Search

In het noorden gaat de poort wijd open voor vissen die migreren tussen de Waddenzee en de binnenwateren. Van zalm, paling en houting tot de ‘iconische’ zeeforel. Binnenlaten alleen is echter niet genoeg. Herstel van de vismigratievraagt om maatregelen tot ver in Drenthe en Overijssel.

De NAM heeft vergunningen aangevraagd voor een productieboring naar het gasveld Ternaard. Dit gasveld ligt voor het grootste deel onder het kombergingsgebied 'Pinkegat' in de Waddenzee. De verantwoordelijke ministers hebben op 27 augustus 2021 een ontwerp-instemmingsbesluit onder de Mijnbouwwet (Minister van EZK) en een ontwerp-vergunning op grond van de Wet natuurbescherming (Minister van LNV) ter inzage gelegd. In het debat met de vaste commissie voor EZK van de Tweede Kamer op 15 september 2021 werd door een groot deel van de fracties kritisch op deze ontwerp-besluiten gereageerd. De Minister van EZK gaf daarbij aan dat de wetgeving hem niet de mogelijkheid geeft de vergunning te weigeren. De vaste commissie voor EZK van de Tweede Kamer heeft naar aanleiding van dit debat besloten om onafhankelijk extern juridisch advies in te winnen. Daarbij is de volgende centrale vraag geformuleerd: "In hoeverre biedt de wetgeving in brede zin de minister de mogelijkheid een vergunning voor gaswinning onder de Waddenzee te weigeren?" Dit advies beantwoordt de bovenstaande vraag op basis van het geldende natuurbeschermingsrecht. Daarbij wordt de aandacht met name toegespitst op het geldende EU-recht voor gebiedenbescherming - het Natura 2000-regime - zoals verankerd in artikel 6 van de Habitatrichtlijn en zoals gecomplementeerd in hoofdstuk 2 van de Wet natuurbescherming. Concreet gaat het daarbij om het al of niet bestaan van de mogelijkheid voor de minister van LNV om een vergunning op grond van artikel 2.7, lid 2 van de Wet natuurbescherming te weigeren. De conclusie van het onderzoek is dat de ontwerp-vergunning Wet natuurbescherming en de daaraan ten grondslag liggende passende beoordeling onvoldoende overtuigend aantonen dat redelijke wetenschappelijke twijfel over het ontstaan van nadelige gevolgen voor de natuurlijke kenmerken en doelen van de Waddenzee ontbreekt. Het Natura 2000-regime, zoals gecomplementeerd in hoofdstuk 2 van de Wet natuurbescherming, laat in een dergelijk geval niet toe dat de vergunning wordt verleend. Daarmee heeft de Minister van LNV dus niet zozeer de mogelijkheid om de Wnb-vergunning te weigeren maar zal zij de vergunning wel moeten weigeren, tenzij de weg van artikel 6, lid 4 Habitatrichtlijn (de zogenaamde 'ADC-toets') wordt gevolgd.

Het gaat helaas niet goed met de visstand van de Waddenzee. Er zwemmen minder vissen en ze worden steeds kleiner. Vooral trekvissen – die zowel zout als zoet water nodig hebben en vrij tussen beide moeten kunnen migreren – hebben het zwaar. Veel vissoorten worden op dit moment in hun trek gehinderd.

Dit voorjaar staat in het teken van een groot onderzoek naar vismigratie, omdat het slecht gaat met de visstand, mede door de vele blokkades van dijken, dammen en wegen. Het project 'Vissen voor Verbinding' waarbij tal van organisaties betrokken zijn, waaronder hogeschool Van Hall Larenstein, moet leiden tot een betere verbinding waardoor trekvissen kunnen migreren tussen Waddenzee, Lauwersmeer en achterliggende wateren zoals Eelderdiep en Peizerdiep. In april 2021 werden 140 jonge forellen uitgezet in het Peizerdiep. Voor het eerst zijn de vissen voorzien van zenders.

