Search

Kur’an-ı Kerîm’in daha iyi anlaşılması adına geçmişten günümüze yoğun tefsir faaliyetleri yürütülmüş, binlerce kitap telif edilmiştir. Tefsir ilminin nasıl ortaya çıktığını, günümüze kadar geçirdiği evreleri, başlıca konularını ve bu alanda yapılan çalışmaları tanıtmak adına tefsir tarihi türünde eserler ortaya konulmuştur. Tefsir tarihi alanında çağdaş dönemde eser telif etmiş iki önemli sima ile karşılaşmaktayız: Ehl-i sünnet mezhebine men-sup Muhammed Hüseyin ez-Zehebî (öl. 1987) ve Şîa mezhebine mensup Muhammed Hâdi Maʿrifet (öl. 2006). Zehebî tefsir tarihini, tefsirleri ve müfessirleri ele aldığı et-Tefsîr ve’l-müfessirûn adında bir eser telif etmiştir. Zehebî’nin bu eserini inceleyen Maʿrifet, onun mezhebî taassupla hareket ederek Şiî müfessirleri ve tefsirlerini gereği gibi anlatmadığı sonucuna varmıştır. Bunun neticesinde Maʿrifet, Zehebî’nin eserini tashih ve tekmil amacıyla tefsir tarihini, tefsirleri ve müfessirleri ele aldığı et-Tefsîr ve’l-müfessirûn fî s̱evbihi’l-ḳaşîb adında ayrı bir eser telif etmiştir. Biz bu çalışmamızda, farklı mezheplere mensup çağdaş iki müellifin, kitaplarında ele aldıkları aynı konu/kitap/şahıs hakkındaki düşüncelerinin ne derece farklılık arz ettiğini göstermeye çalışacağız. Müelliflerin aktardıkları bilgi ve yorumları tetkik edip incelemelerimiz neticesinde elde ettiğimiz verileri yorumlayacağız., Intense tafsīr activities have been carried out from past to present and thousands of books have been copyrighted for better understanding of al-Qurʾān al-Karīm. Works in the type of tafsīr history have been written in order to introduce how the science of tafsīr started, the phases it has gone through until today, the main topics of tafsir science and the studies done in this field. We meet two important figures who have written works in the field of tafsīr history in the contemporary period: Muḥammad Ḥusain al-Dhahabī (d. 1987), who is a member of the Ahl al-Sunnah sect, and Muḥammad Hādī Maʿrifet (d. 2006), who is a member of the Shīʿa sect. Al-Dhahabī wrote a work called al-Tafsı̄r wa al-mufassirūn in which he explained the history of tafsīr, tafsīrs and mufassirs. Maʿrifet, who examined this work of al-Dhahabī, concluded that he acted with sectarian bigotry and did not properly explain the Shia mufassirs and their tafsīr. As a result of this, Maʿrifet wrote a separate work called al-Tafsı̄r wa al-mufassirūn fı̄ s̱evbih al-ḳaşîb, which describes tafsīrs, mufassirs and the history of tafsīr in order to correct and complete al-Dhahabī’s work. In this study, we will try to show how different the views of two contemporary authors from different sects on the same subject/book/person they deal with in their books. We will examine the information and comments conveyed by the authors and interpret the data we have obtained as a result of our examinations.

Yüce Allah’ın vahiy kanalıyla insanlığa hitabındaki maksat; mesajın okunması, anlaşılması ve hayata tatbik edilmesidir. Hz. Muhammed de peygamberlik vazifesi devam ettiği müddetçe söz, fiil ve takrirleri ile bu amaç doğrultusunda gayret sarf etmiştir. Dolayısıyla Kur’an ve sünnet arasındaki bu korelasyon dikkate alındığında sünnetin en öncelikli görevlerinden birinin de Kur'an'ı açıklamak olduğu söylenebilir. Bu nedenle Sünnî paradigma içerisinde ilâhî mesajın anlaşılmasında öncelikli başvuru kaynağı hiç kuşkusuz sünnetin sonraki nesillere aktarılmasında etkin bir yere sahip olan rivayetler olmuştur. Bu rivayetler ise isnad ve metinden müteşekkil olup, isnadında bulunan isimlere göre kıymet görmüşlerdir. Ehl-i sünnet içerisinde en sağlıklı rivayetler Hz. Muhammed’in yakınındaki sahabeye izafe edilenlerdir. Bu husus ehl-i sünnet çevreler tarafından rivayetin sıhhat ve selametini artıran bir nokta olarak değerlendirilirken Şia açısından bir kusur olarak telakki edilebilmektedir. Bu makale ile dinin kemale ermesi ile ilgili olarak ana çıkış noktası sayılan “Bugün sizin için dininizi kemale erdirdim, size nimetimi tamamladım, sizin için din olarak İslamiyet’i beğendim” (el-Mâide 5/3) âyetinin Sünnî ve Şiî hadis kaynaklarında bağlam ve arka plan ifade eden rivayetler çerçevesinde yorumlanmasına değinilecektir. Öncelikle ehl-i sünnet kaynaklarında ilgili âyet ve teviline ilişkin rivayetlerin konumu ve değeri ele alındıktan sonra bu rivayetlerin kronolojik olarak Şiî tefsirlerindeki yansımalarına değinilecektir. Böylelikle ekoller arasındaki etkileşimin keyfiyeti ve ilgili âyetin tefsiri esnasında ortaya çıkan tercihlere etki eden zihnî alt yapının tesiri ortaya konmaya çalışılacaktır., The purpose of Almighty Allah in addressing humanity through revelation; reading, understanding and applying the message to life. Hz. As long as his prophetic duty continued, Muhammad made efforts in line with this aim with his words, actions and approvals. Therefore, considering this correlation between the Qur'an and the Sunnah, it can be said that one of the foremost duties of the Sunnah is to explain the Qur'an. For this reason, the primary source of reference in understanding the divine message in the Sunni paradigm has undoubtedly been the narrations, which have an effective place in the transfer of the sunnah to the next generations. These narrations, on the other hand, were composed of isnad and text, and were valued according to the names in their isnad. The most healthy narrations among the Ahl as-Sunnah. They are the ones attributed to the Companions near Muhammad. While this issue is considered by the Ahl as-Sunnah circles as a point that increases the soundness and safety of the narration, it can be considered as a flaw in terms of Shia. The context and context of the verse "Today I have perfected your religion for you, I have completed my blessings for you, I like Islam as a religion for you" (al-Maida 5/3), which is considered the main starting point for the perfection of religion with this article, in Sunni and Shiite hadith sources. It will be discussed in the context of the narrations expressing the background. First of all, the position and value of the narrations related to the relevant verse and interpretation in the sources of Ahl as-Sunnah will be discussed, and then the reflections of these narrations in Shiite commentaries will be mentioned chronologically. Thus, the nature of the interaction between the schools and the influence of the mental infrastructure that affects the preferences that arise during the interpretation of the relevant verse will be tried to be revealed.

