Search

Küresel bir sağlık sorunu olan COVİD-19 salgını, eğitimden ekonomiye, spordan sanata kadar birçok alanda toplumsal hayatı derinden etkilemektedir. COVİD-19 salgını nedeniyle hükümetler tüm toplumsal kesimlerin krizden kaynaklanan ekonomik yükünü hafifletmek amacıyla çeşitli politikalar geliştirmekte, geliştirilen politikalar çoğu zaman siyasal tartışmaların odağına oturmaktadır. COVİD-19 ile ilgili yaşanan siyasal tartışmalar medya araçlarıyla topluma aktarılmaktadır. Medyada verilen haberlerin güvenirliği ve tarafsızlığı her dönemde tartışılan konular olmuştur. Medyanın kendine özgü ideolojik yaklaşım biçimi tarafsızlık ilkesinden sapmada etkili olmakta mıdır? Toplumu ilgilendiren önemli konularda olduğu gibi, ulusal güvenlik meselelerinde dahi tarafsızlık ilkesi ideolojik bakış açısına kurban edilmekte midir? gibi sorular bu çalışmanın temel problemini oluşturmaktadır. Nitel olan çalışmada Türkiye basınında 11-31 Mart 2020 tarihleri arasında COVİD-19 salgını ile mücadele konusunda hükümetin uyguladığı ekonomik politikalarla ilgili haberler incelenmiştir. Çalışma için farklı ideolojilere sahip Sabah ve Sözcü gazetelerindeki haberler örneklem olarak seçilmiştir. Her iki gazetenin haberlerini okurlarına kendi ideolojik bakış açılarıyla sunup sunmadıkları Teun Van Dijk’in eleştirel söylem analizi yöntemiyle, makro düzeydeki şematik ve tematik boyutlarıyla incelenmiştir. İnceleme sonucunda gazetelerin ekonomik politikalarla ilgili tasarladıkları haberleri Sabah Gazetesi hükümetin, Sözcü Gazetesi ise muhalefetin söylemlerini ön plana çıkararak sunmaktadır. Her iki gazetenin de haber içeriklerini kendi ideolojik bakış açılarıyla ele aldıkları ideolojik eksen üzerinden değerlendirdikleri görülmektedir.

Kitle iletişim araçları özellikle siyasal iktidarlar ve üretim araçlarını ellerinde bulunduranlar için her zaman önemli bir yere ve işleve sahip olmuştur. Bu araçların en etkililerinden biri olan sinema sanatı, geniş kitlelere ulaşma, kitleleri manipüle etme ve muktedirin arzu ettiği rızayı üretebilecek potansiyele sahip olması sebebiyle her zaman için bir adım önde yer almıştır. Özellikle her iki dünya savaşı yılları başta olmak üzere geçmiş dönemlerde, sinemanın geniş kitleleri etkileme gücünden pek çok siyasal iktidar başta olmak üzere birçok iktidar çeşidi yararlanmıştır. Etkili bir propaganda aracı olan sinema ile Hitler, Mussolini ve Lenin gibi pek çok siyasal aktör, fikirlerini filmler dolayımıyla geniş kitlelere iletme fırsatı yakalamıştır. Başat ideolojinin bir iletim aracı olarak sinema var olan gerçekliği değiştirip dönüştürmede ve yeniden inşa etme noktasında önemli bir dolayım olarak görülmüş, özellikle siyasal iktidarlar tarafından bu etkili kitle iletişim aracı egemen yapının menfaatine olan birtakım olay ve olguları kitlelerin yararınaymış gibi göstermeye çalışmıştır. Bu bağlamda düşünüldüğünde başat ideolojinin ister kitle sineması olsun ister düşünce temelli sinema olsun, en temelde sinemanın bizatihi kendisi ekseninde anlamak oldukça önem taşımaktadır. Bu çalışma ideoloji ve sinema arasındaki bu çok boyutlu ve kapsamlı ilişkiyi kendisine konu edinmektedir. Bu düşünceden hareketle bu çalışmada başat ideolojinin sinemaya olan tezahürü araştırma nesnesi olarak tercih edilen Keskin Nişancı (American Sniper, 2014) filmi örneğinde incelenerek, ideoloji ve sinema arasındaki diyalektik ilişki anlaşılmaya ve ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. İlgili araştırma nesnesi önemli sinematik bakışlardan biri olan ideolojik film eleştirisi ekseninde ele alınacak, böylece en temelde ideolojik enstrümanların filmde nasıl tercih ve temsil edildiği okunmaya çalışılacaktır.

