Search

Jatropha curcas L. is a biofuel crop that has not lived up to expectations due to a combination of hype and disappointment and biophysical factors. This PhD thesis is based on the plant production component of the JARAK programme which aimed to bridge the gap between truth and fiction. This study reviewed the jatropha hype and disappointment and further investigated the hypothesis that jatropha growth and yield are limited by biophysical factors of plant characteristics, cropping systems, and management. My review of the hype and disappointment shows that despite the high expectations fuelled by market pull and technology push, and numerous actors, the commercial potential for jatropha is limited by policy and governance, economics, social, technology, logistical, and environmental. A study of the biophysical components confirms that no current varieties suited to different cropping systems and locations are available. Jatropha aboveground biomass is partitioned predominantly into a structure of stem, branches, and twigs. The below to aboveground biomass ratio was 0.5 and fruit which was found only on productive twigs accounted for the smallest portion of biomass measured. Seed yields were disappointingly small (109 kg ha-1) and were largest in monoculture, followed by intercropping and hedgerows in that order, although yields were influenced by age and management of pruning and fertiliser. Seed yield across the three cropping systems can be predicted using plant height and the number of productive twig/branch, although the number of inflorescence clusters per productive twig may be important. Intercropping between jatropha and maize (Zea mays L.) resulted in competition for resources both belowground and aboveground that reduced maize yields. Shoot pruning was effective in managing aboveground competition, while root pruning and root barriers effectively managed competition belowground. Leaf prunings provided a limited, but positive fertility effect on maize yield comparable to 21 kg N ha-1. Jatropha - maize intercropping has potential for long-term productivity provided management practices such as fertiliser, pruning, and planting density can be developed to minimise competition and enhance complementarity. Based on my review of the jatropha hype and disappointment and my biophysical research results, the planting of jatropha by smallholders, or as a plantation crop cannot be recommended. Once the issues I highlight have been resolved and market confidence restored, jatropha may finally become a commercial source of biodiesel able to provide improved socio-economic and environmental benefits.

Notenteelt (hazel- en walnotenteelt) is in Nederland een kleine sector (50 tot 100 ha). Er zijn echter een aantal ontwikkelingen die nieuwe groeimogelijkheden voor de teelt en afzet bieden. Dat er maar een beperkt productiegebied aan noten in Nederland is, heeft zijn redenen. Nieuwe innovatieve technieken en nieuwe samenwerkingen bieden perspectief op het verkleinen van de teeltrisico’s en op een duurzame en rendabele teelt. Ook de inzet van restproducten voor de Biobased Economie geeft mogelijkheden. Vanuit deze optiek is Wageningen Plant Research (Voorheen Praktijkonderzoek Plant & Omgeving Bloembollen, Boomkwekerij & Fruit) enkele jaren geleden gestart om de groeimogelijkheden voor de notenteelt te verkennen en te stimuleren. Zo is samen met een groep notenkwekers en –telers een haalbaarheidsproject ingediend bij MKB Innovatiestimulering Regio & Topsector (MIT regeling) en gehonoreerd. Dit rapport is het verslag van het project. De focus in dit rapport ligt bij walnoten en hazelnoten.

Na de terugkeer van bruinvissen in de Nederlandse kustwateren is er in 2010 een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd om na te gaan of het opnieuw de moeite waard zou kunnen zijn om bruinvissen in het Marsdiep te bestuderen. De aantallen bruinvissen die in het voorjaar van 2011 werden gezien waren groot, maar weken niet wezenlijk af van wat er, op basis van zeetrektellingen bij Huisduinen, aan aantallen bruinvissen in de afgelopen vier seizoenen werd gezien. De door Verwey waargenomen verplaatsing van bruinvissen "met het getijde mee" kon tijdens ons onderzoek niet worden bevestigd.