Şeyhülislam İbn Kemalpaşa Tefsiri‟nde Muʻtezile Eleştirisi” adlı bu çalışmamızda ilk olarak tefsir, kelam, fıkıh gibi İslami ilimlerde derin bilgilere sahip olan İbn Kemal‟in hayatı, eserleri ve ilmi kişiliği hakkında kısa ve özlü bilgiler verilmiştir. Onu iyi tanımak, eserlerini iyi tahlil etmek, gerek tefsirciliğini değerlendirmede gerekse diğer İslami ilimlere vukufiyetini değerlendirme konusunda İslami ilimler alanında araştırma ve çalışma yapan bizlere yardımcı olacaktır. İkinci bölümde ise çalışmamızın temel konusu olan Muʻtezile mezhebinin eleştirisi, İbn Kemalpaşa ve Tefsîr‟i özelinde ele alınmıştır. Muʻtezile, İslam tarihinde iz bırakan mezheplerden biri olduğu için ekol ve görüşleri Kelam alimleri tarafından daha yoğun olmakla birlikte müfessirler tarafından da tenkide tabi tutulmuştur. Esasında Muʻtezile‟nin görüşlerine tefsir kitaplarında yer verilmemesinin en önemli sebebi olarak, bu alanda aşılamamış bir zirve olan Zemahşerî‟nin Mu‟tezilî olması kabul edilebilir. İbn Kemal de Muʻtezile‟yi tenkit eden müfessirlerden biridir. O, yer yer Muʻtezile mezhebini doğrudan eleştirirken, bazen Zemahşerî üzerinden, kimi zamanda üstü kapalı bir şekilde eleştirmektedir. İbn Kemal‟in, bir müfessire tenkit yönelteceği zaman isim belirtmemekte ve kişileri hedefe koymamakta olduğu görülmektedir. O, eleştirilerini fikir ve görüşler üzerinden beyan etmiştir. Muhalif olduğu görüşü tenkit ederken uzun uzadıya izahlar yapmaktan kaçınmış, kendi görüşünü de aynı şekilde uzunca gerekçelendirmemiştir. Eleştirileri esnasında yapmış olduğu açıklamalardan, her daim Ehl-i Sünnet Matürîdî çizgiyi muhafaza etmeye çalıştığı anlaşılmakta ve bu tutumunda da başarılı olduğu müşahede edilmektedir., This work named as “Muʻtezilah Criticism in Tafser of shaikhu‟l-Islam Ibn Kamal Pasha” firstly gives short and concise information about life, works and academic career of Ibn Kamal who has deep rooted knowledge of Islamic sciences such as tafser, kalam and fiqh. To know him well and to analyze his works will help those of us who studies Islamic sciences in both evaluating Ibn Kamal‟s tafser and his grasp of Islamic sciences. In the second part of the work, criticism of Muʻtazilah is discussed in the example of Ibn Kamal Pasha and Tafsir. Muʻtazila is one of the sects which left a mark in history of Islam. Therefore, it‟s school and views are criticized not only by Mutakallimun but also by Mufassirun. The reason why views of Muʻtazila do take place in tafser book is because Zamakhshari who is top author of tafser books was a Mutazili. Ibn Kamal is on the mufassirûn who critizes Muʻtazila. He sometimes directly, sometimes indirectly and sometimes via Zamakhshari criticizes Muʻtazila. When Ibn Kamal criticizes a mufassir he does not mention of his name. He criticizes the views and opinions rather than names. He avoids long explanations while criticizing the views he is opposing, instead he focuses on explaining his own approach. It is seen from explanations of his critisim that he always tries to preserve alliance with the line of ahl al-sunnah and Maturidi. It can be said that he is successful with preserving this alliance.

Doğru yoldan saptırma, azdırma ve isyana sürükleme gibi manalara gelen iğvâ, önemli Kur’ânî bir terimdir. Bu lafız Kur’ân’da genellikle şeytanla ilişkili olarak kullanılmıştır. Ancak el-A’râf 7/16, Hûd 11/34 ve elHicr 15/39 ayeti olmak üzere üç yerde ise Yüce Allah’a izafe edilerek kullanılmıştır. Bu yönüyle mezkûr üç ayet, kelâmın mühim konulardan olan kader, irade hürriyeti, insanın fiilleri, hidayet-dalâlet açısından farklı şekillerde yorumlanmaya müsaittir. Bu durum, ilgili ayetler bağlamında müfessirlerin çeşitli yorumlar yapmasına neden olmuştur. Bu çalışmada, öncelikle “iğvâ” lafzının anlamı tespit edilmeye çalışılmış ve bu lafzın Kur’ân’da kullanımı incelenmiştir. Ardından Taberî, Zemahşerî ve Râzî’nin tefsirleri özelinde, zikredilen üç ayetin bağlamında, iğvâ ile ilgili yaptıkları yorumlar irdelenmiştir. Bu müfessirlerden Taberî ve Râzî, Ehl-i Sünnet’i temsil ederken; Zemahşerî de Mu‘tezile’yi temsil etmektedir. Bu çalışmada, mezkûr ayetlerin tefsiri bağlamında yapılan yorumlarda mezhebî mensubiyetin etkisi tespit edilmeye çalışılmış; diğer mezheplere yönelik tavır ve eleştirilerin tefsire yansıması incelenmiştir., Igva, which means to deviate from the right path, to deprave and to lead to rebellion, is an important Qur'anic term. This word is generally used in relation to the devil in the Qur'an. However, it was used in three verses, al-A'raf 7/16, Hud 11/34, and al-Hijr 15/39, attributing it to Almighty Allah. In this respect, the aforementioned three verses can be interpreted in different ways in terms of destiny, freedom of will, human actions, searching for the right way-aberration, which are important issues of theology. This case has led the commentators to make various comments in the context of the relevant verses. In this study, first of all, the meaning of the word "igva" was tried to be determined and the use of this word in the Qur'an was examined. Then, the interpretations of Tabari, Zamakhshari and Razi, in the context of the three verses mentioned, were examined. In our study, while Tabari and Razi, who are among those commentators, represent Ahl as-Sunna; Zamakhshari represents Mu'tazila. In this study, the effect of madhhab affiliation on the interpretations of the aforesaid verses has been tried to be determined and the reflection of the attitudes and criticisms towards other sects on the interpretation has been examined.

