Search

Idealiter is een mens op een flexibele manier in staat zijn gedragspatronen aan te passen en diverse interpersoonlijke stijlen te gebruiken, afhankelijk van de situatie waarin hij is. Chronisch depressieve clienten kunnen dit niet goed en hanteren vaak een rigide gedragspatroon, dat hen ernstig beperkt in interpersoonlijke interacties. De Impact Message Inventory (IMI) is een vragenlijst waarmee de therapeut per client de interpersoonlijke stijl expliciet kan maken en kan weergeven in een interpersoonlijke cirkel. Het hiermee inzichtelijk maken van het gedrag dat de client in de therapeutische relatie laat zien en de reacties die dit bij de therapeut oproept, helpen de therapeut om in de relatie met de client voorbereid te zijn op mogelijke valkuilen. Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP) is erop gericht dit patroon te doorbreken en clienten flexibeler en empathischer gedrag naar anderen aan te leren.

Tijdens de eerste sessie wordt kort stilgestaan bij het verleden van de client, om inzicht te krijgen in het beloop van de depressie. Hiervoor wordt de beloopstabel gebruikt. In deze tabel vult de therapeut op een tijdlijn in wanneer de client last had van een depressie, te beginnen bij de eerste episode. De therapeut vraagt per episode hoe lang deze depressie duurde, of er een aanleiding voor was, of er behandeling plaatsvond, waar deze behandeling uit bestond en wat het effect ervan was. Zo wordt de hele tijdlijn tot het heden doorlopen. Door het samen invullen van de beloopstabel oefent de client in het specifieker maken van zijn klachten en daarnaast in het denken in termen van oorzaak en gevolg. Soms hebben de clienten uit zichzelf nog weinig verbanden gelegd tussen depressieve episoden en belangrijke levensgebeurtenissen. De beloopstabel helpt die verbanden alsnog te leggen.

Het aanleren van sociale vaardigheden kan moeilijk zijn als je een chronische depressie hebt, omdat bij zo’n depressie vaak hoort dat je moeite hebt om voor jezelf op te komen. Het kan ook zijn dat je juist moet leren je woede en vijandigheid in toom te houden om op een effectieve manier te kunnen communiceren. Door middel van rollenspellen kun je oefenen met het toepassen van sociale vaardigheden. Wat zijn sociale vaardigheden? Sociale vaardigheden zijn vaardigheden die nodig zijn bij contacten met andere mensen. Voorbeelden van sociale vaardigheden zijn: luisteren, een gesprek op gang houden, iemand een compliment geven, je mening geven, iets weigeren, voor je belangen opkomen en reageren op kritiek. Assertiviteit is een belangrijke voorwaarde voor het uitvoeren van sociale vaardigheden. Het gaat hierbij om vaardigheden die te maken hebben met het opkomen voor jezelf en je rechten, zonder daarbij de ander onnodig te kwetsen.

Helaas is in Hoofdstuk 5 en Bijlage 3 verzuimd te verwijzen naar het valideringsonderzoek van de Nederlandse IMI in een wat andere vertaling.

Chronisch depressieve clienten zijn vaak te angstig om echt contact aan te gaan en vermijden het daarom. Deze vermijding kan alleen doorbroken worden als de therapeut op een actieve, empathische manier het contact met de client aangaat. Gedisciplineerde persoonlijke betrokkenheid (GPB) is een techniek die de therapeut hiervoor kan gebruiken. Uitgangspunt bij de GPB is dat de therapeut de impact bespreekt die het gedrag van de client op hem heeft, dat wil zeggen dat de therapeut zich open opstelt door het contact bespreekbaar te maken. Meestal doorbreekt dit een impasse in het gesprek en in de therapie. De client leert de positieve consequenties van het zich openstellen bij anderen. Als dit lukt, kunnen pijnlijke ervaringen uit het verleden, die nog dagelijks van invloed zijn op het ontwijkende gedrag, gecorrigeerd worden. Dit leidt tot een beter algeheel functioneren van de client.

De tweede therapiesessie is bedoeld om informatie te krijgen over belangrijke personen die een grote invloed hebben gehad op je leven. In deze sessie vraagt de therapeut in detail na welke invloed deze belangrijke personen op jou gehad hebben. We weten dat er bij mensen met een chronische depressie vaak sprake is geweest van negatieve ervaringen met naaste familieleden of anderen, zoals emotionele verwaarlozing, mishandeling en vernedering. Deze ervaringen gingen gepaard met verdriet en pijn. Opgroeien met dergelijke traumatische ervaringen laat sporen na die direct van invloed zijn op de manier waarop iemand als volwassene naar zichzelf, anderen en dus ook naar de therapeut kijkt. Tijdens deze sessie probeer je samen met je therapeut na te gaan welke ervaringen bij jou een grote rol hebben gespeeld.