Microalgae can be used for the treatment of municipal wastewater. The application of microalgal biofilms in wastewater treatment systems seems attractive, being able to remove nitrogen, phosphorus and COD from wastewater at a short hydraulic retention time. This study therefore investigates the area requirement, achieved effluent concentrations and biomass production of a hypothetical large-scale microalgal biofilm system treating municipal wastewater. Three scenarios were defined: using microalgal biofilms: (1) as a post-treatment; (2) as a second stage of wastewater treatment, after a first stage in which COD is removed by activated sludge; and (3) in a symbiotic microalgal/heterotrophic system. The analysis showed that in the Netherlands, the area requirements for these three scenarios range from 0.32 to 2.1 m2 per person equivalent. Moreover, it was found that it was not possible to simultaneously remove all nitrogen and phosphorus from the wastewater, because of the nitrogen:phosphorus ratio in the wastewater. Phosphorus was limiting in the post-treatment scenario, while nitrogen was limiting in the two other scenarios. Furthermore, a substantial amount of microalgal biomass was produced, ranging from 13 to 59 g per person equivalent per day. These findings show that microalgal biofilm systems hold large potential as seasonal wastewater treatment systems and that it is worthwhile to investigate these systems further.

Zeewier is een potentieel belangrijke voedselbron en grote duurzame koolstofbron voor de biobased economy. Met de groeiende wereldbevolking is het noodzakelijk om voor ons voedsel meer te kijken naar de zee als ‘landbouwgebied’. Boeren op zee is een grote uitdaging. Het vereist grote investeringen in infrastructuur. Voordat ondernemers hierin kunnen investeren moeten realistische vooruitzichten zijn op kweekmogelijkheden en winstgevende eindproducten. Dit project had tot doel de verschillende schakels in de keten van zeewierproductie tot vermarkting tegen het licht te houden. Duurzaamheid van de productie is hierbij leidend geweest.

Grootschalige zeewierteelt in de Noordzee is nog niet rendabel als alleen de waarde van de productiedienst - het zeewier zelf - wordt meegenomen. Zeewierteelt kan echter diverse andere ecosysteemdiensten leveren. Met het denkmodel Natuurlijk Kapitaal is het mogelijk de baathebbers van deze ecosysteemdiensten te identificeren en met hen in gesprek te gaan over de mogelijkheden van waarderen en verzilveren. De vraag of dan een sluitende businesscase voor grootschalige zeewierteelt in Nederlandse wateren gerealiseerd kan worden is afhankelijk van innovatieve financieringsvormen, zekerheid over de levering van ecosysteemdiensten en de toepassingsmogelijkheden van het geproduceerde zeewier.

Zeewier is een potentieel belangrijke voedselbron en grote duurzame koolstofbron voor de biobased economy. Met de groeiende wereldbevolking is het noodzakelijk om voor ons voedsel meer te kijken naar de zee als ‘landbouwgebied’. Boeren op zee is een grote uitdaging. Het vereist grote investeringen in infrastructuur. Voordat ondernemers hierin kunnen investeren moeten realistische vooruitzichten zijn op kweekmogelijkheden en winstgevende eindproducten. Dit project had tot doel de verschillende schakels in de keten van zeewierproductie tot vermarkting tegen het licht te houden. Duurzaamheid van de productie is hierbij leidend geweest.

Biomass combustion in combination with a cluster of greenhouses to provide heat, CO2 and electricity can provide a partly solution to the sustainability of the horticultural sector. A biomass gasification plant could also provide valuable biochar, the result of partial combustion of biocarbon. This was shown to have attractive characteristics to be used in high quality potting soil. Despite the high value of the biochar (contributing for 16% of the income from the plant), the economic feasibility of a biomass combustion plant depends heavily on governmental subsidies (SDE +). When the developed technology is used on a practical scale, a biomass plant of 8 MW thermal power and 1.4 MW of electrical power is a sound size. Such a plant fits well with a horticultural cluster of 15 hectares, consisting of 6 ha Tomato, 6 ha Pepper and 3 hectares of Chrysanthemum. The biomass plant produces over 91% of the heating and 95% of the CO2 requirement and 67% of the electricity counsumed. However during winter a lot of electricity will have to be bought, which is compensated with selling to the public grid in summer. The biomass combustion plant will mainly run on biomass is supplied from elsewhere. The biomass from the local cluster covers only 0.3% of the combusted amount. If all available biomass from Netherlands territory would be used to heat greenhouses about 20% of greenhouse industry could make use of system like described in this report. Biomassaverbranding in combinatie met een tuinbouwcluster is een reële mogelijkheid voor verduurzaming van de sector. Zo’n centrale kan behalve energie en CO2 ook waardevolle biochar opleveren. Bij verkoop levert dit een substantiële bijdrage aan de financiële haalbaarheid. Overigens is die voor een nog groter deel afhankelijk van de SDE+ subsidie. Wanneer de ontwikkelde technologie wordt ingezet op praktijkschaal dan zou een biomassacentrale met 8 MW thermisch vermogen en 1.4 MW elektrisch vermogen een goed hanteerbare grootte zijn. Deze zou een cluster van 15 ha kunnen bedienen (6 ha belichte Tomaat, 6 ha Paprika en 3 ha belichte Chrysant). De biomassacentrale levert dan 91% van de verwarming en 95% van de CO2-behoefte. De stroombehoefte wordt voor 67% door de centrale gedekt, maar die moet dan wel in de winter veel stroom bijkopen, die in de zomer wordt verdisconteerd met aan het net geleverde elektriciteit. De biomassacentrale zal vooral draaien op biomassa die van elders wordt aangevoerd. De biomassa uit het eigen cluster vult slechts 0.3% van de behoefte in. Als alle beschikbare biomassa in Nederland zou worden gebruikt voor de energievoorziening van de tuinbouw zou ongeveer 20% van het areaal met installaties zoals in dit rapport beschreven kunnen worden bediend.

