Search

Various studies have been conducted on deism, which is based on the assumption that God does not interfere with the universe and therefore human life, and it is claimed that this trend is more effective on young people. In connection with this, the reasons that lead people, in particular, young people, to deism are also emphasized. It is known that a number of questions that can not find answers play an important role in the tendency of some young people to deism. One of these questions is about the belief that a non-believer will go to Hell no matter how useful his deeds are, and a believer will eventually go to Paradise even if he has committed harmful actions. Some young people state that they cannot reconcile this situation with divine justice. The fact that some people's deeds will go in vain because of what they do is expressed in the Qur’ān in a clear way that leaves no room for discussion. One of the main reasons why deeds go in vain is denial. To deny the existence of a creator means to ignore him. This act, by its very nature, includes invalidating the evidence for the existence of Allah and denying the numerous testimonies of things and living things towards tavhid. Therefore, the person who denies the existence of Allah enters into the law not only of Allah but also of countless witnesses who show his existence. The same is true for the attributes of God. Different reasons such as riyā, hypocrisy, and polytheism are among the reasons that the Qur’ān considers sufficient for the cancellation of deeds. The verb riyā, which can be defined as a person's doing an action not to gain the pleasure of Allah, but to appear that way, is expressed as secret polytheism in the İslamic literature. Nifak is the opposite appearance of the inner world of one's actions and behaviors. Polytheism, on the other hand, can be defined as attributing some of his attributes or attributes to any being other than Allah in the true sense. In İslamic theology, it is also known that intention plays a decisive role in deeds. On the other hand, one of the important issues that are thought to be overlooked on the subject is whether the person whose situation is examined in the question in question is the addressee of the communiqué. This issue, which is the subject of different evaluations in the tradition of İslamic thought, plays an important role in satisfying the answer to the related question. The fact that the people to whom the tabligh reaches him in a sound manner are responsible for the results of the offer is one of the points agreed by the understanding of Māturīdī and Ash'ārī. Therefore, the person whose situation is examined here must be the individual to whom the communique has been received in a complete and authentic manner. According to the Qur’ān, these people's deeds will not benefit them in the Hereafter, as they still persist in denial and Polytheism after the truth has become clear to them. That is, these people have to endure the consequences because they have chosen this path knowingly and willingly, not unaware of the consequences. It can be said that this is in accordance with the spirit of the test and does not harm the sense of justice. Another point that is thought to have been overlooked in the related question is that the danger of annulment of deeds is also in question for Muslims with all their vitality. This fact is expressed very clearly in the hadith "Deeds are according to intentions", which expresses one of the basic principles of İslamic theology. Therefore, even if the person who does not seek the pleasure of Allah in his actions is a Muslim, the result does not change and his actions are cancelled. In this study, the above-mentioned problem has been tried to be answered in terms of İslamic theology on a rational basis, accompanied by verses related to the subject. It has been seen that approaching this question from a superficial point of view can lead to wrong evaluations, and therefore it should be carefully considered. As a result of the examinations, it has been determined that the issues cited as the reason for the cancellation of actions in the texts (Qur’ān and sunnah) are appropriate and reasonable., Tanrı'nın evrene, dolayısıyla insan hayatına müdahale etmediği kabulü üzerine temellenen deizmle ilgili olarak çeşitli araştırmalar yapılmakta ve bu akımın gençler üzerinde daha etkili olduğu ileri sürülmektedir. Bununla bağlantılı olarak genelde insanları özelde gençleri deizme sürükleyen nedenler üzerinde de durulmaktadır. Bazı gençlerin deizme yönelmesinde cevabını bulamadıkları birtakım soruların önemli rol oynadığı bilinmektedir. Bu sorulardan biri, İslâm dini özelinde inanmayan birinin ne kadar faydalı işler yaparsa yapsın amellerinin boşa gitmesi sebebiyle cehenneme gideceği, inanan birinin ise zararlı eylemlerde bulunmuş olsa bile en nihayetinde imanı sebebiyle Cennete gideceği inancına dairdir. Bazı gençler bu durumu ilâhî adâletle bağdaştıramadıklarını belirtmektedir. Kur'ân-ı Kerim'de yaptıklarından ötürü bazı insanların amellerinin boşa gideceği gerçeği, hiçbir tartışmaya mahal vermeyecek bir açıklıkta ifade edilmiştir. Amellerin boşa gitmesinin en