Chronische depressie is volgens McCullough niet curable, maar wel manageable. Hij vergelijkt chronische depressie met diabetes mellitus. Chronisch depressieve clienten zullen, net als ieder ander, de rest van hun leven interpersoonlijke problemen tegen blijven komen. Het is daarom van belang dat ze na afloop van de therapie zelf in staat zijn de technieken toe te passen. Dus dat ze zelf SA’s kunnen maken, zelf onderscheid kunnen maken tussen mensen die goed voor ze zijn en mensen die dat niet zijn en dat ze zich continu bewust blijven van het effect dat ze op anderen hebben. Chronisch depressieve clienten zullen deze technieken dagelijks moeten toepassen om het oude (disfunctionele) gedrag te overschrijven met het nieuw geleerde gedrag. Als er een stabiele situatie is ontstaan en geen veranderingen meer optreden, wordt afronden van de therapie besproken.

In de therapeutische relatie kunnen er problemen ontstaan als de client op basis van vroege negatieve ervaringen reageert op de therapeut en niet op basis van wat er daadwerkelijk op dat moment speelt. Het is de taak van de CBASP-therapeut om deze reactiepatronen, gebaseerd op ervaringen met belangrijke personen in het verleden, te vervangen door ervaringen die tot onderling vertrouwen leiden. Om dit te kunnen doen, is het van belang dat de therapeut weet welke problemen in de interactie zouden kunnen gaan spelen. De informatie uit de tweede sessie wordt hiervoor gebruikt. Op basis van deze informatie tracht de therapeut een consistent thema te identificeren dat de verhouding karakteriseert die de client met zijn belangrijke personen had. Vervolgens wordt een overdrachtshypothese geformuleerd.

Interpersoonlijk onderscheid maken (IOM) is een gestructureerde manier om clienten te laten zien dat mensen niet altijd reageren zoals zij verwachten, dat er ook andere interacties mogelijk zijn dan die zij geleerd hebben van de belangrijke personen in hun leven. De client leert differentieren tussen de negatieve reacties van belangrijke personen en de positieve reacties van de therapeut. IOM heeft als doel de interpersoonlijke angst en vermijding van de client te doorbreken, zodat de client op den duur de ‘nieuwe’ interpersoonlijke mogelijkheden (met de therapeut) kan gaan generaliseren naar contacten in het dagelijks leven. Het is de bedoeling dat de IOM-oefening gedurende de hele therapie regelmatig herhaald wordt, aangezien het vaak enige tijd duurt voordat clienten zelf in staat zijn dit onderscheid te maken.

Tijdens de eerste sessie geeft de therapeut je kort uitleg over hoe de CBASP-behandeling er uit zal zien. Vervolgens breng je samen met de therapeut het beloop van je depressieve klachten in kaart, waarbij de depressieve perioden op een tijdlijn worden ingetekend en per periode wordt nagegaan hoe lang deze periode duurde, wat de aanleiding was en of er behandeling plaatsvond.

Uit onvrede met bestaande psychotherapievormen ontstaat tussen 1955 en 1965 een nieuwe vorm van psychotherapie, de cognitieve therapie. Zowel Albert Ellis (1962) als Aaron Beck (1976) moeten worden gezien als de grondleggers van de ontwikkeling van deze nieuwe vorm van therapie. Beiden waren indertijd uitvoerig orthodox analytisch geschoold en waren werkzaam als psychoanalytici in de praktijk.

In hoofdstuk 2 behandelden we de basisprincipes van een cognitieve therapie en het opsporen, uitdagen en bijstellen van automatische gedachten. In dit hoofdstuk gaan we allereerst in op de verschillende niveaus waarop cognities kunnen worden onderscheiden, en hoe cognities op het tweede niveau (de assumpties) kunnen worden opgespoord. De nadruk van dit hoofdstuk zal liggen op het beschrijven van een reeks technieken waarmee cognities op het eerste en tweede niveau kunnen worden uitgedaagd. Tevens zullen we aandacht besteden aan technieken die zijn ontwikkeld om specifieke problemen aan te pakken binnen een cognitieve methodiek: interpersoonlijke problemen door het werken met de therapeutische relatie, traumatische (jeugd)herinneringen door rollenspel, en bij intense emoties door middel van imaginatieoefeningen en het geven van psycho-educatie. We sluiten af met hoe veranderingen beklijven (maar zie hiervoor ook hoofdstuk 9 over terugvalpreventie) en het beeindigen van de cognitieve therapie.

Een dwangstoornis, ofwel een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS), wordt gekenmerkt door dwanggedachten (obsessies) of dwanghandelingen (compulsies) (APA, 2000). Dwanggedachten zijn vaak voorkomende zich opdringende gedachten (intrusies), beelden of opwellingen die ervaren worden als zich opdringend en ongewenst.