Dit voorjaar staat in het teken van een groot onderzoek naar vismigratie, omdat het slecht gaat met de visstand, mede door de vele blokkades van dijken, dammen en wegen. Het project 'Vissen voor Verbinding' waarbij tal van organisaties betrokken zijn, waaronder hogeschool Van Hall Larenstein, moet leiden tot een betere verbinding waardoor trekvissen kunnen migreren tussen Waddenzee, Lauwersmeer en achterliggende wateren zoals Eelderdiep en Peizerdiep. In april 2021 werden 140 jonge forellen uitgezet in het Peizerdiep. Voor het eerst zijn de vissen voorzien van zenders.

Het doel van deze bouwsteen is om de ambitie voor de vaarrecreatie binnen het project Holwerd aan Zee helder te krijgen. De bouwsteen geeft richting aan wat wenselijk is qua mogelijkheden en voorzieningen en hoe deze mogelijk te prioriteren. Deze bouwsteen vormt input voor het grotere programma van eisen dat opgesteld gaat worden voor Holwerd aan Zee. Met deze bouwsteen is geprobeerd antwoorden te vinden op onderstaande vragen: • Inzichtelijke maken hoe deze vloot er uitziet (boten, ontwikkelingen, voorzieningen, bestedingen, etc.). • Het kwalitatief en kwantitatief in kaart brengen de behoefte, interesse van de huidige en potentiële vloot die vaart op de Waddenzee ter hoogte van Holwerd. • Het kwalitatief en kwantitatief in kaart brengen wat de behoefte, interesse van de huidige en potentiële vloot die richting Dokkum vaart, om vanuit Dokkum via de Holwerter Feart naar Holwerd te vare

Het doel van deze bouwsteen is om de ambitie voor de vaarrecreatie binnen het project Holwerd aan Zee helder te krijgen. De bouwsteen geeft richting aan wat wenselijk is qua mogelijkheden en voorzieningen en hoe deze mogelijk te prioriteren. Deze bouwsteen vormt input voor het grotere programma van eisen dat opgesteld gaat worden voor Holwerd aan Zee. Met deze bouwsteen is geprobeerd antwoorden te vinden op onderstaande vragen: • Inzichtelijke maken hoe deze vloot er uitziet (boten, ontwikkelingen, voorzieningen, bestedingen, etc.). • Het kwalitatief en kwantitatief in kaart brengen de behoefte, interesse van de huidige en potentiële vloot die vaart op de Waddenzee ter hoogte van Holwerd. • Het kwalitatief en kwantitatief in kaart brengen wat de behoefte, interesse van de huidige en potentiële vloot die richting Dokkum vaart, om vanuit Dokkum via de Holwerter Feart naar Holwerd te vare

De Waddenzee is het enige Nederlandse natuurgebied met de status van Unesco Werelderfgoed. Het is zo’n uniek en omvangrijk intergetijdengebied dat de hele wereld het als erfgoed mag beschouwen voor huidige en toekomstige generaties. Maar heeft die status juridisch iets om het lijf of is het vooral een marketinginstrument? En volstaat de huidige inzet om de bijzondere waarden van het Werelderfgoed Waddenzee ‘recht te doen’?

De Waddenzee is het enige Nederlandse natuurgebied met de status van Unesco Werelderfgoed. Het is zo’n uniek en omvangrijk intergetijdengebied dat de hele wereld het als erfgoed mag beschouwen voor huidige en toekomstige generaties. Maar heeft die status juridisch iets om het lijf of is het vooral een marketinginstrument? En volstaat de huidige inzet om de bijzondere waarden van het Werelderfgoed Waddenzee ‘recht te doen’?

