesmodellen te voeden die de af- en uitspoeling van fosfaat naar grond- en oppervlaktewater kunnen voorspellen. Eerst is op een beperkt aantal locaties binnen elk stroomgebied de fosfaattoestand bepaald op vier dieptes. Vervolgens is de fosfaattoestand op deze locaties ruimtelijk geïnterpoleerd naar alle overige locaties in het stroomgebied waarbij zoveel mogelijk gebruik is gemaakt van bestaande informatielagen. Op deze wijze is voor elk stroomgebied een driedimensionaal beeld verkregen van de fosfaattoestand. Het gebruik van deze gegevens als invoer voor de procesmodellen heeft geleid tot een verbetering van de berekende af- en uitspoeling van fosfaat. more...

In het kader van het Groningse project 'Een schone berm geeft energie!' heeft Alterra de duurzaamheid en haalbaarheid van de vergisting van bermmaaisel tot biogas onderzocht. Van drie provinciale wegen in de provincie Groningen is de vegetatie en de kwaliteit gemonitord en werd in het voor- en najaar maaisel verzameld. Het maaisel werd vergist in een praktijkinstallatie. De duurzaamheid van vergisting van bermmaaisel is vergeleken met de huidige verwerkingsmethode door compostering. De samenstelling van bermmaaisel doorstaat niet in alle gevallen de milieutoets voor covergistingsmaterialen. Vergisten van bermmaaisel is duurzamer dan composteren wanneer wordt gekeken naar energieproductie, de besparing op broeikasgassen en de landbouwkundige waarde van digestaat ten opzichte van compost. Over de financiële aspecten van de vergisting bestaan veel onzekerheden more...

In het kader van het programma Schoon en Zuinig was er behoefte aan een overzicht van ecosysteemdiensten die een rol kunnen spelen bij de levering van biomassa dat gebruikt kan worden voor energieopwekking. Binnen dit advies is informatie verzameld van een aantal ecosysteemdiensten dat meegekoppeld kan worden met de productie van gras, hout en riet. Een overzicht van de ecosysteemdiensten met aanbieders, vragers, belanghebbenden en ruimtelijke voorwaarden is gepresenteerd op een drietal posters (bijlagen). In dit document is een beknopt overzicht gegeven van relevante informatie van de ecosysteemdiensten. more...

De aanleiding van dit innovatieonderzoek was het groeiende inzicht dat een belangrijke transportroute van fosfaat van boerenland naar het oppervlaktewater bestaat uit oppervlakkige afspoeling. Na hevige neerslag stroomt water via greppels, of gewoon via het oppervlak naar de sloot. Als er net bemest is dan kan het wegstromende water een aanzienlijk deel van de mest meenemen naar de sloot. Boeren op slecht doorlatende gronden herkennen dit uit eigen observatie. De ‘snelle P route’ opent nieuwe mogelijkheden om fosfaat emissies te verkleinen. De vraag is dan hoe fosfaat uit, naar de sloot stromend water, gehaald kan worden zonder dat de afwatering van agrarische percelen gehinderd wordt? En dan liefst op een manier die boeren gemakkelijk in hun bedrijfsvoering kunnen inpassen, zodat de maatregelen daadwerkelijk kans van slagen hebben more...

Doel van dit project was om via een participatief proces de relevante kennisvragen te identificeren die in de praktijk spelen bij waterberging en deze te confronteren met specialistische kennis en met de praktijkervaring over bodem en water. Het proces werd uitgevoerd met partijen in een of meerdere stroomgebieden (Hoog-Nederland en Laag-Nederland) met alle betrokken partijen die met kennisvragen zitten t.a.v. inundatie-effecten more...

In dit project is in Drenthe de broeikasgasemissie bepaald die gerelateerd is aan de bodem en het gebruik van de bodem. De totale emissie bedraagt bijna 2350 kton CO2-eq.. Bij de ontwaterde veenbodems met landbouw komt door de oxidatie van veen vooral CO2 vrij en voor een deel ook lachgas, doordat stikstof mineraliseert. Bij de natte veengronden met natuur is de emissie van CO2 beperkt, maar hier komt bij de veengronden in de beekdalen juist een aanzienlijke hoeveelheid methaan vrij. Bij de landbouw is in de afgelopen decennia de emissie met ongeveer 20% afgenomen, maar er komt nog steeds een aanzienlijke hoeveelheid lachgas en methaan vrij. In de bossen van Drenthe wordt bij de groei van de bomen CO2 vastgelegd. more...