Optimal Para Alanı Kuram'ı ile ilgili temel çalışmayı 1961'de R. Mundell yapmıştır. Bu kuram ekonomik entegrasyonun son aşamalarından biri olan para birliğine dahil olan parasal alanın optimal bir para alanı olup olmadığını belirli faktörlere açıklayan bir kuramdır. Bu kuramda ülkelerin kendi para birimlerinin değerini, parasal alan içerisinde belirlenen kur ile sabitlemesi ve parasal alan dışındaki ülkelerin para birimleri karşısında ise dalgalanmaya bırakması durumu söz konusudur. Mundell, Kenen ve McKinnon bir parasal alanın optimal bir parasal alan olup olmadığını açıklarken birliğe üye olan ülkeler üretim faktörlerinin mobilitesi, ekonominin dışa açıklık derecesi finansal ve ekonomik bütünleşmenin derecesi, enflasyon oranları arasındaki yakınlık derecesi, asimetrik şokları ve fiyat-ücret esnekliği gibi şartların sağlanması gerektiğini açıklamaktadırlar. Ancak zaman içerisinde geleneksel yaklaşımın yetersizliği anlaşılmaktadır. Kurama yönelik eleştiriler yapılmak olup 1970'lere gelindiğinde bir para alanın optimalliği geleneksel yaklaşımdan farklı olarak birlik içerisinde bulunan ülkelerin para birliğine dahil olmalarından dolayı sağladıkları kazanç ve katlandıkları maliyetler ortaya koyularak değerlendirilmektedir. Bu durum fayda maliyet analiz olarak ifade edilmektedir. Ayrıca birliğe dahil olan ülkeler asimetrik bir şokla karşılaştığında şokların olumsuz etkilerini kendi ekonomik göstergeleri sayesinde en aza indirgeyebiliyorlarsa oluşturulan parasal alan optimaldir. Uluslararası ekonomide önemli bir paya sahip olan AB 1999 yılında kaydi olarak Euro'yu kullanmaya başlamıştır. Birliğin geleceği ve birliğe dahil olan ülkeler açısından Euro alanının optimal para alanı olup olmadığı son derece önemlidir. 2008 yılında yaşanan küresel kriz sonrası Avrupa Parasal Birliğinin optimal olup olmadığı konusu yeniden gündeme gelmiştir. Bu noktadan hareketle bu çalışmada, Euro alanının ele alınan yıllar içerisinde, optimal para alanı kuramının belirlenen ölçütler çerçevesinde, seçili ülkelerin ekonomik göstergeleri temel alınarak Euro alanın optimal para alanı olup olmadığı belirlenmektedir. Değerlendirmeye alınan yıllar içerisinde seçili ülkelerin ekonomik göstergeleri incelendiğinde bir parasal alanın optimal alan olmasını sağlayacak olan ekonomik benzerliği yakalayamadığı görülmektedir. Buna ek olarak yaşanan küresel kriz sonrası parasal alana dahil olan merkez ve çevre ülkeler arasındaki ekonomik farklılığın daha da arttığı gözlemlenmektedir. Optimal para alanı kuramı çerçevesinde bir para alanının optimal para alanı olması için, alana dahil olan ülkelerin ekonomik yapıları açısından uyumsuzluğun değil uyumluluğun olması gerekmektedir. Bu doğrultuda Avrupa Parasal Birliğinin optimum para alanı için belirlenen ölçütleri sağlamadığı görülmektedir In 1961, R. Mundell did the basic study on Optimal Currency Area Theory. This theory is a theory that explains whether the monetary field included in the monetary union, which is one of the final stages of economic integration, is an optimal area of money. In this theory, it is possible for a group of countries to stabilize the value of their own currencies over the exchange rate determined in the monetary area and to allow them to fluctuate against the currencies of countries other than the monetary area. Mundell explained whether a monetary field is an optimal