De stikstofproblematiek houdt velen in Nederland bezig maar hoe relevant is deze discussie voor het Waddengebied? Is er actie nodig, en zo ja, door wie? Om deze vragen te beantwoorden heeft de Waddenacademie het RIVM gevraagd om de neerslag (depositie) van stikstofverbindingen in het Waddengebied in kaart te brengen en duidelijkheid te geven over de belangrijkste bronnen. Deze analyse is in bijlage I integraal en ongewijzigd opgenomen. Om de consequenties van deze meetgegevens vervolgens te duiden en in de bredere maatschappelijke en juridische context te plaatsen, is deze notitie opgesteld. Daarbij ligt het accent op het Europese natuurbeschermingsrecht (EU Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn), al is de stikstofproblematiek ook zeer relevant voor de implementatie van de EU Kaderrichtlijn Water. Allereerst wordt in het inleidende hoofdstuk 1 uitgelegd wat stikstofdepositie is en wat de belangrijkste bronnen zijn van stikstofdepositie in Nederland (§1.1). Vervolgens wordt kort toegelicht waarom stikstofdepositie slecht is voor veel natuurwaarden (§1.2). In hoofdstuk 2 wordt toegelicht wat Natura 2000-gebieden zijn, welke Natura 2000-gebieden ‘stikstofgevoelig’ zijn (§2.1) en waarom een te hoge stikstofdepositie in deze gebieden zoveel juridische en maatschappelijke discussie veroorzaakt (§2.2). Ook wordt kort ingegaan op oplossingsrichtingen voor deze problematiek ((§2.3), al zijn deze nog volop in ontwikkeling en bestaan er nog veel vragen. In hoofdstuk 3 wordt vervolgens de vertaalslag gemaakt naar het Waddengebied. Na een bespreking van de hoofdlijnen van de RIVM-berekeningen (§3.1), volgt een bespreking van de relevantie van de stikstofproblematiek (zowel ecologisch als juridisch) voor het Waddengebied (§3.2). In de afsluitende paragraaf bestaat aandacht voor de vraag welke actie nodig of gewenst is om de natuur in het Waddengebied beter te beschermen en de spanningen tussen natuur en sociaal-economische ambities te verkleinen (§3.3).

De stikstofproblematiek houdt velen in Nederland bezig maar hoe relevant is deze discussie voor het Waddengebied? Is er actie nodig, en zo ja, door wie? Om deze vragen te beantwoorden heeft de Waddenacademie het RIVM gevraagd om de neerslag (depositie) van stikstofverbindingen in het Waddengebied in kaart te brengen en duidelijkheid te geven over de belangrijkste bronnen. Deze analyse is in bijlage I integraal en ongewijzigd opgenomen. Om de consequenties van deze meetgegevens vervolgens te duiden en in de bredere maatschappelijke en juridische context te plaatsen, is deze notitie opgesteld. Daarbij ligt het accent op het Europese natuurbeschermingsrecht (EU Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn), al is de stikstofproblematiek ook zeer relevant voor de implementatie van de EU Kaderrichtlijn Water.Allereerst wordt in het inleidende hoofdstuk 1 uitgelegd wat stikstofdepositie is en wat de belangrijkste bronnen zijn van stikstofdepositie in Nederland (§1.1). Vervolgens wordt kort toegelicht waarom stikstofdepositie slecht is voor veel natuurwaarden (§1.2). In hoofdstuk 2 wordt toegelicht wat Natura 2000-gebieden zijn, welke Natura 2000-gebieden ‘stikstofgevoelig’ zijn (§2.1) en waarom een te hoge stikstofdepositie in deze gebieden zoveel juridische en maatschappelijke discussie veroorzaakt (§2.2). Ook wordt kort ingegaan op oplossingsrichtingen voor deze problematiek ((§2.3), al zijn deze nog volop in ontwikkeling en bestaan er nog veel vragen. In hoofdstuk 3 wordt vervolgens de vertaalslag gemaakt naar het Waddengebied. Na een bespreking van de hoofdlijnen van de RIVM-berekeningen (§3.1), volgt een bespreking van de relevantie van de stikstofproblematiek (zowel ecologisch als juridisch) voor het Waddengebied (§3.2). In de afsluitende paragraaf bestaat aandacht voor de vraag welke actie nodig of gewenst is om de natuur in het Waddengebied beter te beschermen en de spanningen tussen natuur en sociaal-economische ambities te verkleinen (§3.3).

