Search

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Diyarbakır ilinin merkez dört ilçesi hariç 13 ilçesi bulunmaktadır. Bu ilçelerin bir kısmı ilk çağlardan günümüze kesintisiz olarak yerleşime sahne olmuştur. Özellikle Meyyafarikin (Silvan), Antak (Lice), Eğil, Çermik, Hani ve Ergani ilçeleri Ortaçağın önemli yerleşimlerindendir. Etrafı surlarla çevrili olan bu ilçelerin kalelerinin de Ortaçağ İslam dönemi kaleleri arasında isimleri zikr edilmektedir. Silvan ilçesi Diyarbakır (Amid) – Bitlis kervan yollarının üzerinde bulunmasından dolayı dolayı önemli bir yere sahip olmuş ve birçok devlete başkentlik yapmıştır. Ergani ve Eğil ilçeleri Diyarbakır (Amid) Harput Kervanyolu güzergahında yer almaktadır. Tez konusu olan ilçelerde günümüze kadar birçok medeniyete ait izler görülmektedir. Bu izlerden İslam medeniyetine ait en önemli anıtlar ulu camilerdir. Yüksek Lisans Tez çalışmam olan Diyarbakır İlçelerindeki Ulu Camiler adlı çalışmada Diyarbakır'ın merkez ilçeleri dışında kalan ilçelerdeki ulu camiler çalışılmıştır. Çalışmanın ilk aşamasına, doküman ve kaynak toplamakla başlanılmıştır. Bu çerçeve de bölge ile ilgili bugüne kadar yayınlanan tüm eserlere ulaşılmaya çalışılmıştır. Ardından 2016 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında bölgede arazi çalışmalarına başlanılmış, bu çalışmalara 2017 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında devam edilmiştir. Araştırmalar sonucunda Diyarbakır ilçelerinde tespit edilen ulu camilerin fotoğrafları çekilmiştir. Yapılan çalışmanın neticesinde Diyarbakır ilçelerinde toplam 10 ilçede ulu cami olduğu tespit edilmiştir. Diyarbakır ilçelerinden Lice (Antak), Çermik (Cermug), Çüngüş (Çünkuş), Dicle (Piran), Eğil (Egil), Ergani (Osmaniye), Hani (Hini), Hazro (Tercil), Kocaköy (Karaz) ve Silvan (Meyyafarikin) ilçelerinde ulu cami bulunmaktadır. Bismil, Çınar ve Kulp (Kulb) ilçelerinde ise günümüzde herhangi bir ulu caminin olmadığı tespit edilmiştir. Diyarbakır ilçelerindeki ulu camilerde plan düzenlemesi bakımından yeni denemeler uygulanmamıştır. İslam sanatında sevilerek uygulanan enine dikdörtgen plan şeması ağırlıklı olarak uygulanmıştır. Bunun yanında bazilikal plan şeması ve kare planlı, tek kubbeli plan şeması da Diyarbakır ilçelerindeki ulu camilerde uygulanmıştır. Antak Ulu Camii, Çermik Ulu Camii, Dicle Ulu Camii, Kocaköy Ulu Camii, Eğil Ulu Camii, Hani Ulu Camii ve Silvan Ulu Camii'nde enine dikdörtgen plan şeması uygulanmış olup mihraba paralel uzanan sahın düzenlemesi göstermektedir. Bu camilerin sahın sayısı birbirinden farklıdır. Çüngüş Ulu Camii ve Ergani Ulu Camii'nde bazilikal plan şeması uygulanmıştır. Bu camilerde sahınlar mihraba dik uzanmaktadır. Hazro Ulu Camii'nde ise kare planlı, tek kubbeli plan şeması tercih edilmiştir. İncelediğimiz ulu camilerde genellikle beşik tonoz kullanılmıştır. Silvan Ulu Camii ve Eğil Ulu Camii'nin mihrap önü bölümü ve Hazro Ulu Camii'nin harim mekanı kubbe ile örtülmüştür. Hani, Çüngüş ve Ergani ulu camilerinin örtü sisteminde ahşap merteklerin taşıdığı düz tavan tercih edilmiştir. Tez konusu olan ulu camilerde en çok taş malzeme kullanılmıştır. Taş malzeme genelde kesme taş veya moloz taş malzeme olarak kullanılmıştır. Tuğla malzeme sadece Eğil Ulu Camii'nde kullanılmıştır. Ahşap malzeme daha çok yapıların iç örtüsünde, mahfillerinde, kapı ve pencere doğramalarında tercih edilmiştir. Diyarbakır'ın ilçelerindeki ulu camiler süsleme bakımında fakir yapılardır. Süslemeler taş süslemeler olup, geometrik, bitkisel, mukarnas ve yazı karakterlidir. İlçelerdeki ulu camilerde genelde bölgesel ve yöresel özellikler ağır basmaktadır. Silvan Ulu Camii gibi anıtsal eserlerde bu özellikler pek görülmez. Silvan Ulu Camii plan ve mekan anlayışı bakımından kendinden sonraki cami plan şemasını etkilemiştir. Şimdiye kadar Diyarbakır ilçelerindeki ulu camileri bir bütün olarak ele alan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Daha önceki çalışmalarda daha çok bir iki yapı ele alınarak çalışılmıştır. Bu çalışma Diyarbakır ilçelerindeki ulu camileri bir bütün ve