monetary area, but states that the member states of the union need to provide conditions such as the mobility of production factors, the degree of openness of the economy, the degree of financial and economic integration, the degree of proximity between inflation rates, asymmetric shocks and price-wage flexibility. Mckinnon and Kenen have developed another perspective for theory. McKinnon and Kenen emphasized on the benefit and cost analysis that they can demonstrate the optimal area of any monetary area as a result of the benefit and cost analysis of monetary union. In addition, the monetary area is optimal if the countries involved are able to minimize the negative effects of shocks by their own economic indicators when they encounter any asymmetric shock. It is extremely important for the future of the Union and for the countries involved in the Union whether the euro area is the optimal area of money. After the global crisis in 2008, the question of whether the European Monetary Union is optimal or not is again on the agenda. From this point of view, in this study, it is determined whether the euro area is the optimal money area by considering the economic indicators of selected countries within the framework of the determined criteria of the optimal monetary area theory in the years discussed. When the economic indicators of selected countries are analyzed in the years taken into consideration, it is seen that a monetary area cannot achieve the economic similarity that will ensure that it is the optimal area. In addition, it is observed that the economic disparity between the central and peripheral countries, which are included in the monetary field, has increased further after the global crisis. Within the framework of the optimal monetary field theory, in order for a money field to be an optimal money field, it is necessary to have compatibility rather than mismatch in terms of the economic structures of the countries involved. In this respect, it is seen that the European Monetary Union does not meet the criteria determined for the optimum monetary area. İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET -- i ABSTRACT -- iii TEŞEKKÜR -- v İÇİNDEKİLER -- vi TABLOLAR DİZİNİ -- x ŞEKİLLER DİZİNİ -- xi KISALTMALAR -- xii ÖN SÖZ -- xiii GİRİŞ -- 1 BİRİNCİ BÖLÜM EKONOMİK ENTEGRASYON VE PARA BİRLİĞİ KURAMI 1.1. EKONOMİK ENTEGRASYON TANIMI -- 5 1.2. EKONOMİK ENTEGRASYONUN AŞAMALARI -- 6 1.2.1.Tercihli Ticaret Anlaşması -- 6 1.2.2.Serbest Ticaret Anlaşması -- 6 1.2.3.Gümrük Birliği -- 7 1.2.4.Ortak Pazar -- 7 1.2.5.Ekonomik Birlik -- 8 1.2.6.Para Birliği -- 8 1.3. PARA BİRLİĞİ-PARA SAHASI -- 8 1.3.1.Para Birliğinin Gerçekleşme Aşamaları -- 9 1.3.1.1. Döviz kuru birliği -- 9 1.3.1.2. Kredi mekanizması ve borç tasfiye sistemi -- 10 1.3.1.3. Ekonomi politikalarının eşgüdümü -- 11 1.3.1.4. Ortak rezerv fonu ve tek merkez bankası -- 11 1.3.1.5. Tek para -- 11 vii İKİNCİ BÖLÜM OPTİMAL PARA ALANLARI KURAMI 2.1. OPTİMAL PARA ALANI KURAMI VE ORTAYA ÇIKIŞI -- 13 2.2. OPTİMAL PARA ALANI KURAMINDA GELENEKSEL YAKLAŞIM (1960- 1970) -- 14 2.2.1.