In het noorden gaat de poort wijd open voor vissen die migreren tussen de Waddenzee en de binnenwateren. Van zalm, paling en houting tot de ‘iconische’ zeeforel. Binnenlaten alleen is echter niet genoeg. Herstel van de vismigratievraagt om maatregelen tot ver in Drenthe en Overijssel.

Het gaat helaas niet goed met de visstand van de Waddenzee. Er zwemmen minder vissen en ze worden steeds kleiner. Vooral trekvissen – die zowel zout als zoet water nodig hebben en vrij tussen beide moeten kunnen migreren – hebben het zwaar. Veel vissoorten worden op dit moment in hun trek gehinderd.

This report drafts a monitoring program aiming at determining and optimizing the effectiveness of restoring fish migration at Kornwerderzand with the ‘Fish Migration River’ (FMR.) For an adaptive management of the operation of the FMR, monitoring and evaluation are key aspects. The main research questions underlying the monitoring program will be outlined. The proposed research and monitoring approach describes which monitoring techniques can be applied, what set-up and schedule of different research components involved.

The harbour seal Phoca vitulina and the grey seal Halichoerus grypus have been inhabitants of the Wadden Sea since millennia. Prehistoric findings indicate the presence of both species around 5000 BC. This changed dramatically in the mid Middle-Ages as around 1500 AC, the grey seal disappeared from the Wadden Sea as a consequence of persecution. With growing hunting pressure, especially in the 20th century and concurrent habitat destruction and pollution, the harbour seals reached all time low numbers in the 1970’s. Banning the hunt in countries around the southern North Sea, limiting pollution and protection from disturbance allowed the harbour seals to slowly recover and the grey seals to return to the Wadden Sea. In this thesis the population trends and inherent dynamics of the recovery for both species is described. Also the movements of individual animals are studied to explain possible mechanisms.

De laatste decennia is het areaal aan Japanse oesters in de Duitse en Nederlandse Waddenzee toegenomen. Dit leidt tot een zekere mate van concurrentie in ruimte en voedsel tussen onder andere mosselen en oesters. Naast de ecologische effecten zijn er ook directe economische effecten, er wordt inmiddels al dankbaar gebruik gemaakt door bedrijfsmatig oester in de Waddenzee te rapen. Over de voedselveiligheid van deze oesters in het Wad is nog niet veel bekend, reden dus om een monitoring uit te voeren op oesters en als vergelijking mosselen. Dit alles om beter zicht te hebben op de voedselveiligheid van Waddenzee oesters.

Na de terugkeer van bruinvissen in de Nederlandse kustwateren is er in 2010 een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd om na te gaan of het opnieuw de moeite waard zou kunnen zijn om bruinvissen in het Marsdiep te bestuderen. De aantallen bruinvissen die in het voorjaar van 2011 werden gezien waren groot, maar weken niet wezenlijk af van wat er, op basis van zeetrektellingen bij Huisduinen, aan aantallen bruinvissen in de afgelopen vier seizoenen werd gezien. De door Verwey waargenomen verplaatsing van bruinvissen "met het getijde mee" kon tijdens ons onderzoek niet worden bevestigd.

