Search

In de bloemisterij kunnen een flink aantal bacterieziekten voorkomen, veroorzaakt door verschillende bacteriën. Ziekteverwekkende bacteriën kunnen een grote variatie aan symptomen laten zien, waaronder natrot, kankers, bladvlekken en dwerggroei. Uit bronnenonderzoek blijkt dat in de kasteelt van paprika bacteriën (Pectobacterium carotovorum subsp. carotovorum) in al het water op de kwekerij aanwezig kunnen zijn en ook goed kunnen overleven in grond en op oppervlakten. Daarnaast is deze bacterie aangetoond op fruitvliegjes in het gewas. In de buitenteelt van Prunus zijn ziekteverwekkende bacteriën (Xanthomonas arboricola pv. pruni en Pseudomonas syringae pv. morsprunorum) aangetoond op onkruidspuitkappen, laarzen, snoeischaren, het doek van het containerveld en buiten- én binnenzijde van beregeningsystemen. Ook op vliegen op vangplaten tussen besmette Prunusplanten zijn deze bacteriën gevonden. Visuele diagnostiek van bacterieziekten is erg lastig. De symptomen lijken erg op elkaar en kunnen snel worden verward met bladvlekkenziekten veroorzaakt door schimmels. In de meeste gevallen wordt de bacterie uit het aangetaste weefsel geïsoleerd. Voor het op naam brengen wordt altijd een serologische (ELISA) of PCR (DNA-)techniek gebruikt. Het is daarvoor echter wel noodzakelijk dat men beschikt over een positieve controle van de op naam te brengen soort. Als men niet weet om welke soort het zou kunnen gaan wordt DNA-sequencing toegepast, om de bacterie op naam te brengen. Bovengenoemde technieken worden zowel bij Naktuinbouw als bij Wageningen UR toegepast. In Sedum is onderzocht of latente besmettingen met Erwinia betrouwbaar zijn aan te tonen. Hiervoor is, onder andere, gebruikt gemaakt van een door PRI ontwikkelde methode waarmee het plantmateriaal onder vacuüm wordt gebracht. Erwinia’s vermeerderen wel goed uit bij een lage zuurstofconcentratie terwijl veel andere bacteriën dan afsterven. Uit dit onderzoek blijkt dat er bij de vacuümmethode niet meer infecties aangetoond worden dan bij (‘klassieke’) verrijking van plantenextracten in een groeimedium. Bij Sedum en Phlox is het effect van een warmwaterbehandeling om plantmateriaal vrij te maken van bacteriebesmetting onderzocht. Het onderzoek is uitgevoerd met stekken van Sedum, waarvan onbekend was of de stekken besmet waren met Dickeya dianthicola en/of Pectobacterium spp. En planten van Phlox, die besmet waren met woekerziek. Na twee dagen voorwarmte zijn twee warmwaterbehandelingen uitgevoerd (30 minuten bij 47°C en 15 min. Bij 50°C. De sedumplanten in de proef waren niet of nauwelijks besmet met Dickeya dianthicola en Pectobacterium spp. waardoor er geen conclusies getrokken kunnen worden over de effectiviteit van de geteste warmwaterbehandelingen. De warmwaterbehandelingen veroorzaakten aan het begin van de groei lichte schade (bladschade, groeivertraging). Al snel waren deze effecten in het gewas niet meer zichtbaar. Bij Phlox bleken beide warmwaterbehandelingen niet effectief tegen woekerziek en gaven veel schade (uitval en afname aantal stelen per plant). Er zijn verschillende stoffen bekend die het afweermechanisme van de plant stimuleren waardoor de plant weerbaarder wordt tegen ziekten en plagen (elicitors). Elicitors zijn met name voor beheersing van bacterieziekten interessant, omdat antibiotica (bacteriedodende middelen) geen toelating kennen voor gewassen. Deze geïnduceerde weerstand is niet specifiek en kan een effect hebben op zowel schimmels, bacteriën en virussen. Elicitors hebben geen direct effect op de bacterie, waardoor geen resistentie kan ontstaan. Het tijdstip van toediening is echter vaak kritischer dan bij toepassing van gangbare (chemische) gewasbeschermingsmiddelen, en bescherming wordt vaak pas enige tijd na toediening verkregen. Voor de beheersing van bacterieziekten op de bedrijven is een lijst met hygiënemaatregelen opgesteld. Deze maatregelen zijn ook kort samengevat in 10 geboden.