İletişim teknolojilerinin gelişmesi toplumsal yaşamın bütün alanlarını köklü bir dönüşüm ile karşı karşıya getirmiştir. Geleneksel sözlük anlayışı da bu değişim ve dönüşüme ayak uydurmuş, e-sözlük anlayışı oldukça popülerlik kazanmıştır. Hatta önemli sosyal konuların, olayların, problemlerin bireyler tarafından fikirlerin sunulduğu ve tartışıldığı önemli bir platform haline gelmiştir. İletişim teknolojilerinin ve tüketim endüstrisinin getirdiği dönüşümlerden olan diğer alan ise “beden” ve “toplumsal cinsiyet”tir. Çağdaş kapitalist toplumlarda beden, tüketim endüstrisi tarafından şekillenen önemli bir tüketim alanıdır. Bu çalışmanın temel amacı; tüketim endüstrisinin dayattığı idealize edilen beden algısı üzerinden dayatılan hegemonik söylemlerin medya araçlarıyla nasıl yeniden üretildiğinin incelenmesidir. Öte yandan ideal beden algısının erkek ve kadına atfettiği rollerin ve yarattığı baskıların ortaya çıkarılması da bir diğer amaçtır. Günümüzde “yeni kamusal”lık olarak adlandırılan Ekşi Sözlük’te beden ile ilgili yapılan yorumlar araştırmanın kapsamını belirlemektedir. Ekşi Sözlük’te toplumsal cinsiyete ilişkin beden algısının izlenebileceği 6 başlık tespit edilmiş, iki tanesi ise amaçlı örneklem tekniği kullanılarak seçilmiştir. Bu çalışmada Ekşi Sözlük’te her ikisi de 2013 yılında açılan “Türk erkeği vücudu” ve “Türk kızı vücudu” başlıklarının altındaki Mart 2019’a kadar olan tartışma ve yorumlar analiz edilmiştir. “Türk erkeği vücudu” başlığı altına yapılan 240, “Türk kızı vücudu” başlığı altına yapılan 1080 yorum, eleştirel söylem analizi yöntemiyle değerlendirilmiştir. Eleştirel söylem analizi, dilde örtülü bir biçimde bulunan, ancak toplumdaki güç ve hiyerarşi ilişkilerini yeniden üreten söylemleri analiz etmede önemli bir yaklaşım biçimi olması açısından bu çalışmaya analitik bir perspektif sağlamıştır. Çalışmanın veri analiz aşamasında Nvivo 8 isimli nitel veri analiz programı kullanılarak yorumlar üç aşamada kodlanmış ve kategorilendirilmiştir. Yapılan nitel veri analizi sürecinin sonunda ise 5 tema ortaya çıkarılarak yorumlanmıştır. Sonuç olarak; hegemonik erkeklik ideal beden algısı üzerinden toplumda bir iktidar konumu olan sınıfsal değişkenler üzerinden yeniden üretilmektedir. Eril iktidarın yarattığı söylemler, kadın bedenini geleneksellik ile ilişkilendirerek küçümsemekte ve tahakkümünü yine hem beden hem de geleneksel toplumsal cinsiyet rolleri üzerinden yeniden kurmaktadır. Toplumsal cinsiyet ve sınıfın kesişimselliğinde ortaya çıkan eril tahakkümün, beden üzerinden farklı “kadın”lık ve “erkek”likleri hegemonik toplumsal cinsiyet rejimi içersinde hiyerarşik bir düzende konumlandırdığı söylenebilir. Bu çalışma kapsamında ideoloji, güç/iktidar üzerinden temellenen eleştirel söylem analizi yöntemi, toplumsal cinsiyete ve bedene ilişkin söylemlerin örtük biçimde sınıfsal eşitsizlikleri de dilde barındırdığını ortaya çıkarmıştır.