Üretim Faktörlerinin Mobilitesi -- 15 2.2.2.Ekonominin Dışa Açıklık Derecesi -- 17 2.2.3.Finansal ve Politik Bütünleşmenin Derecesi -- 18 2.2.4.Enflasyon Oranları Arasındaki Yakınlık Derecesi -- 18 2.2.5.Asimetrik Şoklar -- 19 2.3. OPTİMAL PARA ALANLARİ KURAMINDA FAYDA VE MALİYET ANALİZİ YAKLAŞIMI (1970-1980) -- 20 2.3.1.Para Birliğinden Elde Edilecek Faydalar -- 20 2.3.1.1. Ekonomik faaliyetlerdeki artış -- 20 2.3.1.2. Spekülatif sermaye hareketleri ve döviz kuru riski -- 21 2.3.1.3. Döviz rezervlerinde tasarruf edilmesinden doğan fayda -- 21 2.3.1.4. Makro ekonomik istikrarın iyileşmesinden elde edilen fayda -- 21 2.3.2. Para Birliği Nedeniyle Oluşan Maliyetler -- 22 2.3.2.1.1. Politikada özerkliği kaybetmek -- 22 2.3.2.1.2. Phillips eğrisi açısından maliyet -- 22 2.3.2.1.3. Senyoraj kaybı nedeniyle ortaya çıkan maliyet -- 23 2.3.2.1.4. Şokların türü ve benzemezliği sonucu ortaya çıkan maliyet -- 23 2.3.2.1.5. Fayda ve maliyetlerin değerlendirmesi -- 24 2.4. YENİ KURAMLAR YAKLAŞIMI DÖNEMİ (1980-2000) -- 26 2.4.1. Phillips Eğrisi ve Para Politikalarının Etkisizliği -- 27 2.4.2. Döviz Kuru Ayarlamalarının Etkinliği -- 28 2.4.3. Kredibilite -- 28 2.4.4. İşgücünün Belirsizlik Durumundaki Hareketliliği -- 29 2.4.5. İşgücü Piyasasındaki Farklılıklar -- 29 2.5. KURAMA YÖNELİK AMPİRİK ÇALIŞMALAR -- 30 2.5.1. Asimetrik Şoklar İle İlgili Çalışmalar -- 30 viii 2.5.2. Ekonomik Açıklığın Dereceleri İle İlgili Çalışmalar -- 33 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AVRUPA PARASAL BİRLİĞİ'NİN TARİHSEL SÜRECİ VE GENİŞLEMESİ 3.1. AVRUPA PARASAL BİRLİĞİNİN ORTAYA ÇIKIŞI -- 36 3.1.1. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu, Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu, Avrupa Ekonomi Topluluğu -- 37 3.1.2.Werner Raporu -- 37 3.2. AVRUPA PARA SİSTEMİ -- 38 3.2.1. Avrupa Tek Senedi Öncesi -- 38 3.2.1.1. Tüneldeki yılan sistemi -- 39 3.2.1.2. Avrupa Tek Senedi'nin kabul edilmesi -- 40 3.2.2. Avrupa Para Sisteminin Ortaya Çıkışı Ve Sistemin Esasları -- 40 3.2.2.1. Avrupa para birimi -- 41 3.2.2.2. Avrupa parasal işbirliği fonu -- 41 3.2.2.3. Döviz kuru mekanizması -- 42 3.2.2.4. Zorunlu müdahale sınırları -- 42 3.2.2.5. Sapma eşiği -- 42 3.2.2.6. Kredi mekanizması -- 43 3.2.2.6.1. Kısa vadeli finansman -- 43 3.2.2.6.2. Orta vadeli finansman -- 43 3.3. EKONOMİK PARASAL BİRLİK AŞAMALARI -- 43 3.3.1. Birinci Aşama 1 Temmuz 1990-31 Aralık 1993 -- 44 3.3.2. İkinci Aşama 1 Ocak 1994-31 Aralık 1998 -- 44 3.3.3. Üçüncü Aşama 1 Ocak 1999-1 Temmuz 2002 -- 45 3.3.4. Parasal Birliğe Giriş Kriterleri -- 45 3.4. AVRUPA PARA ENSTİTÜSÜ -- 45 3.5. KOPENHAG ZİRVESİ -- 46 3.5.1. Siyasi Kriterler -- 47 3.5.2. Ekonomik Kriterler -- 47 ix 3.5.3. Üyelik Yükümlülüklerini Üstlenebilme Yeteneği -- 48 3.6. LİZBON ANLAŞMASI/STRATEJİSİ -- 48 3.7. TEK PARAYA GEÇİŞ VE EURO -- 48 3.8. AVRUPA PARA BİRLİĞİNİN GENİŞLEME SÜRECİ -- 49 3.9. ABD'DE YAŞANAN MORTGAGE KRİZİ -- 53 3.9.1. Euro Krizi ve Kriz Sonrası Alınan Tedbirler -- 55 3.9.1.1. Krize karşı alınan tedbirler ve oluşturulan mekanizmalar -- 62 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM AVRUPAPARASAL BİRLİĞİNİN OPTİMAL PARA ALANI KURAMI KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ 4.1. ENFLASYON ORANLARININ YAKINLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ 65 4.2. EKONOMİK YAPININ BENZERLİĞİ -- 67 4.3. FAKTÖR HAREKETLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ -- 79 4.4.EKONOMİNİN DIŞA AÇIKLIK DERECESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ -- 87 4.5.FİNANSAL BÜTÜNLEŞMENİN DERECESİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRME -- 94 SONUÇ -- 100 KAYNAKÇA -- 106