Search

Zonder belastingen werkelijke maatschappelijke samenwerking illusoir is. Ieder wordt geboren in een maatschappij die de vrucht is van de samenwerking van generaties voor hem of haar. Het samen handelen van die talloze individuen geeft vervolgens vorm aan de huidige maatschappij en legt fundamenten voor de toekomst. Belastingen dragen daaraan bij omdat ze de overheid in staat stellen een duurzame maatschappij te ondersteunen met tal van publieke goederen en voorzieningen. Het respecteren en bewaken van de integriteit van het belastingsysteem is ieders maatschappelijke verantwoordelijkheid – zij het in verschillende mate. De centrale vraag is dan hoe die maatschappelijke verantwoordelijkheid zich vertaalt voor de notaris als fiscale poortwachter. Poortwachters zijn bewakers of hoeders van iets. Van de poort die toegang geeft tot een gebouw waar wij trots op willen kunnen zijn en dat bepaalde fundamentele waarden en beginselen belichaamt. Dit preadvies wil prikkelen tot nadenken over dergelijke vragen. Om prangende morele kwesties duidelijk te maken, worden enige voorbeelden gebruikt die waarschijnlijk niet representatief zijn voor de dagelijkse notariële praktijk. Vaak is fiscale advisering moreel niet problematisch, maar de voorbeelden illustreren dat alertheid is vereist. De structuur van dit preadvies is als volgt. Eerst komen het morele karakter van belastingen en de morele plicht fiscaal bij te dragen aan bod. Aansluitend behandel ik de vraag of belasting betalen enkel als een juridische (wettelijke) plicht kan worden beschouwd. Ik onderzoek dan waar de uiterste grens van die wettelijke plicht ligt (fraus legis). Vervolgens betoog ik dat elke interpretatie van de belastingwet maatschappelijke gevolgen heeft en derhalve een morele dimensie kent. Dit kleurt de vrijheid van belastingplichtigen om de fiscaal voordeligste weg te mogen kiezen. Die vrijheid is namelijk niet grenzeloos. Naar believen belasting (niet) betalen door handig gebruik van het (belasting)recht staat op gespannen voet met het betalen van een eerlijke bijdrage. Ik bepleit dan een ‘ex negativo’ benadering van fair share: kiezen voor belastingminimalisatie is (in beginsel) geen moreel verantwoord gedrag. Vervolgens onderzoek ik de hybride positie van de notaris, als ambtenaar en als ondernemer (met name als fiscaal adviseur). Wat houdt dat ambt in en welke mate van maatschappelijke verantwoordelijkheid wordt er van hem (haar) verwacht? Wat houdt zijn (haar) professionele ethiek in en in welke mate kan die bijdragen aan het vertrouwen in de beroepsgroep? Ik laat vervolgens zien dat bij andere financieel dienstverleners, zoals banken en belastingadviseurs, gedragscodes worden aangescherpt waardoor tot uitdrukking wordt gebracht dat men in de advisering ethische en maatschappelijke gevolgen dient te verdisconteren. Zij nemen zo meer verantwoordelijkheid voor de integriteit van het belastingstelsel. Een gedragscode zou ook voor het notariaat concretere richtlijnen en factoren kunnen bevatten met betrekking tot fiscale adviezen.

Fiscalisten hebben een wat eigenaardige eigenschap. Zij worden geprikkeld door fiscale vraagstukken. De gemiddelde niet-fiscalist wordt door de fiscaliteit doorgaans eerder prikkelbaar. De complexiteit van het belastingrecht is hiervan een belangrijke oorzaak. Een van de oorzaken van deze complexiteit is het gebruik van de belastingwet als beleidsinstrument. De belastingwet bevat tal van incentives, gedragsprikkels om burgers, bedrijven en andere organisaties te prikkelen tot door de wetgever gewenst gedrag. Dat heeft geleid tot een voor de burger soms schier ondoordringbaar woud van regels. De complexiteit en het gebrek aan transparantie van het belastingrecht maakt het de niet fiscaal deskundige burgers vervolgens vaak lastig om aan hun verplichtingen te voldoen (compliance) en van hun rechten, zoals fiscale subsidies, gebruik te maken. Dat is natuurlijk vervelend voor de burger, maar het maakt de rechtshandhaving er voor de Belastingdienst ook niet eenvoudiger op. Een mogelijkheid om de burger te helpen en de compliance te bevorderen is het gebruik van specifieke gedragsprikkels: ‘tax nudges.’ In deze bijdrage zullen incentives in de belastingwetgeving en nudges die de Belastingdienst gebruikt, als specifieke soort incentives, worden geanalyseerd. De centrale vraag is dan: kan een analyse met behulp van het concept ‘incentive’ meer inzicht bieden in fiscale gedragssturing en -beïnvloeding? Deze vraag zal worden beantwoord door eerst het economische concept ‘incentives’ te bespreken en vervolgens tegen de achtergrond van dit begrip de twee genoemde varianten te onderzoeken. Dat zijn enerzijds de door de belastingwetgever geïntroduceerde incentives en anderzijds de door de Belastingdienst bij de uitvoering van die wet gebruikte nudges.

Dit boek heeft als doel een overzichtelijke uiteenzetting te geven van de wet- en regelgeving met betrekking tot kapitaalverzekeringen in het algemeen en het eigenwoningsparen in het bijzonder. Tevens wordt uitgebreid ingegaan op het overgangsrecht voor kapitaalverzekeringen door de invoering van de Wet IB 2001 en het overgangsrecht dat is ontstaan per 1 januari 2013 door de invoering van het gewijzigde eigenwoningregime. De fiscale behandeling voor kapitaalverzekeringen is door diverse wetswijzigingen aangepast. Vooral het overgangsrecht voor op 31 december 2001 bestaande kapitaalverzekeringen is een relatief onoverzichtelijk doolhof. Tevens is bij de invoering van de Wet IB 2001 de kapitaalverzekering eigen woning (KEW) ontstaan. Met deze KEW kon fiscaal vriendelijk voor de eigen woning worden gespaard. Vanaf 2008 zijn hier de spaarrekening eigen woning (SEW) en het beleggingsrecht eigen woning (BEW) aan toegevoegd. Per 1 januari 2013 is de eigenwoningregeling in de Wet IB 2001 aanzienlijk gewijzigd, waarbij de KEW, SEW en BEW werden afgeschaft. Ook hierbij is overgangsrecht ingevoerd en in de praktijk bestaan nog steeds honderdduizenden spaarproducten in het kader van het eigenwoningsparen. Om de behandelde regelingen te verduidelijken, wordt gebruik gemaakt van veel voorbeelden. Zo wordt de theoretische benadering van dit boek omgezet in een praktische, waarmee duidelijke handvatten worden geboden aan zowel de adviespraktijk als overige geïnteresseerden.