Biomass combustion in combination with a cluster of greenhouses to provide heat, CO2 and electricity can provide a partly solution to the sustainability of the horticultural sector. A biomass gasification plant could also provide valuable biochar, the result of partial combustion of biocarbon. This was shown to have attractive characteristics to be used in high quality potting soil. Despite the high value of the biochar (contributing for 16% of the income from the plant), the economic feasibility of a biomass combustion plant depends heavily on governmental subsidies (SDE +). When the developed technology is used on a practical scale, a biomass plant of 8 MW thermal power and 1.4 MW of electrical power is a sound size. Such a plant fits well with a horticultural cluster of 15 hectares, consisting of 6 ha Tomato, 6 ha Pepper and 3 hectares of Chrysanthemum. The biomass plant produces over 91% of the heating and 95% of the CO2 requirement and 67% of the electricity counsumed. However during winter a lot of electricity will have to be bought, which is compensated with selling to the public grid in summer. The biomass combustion plant will mainly run on biomass is supplied from elsewhere. The biomass from the local cluster covers only 0.3% of the combusted amount. If all available biomass from Netherlands territory would be used to heat greenhouses about 20% of greenhouse industry could make use of system like described in this report.

De HEINEKEN brouwerij in Zoeterwoude wil in de toekomst klimaatneutraal produceren. Dierlijke mest en berm- en natuurgras zijn potentiële energiebronnen voor de biogasproductie via vergisting in de regio Zoeterwoude en bieden daarmee een duurzaam klimaatneutraal alternatief. Digestaat (het restproduct bij vergisten) kan een sleutelrol spelen om naast biogasproductie ook de mineralenkringloop voor de landbouw in de omgeving van de brouwerij te verbeteren. Digestaat heeft nagenoeg dezelfde werking als dierlijke mest en kan (na verdere bewerking) in de toekomst (na goedkeuring van de EU) als vervanger voor stikstofkunstmest dienen.

Het recyclingpercentage voor verpakkingsglas is voor 2012 door Nedvang vastgesteld op 71% en voor 2013 op 79%, terwijl de Nederlandse overheid streeft naar een percentage van 90%. [Nedvang 2012 en Nedvang 2013] Ten einde dit percentage te verhogen, is Nedvang begonnen met een publiciteitscampagne “Glas in ‘t Bakkie” en heeft zij opdracht gegeven voor deze verkennende studie naar de mogelijkheden om glas uit huisvuil na te scheiden.

Het recyclingpercentage voor verpakkingsglas is voor 2012 door Nedvang vastgesteld op 71% en voor 2013 op 79%, terwijl de Nederlandse overheid streeft naar een percentage van 90%. [Nedvang 2012 en Nedvang 2013] Ten einde dit percentage te verhogen, is Nedvang begonnen met een publiciteitscampagne “Glas in ‘t Bakkie” en heeft zij opdracht gegeven voor deze verkennende studie naar de mogelijkheden om glas uit huisvuil na te scheiden.