De zeebaarspopulatie neemt sinds 2010 sterk af door een hoge visserij-inspanning en een lage aanwas van jonge zeebaars sinds 2008. Zeebaars is een langlevende soort die zich pas op latere leeftijd gaat voortplanten. Op een leeftijd van ca 4 jaar en met een lengte vanaf ca 42 cm (vrouwtjes) en 32 cm (mannetjes) beginnen ze paairijp te worden. De huidige minimum aanlandingsmaat van 42 cm heeft als gevolg dat veel vrouwtjes al gevangen worden voordat ze voor het eerst hebben kunnen paaien. Naast vangstbeperkende maatregelen wordt gezocht naar maatregelen ter bescherming van paai- en opgroeigebieden. Hiervoor is ecologische kennis nodig, die voor de Nederlandse wateren nog grotendeels ontbreekt. Aanwezigheid van paaiende volwassen zeebaarzen is direct bewijs voor een paaigebied. Het alternatief is om aan paaigebieden vast te stellen aan de hand van de verspreiding van eieren in een vroeg ontwikkelstadium. Een relatief groot aantal larven en juveniele zeebaars kan wijzen op het belang van een gebied als opgroeigebied. Aanbevelingen voor beleid Gezien de huidige staat van onze kennis, kunnen we nu geen steekhoudende aanbevelingen voor maatregelen gericht op bescherming van gebieden of habitats te geven. De evidentie voor paaigebieden is nog erg dun, de opgroeigebieden zijn wel redelijk bekend, maar over het relatieve belang van elk gebied voor de populatie is nog geen inzicht. Het is duidelijk dat overbevissing een probleem is gezien de ontwikkelingen in de aanlandingen en de afname in gemiddelde lengte bij aanlanding. Het is ook duidelijk dat de zeebaars die in Nederland gevangen wordt in ieder geval voor een groot deel afkomstig is uit het Kanaal en dat de visserij daar in het vroege voorjaar van grote invloed is op de hoeveelheid zeebaars, die later in het jaar in onze wateren terechtkomt. Op basis van de huidige gegevens en inzichten is een verdere inperking van de vangsten door zowel commerciële als recreatieve vissers in ieder geval een effectieve maatregel om de zeebaarsstand te vergroten. Of er in aanvulling daarop ook noodzaak is om gericht gebieden of habitats te beschermen of te verbeteren is met de huidige kennis en gegevens niet vast te stellen en kan alleen met aanvullend onderzoek worden vastgesteld.

Het doel van dit rapport is uit te werken welke verbeteringen van de Natura 2000-waarden behaald moeten worden in de Eems-Dollard na aanwijzing. Van belang hierbij is met welke referentietoestand moet worden vergeleken. De afspraak is dat de referentietoestand wordt bepaald door het jaar waarin een gebied op de Europese lijst van Gebieden van Communautair Belang wordt bijgeschreven.

Een belangrijk ecologisch doel voor de Waddenzee is een zo groot en natuurlijk mogelijk areaal kwelders. Mede daarom wordt in de half-natuurlijke kwelderwerken langs Friese en Groninger vastelandskust het beheer geleidelijk aangepast naar duurzamer en minder kunstmatig. Langetermijnmonitoring doorRijkswaterstaat van hoogte- en vegetatieontwikkeling begeleidt deze verandering. Het gemiddelde areaal kwelder en pionierzone voldoet ruimschoots aan de voor de kwelderwerken gestelde eisen. Echter door opslibbing worden kwelders hoger, waarbij de vegetatie door successie verandert en er uiteindelijk een soortenarme vegetatie van Zeekweek kan ontstaan. Een bijkomend effect in de kwelderwerken is dat er door successie, op termijn, weinig ruimte overblijft in de overgangszone van laaggelegen wad naar hooggelegen horizontaal uitbreidende kwelder voor pioniervegetatie met Zeekraal, terwijl de Waddenzee daar het belangrijkste gebied voor is. Beweiding vertraagt weliswaar de ontwikkeling naar climaxvegetatie, maar voor grotere algehele natuurlijkheid zou meer dynamiek, waarbij aangroei en afslag van kwelders in evenwicht zijn door cyclische successie, uitkomst kunnen bieden. Er gaat onderzocht worden of een aangepast beheer van de rijshoutdammen hierbij kan helpen.