Ehl-i sünnet’in Kur'an yorumunun şekillenmesinde önemli bir yeri olan Mâtürîdî, yaşadığı dönem itibariyle oldukça erken sayılabilecek bir dönemde yaşamıştır. Son dönemde İslam dünyasında özellikle onun Kitâbü’t-Tevhîd ve Te’vîlâtü’l-Kur’ân/Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne isimli eserlerinin tercüme edilmesi ve tahkikli baskılarının neşred ilmesi ile birlikte, Mâtürîdî’ye olan ilginin ve eserleri üzerine yapılan çalışmaların arttığı görülmektedir. Kelamcı kişiliğinin ağır bastığı Te’vîlâtü’l-Kur'an isimli eseriyle de erken dönemin önemli müfessirlerinden birisi olarak kabul edilen Mâtürîdî’nin bu tefsiri üzerine ülkemizde ve Arap dünyasında onu farklı yönleriyle ele alan pek çok akademik çalışma yapılmış yapılmaya da devam etmektedir. Bunlardan birisi de onun tefsir anlayışını pek çok açıdan inceleyen ve son yıllarda yapılmış en hacimli çalışmalardan biri olan Ahmet Sa‘d ed-Demenhûrî’nin kaleme aldığı el-İmam el-Mâtürîdî ve Menhecu Ehli’s-Sünne fî Tefsîri’l-Kur'an isimli eserdir. Bu çalışmada söz konusu müellifin bu eseri değerlendirilecektir., Mâturîdî, who has an important place in formation of Qur’anic interpretation of Ahl Sunnah, lived in a considerably early period of Islamic thought. Especially after the publication of the translation of his books Kitâbü’t-Tevhîd and Te’vîlâtu’l-Kur’ân/Te’vîlâtu Ehli’s-Sunnah, recently in Islamic world interest in Mâturîdî and studies on his works has increased. In respect to his Te’vîlâtu’l-Kur'an that reflects mainly theologian side of him he is regarded as one of the most esteemed mufassirûn of early period, Mâturîdî has been object to, both in Arabic world and in our country, numerous academical works that studies him with respect to his different aspects. One of these works is Ahmet Sa‘d ed-Demenhûrî’s el-İmam el-Mâturîdî ve Manhacu Ahli’s-Sunnah fî Tafsîri’l-Kur'an in which he studied Mâturîdî’s exegetical opinions in many aspects and which is one of the most voluminous recent works. In this paper we will discuss his aforementioned work.

Son dönem Türkiye'sinde birçok düşünür dini doğru anlama, yaşama ve anlatma çabasıyla yeni yorum ve görüşler ortaya koymaktadır. Bu durum Hz. Peygamber'in vefatından sonra her dönemde devam eden bir süreç olmuştur. Bu da Allah-u Teâla'nın her insanı farklı zekada yaratmasının doğal bir sonucudur. Dini doğru yaşama çabasıyla hareket eden insanlar kendilerine hitap eden görüşlerin etrafında toplanarak gruplar haline gelmişlerdir. Hz. Peygamber'in vefatından sonra cumhurun yolu olan Ehl-i sünnet ve'l-cemaat, içerisinde birçok farklı görüş ve yorumu barındırmaktadır. Bunlardan biri olan Selefîlik, Hz. Peygamber'in vefatından sonra sahâbe ve tâbiînin yolunu takip edenler için kullanılırken daha sonraki dönemlerde farklı anlamlarda kullanılmıştır. Özellikle geçmiş dönemlerden getirdiği dinî konulardaki muhafazakâr tutumu günümüzde yeniliklere karşı katı tutumculuk ve ötekileştirme olarak gözlemlenmiştir. Bu etki selefî olduğunu kabul edenlerin yanında Ehl-i sünnet olduğunu iddia eden düşünürler ve cemaatlerde de ortaya çıkmıştır. Ötekileştirmenin sonuçları bakımından birçok tehlikeyle karşı karşıya kalınmıştır. İslâm toplumunun birliği ve beraberliğinin zarar görmesi, dinin yaşanması konusunda yeni fikirler üretilememesi, Ehl-i sünnet düşünce geleneğinin daraltıcı bir çerçeveye hapsedilmesi gibi. Bu çalışmada öncelikle Ehl-i sünnet ve Selefîlik hakkında klasik kaynaklar ve güncel çalışmalardan yararlanılarak bilgi verilecek ardından selefî etkileşimin en önemli sonucu olan yeniliklere karşı katı tutumu ve ötekileştirici tavrı son dönem Türkiye'si örnekliğinde sosyal medya araçlarından incelenecektir., Recently, many thinkers in Turkey religious understanding rightly and revealing new interpretations and opinions in an effort to live and explain. This situation has been a continuing process in every period after the death of the Prophet (pbuh). This is a natural resûlt of Allah Almighty's creation of every human being with a different intelligence. People who act in an effort to practice religion correctly have gathered around views that appeal to them and have become groups. Ahl al-sunnah wa'l-jamaah, which is the way of the People after the death of the Prophet (pbuh), contains many different opinions and interpretations. Salafism, one of them, was used for those who followed the path of companions and successor after the death of the Prophet, and in later periods it was used in different meanings. In particular, his conservative attitude towards religious issues, which he brought from the past, has been observed today as a strict attitude towards innovations and otherization. This effect has also appeared on thinkers and congregations who claim to be Ahl al-sunnah, as well as those who accept that they are Salafists. Many dangers have been encountered in terms of the consequences of marginalization. Such as the damage to the unity and solidarity of the Islamic society, the inability to produce new ideas about the life of the religion, and the confinement of the Ahl al-sunnah thought tradition in a narrowing frame. This study will initially be given Ahl al-sunnah and Salafism information by using classical sources and current studies. Furthermore, its strict and othering attitude towards innovations which are the most important result of Salafi interaction will be examined from social media tools in the example of recent Turkey.

Zeynelâbidîn Ali b. Hüseyin, İslâm tarihinin en trajik olaylarından biri olan Kerbelâ hâdisesine şahitlik etmiş ve bu elim faciadan sağ kurtularak Ehl-i beytin maddî ve manevî mirasını sonraki nesillere aktarmış bir şahsiyettir. Yaşamış olduğu sıkıntılar ona büyük tecrübeler kazandırmış, hayatını pasif görünümlü aktif bir mücadele içerisinde sürdürmüştür. Siyasî çekişmelerden uzak durarak ilim ve ibâdet eksenli bir hayat yaşamıştır. Elde ettiği ilmî birikimi, ders halkasına iştirak eden kimselere aktarmıştır. Özellikle babası Hz. Hüseyin ve dedesi Hz. Ali aracılığı ile kendisine ulaşan hadîslerin, bir sonraki kuşağa nakledilmesi hususunda önemli bir rol üstlenmiştir. Ondan nakledilen hadîsler hem Şîa hem de Ehl-i sünnet hadîs kaynakları vesilesiyle günümüze kadar intikal etmiştir. Bu makalede, her iki mezhebin hadîs kitaplarında Zeynelâbidîn’den nakledilen hadîsler tetkik edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Zeynelâbidîn’in hadîsleri kimlerden aldığı, ondan kimlerin hadîs dinlediği; nakletmiş olduğu hadîslerin Şîa ve Ehl-i sünnet hadîs kaynaklarındaki yoğunluğu ve çeşitliliği genel hatlarıyla incelenmiştir. Bu çerçevede hadîs tarihinde Zeynelâbidîn’in yeri ve önemi, her iki ekolün hadîs kaynakları bağlamında ele alınıp değerlendirilmiştir., Zayn al-Âbidîn Ali b. Huseyn is a person who witnessed the Karbala incident, one of the most painful events in the history of Islam and survived this elimination disaster and passed on the material and spiritual heritage of the Ahl-i beyt to the next generations. The troubles he experienced gave him great experiences and continued his life in a passive-looking active struggle. He lived a life focused on science and worship, avoiding political conflicts. He transferred his scientific knowledge to the people who participated in the course ring. He played an important role in transferring the hadiths that reached him through his father Huseyn and his grandfather Ali, to the next generation. Hadiths narrated from him have been transmitted to the present by means of both the Shia and Ahl al-Sunnah hadith sources. In this article, the hadiths transferred from Zayn al-Âbidîn in the hadith sources of both sects have been tried to be examined who Zayn al-Âbidîn received from the hadiths and who listened from them; The density and diversity of the hadiths that he narrated in the Shia and Ahl al-Sunnah hadiths were examined in general terms. In this context, the place and importance of Zeynelâbidîn in the hadith history has been considered and evaluated within the context of hadith resources of both schools.