In the research program Greenhouse as Energy Source aims at having energy-neutral operated greenhouses by 2020. Therefore, a reduction of the energy use is important. The highly insulated VenLow Energy greenhouse have shown a low energy consumption for several years and in 2014 it was attempted to bring it below 10 m³ of natural gas equivalents per m² without a lowered production. To achieve this the leakage had to be reduced further and the screen quality was improved and a high humidity control setpoint was accepted. This in order to reduce the evaporation. Also the manipulation of the EC in the slab could lower the crop transpiration related energy consumption. The experiment showed an energy consumption of 8 m³/m² per year without a decreased crop production. This is far below target, but 2014 was a historically warm year. However, simulations showed that even in an average Dutch year the measurements taken would have met the target. The manipulation of the EC of the slab worked adversely, meaning that it increased the crop transpiration. The conclusion reads that the measures taken in the greenhouse make a productive tomato crop with less than 10 m³ of gas equivalents per m² per year realistic. With respect to the climate, a high humidity must be accepted and a shortened growing season running from mid-January to late November. A tomato variety like Komeett will yield at least 70 kg/m² can be expected, providing that CO2 dosing is not related to gas consumption for heating. In het onderzoeksprogramma Kas Als Energiebron is als ambitie gesteld dat nieuwe kassen in 2020 energieneutraal kunnen opereren. Daarvoor is een verlaging van de energievraag belangrijk. De hooggeïsoleerde VenLow Energy kas heeft al een aantal jaren een heel laag energieverbruik laten zien en in 2014 is onderzocht of het verbruik zonder verlies van productie onder de 10 m³ aardgas equivalenten per m² kan uitkomen. Om dit te kunnen realiseren moest het lekverlies verder worden beperkt, een goed energiescherm worden gebruikt, maar vooral een hoger luchtvochtigheid worden geaccepteerd om de verdamping af te remmen. Ook de manipulatie van de mat-EC zou het energieverbruik voor verdamping kunnen verlagen. Er moet daarbij een hoge luchtvochtigheid worden geaccepteerd en een verkort teeltseizoen (half januari tot eind november). Een tomatenras zoals Komeett kan daarbij ruim 70 kg/m² voortbrengen, mits er CO2 uit alternatieve bron beschikbaar is, dus niet gekoppeld aan het eigen gasverbruik. De kas heeft in 2014 slechts 8 m³/m² laten zien bij een hoge productie. Dit was ver onder de doelstelling, maar het was dan ook een historisch warm jaar. Simulaties aan de hand van de meetresultaten geven echter aan dat ook in een gemiddeld Nederlands jaar de genomen maatregelen tot het beoogde verbruiksniveau hadden geleid. De manipulatie van de mat-EC heeft onverwacht een hogere verdamping opgeleverd. De conclusie van dit onderzoek luidt dat met de toegepaste bouwkundige maatregelen een tomatenteelt met minder dan 10 m³ aardgas equivalenten reëel is.

In deze studie zijn de mogelijkheden verkend om natuur en biodiversiteit op biologische melkveebedrijven te vermarkten. Er is consumentenonderzoek uitgevoerd, er zijn pakketten van maatregelen opgesteld en getoetst op hun bijdrage aan biodiversiteit en de haalbaarheid voor de biologische melkveehouders. De burger verwacht van boeren en tuinders dat ze niet alleen voedsel produceren, maar ook bijdragen aan natuur en biodiversiteit en aan een aantrekkelijk landschap. Daarbij groeit het besef dat dit alleen mogelijk is als boerenondernemers hiervoor een reële vergoeding ontvangen. Het project waarvan we hier verslag doen, heeft tot doel de mogelijkheden voor het vermarkten van bovenwettelijke prestaties op het gebied van natuur en biodiversiteit te verkennen en uit te werken in een certificeringsprogramma.

Steeds meer gebieden op de Noordzee worden gebruikt voor verschillende activiteiten waaronder visserij, olie en gaswinning, energie en scheepvaart. Een van deze activiteiten is windenergie op zee. Scheepvaart in windmolenparken is momenteel verboden met uitzondering van onderhoud-, monitoring- en onderzoekvaartuigen. Dit heeft als gevolg dat vissers niet worden toegelaten in windmolenparken en steeds meer visgronden kwijtraken. Vissers zoeken naar mogelijkheden om in gebieden waar windparken staan toch activiteiten te kunnen ontplooien. Een aantal bedrijven en organisaties (waaronder een aantal staandwant vissers, de overheid en de wind-energiesector) zijn een project gestart op zoek naar mogelijkheden voor het openstellen van windparken. Aan IMARES en LEI is gevraagd om bestaande kennis van de (on)mogelijkheden van visserij in windmolenparken op een rij te zetten.