Data have been collected on the breeding success of several characteristic coastal breeding birds in theWadden Sea each year since 2005. Ten birds species considered representative of specific habitats and foodgroups are being monitored. The coastal breeding birds reproduction monitoring network is run as an ‘earlywarning system’ to follow the reproductive capacity of the bird populations in the Wadden Sea andunderstand the processes underlying fluctuations in populations. It is a valuable addition to the monitoring ofpopulation numbers and is carried out under a trilateral agreement with Germany and Denmark (TMAP). Theresults from 2014 show that many species of coastal breeding birds are still facing difficulties. The breedingsuccess of Eurasian Oystercatcher, Pied Avocet, Black-headed Gull, Common Tern and Arctic Tern inparticular is too low or much too low to maintain a stable population. In contrast, the breeding success ofHerring Gull is better than a few seasons ago. Erection of electric fencing around breeding sites of PiedAvocet and Black-headed Gull to protect them from predation has led to higher nest success. The maincauses of poor breeding performance appear to be predation by foxes and brown rats and insufficient foodavailability for the young Sinds 2005 worden in de Waddenzee jaarlijks gegevens verzameld over het broedsucces van een aantalkarakteristieke kustbroedvogels. Hiervoor worden tieSn vogelsoorten gevolgd die representatief wordengeacht voor specifieke leefgebieden en voedselgroepen. Het reproductiemeetnet kustbroedvogels wordtuitgevoerd als een ‘early warning systeem’ om het reproducerend vermogen van de vogelpopulaties in deWaddenzee te volgen en de achterliggende processen van populatieveranderingen te doorgronden. Hetfungeert als een wezenlijke aanvulling op de monitoring van status en trends in populatiegrootte en wordtuitgevoerd in het kader van trilaterale afspraken met Duitsland en Denemarken (TMAP). Uit de resultaten uit2014 blijkt dat nog steeds veel soorten kustbroedvogels het moeilijk hebben. Het broedsucces van vooralScholekster, Kluut, Kokmeeuw Visdief en Noordse Stern is (ruim) onvoldoende om de populatie op peil tehouden. Zilvermeeuw lijkt daarentegen beter te presteren dan een aantal seizoenen terug. Het uitrasterenvan de broedende Kluten bij de Klutenplas en Kokmeeuwen in Oterdum (met elektrisch raster tegenpredatie) heeft een hoger nestsucces tot gevolg gehad. Oorzaken van slechte broedresultaten lijken vooralpredatie door Vossen en Bruine ratten en een te geringe voedselbeschikbaarheid voor de jongen

De zeebaarspopulatie neemt sinds 2010 sterk af door een hoge visserij-inspanning en een lage aanwas van jonge zeebaars sinds 2008. Zeebaars is een langlevende soort die zich pas op latere leeftijd gaat voortplanten. Op een leeftijd van ca 4 jaar en met een lengte vanaf ca 42 cm (vrouwtjes) en 32 cm (mannetjes) beginnen ze paairijp te worden. De huidige minimum aanlandingsmaat van 42 cm heeft als gevolg dat veel vrouwtjes al gevangen worden voordat ze voor het eerst hebben kunnen paaien. Naast vangstbeperkende maatregelen wordt gezocht naar maatregelen ter bescherming van paai- en opgroeigebieden. Hiervoor is ecologische kennis nodig, die voor de Nederlandse wateren nog grotendeels ontbreekt. Aanwezigheid van paaiende volwassen zeebaarzen is direct bewijs voor een paaigebied. Het alternatief is om aan paaigebieden vast te stellen aan de hand van de verspreiding van eieren in een vroeg ontwikkelstadium. Een relatief groot aantal larven en juveniele zeebaars kan wijzen op het belang van een gebied als opgroeigebied. Aanbevelingen voor beleid Gezien de huidige staat van onze kennis, kunnen we nu geen steekhoudende aanbevelingen voor maatregelen gericht op bescherming van gebieden of habitats te geven. De evidentie voor paaigebieden is nog erg dun, de opgroeigebieden zijn wel redelijk bekend, maar over het relatieve belang van elk gebied voor de populatie is nog geen inzicht. Het is duidelijk dat overbevissing een probleem is gezien de ontwikkelingen in de aanlandingen en de afname in gemiddelde lengte bij aanlanding. Het is ook duidelijk dat de zeebaars die in Nederland gevangen wordt in ieder geval voor een groot deel afkomstig is uit het Kanaal en dat de visserij daar in het vroege voorjaar van grote invloed is op de hoeveelheid zeebaars, die later in het jaar in onze wateren terechtkomt. Op basis van de huidige gegevens en inzichten is een verdere inperking van de vangsten door zowel commerciële als recreatieve vissers in ieder geval een effectieve maatregel om de zeebaarsstand te vergroten. Of er in aanvulling daarop ook noodzaak is om gericht gebieden of habitats te beschermen of te verbeteren is met de huidige kennis en gegevens niet vast te stellen en kan alleen met aanvullend onderzoek worden vastgesteld.