Bu çalışma Peygamberlerin sıfatlarından olan ismet inancının Kur’an yorumlarını nasıl etkilediğini Hz. Âdem kıssası örneğinde incelemeyi amaçlamaktadır. Kur’an’ın yorumuna etki eden âmillerden birisi de İslam düşüncesinde yer alan ‘ismet’ sıfatıdır. Siyasi temelli olarak ortaya çıktığı anlaşılan ve daha sonra itikadi konular arasında yer alan ‘ismet’ sıfatı Şîîlere göre imamlarda ve peygamberlerde; Ehl-i sünnet ve Mu’tezile’ye göre ise sadece peygamberlerde bulunması zorunlu bir sıfattır. Kur’an’da peygamberlerin ihlaslı, seçkin, doğru ve daima Allah’a yönelen gibi üstün özelliklerine temas edilmekle birlikte onlar hakkında günah işlememe gibi bir nitelikten söz edilmemektedir; aksine bazı peygamberlerin işlemiş olduğu hatalardan bahsedilmektedir. Durum böyle olmakla birlikte peygamberlerin hata işlediğine dair âyetler, kimi müfessirler tarafından ismet kavramı çerçevesinde yorumlanmaktadır. Bu çalışmada öncelikle ismet sıfatının mahiyetiyle ilgili kelam mezheplerinin düşünceleri de dikkate alınarak giriş sadedinde kısa bir değerlendirme yapılacaktır. Daha sonra ilgili âyetlerin, ilke/itikat olarak benimsenen ismet sıfatı gölgesinde yorumlanması, Hz. Âdem örneği çerçevesinde ele alınacaktır. Bu çalışmanın amacı ismet sıfatı bağlamında ilgili âyetlere yaklaşım olduğu için, kıssaların gerçekliği, tarihselliği ve mitolojik unsurlar içerip içermediği konuları üzerinde durulmayacaktır., This article is about examining the effect of innocence (being free from sin), one of the attributes of prophets, on interpretations of Qur’an. One of the factors that effect Qur’an interpretations is the title ‘innocence’ which exists in Islamic belief. The title ‘innocence’, which is known to have come to existence in political-based topics and then appeared in theological matters, is an attribute that is one of the mandatory features for prophets and imams in Shiah belief. On the other hand it is a mandatory feature for only prophets in Ahl al-sunnah and Mu‘tazila belief. In Qur’an, while it is being addressed to prophets’ supreme features such as sincere, privileged, honest, faithful and so on, it does not mention anything about being free from committing sin. On the contrary mistakes of some prophets are told in the Qur’an. And yet some scholars have interpreted the related verses by innocence principle. In this study, a brief assessment about the nature of innocence title will be primarily done by taking opinions of different word madhabs/sects into consideration. Then, interpretation of the related verses pursuant to innocence title that is adopted as a principle/belief will be discussed in the scope of Prophet Adam example. As the aim of this study is about the approaches to relevant verses in the frame of innocence title, it is not going to be emphasized on the reality, historicity, and mythological elements of the parables.

dinbil Hz. Ömer, Rasûlullâh’ın (s.a.v) en yakın arkadaşlarındanbiri olmasından dolayı teşrîin ruhunu iyi derecede kavramış ve fıkhî konulardaönde gelen sahâbeden biri olmuştur. Henüz Hz. Peygamber hayatta iken farkedilen Hz. Ömer’in fıkhî konulardaki mahareti, onun Hz. Ebu Bekir dönemindeyargı kurumunun başına gelmesini sağlamıştır. Hz. Ömer’in fıkhî yeteneği veelde ettiği müktesebat, halife olduktan sonra karşılaştığı problemleriaşmasında etkili olmuştur. Hz. Ömer’in halifeliği sırasında yaptığıuygulamaları sonraki dönemlerde farklı şekillerde anlaşılmış ve bu konularlailgili ihtilaflar oluşmuştur. Üzerinde farklı görüşlerin oluştuğu konulardanbiri, teravih namazının cemaatle kılınmasının hükmü hakkındadır. Bu konuda ikifarklı görüş söz konusudur. Birisi Ehl-i sünnet, diğeri de Şîa ekolünün teravihnamazı ile ilgili birbirinden tamamen farklı değerlendirmeleridir. İşte bu makalede birbirinden farklı iki görüşele alınmıştır. Ayrıca Ehl-i sünnet ve Şîa’nın teravih namazının cemaatlekılınması meselesini dayandırdıkları deliller incelenmiştir. Ehl-i Sünnetâlimlerinin, Şîa’nın söylemlerine yönelik itirazlar ele alınmıştır. Öte yandanŞîa’nın delillerini test etme açısından Hz. Ali’nin teravih namazının cemaatile kılınmasına bakış açısını, dahası bu konuda Hz. Ömer’in uygulamasını nasıldeğerlendirdiği konunun kapsamına dâhil edilmiştir. Bu anlamda Şiî âlimlerinHz. Ali’ye nispet ettikleri, teravih namazını bid?at olarak gördüğü ve bunuengellemeye çalıştığı yönündeki rivayeti de inceleme altına alınmıştır. Şîa’nınHz. Ömer’e karşı bakış açısının kurguladıkları cemaatle teravih namazına karşıtutumlarına ve Ehl-i sünnet ile Şîa arasındaki mezhepsel farklılıklara yönelikyansıması tespit edilmiştir. Tarihte Şîa’nın bu tutumundan dolayı cemaatleteravih namazının kılınması ile ilgili yapılan tutumlar da incelenmiş, Şiîyöneticilerin teravih namazıyla ilgili tavırları nedeniyle ehl-i sünnetnezdinde nasıl değerlendirildiği ele alınmıştır. ?Umar, Since he was one of the closest friends of the Messenger of Allah (pbuh), he alsohad a good understanding of the spirit of making laws and became one of theleading companions on fiqh issues. The ability of ?Umar’s onthe fiqh subjects, who was noticed while the Prophet (pbuh) was alive, made him to the head of thejudicial institution during the time of Ab? Bakr. ?Umar’s fiqhability and acquis were effective in overcoming the problems he faced after hehad became the caliph. ?Umar's practices during his caliphatewere understood in different ways in the following periods and disputesoccurred on