PSTVd (potato spindle tuber viroid = aardappelspindelknollenviroïde) is een quarantaine organisme dat veel schade geeft in aardappel en tomaat. Dit viroïde is ook aangetroffen in Dahlia. Voor aanvang van het teeltseizoen 2014 is een hygiëneprotocol gemaakt op basis van bestaande kennis over dit viriode en de teelt van Dahlia om de kans op verspreiding van dit viroide te minimaliseren. Het hygiëneprotocol is via de KAVB verspreidt onder de Dahliatelers.

PSTVd (potato spindle tuber viroid = aardappelspindelknollenviroïde) is een quarantaine organisme dat veel schade geeft in aardappel en tomaat. Dit viroïde is ook aangetroffen in Dahlia. Deze deskstudie is een eerste aanzet om aan te geven wat bekend is over dit viroïde, de waardplantenreeks, schade en symptomen, de wijze van verspreiding en variaties in PSTVd. Daarnaast is gekeken hoe met deze kennis een eerste aanzet is te geven over hoe met Dahlia moet worden omgegaan om verspreiding van dit viroïde in Dahlia te voorkomen. Verspreiding in andere gewassen vindt vooral plaats via vegetatieve vermeerdering en overdracht van sap. Dit lijkt ook voor Dahlia van belang. Bij andere gewassen zoals aardappel en/of tomaat is ook verspreiding via stuifmeel, zaad en luizen, soms onder specifieke omstandigheden, waargenomen. Deze aspecten lijken in eerste instantie voor Dahlia minder van belang.

Bacterieziekten vormen een toenemend probleem in de bloemisterij. Voor met name de zomerbloemenbranche, maar feitelijk bloemisterij breed, wordt gezocht naar effectieve behandeling van (jong) plantmateriaal en volgroeide gewassen tegen bacteriën. Er zijn geen chemische middelen beschikbaar om deze bacterieproblemen het hoofd te bieden. Hygiëne maatregelen zijn noodzakelijk, maar niet altijd voldoende ingepast in de bedrijfsvoering. Er bestaat sterk de behoefte aan meer informatie over bacteriebeheersing uit andere branches. Daarnaast is onderzoek naar beschikbare mogelijkheden om bacterieziekten in de sierteelt in ieder geval beter beheersbaar te kunnen maken, noodzakelijk.

In 2009 is het project Teelt de grond uit (Tdgu) van start gegaan. In dit project worden systemen ontwikkeld om los van de ondergrond gewassen te telen in de buitenlucht. Voor de in het project onderzochte gewassen, prei, blauwe bes, appel, aardbei, bloemkool en verschillende type blad-, bloembol en boomteelt gewassen, vaste planten en zomerbloemen zijn systemen ontworpen. In dit rapport worden Teelt de grond uit systemen onderbouwd aan de hand van literatuur en ervaringen in de gewasgroepen waarbij kennisleemtes duidelijk zijn geworden.

Na de teelt en afbroei van bloembolgewassen blijft vaak organisch restmateriaal over. Om in aanmerking te komen voor biogasproductie middels vergisting moet een toelatingsprocedure worden doorlopen. Een gedeelte van deze procedure, nl. het aanleveren van een dossier met antwoorden op een vragenlijst wordt in dit rapport gepresenteerd. Het betreft vragen over herkomst, productieproces, samenstelling, nutriëntenleverend vermogen, gehalten aan zware metalen, organische micro-verontreinigingen en biogasopbrengst. Ook dient ingeschat te worden of schadelijke micro-organismen op het materiaal voorkomen en welke hulpstoffen zijn gebruikt. Het onderzoek is conform de eisen van het dossier uitgevoerd voor een vijftal reststromen uit de bloembollenteelt en broei te weten reststromen lelie afkomstig van veld en broei, reststromen tulp afkomstig van veld en broei en reststromen van gladiool. Op basis van deze stromen wordt een generieke aanvraag gedaan welke zal worden beoordeeld door de Commissie Deskundigen Meststoffenwet (CDM). Uit de analyseresultaten bleek een zeer laag gehalte aan zware metalen en organische micro-verontreinigingen. De biogasopbrengst van alle reststromen lag boven de vereiste hoeveelheid. De verwachting is dat reststromen uit de bollenteelt op de positieve lijst van co-vergistingsproducten zullen worden toegelaten.