kapsamlı bir şekilde ele alan ilk çalışma olacaktır. Diyarbakır has 13 districts beside four main districts. Some of the districts have been inhabited since early ages till today. Especially Meyyafarikin (Silvan), Antak (Lice), Eğil, Çermik, Hani and Ergani districts are the outstanding settlements of the Middle Ages. The fortresses of these districts being surrounded by walls are mentioned among the Medieval Islamic Period fortresses. For instance, Silvan district has an important place because of its location. It is on the main caravan route of Diyarbakir (Amid)- Bitlis. Silvan has been also the capital of many states. The districts of Ergani and Eğil are located on the Diyarbakir (Amid)- Harput Caravan route. The focus of the thesis is these districts and the traces of many civilizations. The most important traces among many monuments are the monuments of Islamic Civilization with its Great Mosques. The scope of my thesis is the Great Moques of Diyarbakır main districts and also the outlying districts. The first step of study started with getting the datas, documents and resources together. Concordantly, all the works being published about the region has been tried to attaint. Afterwards in 2016 July- August surveys started in the region, and continued in 2017 July- August. Consequentially, the great mosques found in Diyarbakır districts are photographed. And as the result of the study 10 Great Mosques are determined in the districts of Diyarbakır. The districts with Great Mosques are; Lice (Antak), Lice (Antak), Çermik (Cermug), Çüngüş (Çünkuş), Dicle (Piran), Eğil (Egil), Ergani (Osmaniye), Hani (Hini), Hazro (Tercil), Kocaköy (Karaz) and Silvan (Meyyafarikin). But the disticts of Bismil, Çınar and Kulp (Kulb) lack of Great Mosques. In terms of plan arrangement no new trials have been detected at the great mosques of Diyarbakır districts. The most common plan of İslamic art; the cross- sectional rectangular plan scheme is predominantly used. In addition to this, the basilical paln scheme and square plan, the single domed plan scheme has been used too. Antak Ulu Mosque, Çermik Ulu Mosque, Dicle Ulu Mosque, Kocaköy Ulu Mosque, Eğil Ulu Mosque, Hani Ulu Mosque and Silvan Ulu Mosque have a transverse rectangular plan scheme and show the arrangement of the area extending parallel to the nave. The nımber of the naves of these mosques are different. For instance at the great mosques of Çüngüş and Ergani the basilica plan scheme has been used. The naves of these mosques extend perpendicular to the mihrab. But at great mosque of Hazro the square plan- single domed scheme was preferred. As a result of our investigation of the great mosques the usage of barrel vault has been observed. The mihrabs front part of Silvan Ulu Mosque and Eğil Great Mosque and the sanctuary of Hazro Great Mosque are covered with a dome. But on the other hand we see that at Hani, Çüngüş and Ergani Great Mosques the cover system is carried by wooden rafters. Stone materials were used mostly in the large mosques which are the subject of the thesis. Stone material was generally used as cut stone or rubble material. Brick material was used only in Eğil Ulu Mosque. Wood material is preferred mostly in the inner covering of the buildings, at the gathering- place, door and window joinery. The large mosques in the districts of Diyarbakır are poor structures in ornamental care. The ornaments are stone ornaments and have geometric, vegetative, muqarnas and script characters. Local and regional features predominate the great mosques in the districts. Monumental monuments such as the Great Mosque of Silvan are not seen in these features. The Silvan Ulu Mosque influenced the subsequent mosque plan scheme in terms of plan and space understanding. Up to now, there are no studies dealing with large mosques in Diyarbakır districts as a whole. In the previous studies, one or more structures were studied. This study will be the first study to examine the large mosques in Diyarbakır districts in a whole and comprehensive way.