these issues. One of these issues on which different views areformed is about the provision of the tarawih prayer with the congregation.Thus, there are two different views on this issue. One is the school of Ahl-alSunnah’s and the other are completely different assessments of the Shia schoolregarding tarawih prayer. Here, two different opinions arediscussed in this article. In addition, the proofs that the Ahl al-Sunnah andShia are based on the issue of performing the tarawih prayer with thecongregation were examined. In this regard, the objections of the Ahl al-Sunnahscholars towards the discourses of Shia were discussed. On the other hand, interms of testing the evidence of Shia, the point of view of performing thetarawih prayer of ?Al? with the congregation, andmoreover, how he evaluated the practice of ?Umar inthis regard is included in the scope of this issue. In this sense, the rumorwhich the Shia scholars regarded the tarawih prayer that they attributed to ?Al? , as abid’ah and tried to prevent it was also examined. Here, as a result, it wasdetermined that the viewpoint of Shia against ?Umar wasreflected both in their attitudes about the tarawih prayer with thecongregation and in the sectariandifferences between the Ahl al-Sunnah and Shia. Throughout history, theattitudes towards performing the tarawih prayer with the congregation due tothis attitude of Shia were also examined, and how the Shiite rulers wereevaluated in the face of the Ahl-al Sunnah because of their attitude towardstarawih prayer was also handled. 745532

The method or procedure used in each field differs from the others in accordance with its internal structure. If I am not mistaken, the basic method of social sciences and humanities consists of thinking on and generating concepts. In order not to make mistakes by generalizing, I will try to approach the subject from the perspective of my field called "kalam" among the experts and known as belief and faith colloquially. In our field, the principles to be used in accessing knowledge are called method. In general, it is possible to talk about three methods in the field of thought or faith. Two of these methods have been used since ancient times. The third has been used from time to time or there have been few communities that use it. The first of these is the dogmatic or transfer method, which is as old as human history. According to this method, God or special persons authorized by God know everything best. These things are beyond others' intellect. Since they are not special enough to communicate with God, they must be subject to special ones. Besides, this is God's command. Disobedience means rebelling against God. As is well known, those who oppose God are punished by special persons chosen by God with the punishment they -Shahrastani, ts. 2/48).

Nasîruddîn Tûsî'nin bir dönem ilim dünyasına damga vuran kelam eseri Tecrîdü'l-itikâd ve şerhleri üzerinde çalışılmayı hak eden eserlerdir. Bu çalışmada Tecrîdü'l-itikâd ve şerhleri özelinde Tûsî'nin usûl-i selâseye dair görüşleri konu edinilmiştir. Çalışmada Tûsî'nin kelami görüşlerin konu edinilmesinin nedeni İmâmiyye Şia'sına mensup olan Tûsî'nin günümüz ilim dünyasında bir ön kabul halini alan Şii kelamının imamet konusundaki görüşleri hariç Mutezile kelamından iktibas olduğu kanaatini yansıtıp yansıtmadığını ve Sünni kelamının Şii kelamı üzerinde etkisinin varlığını araştırmaktır. Tezimiz, öncelikle Tecrîdü'l-itikâd'a dair ülkemizde yapılan ve nicel açıdan yetersiz olan çalışmalara eklenerek lieratürdeki bir boşluğu doldurmaktadır. Yine yapılan çalışmalar Tecrîdü'l-itikâd'ın belirli bir kısmını kapsamaktadır. Çalışmamızda yer alan meselelerin büyük bir kısmı daha önce Tecrîdü'l-itikâd özelinde çalışılmamıştır. İkinci olarak da geçmişte ve günümüzde çatışmayla anılan Sünni-Şii ilişkilerinin klasik dönem ilim dünyasındaki yansımalarını görmek Sünni-Şii ilişkisine farklı bir boyut kazandırmak açısından önemli bir çalışma olmuştur. Tezimizde Tecrîdü'l-itikâd ve diğer eserlerinden Tûsî'nin söylemleri araştırıldıktan sonra Tecrîdü'l-itikâd'ın şerhleri kronolojik olarak mukayeseli şekilde tetkik edilerek Tûsî'nin söylemlerine dair bir çıkarım yapılmıştır. Ortaya çıkan sonuç Mutezile ve Ehl-i Sünnet ekollerinin görüşleriyle karşılaştırılarak Şia'nın iligili meselede otantik bir görüşünün olduğu veya diğer ekollerden birinin görüşünü aldığının tespiti yapılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ana kaynaklarını Tecrîdü'l-itikâd ve isimleri giriş bölümünde zikredilen şerhler oluşturmaktadır. Sünni kelamının Şia üzerindeki etkisini araştırmak için bu eser ve şerhlerinin seçilme nedenleri Tûsîs'nin Şii olması, Tûsî'nin kelami görüşlerini tam olarak anlatan tek eserinin Tecrîdü'l-itikâd olması ve Sünni dünyada bu eserin rağbet görmesinin sebebinin bize göre Sünni kelamından etkilenmiş olmasıdır. The words of Nasîr al-dîn Tûsî, which marked the scientific world for a while, deserved to be studied on Tajrid al-i'tikâd and interpretations. In this study, the views of Tûsî about the method of usrl al-salat with regard to Tajrid al-i'tikâd and annotations are discussed. In the study, the reason for the subject of the words of Tûsî's theories is to investigate whether Tûsî, who belongs to the Imamia Shia, reflects the opinion that the Shiite word, which has become a preliminary acceptance in today's world of science, exists from the Mutezila word and the