Het organische stofgehalte bepaalt in belangrijke mate de bodemkwaliteit. In duinzand breekt organische stof echter sneller af dan bij andere zandgronden. Voor de sierteelt op duinzandgronden komt het erop aan het organische stofgehalte minimaal op peil te houden. De normen voor toediening van dierlijke mest en de fosfaat- en stikstofgebruiksnormen bepalen hoeveel organische mest kwekers mogen toedienen. In veel gevallen blijkt de fosfaatnorm beperkend. Er loopt onderzoek naar compost als alternatieve organische stof bron om de bodemkwaliteit in ieder geval te handhaven.

De bamboemijten Stigmaeopsis celarius en Stigmaeopsis nanjingensis zorgden, bij de start van dit project, sinds ongeveer 5 jaar in Nederland voor steeds grotere problemen in de bamboeteelt. De schade veroorzaakt door deze bamboemijten neemt dusdanige vormen aan dat kwekers zich zorgen maken over het imago van de bamboeplant als een ‘gezonde’, probleemloze tuinplant. Deze mijtensoorten maken zeer dichte spinsels aan de onderkant van de bladeren. Bij een aantasting neemt de sierwaarde van de planten af. Bij een ernstige aantasting worden de planten onverkoopbaar.

Larven van taxuskevers vormen een belangrijke plaag in boomkwekerijgewassen, door hun vraat aan verschillende gewassen. Volwassen kevers veroorzaken geen grote problemen, behalve in gewassen met een grote sierwaarde. Het is nodig om zowel de larven als de volwassen kevers te bestrijden, om deze plaag te kunnen beheersen.

Uit eerder onderzoek bij PPO-BBF kwam de tulpengalmijt als vector van Tulpenvirus X (TVX) naar voren. In 2008 is ontdekt dat TVX tijdens de bewaring waarschijnlijk ook via de stromijt kan worden verspreid. Daarnaast is gedurende de periode 2006-2008 bekend geworden dat mechanische verspreiding van TVX via koppen een belangrijke besmettingsroute voor dit virus kan zijn. Deze kennis is gebaseerd op relatief kleine veldproeven en handmatig koppen. Tegenwoordig is handmatig koppen niet meer gangbaar en worden de tulpenvelden machinaal gekopt. Vanwege de sterke toename van het TVX-probleem in de praktijk is het van groot belang het risico op mechanische TVX-verspreiding bij machinaal koppen verder in kaart te brengen. Aansluitend kunnen passende maatregelen genomen worden om virusverspreiding tijdens machinaal koppen te beperken. Een proefveld is aangelegd waarin tulpen onder praktijkomstandigheden zijn gekopt. Er is zowel ‘normaal’ gekopt waarbij uitsluitend de bloemsteel machinaal werd afgesneden als ook ‘diep’ gekopt waarbij de bloemsteel als ook de bovenste delen van het blad machinaal werden afgesneden. Na een strook viruszieke planten is een strook virusvrij planten gekopt waarna het uitsmeereffect van het virus is bestudeerd. Tijdens het machinaal koppen van (viruszieke) tulpen vindt er inderdaad verspreiding van TVX via de kopmachine plaats. Echter, de omvang van de virusverspreiding is relatief laag en de uitsmering is gering. In de praktijk zal het risico op virusverspreiding bij ‘diep koppen’ niet groter of kleiner zijn dan bij ‘normaal koppen’. Hierbij moet gemeld worden dat de weersomstandigheden tijdens het koppen zeer gunstig waren om virusverspreiding te beperken. Wanneer er bij minder gunstige omstandigheden wordt gekopt ( bijv. op koele dagen met een hoge luchtvochtigheid), dan wordt verwacht dat het risico op virusverspreiding zal toenemen. De relatief geringe mate waarin in dit project de virusverspreiding is waargenomen, kan de sterke toename van TVX in de praktijk niet verklaren. Virusverspreiding door mijten tijdens de bewaring, en mogelijk andere manieren van virusverspreiding spelen zeker in de praktijk een belangrijke rol. Beheersing van de TVX-problematiek moet daarom gedurende alle fasen van de teelt en broeierij punt van aandacht zijn. Een uitgebreide lijst van aanbevelingen voor de praktijk is geformuleerd waarmee verspreiding van TVX tijdens koppen, maar ook gedurende andere fasen van de teelt beperkt moet kunnen worden.

