Search

Enerji, ülkelerin en temel gereksinimlerinden biri olmakla beraber ekonomik ve sosyal gelişimlerin de sürükleyici bir unsurudur. Bu nedenle politik karar alıcılar, enerjiyi kesintisiz, güvenilir, temiz ve ucuz yollardan bulmak ve kaynakları çeşitlendirmek zorundadır. Bunu optimum bir şekilde gerçekleştirebilmenin temel unsuru ise planlamadır. Gelişmiş toplumlarda yalnızca enerji üretimi ve kaynak teminini temel alan planlamanın yerini, kaynak çeşitliliği ve jeopolitik gerçekleri dikkate alarak enerji-ekonomi-çevre dengesini gözeten planlama anlayışı almıştır. Bu Tez çalışmasında da, Enerji Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın `Enerji kaynaklarının tüm tüketicilere yeterli, kaliteli, düşük maliyetli, güvenli ve çevreci bir şekilde sunulmasını` temel amaç olarak benimseyen 2010-2014 stratejik planlaması dikkate alınarak Türkiye'nin 2000-2011 yıllarındaki toplam enerji talebini karşılayacak biçimde dışa bağımlılığın minimizasyonu ve ihracatta artışı hedefleyen kâr maksimizasyonu senaryoları altında enerji sistemi kaynak planlaması yoluyla elde edilen bulguları devlet politikaları sonucu yapılan kaynak dağıtımı verileri ile karşılaştırıp geleceğe yönelik önerilerde bulunmaktadır. Bunun için, kaynak temininde dışa bağımlılığın azaltılarak, sürdürülebilir ve çevreci kaynakların bulunup, kesintisiz, verimli, çevreye duyarlı ve düşük maliyetli enerji üretimi ve bu kaynakların optimal dağıtımının yapılmasını zorunlu kılan matematiksel modelleme yapılmıştır. Energy is also an immersive element of economic and social development as well as being one of the most basic requirements of the countries. Therefore, political decision makers have to find energy the uninterrupted, reliable, clean and from cheapest ways, and to diversify sources. The main element to the achieve this in an optimum way is the planning. In developed countries, the planning approach that considers the balance of energy-economy-environment taking into account the diversity of sources and geopolitical realities has taken place of planning based on only energy production and sources of supply. This thesis aims to make future suggestions and compare the governmental resource allocation data and the present analysis results which were obtained by energy system resource allocation under the scenarios of the external dependency minimization and increasing export-oriented profit maximization and considering the 2010-2014 Strategic Plan reported by the Ministry of Energy and Natural Resources with the main purpose of `providing energy resources to all consumers in a sufficient, quality, low-cost, secured and environmental-friendly way`. For this purpose, the mathematical modeling mandating the continuous, efficient, environmentally sensitive and cost-effective energy production and the optimal distribution of these resources, by finding of the sustainable and environmentally friendly resources by reducing dependence on foreign sources of supply has been made. 196

Bu çalışmanın amacı ülkelerin gelişmişlik düzeylerine etki eden faktörleri incelemektir. Böylece Türkiye'nin de aralarında bulunduğu gelişmiş ülkeler grubundaki bir ülkenin çok gelişmiş statüsüne ulaşabilmesi için nasıl bir yol izleyeceği belirlenmiştir. Bu analiz farklı yöntemlerle yapılabilirse de bu çalışmada iki seçenekli bağımlı nitel değişkenli modeller ve sınırlı değişkenli modeller ile inceleme yapılmıştır.Ekonometride yaygın olarak kullanılan regresyon modellerinde özel durumlarda özel değişkenler kullanılması gerekmektedir. Bu değişkenlerden biri de nitel değişkenlerdir. Nitel değişkenler modellerde bağımlı değişken olarak yer alabilirler. Bu tür modeller söz konusu olduğunda doğrusal olasılık, logit ve probit modelleri kullanılmaktadır. Ayrıca bağımlı değişkenin sınırlı olduğu durumlarda da tobit modeli tercih edilmektedir. Kavram birliği sağlamak için bu modeller çalışmanın birinci bölümünü oluşturmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümünde ise yapılan uygulama ile ülkelerin