Het doel van dit rapport is uit te werken welke verbeteringen van de Natura 2000-waarden behaald moeten worden in de Eems-Dollard na aanwijzing. Van belang hierbij is met welke referentietoestand moet worden vergeleken. De afspraak is dat de referentietoestand wordt bepaald door het jaar waarin een gebied op de Europese lijst van Gebieden van Communautair Belang wordt bijgeschreven.

In dit rapport is de werkwijze beschreven voor het maken van een actuele ecotopenkaart voor de Waddenzee, inclusief het Eems-Dollard estuarium, volgens de ZES.1 methodiek. De ecotopenkaart Waddenzee is publiek digitaal beschikbaar via ArcGIS online. Ga hiervoor naar http://www.arcgis.com/ en typ in het zoekveld: EcotopenkaartWZED. De resultaten worden in dit rapport gepresenteerd in de vorm van oppervlaktes van ecotopen in de gehele Waddenzee (PKB-gebied) en per kombergingsgebied. Tot slot is een vergelijking gemaakt met de ecotopenkaart van de situatie rond 2000 (Wijsman & Verhage, 2004). Deze vergelijking bleek niet goed uitvoerbaar vanwege verschillen in classificaties, een andere gebiedsbegrenzing (PKB-gebied) en andere basisdata (modeluitvoer).

Since 1972, the Demersal Fish Survey (DFS) in the Wadden Sea has been carried out with the RV Stern. Within a few years this vessel will be replaced by another vessel as a result of the current ship replacement policy of Rijkswaterstaat Rijksrederij. It is not yet clear which vessel will replace RV Stern. In the search for a new vessel the main question is if fishing over the sides is needed, or if fishing over the stern is possible without a major effect on catch efficiency. Especially in shallow waters, catch efficiency may be affected by fishing over the stern, because of the current created by the ship’s propeller. To be able to continue the use of the long and valuable time-series the shift in vessel should not lead to a different gear efficiency.

In dit rapport is de werkwijze beschreven voor het maken van een actuele ecotopenkaart voor de Waddenzee, inclusief het Eems-Dollard estuarium, volgens de ZES.1 methodiek. De ecotopenkaart Waddenzee is publiek digitaal beschikbaar via ArcGIS online. Ga hiervoor naar http://www.arcgis.com/ en typ in het zoekveld: EcotopenkaartWZED. De resultaten worden in dit rapport gepresenteerd in de vorm van oppervlaktes van ecotopen in de gehele Waddenzee (PKB-gebied) en per kombergingsgebied. Tot slot is een vergelijking gemaakt met de ecotopenkaart van de situatie rond 2000 (Wijsman & Verhage, 2004). Deze vergelijking bleek niet goed uitvoerbaar vanwege verschillen in classificaties, een andere gebiedsbegrenzing (PKB-gebied) en andere basisdata (modeluitvoer).

Resultaten monitoring en ontwikkeling van de kwelderwerken met een samenvattend hoofdstuk over de historie, waarin ook een overzicht wordt gegeven van de veranderingen die de afgelopen decennia hebben plaatsgevonden in het beheer en de bereikte doelen.