De N-behoefte van Zantedeschia is niet eenduidigaf te leiden. Er zijn indicaties dat de gebruiksnorm van 110 kg/ha voldoende lijkt op goed ingemeste percelen maar een onderbouwing daarvan ontbreekt omdat in zowel de praktijkgegevens als de oude proefgegevens de historisch toegediende hoeveelheden organische mest onbekend zijn. Het belang van organische bemesting is groter geworden omdat in het huidige gebruiksnormenstelsel ook de hoeveelheid N uit organische mest moet worden meegerekend.

Dit rapport beschrijft het model dat ontwikkeld is in het onderzoekprogramma Mest en Mineralen en later mede is ondersteund vanuit programma Gewasbescherming. Het model heeft als naam MEBOT gekregen en staat voor Milieu- en Economisch Bedrijfsmodel Open Teelten. Doel van dit rapport is het vastleggen van dit model en het dienen als referentie. Beschreven is de programmastructuur. Ingegaan wordt op de achterliggende rekenregels en de bijbehorende databestanden. Tevens is een praktische gebruikershandleiding met de uitleg van de installatie en de beschrijving van de interface opgenomen

Dit verzamelproject bestond uit een aantal deelonderzoeken. Deze kunnen worden onderverdeeld in sortimentsopplantingen (rassenproeven) en themaonderzoeken. Daarnaast bood dit project ruimte om het eindtraject van enkele veredelingsprogramma’s uit te voeren en om nog een aantal artikelen te schrijven en lezingen te geven van onderwerpen uit het voorgaande sortimentsproject. Van de volgende gewassen zijn rassenproeven uitgevoerd: Caryopteris (15), Itea (10), Laburnum (5), Weigela (50), Buddleja davidii (40), Clethra (20), Corylopsis (15), Hydrangea paniculata (35) en Ceanothus (40). Tussen haakjes staat het aantal verschillende cultivars/planten. Hiervan zijn i.s.m. de KVBC keuringen uitgevoerd. Daarnaast zijn ook themaonderzoeken uitgevoerd. Dit waren: (1) Geurende gewassen, (2) Heesters met aantrekkelijke bast en takvorm, (3) Nieuw sortiment voor kleine hagen, (4) Beplanten van boomspiegels en (5) vaste planten voor extensief beheer.

Enkele afnemers van biologische producten stellen als eis dat tijdens het productieproces geen bloed- en beendermeel gebruikt is. Om hieraan tegemoet te kunnen komen zijn in het teeltseizoen 2007 en 2008 proeven gedaan met alternatieven voor bloedmeel. Het niet-gebruiken van beendermeel lijkt gezien de samenstelling van de meeste organische meststoffen geen probleem. De proeven zijn uitgevoerd met de meststoffen Monterra malt 5-1-5 en Monterra ricinus 4,5-1,5-8 en compost in vruchtbomen op klei en Phlox op duinzandgrond.

In de boomkwekerij kan een groot aantal soorten bladrollers voorkomen op verscheidene gewassen. Een relatief nieuwe soort is de anjerbladroller, Cacoeocimorpha pronubana. Deze soort is de laatste jaren de dominante soort in de boomkwekerij. Voor veel soorten is het sexferomoon te koop zodat vallen met sexferomoon kunnen worden gebruikt om vast te stellen of die soort vliegt. Deze vallen vangen alleen mannetjes en zijn niet geschikt om bladrollers massaal weg te vangen. De toepassing van sexferomoon als verwarringstechniek, waarbij zeer hoge hoeveelheden feromoon in de lucht worden afgegeven, is al eerder onderzocht. Dat heeft echter nooit tot een praktische toepassing geleid.

In de periode tussen rooien en planten doorlopen vaste planten een ketentraject waarbij verschillende ketenpartijen betrokken zijn. In de praktijk gaat dit soms, zeker bij gevoelige soorten, gepaard met kwaliteitsverlies, slechte hergroei en zelfs volledige uitval. De schade als gevolg hiervan kan oplopen tot enkele duizenden euro’s per partij. In de periode 2004 - 2006 is onderzoek gedaan naar een aantal factoren, die de hergroei van de planten zouden kunnen beïnvloeden, zoals rooitijdstip, bewaartemperatuur en invloed van uitdroging tijdens transport en bewaring. Daarnaast is een ketenonderzoek gedaan om na te gaan in welke fase van de keten kwaliteitsverlies optreedt.