gelişmişlik durumunu etkileyen faktörler iki seçenekli logit, probit ve alttan sansürlü tobit modelleri ile incelenerek bulunan sonuçlar birbirleri ile kıyaslanmıştır. Buna göre her model için etkin faktörler; doğumda yaşam beklentisi, eğitim çağındaki nüfusun öğrenim görme oranı, kadınların işgücüne katılım oranının erkeklerin katılım oranına göre yüzdesi, kişi başına düşen Gayrisafi Milli Hasıla olarak belirlenmiştir. The aim of this study is to investigate the factors affecting the development levels of countries. From the results of the study, road map of developed countries for reaching at very developed level was determined. Even if such analyses might have been conducted using various methods, models with bounded quantitative variables and limited bounded variables were used in the present study.It is a requirement to use special variables for special conditions in regression models used commonly in econometrics. Quantitative variables are among such variables. Quantitative variables can be used in such models as bounded variables. Linear probability, logit and probit models can be used in addition to Tobit model when bounded variable is limited. These models are mentioned at the first stage of the study in order to have a conceptual harmony. At the second stage of the study, factors affecting the development levels of the countries were investigated using two ? option logit, probit and bottom censored Tobit model and the results were compared to each other. It was found from the results of the study that effective factors for each model are life expectancy at birth, rate of educated population at the age of education, percentage of labour force participation rate of women to men and GDP. 81

2001 yılı Afganistan ekonomisi için ekonomik anlamda yeni bir sayfa adlandırılmıştır. 2001 yılın sonrasından Afganistan ekonomisi hızlı bir şekilde dış yardımlarıyla birlikte büyümüştür. 2001-2018 döneminde yıllık ortalama yüzde 9 civarında büyüme kaydetmiştir. Halı ürünü Afganistan ihracatında en önemli aktörlerinden olan Afganistan ekonomisinde önem taşımaktadır. Halı ihracatı döviz kazancı olarak Afganistan 'ın ekonomisinde önemli bir kaynaktır. Bu ürün yıllar içerisinde (2002-2016) en fazla ihraç edilen ürün olarak diğer ihraç edilen ürünler arasında yer almıştır. Bu nedenle tezin temel amacı da, Afganistan 'ın toplam ihracatında büyük paya sahip olan halı ürünün ihracatını etkileyen faktörleri analiz etmektir.Çalışmanın birinci bölümünde, Afganistan 'ın genel ekonomisi 2002 yılından bu yana, ticaret tarihi, dış ticaret hacmi, ihracat-ithalat partnerleri ve istatistik rakamları açıklanmıştır. Bu alanda özellikle ülkenin genel ihracat-ithalat rakamları 2008-2018 yılları arası incelenmiştir.Çalışmanın ikinci bölümünde, el sanatları ve halı endüstrisi zaman içerisinde değinilmiş ve çeşitli kaynaklardan ekonomik boyutlu çalışmaları yapılmıştır.Çalışmanın üçüncü bölümünde tezin temel amacı olarak, Afganistan 'ın toplam halı ürün ihracatını etkileyen faktörler analiz edilmiştir. Model kapsamında Afganistan 'ın halı ürünün ihracatını gerçekleştirdiği 41 ülkeye ilişkin 2008-2018 yıllarını kapsayan veriler kullanılmıştır. Halı ürün ihracatını etkileyen faktörler, Çekim modeli analizleri yardımıyla incelenmesi hedeflenmiştir. Belirtilen hedef doğrultusunda Çekim Modeli yaklaşımı ile çok değişkenli bir zaman serisi regresyon analizi kullanılmıştır.Bu çalışmanın bağımlı değişkeni, Afganistan 'ın halı ihracatının toplam tutarı ve bağımsız değişkenler ise partner ülkelerin kişi başına gayri safi yurt içi hasıla-GSYİH (Gross Domestic Product-GDP), coğrafi mesafe, nüfus ve reel döviz kuru seçilmiştir. Yapılan tahminin sonuçlarına göre, halı ihracatı yapıl ülkelerin kişi başına GSYİH, nüfus ve reel döviz kuru değişkeni halı ihracatı ile pozitif ilişkiliyken, Afganistan 'ın başkenti Kabil ile partner ülkelerin başkenti arasındaki uzaklığı halı ihracatı ile negatif ilişkilidir. Ayrıca, kişi başına düşen GSYİH, nüfus ve mesafe değişkenleri % 0,01 