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Bu çalıĢmada “Fenâfillah” mertebesinde “Ene‟l-Hak” dediği için yargılanıp darağacında asılan ve tasavvufta mistik yaĢam ile hüznün simgesi olarak görülen “Hallâc-ı Mansûr” imgesinin edebiyat geleneğimizdeki etkisi ele alınmıĢtır. ÇalıĢmamız giriĢ ve iki bölümden oluĢmaktadır. GiriĢ bölümü Hallâc-ı Mansûr‟un menkıbevî hayatına, eserlerine, görüĢlerine ve tarih içindeki yansımasına ayrılmıĢtır. Birinci bölümde Hallâc-ı Mansûr etrafında oluĢan Hallâc, Mansûr, Ene‟l-Hak, ber-dâr, aşk, urgan, pervâne, kan, kül, gül, ateş gibi otuz iki mazmuna yer verilmiĢtir. Ġkinci bölümde ise edebiyat geleneğimizin farklı dönemlerinde bu mazmunları eserlerinde kullanan iki yüz yirmi iki Ģâirin Ģiirlerine yer verilmiĢtir. In this study; the effect of the image of Hallâc-ı Mansûr, which is seen as a symbol of mystic life and sadness in our literary tradition, hanging in the narrow place for the purpose of “Ene‟l-Hak” in the direction of Fenâfillah, has been taken into consideration. Our study consist of an introduction and two parts. The introduction part is devoted to his life, works, views and influences. In the first section, there are thirty two imagery such as Hallâc, Mansûr, Ene‟l-Hak, ber-dâr, love, rope, blood, ash, rose, fire, etc. which gained meaning around the Hallâc-ı Mansûr. The second part contain poems of two hundred twenty two poets‟ who use those images in their works from different periods

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergeye istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Kültürel miraslarımızdan biri olan kapı tokmakları ve halkaları gereken değeri görmediğinden dolayı kaybolmaya yüz tutmuştur. Bu çalışmada, yitmeye yüz tutan kültürel bir değerin ortaya çıkarılarak kayıt altına alınması amaçlanmıştır. Bu tez çalışması giriş bölümü dışında dört temel konu başlığından oluşmaktadır. Birinci bölümde Mardin'in coğrafi durumu, tarihçesi, mimarisi ve geleneksel Mardin evlerinin genel yapısı hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Anadolu kapı tokmakları ve halkalarının tarihsel gelişimi, yapım-süsleme teknikleri ve kullanılan malzemeler hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca kapı tokmaklarının sosyolojik olarak değerlendirilmesi yapılmıştır. Üçüncü bölümde Mardin'in ölçeklendirilmiş şehir haritasından faydalanılarak kapı tokmağı olan evler tespit edilmiş olup Mardin evlerinin kapı tokmakları ve halkaları fotoğraflanmıştır. Mardin kapı tokmakları ve halkaları tiplere göre sınıflandırılmış olup detaylı katalog oluşturulmuştur. Dördüncü bölümde ise, geleneksel Mardin kapı tokmakları ve halkalarını tiplere göre sınıflandırılıp genel değerlendirmesi yapılmıştır. Araştırmada, Ayrıca, kapı tokmaklarına ilgileri olan ve hâlen geçmişteki tokmaklardan esinlenerek yeni tokmaklar üreten ustalar ile görüşülmüştür. Elde edilen bilgiler değerlendirilmiş ve ortaya çıkan veriler araştırmada detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Sonuç olarak Mardin'deki kapı tokmakları ile Anadolu'da görülen kapı tokmakları karşılaştırılarak sonuçlandırılmıştır. Mardin evlerine ait kapı tokmakları günümüze kadar ulaşabilmiş örnekleri sınırlı sayıdadır ve kalan bu tokmakları koruma amaçlı herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Door knockers and rings plays significant role in our cultural heritage. They are facing to disappear due to lack of public interest in them. In this thesis we aim to record and reveal this cultural heritage which is fading away. Exempt the introduction part, this thesis contains four main parts. In the first section we gave information about the geography, history, and the architecture of Mardin. We also gave general information about the traditional Mardin houses. In the second section we talk about the historical development of door knockers and door rings in Anatolia and also we gave information about the