In de afgelopen jaren zijn snijtakken en snijgroen een populaire teelt geworden in Nederland. Omdat het hierbij vaak gaat om gewassen die weinig gewasbescherming nodig hebben, zitten er mogelijk heesters tussen die ook voor de biologische teelt interessant kunnen zijn. Telers en handelaren van biologische zomerbloemen willen hun assortiment graag uitbreiden, zodat ze verspreid over het jaar steeds voldoende aanbod van bloemen en groen voor boeketten hebben. Op verzoek van verschillende biologische teelt- en handelsorganisaties is deze inventarisatie uitgevoerd als onderdeel van het door het ministerie van LNV gefinancierde project “Sortimentsverbreding biologische zomerbloemen in de volle grond”. De inventarisatie is bedoeld als een oriënterend overzicht van het assortiment snijheesters, en maakt geen aanspraak op volledigheid. De gegevens zijn afkomstig uit literatuur, van internet, van ervaren telers en van leveranciers van uitgangsmateriaal. Ook gangbare zomerbloementelers, die op zoek zijn naar uitbreiding van hun teelt met een gezond gewas kunnen met deze gegevens hun voordeel doen.

Op tien boomkwekerijen (vier laanboomkwekerijen, vier siergewassen- en twee rozenkwekerijen) en op twee PPO locaties met diverse gewassen in het biologische en geïntegreerde bedrijfssysteen onderzoek werd van 2003 tot en met 2005 geïnventariseerd wat er aan plagen en natuurlijke vijanden voorkwam en zijn maatregelen uitgevoerd om natuurlijke vijanden te bevorderen. Op alle kwekerijen zijn introducties uitgevoerd met de roofmijt Amblyseius andersoni tegen fytofage mijten. Op vier kwekerijen zijn randen in de vorm van een houtwal of bloemstroken toegepast om de natuurlijke vijanden te bevorderen, vooral met het oog op bestrijding van bladluizen en rupsen en op drie kwekerijen zijn nestkasten geplaatst om insectenetende vogels te bevorderen, vooral bedoeld tegen (bastaard)rupsen. De uitkomst van het project biedt een aantal voorlopige adviezen om betere omstandigheden te bieden aan natuurlijke vijanden van plagen.

Bij de teelt en handel van bol- en knolgewassen wordt de praktijk jaarlijks geconfronteerd met bekende en onbekende schadeveroorzakers. Daarbij is al vele jaren de behoefte en noodzaak gebleken om de veroorzakers van de schade snel en nauwkeurig te identificeren via diagnostisch onderzoek, opdat een goede bestrijding mogelijk is, of opdat schadegevallen goed kunnen worden afgewikkeld op basis van een onafhankelijke analyse en diagnose. In de verslagperiode (2005) hebben vele telers, handelaren, exporteurs, keurmeesters, voorlichters, etc. weer monstermateriaal aangeleverd voor diagnostisch onderzoek. Van alle aangeleverde monsters zijn via eerste- en tweedelijns diagnostisch onderzoek diagnoses gesteld en zijn de inzenders op de hoogte gesteld.

In dit project over zuur veroorzaakt door Fusarium in de tulpenteelt en handel komen drie aspecten aan de orde. De verpreiding van zuur vanuit plantgoed en vanuit de grond. De grote variatie in agressiviteit van Fusarium-isolaten uit tulp, zie rapport isolaten. En de bemonstering van pellijnen op bedrijven, zie rapport pellijnen. In dit onderzoek was latent zuur in een partij van invloed op het uiteindelijke percentage zuur . Een hogere besmetting van de grond gaf eveneens meer zuur in een partij. Uit de testen met verschillende isolaten is gebleken dat er inderdaad agressievere en minder agressieve vormen van Fusarium in tulp bestaan

In de praktijk kunnen bollen- en stromijten tijdens de vermeerdering van hyacint voor veel schade zorgen. Er is voor de gangbare praktijk alleen Actellic-50 beschikbaar. Dit gegeven brengt een aantal risico’s met zich mee, zoals een grotere kans op resistentievorming en kans op schadelijke residuen die in het milieu terecht komen. Bovendien werkt een ruimtebehandeling met Actellic-50 niet altijd goed tegen stromijten. Het is zeer wenselijk om een (milieuvriendelijk) alternatief te vinden dat ook toegepast kan worden in de biologische teelt. In de toekomst zullen namelijk strengere eisen gesteld worden binnen de productie van biologische sierteeltproducten, waardoor ook het uitgangsmateriaal volledig biologisch geproduceerd moet worden.