anlamlılık düzeyine halı ihracatını etkilemekte ve reel döviz kuru ise bu çalışmada halı ihracatı üzerinde anlamlılık etkisi bulunmamaktadır. Dolaysıyla politika yapıcıları halı ihracat stratejisinde söz konusu tespitleri dikkate almaları önem taşımaktadır.Anahtar Sözcükler: Afganistan'ın halı sektörü, ihracat, Çekim Modeli, Panel regresyon analizi The year 2001 is defined as a new chapter in terms of economics for the Afghan economy. After 2001, the Afghanistan economy grew rapidly with foreign aid. In the 2001-2018 period, the average annual growth rate was around 9 percent. Carpet product is one of the most important factors in the export of Afghanistan. Carpet exports are an important source in the economy of Afghanistan as a foreign exchange gain. This product has been among the most exported products over the years (2002-2016). Therefore, as the main aim of the thesis, the factors affecting the exports of carpet products which have a large share in Afghanistan's total exports.In the first part of the study, besides the general economy of Afghanistan since 2002, trade history, foreign trade volume, export-import partners and statistical figures are also explained. In this area, especially the general export-import figures between 2008-2018 of the country are examined.In the second part of the study, handicrafts and carpet industry are mentioned in time and economic dimension studies are made from various sources.In the third part of the study, as the main aim of the thesis, the factors affecting the total carpet product exports of Afghanistan are analyzed. The model includes data between the years 2008-2018 covering 41 countries in which Afghanistan exports carpet products. It is aimed to examine the factors affecting the export of carpet products with the help of Gravity model analysis. A multivariate time series regression analysis was used with the Gravity Model approach in line with the stated objective.The dependent variable of this study is the total amount of carpet exports of Afghanistan and the independent variables are GDP per capita, geographical distance, population and the real exchange rate of partner countries. According to the results of the estimation, GDP per Capita, real exchange rate and population variable of the carpet export countries are positively correlated with carpet exports, while the distance between the capital of the partner countries is negatively correlated with carpet exports. In addition, GDP per capita, population, and distance affect carpet exports to a significance level at 0.01 % and the reel exchange rate does not significantly affect carpet exports. Therefore, it is important for policymakers to consider these determinations in the carpet export strategy.Keywords: Carpet sector in Afghanistan, Export, Gravity model, Panel regression analysis 81

Kalkınma, ekonomik açıdan büyümenin yanı sıra söz konusu olan yerin refah seviyesi ve yaşam kalitesi ile de ilişkilidir. Eğitim, sağlık, iş imkânları, gelir, çevresel etmenler, vb. bileşenlerin kalkınma üzerinde etkisi bulunmaktadır. Bu yüzden, bir yerin gelişmişliği tartışılırken sadece ekonomik büyüme üzerinden ilerlemek yeterli olmamaktadır. Bu anlamda Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (United Nation Development Programme-UNDP) ülkelerin gelişmişlik seviyelerini ölçmek üzere bir araç geliştirmiştir. Ancak Birleşmiş Milletler Kalkınma Programının 2010 yılında İnsani Gelişme Endeksinin hesaplama yönteminde önemli değişiklikler yaptığı gözlemlenmektedir. UNDP 2009 yılına kadar eğitim bileşeni için kullandığı yetişkinlerde okur-yazar oranı ile ortalama okullaşma yılı değişkenlerini artık kullanmayacağını belirtmiştir. UNDP 2010 yılından itibaren bu değişkenlerin yerine Beklenen Okullaşma Yılı ve Ortalama Okullaşma Yılı değişkenlerini kullanmaya başlamıştır.Bu tez konusu kapsamında, Türkiye'nin 81 ili için İnsani Gelişme Endeksini (Human Development Index-HDI) hesaplanmıştır. Bu nedenle bu çalışmada bu köklü değişikliğin yapıldığı 2010 