effect of the Sunni word on the Shiite word. Our thesis firstly fills a gap in the literature by adding to the studies on Tajrid al-i'tikâd in our country which is quantitatively insufficient. Again, the studies cover a certain part of Tajrid al-i'tikâd. Most of the issues in our study have not been previously studied in the context of Tajrid al-i'tikâd. Secondly, seeing the reflections of the Sunni-Shia relations, which are known as conflict in the past and today, in the classical period of the world of science, has been an important study in terms of adding a different dimension to the Sunni-Shia relationship. In our thesis, after investigating the discourses of Tûsî from Tajrid al-i'tikâd and other works, a conclusion was made chronologically comparatively and an inference about the discourses of Tûsî. By comparing the resulting result with the views of Mutezila and Ahl al-Sunnah schools, it was tried to be determined that the Shia had an authentic view of the issue or received the opinion of one of the other schools. The main sources of the study are the annotations and their commentaries, whose names are mentioned in the introduction. In order to investigate the effect of Sunni theology on the Shia, the reasons for choosing these works and commentaries are the fact that Tûsî's Shia is Shia, the only work of Tûsî that expresses his views, and the reason why this work is sought after in the Sunni world is influenced by the Sunni theology. İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET -- i ABSTRACT -- iii İÇİNDEKİLER. v KISALTMALAR -- x ÖN SÖZ -- xi GİRİŞ -- 1 A. TEZİN KONUSU -- 1 B. TEZİN AMACI -- 1 C. TEZİN ÖNEMİ -- . 2 D. TEZİN YÖNTEMİ. 2 E. KAPSAM VE SINIRLILIKLAR -- 2 F. TECRÎDÜ’L-İTİKÂD VE ŞERHLERİ . 3 F.1. Tecrîdü’l-itikâd -- 3 F.2. Keşfü’l-Murâd fî şerhi Tecrîdi’l-itikâd -- -- 5 F.3. Tesdîdü’l-kavâid fî şerhi Tecrîdi’l-akâid -- -- 7 F.4. Tefrîdü’l-itimâd fî şerhi Tecrîdi’l-itikâd -- 8 F.5. Şerhu’t-Tecrîd. 9 F.6. eş-Şerhu’l-cedîd ale’t-Tecrîdi’l-kelâm -- 11 F.7. Şevâriku’l-ilhâm fî şerhi Tecrîdi’l-kelâm. 11 BİRİNCİ BÖLÜM İLAHİYYÂT 1.1. ALLAH TEÂLÂ’NIN VARLIĞI. 13 1.2. ALLAH TEÂLÂ’NIN SIFATLARI. 19 1.2.1. Kudret Sıfatı -- 19 1.2.2. İlim Sıfatı -- . 29 1.2.3. Hayat Sıfatı -- . 36 1.2.4. İrade Sıfatı -- 38 1.2.5. İşitme ve Görme Sıfatı -- . 40 1.2.6. Kelam Sıfatı -- 42 1.2.7. Bekâ Sıfatı -- 45 vi 1.2.7. Selbî Sıfatlar . 48 1.2.7.1. Ortak (Şerîk) -- 48 1.2.7.2. Benzer (Misl) -- 49 1.2.7.3. Mürekkep -- . 49 1.2.7.4. Zıt -- -- . 50 1.2.7.5. Tehayyüz. 50 1.2.7.6. Hulûl -- . 51 1.2.7.7. İttihâd -- 51 1.2.7.8. Cihet -- -- 52 1.2.7.9. Hâdis Varlıkların Zorunlu Varlık’ta Hulûl Etmesi. 53 1.2.7.10. İhtiyaç -- 53 1.2.7.11. Elem/Acı ve Lezzet/Zevk . 54 1.2.7.12. Manalar, Haller, Zait Sıfatlar. 55 1.2.8. Ru’yet. 57 1.2.9. Diğer Sıfatlar. 65 1.2.9.1. Cömertlik -- . 65 1.2.9.2. Melik -- . 67 1.2.9.3. Tamam -- . 67 1.2.9.4. Hakk -- -- 68 1.2.9.5. Hayr -- -- 68 1.2.9.6. Hikmet -- . 68 1.2.9.7. Tecebbür . 68 1.2.9.8. Kahr -- -- 68 1.2.9.9. Kayyûm -- 69 1.2.9.10. El, Yüz vb. -- . 69 1.3. ALLAH TEÂLÂ’NIN FİİLLERİ. 70 1.3.1. Hüsün ve Kubuh -- . 70 1.3.1.1. Hüsün-Kubuh Naklî mi Aklî mi? -- -- . 72 1.3.1.2. Allah Teâlâ Kabih Fiil Yapar mı? -- -- 78 1.3.1.3. Allah Teâlâ Amaçsız Fiil (Abes) Yapar mı? -- 80 1.3.1.4. Allah Teâlâ Masiyeti İrade Eder mi? -- 80 1.3.1.5. Eş’arîler’in İtirazlarına Cevaplar -- -- . 82 1.3.2. Kulların Fiilleri . 85 1.3.2.1. Tevlit -- . 94 vii 1.3.2.2. Kaza ve Kader. 97 1.3.2.3. Hidayet ve Dalalet -- -- . 102 1.3.2.4. Müşrik Çocukları Hakkında. 103 1.3.3. Teklif -- -- . 105 1.3.3.1. Teklifin Gerekliliği -- -- 109 1.3.3.2. Teklifin Hasen Oluşunun Şartları -- 112 1.3.3.3. Teklifle İlgili Diğer Meseleler -- 114 1.3.4. Lütuf. 115 1.3.4.1. Lütfun Kısımları -- . 118 1.3.4.2. Lütfun Vücubiyetine Yapılan İtirazlar. 118 1.3.4.3. Lütfun Hükümleri . 120 1.3.5. Elem. 122 1.3.5.1. Elem Konusunda Tartışmalar -- . 123 1.3.6. İvaz ve Hükümleri -- 125 1.3.6.1. İvazın Hakedilme Gerekçeleri -- 125 1.3.6.2. İvazla İlgili Hükümler -- . 127 1.3.7. Ecel -- 131 1.3.8. Rızık. 132 İKİNCİ BÖLÜM NÜBÜVVET VE İMAMET 2.1. NÜBÜVVET -- 134 2.1.1. Nebinin Tanımı -- . 134 2.1.2. Nübüvvetin Hükümleri -- -- . 135 2.1.2.1. Bisetin (Peygamber Göndermenin) Hasen Olması -- -- 135 2.1.2.2. Bisetin Vücubiyeti -- -- . 138 2.1.2.3. İsmet (Peygamberin Masum Olması) -- 139 2.1.2.4. Peygamberlerin Özellikleri -- 142 2.1.3. Mucize -- 144 2.1.3.1. Mucizenin Tanımı ve Özellikleri -- . 144 2.1.3.2. Keramet. 145 2.1.3.3. Kerametin İmkânına Yapılan İtirazlar . 149 2.1.3.4. Bisetin Vücubu -- 152 2.1.4. Hz. Muhammed’in Nübüvveti . 153 2.1.4.1. Hz. Muhammed’in Nübüvvetine Yahudi ve Hristiyanların İtirazları -- 157 viii 2.1.5. Peygamberlerin Meleklerden Üstün Olması -- . 161 2.2. İMAMET -- -- 163 2.2.1. İmametin Hükümleri. 164 2.2.1.1. İmam Tayininin Vücubu -- 164 2.2.1.2. İmam Tayininin Allah Teâlâ’ya Vacip Olduğuna Yönelik İtirazlar. 165 2.2.1.3. İmamın Masum Oluşu -- 167 2.2.1.4. Mefdulün İmameti -- -- . 170 2.2.1.5. İmam Tayininde Nass -- . 172 2.2.2. Hz. Peygamber’den Sonra Kimin İmam Olacağına Dair Tartışmalar -- 175 2.2.2.1. Hz. Ali’nin İmam Olması Gerektiğine Dair Gerekçeler -- 175 2.2.2.2. Hz. Ebû Bekir’in İmam Olamayacağına Dair Gerekçeler -- . 191 2.2.2.3. Hz. Ömer’in İmam Olamayacağına Dair Gerekçeler -- . 203 2.2.2.4. Hz. Osman’ın İmam Olamayacağına Dair Gerekçeler . 209 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MEÂD 3.3. MEÂDIN İMKÂNI VE ÂLEMİN YOK OLMASI -- . 