Bij de teelt en handel van bol- en knolgewassen wordt de praktijk jaarlijks geconfronteerd met bekende en onbekende schadeveroorzakers. Daarbij is al vele jaren de behoefte en noodzaak gebleken om de veroorzakers van de schade snel en nauwkeurig te identificeren via diagnostisch onderzoek, opdat een goede bestrijding mogelijk is, of opdat schadegevallen goed kunnen worden afgewikkeld op basis van een onafhankelijke analyse en diagnose. Zeker nu het gewasbeschermingsmiddelenpakket de laatste jaren steeds meer wordt beperkt, biologische teelten worden gestimuleerd en steeds meer sprake is van vruchtwisseling met andere teelten dan bol- en knolgewassen buiten de bekende bollenteeltgebieden, is het risico van optreden van “nieuwe” schadeveroorzakers alleen maar vergroot. Daardoor is de behoefte aan diagnostisch onderzoek toegenomen, om snel en adequaat schadeverwekkers te achterhalen. Bij het diagnostisch onderzoek is in de totale verslagperiode (1993 t/m 2004) steeds eenzelfde werkwijze gevolgd waarbij telers, handelaren, exporteurs, keurmeesters, voorlichters, etc. monstermateriaal konden aanleveren voor diagnostisch onderzoek. In de verslagperiode is daarvan dan ook dankbaar gebruik gemaakt gezien de aantallen in behandeling genomen monsters (ruim 1000 stuks/jaar). Van alle aangeleverde monsters zijn via eerste- en tweedelijns diagnostisch onderzoek diagnoses gesteld en zijn de inzenders per telefoon of schriftelijk per brief, fax of E-mail op de hoogte gesteld. Bij het diagnostisch onderzoek zijn ook geregeld nieuwe of onbekende ziekten en afwijkingen onderzocht en is daarvan geregeld melding gemaakt via artikelen in de vakpers en in de rubriek “In de Pijplijn” in BloembollenVisie. Bij “nieuwe” ziekten en afwijkingen zijn naast isolaties van de veroorzakers ook op beperkte schaal infectieproeven uitgevoerd en opplantingen gedaan om de schadeveroorzakers te bestuderen, symptomen te beschrijven en zijn de ziektebeelden fotografisch vastgelegd. Met het herkennen van nieuwe of onbekende ziekten en afwijkingen bij bol- en knolgewassen heeft het diagnostisch onderzoek ook en duidelijke “voelsprietfunctie” gehad waardoor nieuwe ziekten en problemen versneld achterhaald konden worden. Daardoor kon snel met betrokken telers en/of handelaren, gewasspecialisten en onderzoekers van PPO Bollen worden overlegd over vervolgonderzoek. Voorbeelden daarvan zijn: Kraterkoppen in Zantedeschia, Bollenmijten in Zantedeschia, Rhizoctonia-stengelrot in lelie op de dekzandgronden, Fusarium-bolrot in iris, Zachtrot door Erwinia chrysanthemi in iris, freesia, Ixia e.d., Krokusknolaaltjes in narcissen Tête-à-Tête, onbekend wortelrot in lelie, Trips-schade in lelie en wortelbederf door Fusarium culmorum in tulp. Door de expertise op het gebied van ziekten en afwijkingen in bol- en knolgewassen die bij het diagnostisch onderzoek is vergaard is ook vaak een beroep gedaan om lezingen te houden voor studiegroepen en vakgenoten. Ook is een aantal keren een lezing verzorgd over herkenning van ziekten en afwijkingen bij teelt en broei van bol- en knolgewassen omdat het herkennen ervan een essentieel onderdeel is voor een succesvolle teelt en handel.

In nauw overleg met telers is onderzocht of teeltomstandigheden in de kas van invloed zijn op het ontstaan van papierblad bij lelies na de oogst. Uit het onderzoek bleek dat de kans op papierblad te verkleinen is door tijdens de teelt voor een actief kasklimaat te zorgen, de laatste twee weken voor de oogst de lelies minder water te geven en de lelies te schermen op dagen met veel instraling. Papierblad kwam na de oogst minder voor als de lelies tijdens de uitbloei op de vaas op het snijbloemenvoedsel L&A werden gezet.