Het doel van deze studie was te inventariseren welke waardevolle stoffen uit mest gewonnen kunnen worden en wat de potentie is in technologie en markt om deze te verwaarden. De inhoud van mest kan onderverdeeld worden in de volgende hoofdcategorieën: organische stof, mineralen, zware metalen, aminozuren, vluchtige vetzuren, antibiotica, hormonen. Via literatuuronderzoek is de samenstelling van elke categorie uiteen gesplitst in de verschillende stoffen met daarbij het gemiddelde gehalte van de betreffende stof in mest. Voor elke stof is de range in marktprijs nagegaan en aan de hand van het gehalte en marktprijs is de intrinsieke waarde van elke stof in de mest bepaald. Per hoofdcategorie van stoffen valt aan de hand van de waarde van de componenten te voorspellen of het mogelijk is om een sluitende business case te maken.

In this study it was estimated that 6.4 out of 35.0 million tons (dry matter) of animal feeds and raw feed materials that are annually available in the Netherlands, can be used as a resource for application in the biobased economy. Biorefinery enables us to extract feed components that cannot be utilized by animals. The challenge is to add value by applying these components in various value chains (cascading).

In this study it was estimated that 6.4 out of 35.0 million tons (dry matter) of animal feeds and raw feed materials that are annually available in the Netherlands, can be used as a resource for application in the biobased economy. Biorefinery enables us to extract feed components that cannot be utilized by animals. The challenge is to add value by applying these components in various value chains (cascading). In deze studie is ingeschat dat van de 35.000 kton droge stof (ds) voedermiddelen en diervoedergrondstoffen die jaarlijks in Nederland beschikbaar is, potentieel ruim 6.400 kton ds biomassa vrijgemaakt kan worden voor efficiëntere toepassingen via biobased technologie. Via bioraffinage zijn “niet-benutbare componenten” voor het dier te scheiden van voor het dier benutbare componenten. Ook is het mogelijk om via bioraffinage componenten uit voedermiddelen en diervoedergrondstoffen te halen die op een hoogwaardiger manier buiten de diervoeding zijn in te zetten. Op deze manier is biomassa vrij te spelen als grondstof voor de Biobased Economy (BBE).

In the research program Greenhouse as Energy Source aims at having energy-neutral operated greenhouses by 2020. Therefore, a reduction of the energy use is important. The highly insulated VenLow Energy greenhouse have shown a low energy consumption for several years and in 2014 it was attempted to bring it below 10 m³ of natural gas equivalents per m² without a lowered production. To achieve this the leakage had to be reduced further and the screen quality was improved and a high humidity control setpoint was accepted. This in order to reduce the evaporation. Also the manipulation of the EC in the slab could lower the crop transpiration related energy consumption. The experiment showed an energy consumption of 8 m³/m² per year without a decreased crop production. This is far below target, but 2014 was a historically warm year. However, simulations showed that even in an average Dutch year the measurements taken would have met the target. The manipulation of the EC of the slab worked adversely, meaning that it increased the crop transpiration. The conclusion reads that the measures taken in the greenhouse make a productive tomato crop with less than 10 m³ of gas equivalents per m² per year realistic. With respect to the climate, a high humidity must be accepted and a shortened growing season running from mid-January to late November. A tomato variety like Komeett will yield at least 70 kg/m² can be expected, providing that CO2 dosing is not related to gas consumption for heating.

Steeds meer gebieden op de Noordzee worden gebruikt voor verschillende activiteiten waaronder visserij, olie en gaswinning, energie en scheepvaart. Een van deze activiteiten is windenergie op zee. Scheepvaart in windmolenparken is momenteel verboden met uitzondering van onderhoud-, monitoring- en onderzoekvaartuigen. Dit heeft als gevolg dat vissers niet worden toegelaten in windmolenparken en steeds meer visgronden kwijtraken. Vissers zoeken naar mogelijkheden om in gebieden waar windparken staan toch activiteiten te kunnen ontplooien. Een aantal bedrijven en organisaties (waaronder een aantal staandwant vissers, de overheid en de wind-energiesector) zijn een project gestart op zoek naar mogelijkheden voor het openstellen van windparken. Aan IMARES en LEI is gevraagd om bestaande kennis van de (on)mogelijkheden van visserij in windmolenparken op een rij te zetten.

