Giriş: Allerjen spesifik immünoterapi, allerjik hastalıkların doğal seyrini etkileyebilen tek tedavi seçeneğidir. Bu çalışmada, astım ve/veya rinitli çocuklarda sublingual (SLİT) ve subkütan (SKİT) immünoterapi yöntemlerinin etkinliği tedavinin üçüncü yılında sadece farmakoterapi alanlar ile klinik ve immünolojik açıdan karşılaştırılmaktadır. Gereç ve Yöntem: Çalışmaya ev tozu akarına duyarlı hafif-orta persistan astım ve/veya rinitli 31 (17K, 14E, yaş; 10.01±2.13 yıl) çocuk alındı. Hastaların 9‟u SLİT, 12‟si SKİT ve 10‟u farmakoterapi kullanmaktaydı. Bu olgular tedavi başlangıcında, birinci ve üçüncü yıllarda semptom-medikasyon skorları, görsel astım skalası (VAS), solunum fonksiyon testi (SFT), metakolinle bronş provokasyonu (BPT), allerjen spesifik nazal provokasyon (ASNPT) ve cilt prik testi (SPT) açısından değerlendirildi. Ayrıca aynı zamanlarda immunolojik açıdan total ve spesifik IgE, allerjenle uyarılmış periferik kan mononükleer hücre (PKMH) kültürlerinde ELISA ile IL-4, IL-5, IL-13, IFN-γ, IL-10, IL-17 ve TGF- β bakıldı. Bulgular: Demografik özellikler açısından üç grup benzerdi. Total semptom skoru 1.ve 3. yıllarda hem SKİT hem SLİT gruplarında farmakoterapiye göre anlamlı düşük bulundu. Bu duruma paralel olarak total medikasyon skorlarında 1.ve 3. yıllarda hem SKİT hem de SLİT gruplarında başlangıca göre anlamlı azalma gözlenirken tedavi sonunda her iki grupta da ilaç ihtiyacı farmakoterapiye göre anlamlı düşük bulundu. SLİT, SKİT ve farmakoterapi gruplarında VAS skorunda 1.ve 3. yılda anlamlı azalma gözlendi. Ancak 3. yılda VAS skoru sadece SKİT‟de farmakoterapiye göre anlamlı düşük saptandı. SPT çapları açısından SKİT ve SLİT‟de başlangıca göre anlamlı azalma saptandı. Der p 1 ve Bet v 1 ile uyarılmışiiiPKMH kültürlerinde TGF- β düzeyi her üç grupta da yıllar içinde artarken bu artışsadece SKİT ve SLİT‟de istatistiksel anlamlı bulundu. IL-10 düzeyi üç grupta dayıllar içinde azalırken, bu azalma sadece SKİT ve SLİT‟de istatistiksel anlamlılığaulaştı.Sonuç: SLİT, hastaların şikayetlerini, ilaç ihtiyacını ve SPT çaplarını azaltmadaSKİT ile benzer etkinlikte, farmakoterapiye göre anlamlı şekilde üstün ve yan etkiaçısından ise güvenli bulundu.ANAHTAR KELİMELER: Astım, çocuk, Der p 1, ev tozu akarı, IL-10, rinit,sublingual ve subkütan immünoterapi, TGF-β.Introduction: Specific allergen immunotherapy (SIT) is the only treatment modalityto change the natural course of the allergic diseases in childhood. The aim of thepresent study is to compare sublingual (SLIT), subcutaneous (SCIT) routes ofimmunotherapy and pharmacotherapy at the end of the 3rd year of follow-up inrelation to clinical efficacy and immunologic responses.Methods: The study included 31 children (17 girls, 14 boys, mean age±SD;10.01±2.13 years) with mild persistent asthma-rhinitis mono-sensitized to house dustmites. Twelve patients received SCIT, 9 SLIT and 10 pharmacotherapy for 3 years.At baseline, 1st and 3rd years of follow-up, patients were evaluated with respect toclinical primary and secondary outcomes, and for production of allergen inducedinterleukins (IL)-4, IL-5, IL-13, IFN- , IL-10, IL-17 and TGF- by ELISA.Results: Total symptom scores (TSS) decreased in SCIT and SLIT groups at 3rd yearcompared to baseline, whereas no change was detected in pharmacotherapy. Inaddition, SCIT and SLIT groups demonstrated lower TSS compared topharmacotherapy at 1st and 3rd years. At 3rd year, a reduction in total medicationscore (TMS) was detected in both SCIT and SLIT groups compared to baseline andpharmacotherapy group. At 3rd year of follow-up, a significant reduction in visualasthma score (VAS) for asthma was detected in all groups compared to baseline.Additionally, at 1st and 3rd years VAS for asthma in both immunotherapy groupswere lower than the pharmacotherapy group. At the end of 3 years therapy, skinreactivity to house dust mite was decreased in both immunotherapy groups. Analysesof allergen induced cytokine production showed a significant increase in Der p 1vinduced TGF- and a decrease in Der p 1 induced IL-10 at 3 the end of 3 years whencompared to baseline.Conclusion: HDM sensitized children with asthma and/or rhinitis treated with eitherallergen specific subcutaneous or sublingual immunotherapy improved the clinicaloutcome at 3rd year when compared to pharmacotherapy alone.KEYWORDS: Asthma, children, Der p 1, house dust mites, IL-10, rhinitis,sublingual and subcutaneous immunotherapy, TGF-β.