In dit verslag worden resultaten beschreven van de laatste proef in een serie experimenten, die in het kader van het PPO project 'Grenswaarden voor temperatuurfluctuaties bij siergewassen' zijn uitgevoerd op de voormalige PPO locatie Horst. Doel van de proeven was om te onderzoeken welke fysiologische processen bepalend zijn voor de grenswaarden die aangehouden moeten worden bij het toepassen van temperatuurintegratie. Temperatuurintegratie betekent dat het gemiddelde temperatuurniveau bepalend is voor het teeltresultaat, en dat tijdelijke afwijkingen van de streefwaarde kunnen worden toegelaten, mits ze op tijd worden gecompenseerd. De meest bekende toepassing van temperatuurintegratie in de glastuinbouw is gericht op energiebesparing, waarbij een stooktechnisch optimaliserende klimaatregelaar de ruimte wordt gegeven om de gratis warmte van de zon te benutten door minder te luchten, en de temperatuuroverschotten die hierbij ontstaan te compenseren door de temperatuur op andere momenten tijdelijk te verlagen.

Een voorlopig model voor groei en ontwikkeling van Kalanchoe werd ontwikkeld. Het model berekent versgewicht en ontwikkelingsstadium van individuele phytomeren aan de hoofdscheut van de plant, van de zijscheuten en van de generatieve delen in relatie tot licht en temperatuur. De snelheid van verandering van deze toestandsvariabelen wordt bepaald door de processen groei, ontwikkeling en verdeling van biomassa op basis van de relatieve sinksterkte van individuele organen. Activering van okselknoppen, waaruit de zijscheuten ontstaan, werd beschreven op basis van source/sink en ontwikkelingsstadium. De potentiële groei van onderdelen werd beschreven als een Richardsfunctie van het ontwikkelingsstadium. In het geval van de generatieve delen werd de potentiële groei nog vermenigvuldigd met het gemiddelde gewicht per phytomeer in de betreffende scheut. Het model kon zo worden gekalibreerd dat het verloop van een eerdere proef met effecten van licht en temperatuur bij Kalanchoe (Horst, voorjaar 2003) behoorlijk goed simuleerde

Geïntegreerde teelt op gecertificeerde bedrijven heeft de toekomst. Dat is de kern van Zicht op gezonde teelt, het gewasbeschermingbeleid vanaf 2001. Alle telers zullen in de toekomst (2010) in hun management zowel economische en plantenziektekundige factoren als kwaliteit, arbeidsveiligheid en milieu in onderlinge samenhang moeten bekijken. Zo zal de teler bijvoorbeeld al bij de keuze van de gewassen rekening moeten houden met risico's voor ziekten en plagen op zijn bedrijf. Ook de bemesting, temperatuur en vochtigheid moeten betrokken worden bij de vraag hoe ziekten kunnen worden voorkomen. Gewasbescherming als een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering. Chemische bestrijding is daarbij een optie, die pas in beeld komt als andere, niet-chemische gewasbeschermingstrategieën niet blijken te kunnen. Geïntegreerde teelt vraagt van boomkwekers een planmatige en doordachte bedrijfsvoering, waarbij voortdurend gebruik moet worden gemaakt van de laatste kennis om op een zo maatschappelijk verantwoord mogelijke manier te produceren.

Inzendingen van zieke planten naar de DiagnostiekService van PPO geven steeds vaker aan dat de schimmel Chalara elegans (Thielaviopsis basicola), veroorzaker van voetrot, verantwoordelijk is voor ernstige uitval van planten. Chalara wordt veelal beschreven als een zwakteparasiet, maar de indruk bestaat dat niet altijd een goede diagnose wordt gesteld. De andere schimmels die vaak als boosdoener worden aangewezen komen mogelijk later binnen als secundaire schimmelaantasting op al door Chalara verzwakte planten. Het vermoeden is dat de aantasting al in het stekstadium plaatsvindt en pas later in de teeltfase de kop opsteekt, wanneer de omstandigheden voor de planten ongunstig zijn (bijv. na grote regenval). Het doel van dit onderzoek was door inventarisatie duidelijk maken in welke mate voetrot voorkomt in de teelt van siergewassen en of voetrotproblemen in siergewassen hun oorzaak vinden in een eerdere teeltfase.

Uit eerder onderzoek blijkt dat temperatuurintegratie 10 tot 15 % energiebesparing oplevert. Het doel van het project is een systeem te ontwikkelen om te voorspellen wat temperatuurverschillen doen met het gewas in samenhang met andere factoren. Het onderzoek is uitgevoerd bij vier bloeiende potplanten : Saintpaulia, Kalanchoë, Potchrysant en Begonia. Uit dit onderzoek blijkt dat het denken in plantbalans (verhouding tussen groeikracht en groeisnelheid) goede aanknopingspunten biedt voor teeltplanning, aanvoervoorspelling, energiebesparing en gewaskwaliteit.