Het doel van deze studie was te inventariseren welke waardevolle stoffen uit mest gewonnen kunnen worden en wat de potentie is in technologie en markt om deze te verwaarden. De inhoud van mest kan onderverdeeld worden in de volgende hoofdcategorieën: organische stof, mineralen, zware metalen, aminozuren, vluchtige vetzuren, antibiotica, hormonen. Via literatuuronderzoek is de samenstelling van elke categorie uiteen gesplitst in de verschillende stoffen met daarbij het gemiddelde gehalte van de betreffende stof in mest. Voor elke stof is de range in marktprijs nagegaan en aan de hand van het gehalte en marktprijs is de intrinsieke waarde van elke stof in de mest bepaald. Per hoofdcategorie van stoffen valt aan de hand van de waarde van de componenten te voorspellen of het mogelijk is om een sluitende business case te maken.

In deze studie zijn de mogelijkheden verkend om natuur en biodiversiteit op biologische melkveebedrijven te vermarkten. Er is consumentenonderzoek uitgevoerd, er zijn pakketten van maatregelen opgesteld en getoetst op hun bijdrage aan biodiversiteit en de haalbaarheid voor de biologische melkveehouders. De burger verwacht van boeren en tuinders dat ze niet alleen voedsel produceren, maar ook bijdragen aan natuur en biodiversiteit en aan een aantrekkelijk landschap. Daarbij groeit het besef dat dit alleen mogelijk is als boerenondernemers hiervoor een reële vergoeding ontvangen. Het project waarvan we hier verslag doen, heeft tot doel de mogelijkheden voor het vermarkten van bovenwettelijke prestaties op het gebied van natuur en biodiversiteit te verkennen en uit te werken in een certificeringsprogramma.

Onderzoek naar de haalbaarheid van financieel onafhankelijk opererende gescheperde schaapskuddes. Hieronder verstaan we kuddes die onder andere voor het beheer van natuurterreinen worden ingezet en waarbij een herder gedurende een groot deel van het jaar de begrazing in het terrein stuurt. Uit het onderzoek blijkt dat de meeste kuddes in Brabant (en daarbuiten) momenteel een groot financieel tekort hebben, helemaal wanneer de subsidie van de provincie zou wegvallen. Voor een ‘gemiddelde’ kudde met 250 ooien bedraagt het tekort ondanks die subsidie circa € 30.000 per jaar. De kuddes worden vooral ingezet voor het beheer van heideterreinen van de bekende natuurbeschermingsorganisaties Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en het Brabants Landschap. Deze terreinbeheerders betalen daarvoor een vast bedrag per dag dat de kudde in het terrein is. Per hectare omgerekend is dat bedrag veelal hoger dan de hectarevergoeding die de terreinbeheerders van de SNL-regeling ontvangen. Daarom legt ook de terreinbeheerder er zonder flankerende maatregelen (bijvoorbeeld via de PAS) nog flink op toe. De economische positie van de schaapskuddes is onder de huidige omstandigheden wankel.

Het verwaarden van lokaal geproduceerde waterige reststromen door middel van aquatische biomassa is onderdeel van de PPS Kleinschalige bioraffinage (WP5). In dit deelrapport is een overzicht van een aantal in Nederland aanwezige waterige reststromen weergegeven. Een aantal van deze reststromen is ingezet in een microalgen well-plaat screeningtest om de biomassa ontwikkeling op deze stromen te onderzoeken. Op het vlak van het gebruik van aquatische biomassa zijn er een aantal samenvattingen van rapporten en literatuurstukken opgenomen in dit rapport. Ook is er een overzicht van de verschillende soorten aquatische biomassa en de mogelijke toepassing van deze biomassa op reststromen weergegeven. Als voorbeeld is de productie van verschillende soorten biomassa op effluent van een RWZI is gebruikt om een mogelijke verwaarding van componenten uit de biomassa weer te geven. De hoofdconclusie uit dit rapport is dat in Nederland op lokaal niveau diverse reststromen met uiteenlopende samenstellingen en volumes voorkomen. De inzet van aquatische biomassa om reststromen te ontdoen van nutriënten en afvalstoffen kan succesvol toegepast worden. Dit wordt vaak ‘effluent polishing’ genoemd. Het daadwerkelijk verwaarden van aquatisch biomassa gekweekt op reststromen is nog beperkt succesvol.