217 3.3.1. Başka Bir Âlemin Varlığının İmkânı -- -- 217 3.3.2. Âlemin Yok Olmasının İmkânı -- . 221 3.3.3. Meâd/Yeniden Diriliş -- 227 3.3.3.1. Meâdın Cismânî Olması Zorunludur -- . 227 3.3.3.2. Cismânî Meâda İtirazlar -- . 230 3.3.4. Sevap ve İkâb (Mükâfat ve Ceza). 234 3.3.4.1. Sevap ve İkâbın Şartları -- . 236 3.3.4.2. Sevap ve İkâbın Sıfatları -- 238 3.3.5. Mürtekib-i Kebirenin İkâbının Ebediliği ve Af Meselesi -- -- 247 3.3.6. Şefaat -- -- 251 3.3.7. Tövbe -- -- 255 3.3.7.1. Tövbeyle İlgili Hükümler . 257 3.3.8. Ahirete Müteallik Konular -- . 261 3.3.8.1. Kabir Azabı, Mizan, Sırat, Hesap, Kitapların Dağıtılması -- 261 2.3.8.2. Cennet ve Cehennem Hali Hazırda Yaratılmış mıdır? . 263 3.3.9. İman, Küfür ve Fısk -- 266 3.3.10. İyiliği Emredip Kötülükten Nehyetmek -- . 268 SONUÇ . 270 ix KAYNAKÇA. 277

YÖK ID: 652914 Allah aşkın bir varlıktır. Zat-ı İlahi zaman ve mekândan münezzeh, eşsiz, tek ve bir olan beşeri hiçbir özelliğe sahip olmayan yegâne varlıktır. İnsan ise sınırlı bir zaman ve mekâna sahip, duyularla idrak edebilen somut bir varlıktır. Bu nedenle insan duyular ötesi olan Rabbini hep merak etmiş, O'nun nasıl olduğunu araştırarak anlamaya çalışmıştır. Allah-u Teâla insanın merak duygusunu gidermek için farklı zamanlarda farklı beldelere peygamberler ile vahyini indirmiştir. Peygamberler aracılığıyla Allah, bir ve tek olan varlığı hakkında insanları bilgilendirmiştir. Allah, İslam aracılığıyla tüm insanlığa, bilinenden bilinmeyene hareketle Kur'an-ı Kerim'de kendi varlığını açıklamıştır. Müslüman âlimler de Allah'ı anlatırken Kuranı Kerim'i referans edinmiştir. Kur'an-ı Kerim Allah'ın varlığı ve birliği, eşsizliği konusunda net ifadeler içerir. Fakat Kur'an-ı Kerim'de, sonraki dönemlerde tartışma konularının ana unsuru haline gelen müteşabih ayetler de mevcuttur. Müteşabih ayetlerin bir kısmını oluşturan haberi sıfatların anlaşılması problemine âlimler farklı yöntemler geliştirmiştir. Bu yöntemler; ta'tîl, te'vîl, teşbih/tecsim yöntemidir. Mücessime mensupları, haberi sıfatları açıklarken tecsim/teşbih yöntemini benimsemişlerdir. Tecsim düşüncesinin ortaya çıkmasında etkili olan birçok faktör mevcuttur. Hz. Peygamber(sav)'in vefatından sonra Müslümanlar içerisinde fırka, mezhep gibi oluşumlar ortaya çıkmıştır. İslam, fetih hareketleriyle farklı dinin ve kültürlerin yaşadığı coğrafyalara ulaşmıştır. Farklı dini yaşantıyı bırakıp İslam'a yönelen kimseler kendi dini unsurlarıyla İslam'ı birleştirmişlerdir. Örneğin Yahudiler kendi dini hikâyelerini Müslüman olduktan sonra da anlatmaya devam etmişler fakat bunu İslam adına yapmışlardır. Hikâyelerindeki antropomorfist tanrı algısıyla Allah'ı açıklamaya giderek tecsimin İslam içinde yer almasında etkili olmuşlardır. Bunun dışında tecsim fikrinin oluşunumda etkili olan ilahi vahyin temelini oluşturan tevhid akidesinin temellendirilememesidir. Allah'ın zatında, sıfatlarında bir olduğunu kavrayamayan, bütün noksanlıklardan münezzeh olduğunu idrak edemeyen grup ve kişiler tecsim fikrine yönelmişlerdir. Bu düşüncenin doğuşundaki temel etken ise nasların zahirine göre yorumlanmasında aşırıya gidilmesidir. Tecsim düşüncesinin hâkim olduğu gruplara bakıldığında çoğunluğunun Gulat-ı Şia'dan olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra hulul düşüncesi hâkim olan gruplar da tecsimi benimsemişlerdir. Ehl-i Sünnet içerisinde bulunan ehl-i hadis taraftarlarından olan Haşviyye'nin de zahirilikte aşırıya giderek tecsim ve teşbihe ulaşan düşüncelerinin mevcut olduğu bilinmektedir. Tecsim düşüncesini öne çıkaran mezhep ise Kerramiyye'dir. Bu bağlamda bazı şahsiyetler de tecsimin yayılmasında etkili olmuşlardır: Mukatil b. Süleyman, Kehmes b. Hasan et-Temimi, Muhammed b. Kerram bunlardandır. Mücessime, müstakil bir mezhep ismi olmaktan ziyade tecsim düşüncesini benimseyen farklı mezhep, fırka ve kişilerden meydana gelen bir oluşumdur. Bu çalışma; tecsim düşüncesini benimseyenlerin kaynaklardan tesbitini sağlayarak müstakil bir başlık altında toplamaya çalışılmıştır. Mücessime tasavvurunun temelinde tecsim, yani insan biçimci tanrı tasavvuru yatmaktadır. Mücessime'ye mensup grup ve kişiler Allah'ın bir insan gibi şeklinin olduğunu iddia etmişlerdir. Allah'ın ruhunun bir insanda beden bulduğunu, yer ve mekân tuttuğunu, yarattıklarına benzer duygulara sahip olduğunu da belirtmişlerdir. Bu düşüncelerin İslam coğrafyasında cereyan etmesindeki en önemli etken ise vahyin dilini yanlış yorumlamaktan kaynaklıdır. God is a transcendent being. God is unique and one being, free from divine time and space. God is only being that has no human being qualities. On the other hand, human beings are a tangible being that can perceive with senses having a limited time and space. For this reason, human beings have always wondered about the god beyond senses. Human being tried to understand it by researching how. God sent His revelation with prophets in different regions at different times to quench the curiosity of man. Through the prophets, God informed people about her one and only existence. God has revealed her existence in the Quran from the unknown to all humanity through Islam. Muslim scholars also take the Quran as a reference while telling about God. The existence of the Quran contains clear statements about the unity existence and uniqueness of God. But there are unclear verses in the Quran that became the main element of discussion in later periods. Each scholar has