De modelgestuurde klimaatregeling had effecten op het energieverbruik, de gemiddelde ruimtetemperatuur en de teeltduur. Hoe hoger de temperatuur, des te meer energie werd gebruikt. Daar stond tegenover dat de teeltduur bij hogere temperaturen korter was. Omgekeerd leidde een lager temperatuurniveau tot een geringer energieverbruik per dag, maar ook een langere teeltduur. Het bleek dat de doeldefinitie in het stuurmodel die streefde naar een lichte plantbalans leidde tot een vermindering van de energie)efficiëntie van de teelt met 5% per m2 en met 10% per plant. In het geval van de middelste en zware plantbalans werd juist een grotere energie)efficiënte bereikt, nl. in beide gevallen 11% op oppervlaktebasis en 9 resp. 8% per afzonderlijke plant.

Bij tulpen is het rooimoment van belang voor de opbrengst en de kwaliteit. In 1999 de eerste fase van PPO-project 330628 gestart, waarin is gezocht naar de bruikbaarheid van glucose en galactose (door AB-DLO) en genexpressie (mRNA-bepaling, uitgevoerd door Genetwister Technologies B.V.) als parameters voor rooirijpheid. De suikers glucose en galactose bleken niet te voldoen als parameters, de mRNA (genexpressie)-methode wél. Het rooitijdstip voor tulpenbollen dat de beste kwaliteit bolbloemen in de broeierij oplevert, verschilt sterk per cultivar, per jaar en per teeltwijze. Het in dit onderzoek verzamelde bolmateriaal was derhalve zeer geschikt voor het bepalen van genexpressie-patronen (mRNA)

Uit eerder onderzoek blijkt dat temperatuurintegratie 10 tot 15 % energiebesparing oplevert. Het doel van het project is een systeem te ontwikkelen om te voorspellen wat temperatuurverschillen doen met het gewas in samenhang met andere factoren. Het onderzoek is uitgevoerd bij vier bloeiende potplanten : Saintpaulia, Kalanchoë, Potchrysant en Begonia. Uit dit onderzoek blijkt dat het denken in plantbalans (verhouding tussen groeikracht en groeisnelheid) goede aanknopingspunten biedt voor teeltplanning, aanvoervoorspelling, energiebesparing en gewaskwaliteit.

Uit dit onderzoek blijkt dat de fosfaatnormen zoals die nu zijn opgesteld moeilijk haalbaar zijn voor de meeste bedrijven. Met de huidige fosfaatverbruiken konden 22 bedrijven van de 33 (67%) niet voldoen aan de normen van 2001 en in 2010 zouden dat 23 bedrijven zijn (70%). Stikstof lijkt op de geïnterviewde bedrijven een minder groot probleem dan fosfaat. In 2001 konden vier bedrijven niet voldoen (12%) en in 2010 zouden dat elf bedrijven zijn (33%). Aan de energienorm konden zeven bedrijven in 2001 niet voldoen (21%) en in 2010 zouden dat veertien bedrijven zijn (42%). Met betrekking tot het gewasbeschermingsmiddelenverbruik konden in 2001 vier bedrijven niet voldoen (12%) en in 2010 zouden dat vijf bedrijven zijn (15%). Het aanscherpen van de normen zorgt dus nauwelijks voor grotere problemen dan de huidige normen, behalve bij energie en stikstof. Zelfs wanneer bij de bedrijven die nog niet aan de norm van 2010 kunnen voldoen verschillende besparingsmaatregelen worden ingezet zijn nog niet alle normen haalbaar. Met betrekking tot energie zou dan nog 21% van de bedrijven niet kunnen voldoen aan de norm. Voor gewasbescherming zou dat 15% van de bedrijven zijn en voor stikstof en fosfaat respectievelijk 30% en 67%. Bijna de helft van de geïnterviewde telers denkt te moeten investeren om aan de normen voor meststoffen van 2010 te kunnen voldoen. Voor energie en gewasbescherming is dit respectievelijk 18% en 17% van de bedrijven. Besluit Glastuinbouw speelt nauwelijks een rol in investeringsbeslissingen. Opbrengstverbetering en kostenbesparing wegen veel zwaarder.