Onderzoek naar de haalbaarheid van financieel onafhankelijk opererende gescheperde schaapskuddes. Hieronder verstaan we kuddes die onder andere voor het beheer van natuurterreinen worden ingezet en waarbij een herder gedurende een groot deel van het jaar de begrazing in het terrein stuurt. Uit het onderzoek blijkt dat de meeste kuddes in Brabant (en daarbuiten) momenteel een groot financieel tekort hebben, helemaal wanneer de subsidie van de provincie zou wegvallen. Voor een ‘gemiddelde’ kudde met 250 ooien bedraagt het tekort ondanks die subsidie circa € 30.000 per jaar. De kuddes worden vooral ingezet voor het beheer van heideterreinen van de bekende natuurbeschermingsorganisaties Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en het Brabants Landschap. Deze terreinbeheerders betalen daarvoor een vast bedrag per dag dat de kudde in het terrein is. Per hectare omgerekend is dat bedrag veelal hoger dan de hectarevergoeding die de terreinbeheerders van de SNL-regeling ontvangen. Daarom legt ook de terreinbeheerder er zonder flankerende maatregelen (bijvoorbeeld via de PAS) nog flink op toe. De economische positie van de schaapskuddes is onder de huidige omstandigheden wankel.

Het verwaarden van lokaal geproduceerde waterige reststromen door middel van aquatische biomassa is onderdeel van de PPS Kleinschalige bioraffinage (WP5). In dit deelrapport is een overzicht van een aantal in Nederland aanwezige waterige reststromen weergegeven. Een aantal van deze reststromen is ingezet in een microalgen well-plaat screeningtest om de biomassa ontwikkeling op deze stromen te onderzoeken. Op het vlak van het gebruik van aquatische biomassa zijn er een aantal samenvattingen van rapporten en literatuurstukken opgenomen in dit rapport. Ook is er een overzicht van de verschillende soorten aquatische biomassa en de mogelijke toepassing van deze biomassa op reststromen weergegeven. Als voorbeeld is de productie van verschillende soorten biomassa op effluent van een RWZI is gebruikt om een mogelijke verwaarding van componenten uit de biomassa weer te geven. De hoofdconclusie uit dit rapport is dat in Nederland op lokaal niveau diverse reststromen met uiteenlopende samenstellingen en volumes voorkomen. De inzet van aquatische biomassa om reststromen te ontdoen van nutriënten en afvalstoffen kan succesvol toegepast worden. Dit wordt vaak ‘effluent polishing’ genoemd. Het daadwerkelijk verwaarden van aquatisch biomassa gekweekt op reststromen is nog beperkt succesvol.

De HEINEKEN brouwerij in Zoeterwoude wil in de toekomst klimaatneutraal produceren. Dierlijke mest en berm- en natuurgras zijn potentiële energiebronnen voor de biogasproductie via vergisting in de regio Zoeterwoude en bieden daarmee een duurzaam klimaatneutraal alternatief. Digestaat (het restproduct bij vergisten) kan een sleutelrol spelen om naast biogasproductie ook de mineralenkringloop voor de landbouw in de omgeving van de brouwerij te verbeteren. Digestaat heeft nagenoeg dezelfde werking als dierlijke mest en kan (na verdere bewerking) in de toekomst (na goedkeuring van de EU) als vervanger voor stikstofkunstmest dienen.

Dit rapport gaat in op het waarderen en verzilveren van ecosysteemdiensten en biodiversiteit in de verkenning van de haalbaarheid van een Multifunctionele Dubbele Keringzone als alternatief bij de Dijkversterking Eemshaven – Delfzijl. Het project richt zich op het waarderen van ecosysteemdiensten die worden geleverd door de voorgestelde een ‘natuurinclusieve’ dijk en de meerwaarde hiervan in termen van biodiversiteit.

Dit rapport gaat in op het waarderen en verzilveren van ecosysteemdiensten en biodiversiteit in de verkenning van de haalbaarheid van een Multifunctionele Dubbele Keringzone als alternatief bij de Dijkversterking Eemshaven – Delfzijl. Het project richt zich op het waarderen van ecosysteemdiensten die worden geleverd door de voorgestelde een ‘natuurinclusieve’ dijk en de meerwaarde hiervan in termen van biodiversiteit.