Beden maddi bir varoluş olması anlamında bireysel olduğu kadar kamusaldır. Dolayısıyla toplumsal pratiklerden, kültürel kodlardan, tarihsel dönüşümlerden, söylemlerden bağımsız değildir. Bu nedenle bedenin iktidar ilişkileri tarafından tarihsel olarak nasıl denetlendiğini, gözetlendiğini ve terbiye edildiğini irdelemek önemlidir. Hıristiyanlığın pastoral iktidarı ile Modernitenin rasyonel iktidarının ardından beden günümüzde sağlık, estetik, moda, medya gibi çeşitli endüstrilerin müdahale ve tahakküm alanı haline gelmiştir. Küresel kapitalizm ve post-modern tüketim kültürü ile oluşturulan bu yeni iktidar mekanizması, bedeni ideal olması için zorlamakta ve idealin dışında kalan her bedeni sarmalamaktadır. Ancak bu durum ideale karşı mücadele pratiklerini de gündeme getirmektedir. Özellikle yeni medyanın etkileşimli ve kullanıcı odaklı yapısı bireylerin içerik üretebilmelerine ve bu içerikleri kamusal alana yayabilmelerine olanak sağlamaktadır. Bu çalışmada, öncelikle beden-iktidar ilişkisi ve tüketim kültürünün ideal beden tasarımı kuramsal düzlemde tartışılmıştır. Ardından dünyada ve Türkiye’de özellikle kadın aktivistlerce ideal beden tasarımına karşı bir mücadele olarak yeni medyada yayılan Beden Olumlama Hareketi incelenmiştir. Son olarak, iktidar ilişkileri ile bireylerin anlamlandırma pratikleri arasındaki etkileşimi sorgulamak amacıyla bir alımlama analizi yapılmıştır. Bu kapsamda Ondokuz Mayıs ile Gazi üniversitelerinin İletişim Bilimleri ve Kadın Çalışmaları alanlarında yüksek lisans yapan öğrencilerine İdeal Bedene Ulaşmak başlıklı Youtube videosu izletilerek Beden Olumlama Hareketi’nin nasıl alımlandığı incelenmiştir.

Kültürel bir varoluş olarak delilik, kendisine çeşitli anlamlar atfedilerek, tarih boyunca toplumsal kabullerde ve dolayısıyla sanat dallarında sıkça karşımıza çıkar. Delilik, toplumun istenmeyen bir parçası olmakla beraber; toplumun içinde ve toplumdan başka olan bir varoluşa da sahiptir. Bu nedenle, deli ne boyutla ele alınırsa alınsın; her zaman normal olmayanı temsil eder. Oysa; Foucaultcu bakış açısı ile incelendiğinde delilik, içinde barındırdığı anlamlar bakımından tarih içinde gelişen güç ve iktidar paradigmalarını açığa çıkarabilecek bir olgudur. Bu çalışma, filmlerdeki delilik olgusunu tartışarak günümüz toplumlarında kabul görmüş delilik hallerini ve modern hayatın iktidar uygulamaları ile delilik arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Delilik sanıldığının aksine sadece pozitif tıbbın temellerine dayanan bir psikolojik bozukluk değil; aynı zamanda modern toplumun kuruluşunda iktidar mekanizmalarının güç uygulama pratiklerini kolaylaştırmak için normal olanın inşasında kullanılmış bir yapıdır.