Search

Özet İkinci Meşrutiyetin ilanı Osmanlı düşünce hayatına büyük canlılık getirmiştir. Özellikle II. Abdülhamid döneminde üzerinde konuşulamayan, tartışılamayan konular, en azından İttihad ve Terakki’nin mutlak iktidar yıllarına kadar, serbestlik içerisinde tartışılabilmiştir. II. Abdülhamid dönemi eğitim alanında önemli gelişmeler yaşanan bir devirdir; fakat eğitim meselesi de diğer pek çok mesele gibi yeterince tartışılamayan konulardandı. Ancak meşrutiyetin ilanıyla hem modern eğitim düzeninin gelişimi yeni bir ivme kazandı hem de eğitim sorunu yeniden ele alındı. Bu dönemde aynı zamanda modern eğitim-öğretim kurumlarındaki niceliksel büyüme de devam etti. XIX. yüzyılda başlayan, kitlesel eğitimin ülkeyi kurtaracak temel dayanaklardan biri olduğu düşüncesi İkinci Meşrutiyet döneminin eğitim anlayışına da damga vurmuştur. Batmakta olan imparatorluğu bir eğitim ordusunun kurtaracağı düşüncesi bu dönem aydınlarının çoğunun ortak düşüncesidir. Bu sebeple öğretmenlik mesleği ayrı bir önem kazanmıştır. İmparatorluğu kurtaracak eğitimli nesillerin, idealist bir öğretmen ordusu tarafından yetiştirileceği düşüncesi bir inanca dönüşmüştür. Özellikle Balkan savaşlarında alınan ağır mağlubiyet Osmanlı aydınlarının eğitim meselesine daha bir ciddiyetle eğilmelerine yol açmıştır. Balkan savaşlarının taassup sebebiyle kaybedildiği düşüncesi, küçük Balkan ülkelerinin savaşı ordularıyla değil, öğretmenleriyle kazandığı söylemi bir slogana dönüşmüştür. Bir “maarif ordusu” teşekkül etmedikçe imparatorluğun bütünlüğünü hatta varlığını sürdüremeyeceği kanaati dönemin belirgin özellikleri arasındadır. Bu dönem eğitim derneklerinin ve eğitime dair yayınların büyük artış gösterdiği bir zaman dilimi olmuştur. Neredeyse eli kalem tutan her Osmanlının eğitime dair bir şeyler yazdığını görmek mümkündür. Eğitimin önemi konusunda aralarında fikir birliği vardır; aralarındaki farklılık nasıl bir eğitim sorusuna verdikleri cevapların çeşitliliğindedir. Bu makale söz konusu çeşitliliği ele almakta, son dönem Osmanlı/Türk aydınlarının eğitim görüşlerini incelemektedir.