yılındaki metodolojiye bağlı olarak 2017 yılındaki veriler kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, Türkiye'nin batısında bulunan illerin doğusunda bulunan illere göre çok daha yüksek HDI değerlerine sahip olduğu belirlenmiştir. Ayrıca UNDP tarafından revize edilen son metodolojiye göre Türkiye'nin 81 ilinin HDI verileri 3 sınıfa ayrılmaktadır ( çok yüksek gelişmiş iller, yüksek gelişmiş iller ve orta düzeyi gelişmiş iller). Ancak daha hassas ve hatayı minimize edecek bir sınıflama yapmak için model temeli kumeleme yöntemini uygulanmış ve illerin iki kümeye ayrılması ( gelişmiş iller ve gelişmemiş iller) uygun bulunmuştur. Buna göre Türkiye'nin doğusunda bulunan ve gelişmemiş olarak sınıflandırılan 13 il hariç diğer iller gelişmiş iller olarak tespit edilmiştir. İki yöntemini karşılaştırma yapıldığında ise doğruluk açısından model temeli yönteminin daha gerçeği yakın bir sonuç olduğunu ortaya çıkarılmıştır.Anahtar Sözcükler: İnsani Gelişme, Gayri Safi Yurt içi Hasıla, Kümeleme analızı In addition to economic growth, development is also related to the welfare and quality of life. Education, health, job opportunities, income, environmental factors, etc. components have an impact on development. Therefore, when discussing the development , it is not enough to proceed only through economic growth. In this sense, the United Nations Development Program has developed a tool to measure the development levels of countries.This thesis under Turkey 81 province data applied to model based clustering method and we divided HDI two groups (advanced provinces and undeveloped provinces). different then UNDP wich divided three classes (very high developed provinces, high advanced provinces and moderately advanced provinces). Accordingly, except 13 provinces classified as undeveloped wich located in Eastern Turkey other provinces identified as developed provinces.When the two methods were compared, it was found out that the model basis method was more accurate in terms of accuracy. Key Words: Human development index, Gross domestic product (GDP) ,Clustering analysis 53

Ekonomik büyüme ülkelerin önemli amaçlarından biridir. Kaynak kullanım etkinliğinin temel hedefi ise ekonomik büyüme ve kalkınmadır. Nitekim kaynak kullanımında etkinlik, sürdürülebilir kalkınmanın en önemli bileşenlerinden biridir. Çalışmada, 2006-2016 dönemleri arasında OECD ülkelerinin ekonomik büyüme etkinliklerini gözlemleyebilmek için Neo-Klasik üretim fonksiyon değişkenleri baz alınarak, statik veri zarflama analizi (VZA) ve panel VZA modelleri kurulmuştur. Böylece 2008 küresel krizi de göz önüne alınarak, ülkelerin etkinsiz yönetimsel faaliyet göstermesinden mi yoksa dezavantajlı durum içerisinde olmalarından dolayı mı kaynak kullanımında etkinsiz oldukları araştırılmaktadır. Bunun yanısıra, 2008 krizi öncesi ve sonrası ayrı ayrı değerlendirilerek krizin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi tartışılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Küresel Kriz, Panel Veri Zarflama Analizi, OECD, Ekonomik Büyüme.JELSınıflandırması:O4,C44,H12 Economic growth is one of the important goals of the countries. The main objective of economic growth and development is to increase resource utilization efficiency. Indeed, resource efficiency is one of the most important components of sustainable development. In order to observe the economic growth of OECD countries for the 2005-2010 period, Data Envelopment Analysis (VZA) and panel VZA models were established based on Neo-Classical production function variables. Thus, Taking into consideration the 2008 global crisis, it is being investigated that countries are ineffective in resource usage because of their ineffective administrative activity or being in disadvantageous situations. In addition, before and after the 2008 crisis, the impact of the crisis on economic growth is discussed separately.Keywords: Global Crisis, Panel Data Envelopment Analysis, OECD, Economic Growth.JEL Classification: O4, C44, H12 104