construction, decoration techniques and the materials are used. Additionally we evaluate the door knockers in a sociological point of view. At the third section we used the scaled Mardin city map to identify the houses that has door knocker and rings. We also photographed the door knockers and rings of these houses. With this information we classify Mardin's door knockers and rings and prepared a detailed catalog of them. In the fourth section we classify and evaluate the traditional Mardin's door knockers and rings. In this research we also interviewed the craftsmen who have interest in door knockers and rings and still make the door knockers and rings inspired from the traditional ones. We evaluate the information that we gathered in great detail. As a result we compare Mardin's door knockers and rings with Anatolian ones to finalize our research. Mardin's door knockers and rings that survived to present days are a few. But even for this few examples there is not any work to preserve them.

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. 11. yüzyılda ortaya çıkan Türk hakimiyetiyle beraber yeni bir medeniyetin içerisine giren Diyarbakır ve Mardin'de, bu değişimle beraber fiziksel çevrede de farklılıklar görülmüştür. Bu farklılılar şehirlerin siyasi, ekonomik, dini ve sosyal özelliklerini etkileyecek önemli detaylara sahiptir. Süsleme bu detaylar içinde başta gelmektedir. Türk İslam sanatını temsil eden Diyarbakır mimari eserlerindeki süsleme anlayışı Akkoyunlu ve Osmanlı döneminde yoğunlaşarak değişik yapı tipleri üzerinde karşımıza çıkmaktadır. Cami, mimari eserler içinde odak noktası olduğundan en çok süslemeyi barındıran yapı konumundadır. Bölgenin geleneksel yapı malzemesi olarak en başta bazalt sayılabilir. Daha sonra kalker ve mermer gelmektedir. Taşa kıyasla daha az kullanılan çini ve ahşap iç mekanda tercih edilmiştir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Artuklu Beyliği 12. ve 15. yüzyıllar arasında hüküm sürmüş ve özellikle Mardin'de pek çok eser bırakmıştır. Mardin'de Artuklular medreseleri ile ön plana çıkmaktadırlar. Bu ayrıntı, Artuklu hükümdarlarının ilim adamlarına daha çok değer verdiğini göstermektedir. Bölgenin geleneksel yapı malzemesi sarı kalker taşı, kolay şekil verilen, tarih boyunca süregelen bir taş olarak Mardin'in kimliğini oluşturur. Her iki bölgede de ortaya konan eserlerde geometrik süslemeler, İslam sanatının sonsuzluk anlayışı ile simetri ve uyum içinde taşa işlenmiştir. Diyarbakir and Mardin entered to different circle with Turkish domination in the 11th centuries, with the light of this effect, a physical environment appeared which is presented various perspective. This environment has important details that will show, cities' political, economic, religious and social connections. Decoration is one of the most significant one in these details. Decoration of Diyarbakir's architectural monuments which is represented Turkish-Islamic arts intensify in the period of Aqqoyunlu and Ottoman period and appear on different types of the buildings. Mosques have the most decorational items as being the focus of all architectural monuments. Basalt is the most common material used for traditional buildings of this area. Limestone and marble are also used. Tiles and woods are used rarely compared to stone and these are preferred inside of buildings. Artukids governed East and South East of Turkey during 12th – 15th centuries and they left many monuments especially in Mardin. It is possible to say that madrasahs are the focus of architectural monuments in Mardin. This detail shows that Artukid Monarchs consider religional researchers more important. Limestone (ocre jaune) which is traditional building material in the region is easy to shape and it represents Mardin's identity during the history of city. Decoration on the both cities' monuments is engraved to the stones in harmony with Islamic Arts' eternity belief.