developed different methods for the problem of understanding the news adjectives, which form part of the unclear verses. Members of Mujassima have adopted the method of tashbih while explaining their title of news. There are many factors influencing the emergence of the tashbih idea. In the course of the historical events that took place among the Muslims after the death of the Prophet Muhammad, formations such as sect groups emerged. Islam reached the geographies where different religions and cultures live with the conquest movements. But those who left their religious life and turned to Islam combined their own elements with Islam. Here as an example, the Jews combined Islam with their religious elements. Jews continued to tell their religious stories after they became Muslim but they did so in the name of Islam. By explaining God with the anthropomorphist perception of god in their stories, they have been effective in the place of tradition in Islam. Apart from this, the fact that the tawhid creed, which forms the basis of divine revelation, was not grounded was effective in shaping the idea of tajsim in Islam. The groups and individuals who cannot comprehend that God is one in her nature and in her attributes, and who cannot understand that he is free from all deficiencies, have turned to the idea of tajsim. The main factor in the emergence of this thought is the excessive interpretation of the works according to their apparent meaning. Considering the groups dominated by the idea of tajsim, it is seen that the majority of them are from Gulat-ı shia. In addition to this, groups dominated by the idea of hulul adopted the idea of tajsim.It is known that Hashwiyya, who is one of the supporters of the talented hadiths who are in the skilled sunnah, goes to the extreme in apparentism and has ideas of tajsim and tashbih. The sect that highlights the idea of tajsim is Karramiyya. In this context, some personalities have been effective in spreading tajsim. Muqatil b. Suleiman, Kahmas b. Hasan al-Tamimi, Mohammad b. al-Karram is one of them. Mujassima is a formation consisting of different sects, groups and people who adopt the idea of tajsim rather than being a name of a separate sect. This study tried to gather it under a separate title by determining the sources that adopt the idea of tajsim. At the basis of the Mujassima of composition lies the concept of tajsim, that is, the human form of god. Groups and persons belonging to the Mujassima claim that God has a human-like shape. They also stated that God's soul resides in a person, holds place and place, and has feelings similar to those they created. The most important factor in the occurrence of these thoughts in the Islamic geography was seen to be due to the misinterpretation of the language of revelation. The most important factor in the occurrence of these thoughts in the Islamic geography was seen to be due to the misinterpretation of the language of revelation. İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET -- i ABSTRACT -- iii İÇİNDEKİLER -- v KISALTMALAR -- viii ÖN SÖZ -- ix GİRİŞ -- 1 A. METOD -- 1 B. KAYNAKLAR -- 2 C. KAVRAMSAL ÇERÇEVE -- 5 1. Tecsim -- 6 2. Teşbih -- 7 3. Tenzih -- 8 4. Te’vîl -- . 8 5. Tefvîz -- . 9 6. Ta’tîl -- 10 7. Hulûl -- 11 BİRİNCİ BÖLÜM TARİHİ VE TEOLOJİK ARKA PLAN 1.1. MÜCESSİME’NİN ORTAYA ÇIKIŞINI HAZIRLAYAN DİNİ, SİYASİ, SOSYAL SEBEPLER -- . 17 1.1.1. Tevhid Fikrini Temellendirememe -- . 17 1.1.2. Nasları Zahirine Göre Yorumlama ve Aşırı Te’vîl -- 19 1.1.2.1. İstiva -- 21 1.1.2.2. Vech -- 22 1.1.2.3. Yed/ Yemin -- 22 1.1.2.4. Ayn -- 23 1.1.2.5. Sâk -- 23 1.1.2.6. Kabza -- 24 1.1.3. İslam Coğrafyasının Genişlemesi ve Tercüme Hareketleri -- 28 1.1.4. Tecsim Fikrine Sahip Yahudilerin Tesirinde Kalma -- 31 vi İKİNCİ BÖLÜM İSLAM MEZHEPLER TARİHİ KAYNAKLARINDA MÜCESSİME 2.1. MÜCESSİME OLARAK NİTELENDİRİLEN GRUPLAR -- 35 2.1.1. Müşebbihe -- 35 2.1.2. Şia -- 36 2.1.2.1. Hişamiyye -- 36 2.1.2.2. Cevalikiyye -- 38 2.1.2.3. Şeytaniyye -- 39 2.1.2.4. Gulat-ı Şia -- 41 2.1.2.4.1. Sebeiyye -- 41 2.1.2.4.2. Beyaniyye -- . 44 2.1.2.4.3. Mansuriyye -- 47 2.1.2.4.4. Muğiriyye -- 49 2.1.2.4.5. Hattâbiyye -- . 51 2.1.2.4.6. Yûnusiyye -- . 53 2.1.2.4.7. Cenahiyye -- . 54 2.1.3. Hulûliyye -- 55 2.1.3.1. Hulmaniyye -- 57 2.1.3.2. Mukannaiyye -- 57 2.1.4. Azafira -- 59 2.1.5. Havvariyye/Cevaribiyye -- 59 2.1.6. Ehl-i Sünnet İçerisindeki Tecsim Eğilimleri -- 60 2.1.6.1. Selefilik ve Ashabu’l-Hadis -- 61 2.1.6.1.1. Haşviyye -- 63 2.1.6.2. Zahirilik -- 65 2.1.6.3. Kerramiyye -- 67 2.1.6.4. Sünni Karşıtı Fırkaların Mücessime İle İlgili Değerlendirmeleri -- 69 2.1.6.4.1. Şia ve Mücessime -- 70 2.1.6.4.2. Mutezile ve Mücessime -- 72 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MÜCESSİME’NİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE TECSİM EĞİLİMİ İLE GÜNDEME GELEN BAZI ŞAHSİYETLER 3.1. KAYNAKLARA GÖRE MÜCESSİME’NİN GENEL ÖZELLİKLERİ 75 vii 3.1.1. Ulûhiyyet -- 75 3.1.1.1. Tanrının Cisimlere Benzetilmesi -- 75 3.1.1.2. Tanrının Reenkarne Olması -- 77 3.1.1.3. Tanrının Arş ve Kürsü İle İlişkilendirilmesi -- 78 3.1.2. Nübüvvet -- 79 3.1.3. İmamet -- 80 3.1.4. Recat ve Beda -- 83 3.1.5. Mücessime’nin Diğer Görüşleri -- . 84 3.2. TECSİM EĞİLİMİ İLE GÜNDEME GELEN ŞAHSİYETLER -- -- 86 3.2.1. Mukâtil b. Süleymân -- 86 3.2.2. Kehmes b. Hasan et-Temimi -- 90 3.2.3. Hişâm b. Hakem -- 91 3.2.4. Muhammed b. Kerrâm -- -- 92 SONUÇ -- 94 KAYNAKÇA -- 97