temel gerekçelerinden biri inkârdır. İnkâr, bir yaratıcının varlığını reddetmek, onu yok saymak anlamına gelmektedir. Bu fiil, doğası gereği Cenâb-ı Hakk’ın varlığına dair delilleri geçersiz saymayı, eşyanın ve canlıların tevhide yönelik sayısız tanıklığını yalanlamayı da bünyesinde barındırmaktadır. Dolayısıyla Cenâb-ı Hakk’ın varlığını reddeden kişi bu fiiliyle Cenâb-ı Hak’la birlikte onun varlığını gösteren sayısız şâhitlerin de hukukuna girmektedir. Aynı durum Cenâb-ı Hakk’ın sıfatları için de geçerlidir. Riyā, nifâk, şirk gibi birbirlerinden beslenen farklı nedenler de Kur'ân'ın amellerin iptali için yeterli gördüğü gerekçelerdendir. Kişinin bir ameli Cenâb-ı Hakk’ın hoşnutluğunu kazanmak için değil de o şekilde görünmek için yapması olarak tarif edilebilecek riyā fiili, İslâmî literatürde gizli şirk olarak ifade edilmektedir. Nifâk, kişinin eylem ve davranışlarının iç dünyasının aksine bir görünüm arz etmesidir. Şirk ise Cenâb-ı Hakk’ın dışında herhangi bir varlığa onun sıfatlarını veya sıfatlarından bazılarını hakiki anlamda nispet etmek olarak tarif edilebilir. İslâm teolojisinde bunlarla bağlantılı olarak niyetin ameller konusunda belirleyici rol oynadığı da bilinmektedir. Öte yandan konuyla ilgili gözden kaçırıldığı düşünülen önemli hususlardan biri, söz konusu soruda durumu incelenen kişinin tebliğe muhatap olup olmadığı mevzusudur. İslâm düşünce geleneğinde farklı değerlendirmelere konu olan bu husus, ilgili soruya verilecek cevabın tatmin ediciliği konusunda önemli rol oynamaktadır. Tebliğin sahih bir surette kendisine ulaştığı kimselerin teklifin neticelerinden sorumlu olduğu görüşü Mâturîdi ve Eş’ârî anlayışın ittifak ettiği hususlardandır. Dolayısıyla burada durumu incelenen kişi, tebliğin kendisine tam ve sahih bir surette ulaştığı birey olmalıdır. Kur'ân-ı Kerim’e göre bu kişiler, hak kendilerine apaçık belli olduktan sonra hala inkâr ve şirkte direttikleri için amellerinin ahirette kendilerine bir faydası olmayacaktır. Yani bu kimseler, neticelerinden habersiz olarak değil, bilerek ve isteyerek bu yolu tercih ettikleri için neticelerine de katlanmak durumundadır. Bunun imtihanın ruhuna uygun olduğu ve adalet duygusunu zedelemediği söylenebilir. İlgili soruda gözden kaçırıldığı düşünülen bir diğer mesele ise amellerin iptal olması tehlikesinin Müslümanlar için de tüm canlılığıyla söz konusu olmasıdır. İslâm teolojisinin temel prensiplerinden birini ifade eden amellerin niyetlere göre şekilleneceğini belirten hadiste bu gerçek son derece açık bir şekilde ifade edilmektedir. Dolayısıyla eylemlerinde Cenâb-ı Hakk’ın hoşnutluğunu gözetmeyen kişi Müslüman olsa da sonuç değişmemekte ve amelleri iptal edilmektedir. Bu çalışmada yukarıda dillendirilen problem, aklî zeminde, konuyla ilgili ayetler eşliğinde İslâm teolojisi açısından cevaplandırılmaya çalışılmıştır. Bu sorunu yüzeysel bir bakış açısıyla ele almanın kişiyi yanlış değerlendirmelere sürükleyebileceği, bu nedenle üzerinde etraflıca ve titizlikle durulması gerektiği görülmüştür. Yapılan incelemelerin neticesinde naslarda amellerin iptal edilmesine gerekçe olarak gösterilen hususların yerinde ve makul olduğu tespit edilmiştir.

Kur’ân muhtevası hususundaki çalışmalar, tefsirin temel araştırma alanları arasında yer almaktadır. Kur’ân muhtevası bağlamında yapılan kavram tahlilleri ise herhangi bir kavramın gerek sözlükler gerekse Kur’ân âyetleri açısından ifade ettiği manayı bütünlük içerisindeki sunabilmektedir. Bu araştırmada söz konusu çalışmalara katkı sağlamak üzere Kur’ân’da lafzî olarak bulunmamasına rağmen, İslam geleneğinde ıstılahî manasıyla teamül eden “ihlâs” kavramının köken itibariyle ifade ettiği genel anlamı ve Kur’ân âyetlerinde irtibatlı olduğu kavramlar üzerinde durulmaktadır. Böylelikle zikri geçen kavramın terim haline gelme aşamasında, anlam alanın ortaya koyulması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda araştırma esnasında öncelikle söz konusu kavram, sözlükler ve Kur’ân âyetlerinde zikri geçen anlamlar açısından kategorize edilerek değerlendirilmektedir. Bu aşamada kavramın kullanım alanları detaylı olarak tasnif edilmektedir. Ardından kavramın mahiyeti özne ve nesne açısından olmak üzere iki aşamada değerlendirilmektedir. Nihayetinde kavramın öznesine dair Allah ve insan; nesnesine göre ise iman ve amel boyutunun ortaya çıktığı görülmekte ve ihlâsın anlam alanı bu kavramlar ve bunların ilişki ağları çerçevesinde belirlenmektedir., Studies on the content of the Qur’ān are among the basic research areas of tafsir. The conceptual analysis made in the context of the content of the Qur’ān can present the meaning expressed by any concept in terms of both the dictionaries and the verses of the Qur’ān in integrity. In this study, although it is not included in the Qur’ān literally, the general meaning of the concept of "ihlās", which is used in the Islamic tradition in its terminology, as its origin and the concepts related to the verses of the Qur’ān are emphasized in order to contribute to the aforementioned research. In this way, it is aimed to reveal the mentioned concept at the stage of becoming a term. In this context, during the research, the concept in question is categorized and analyzed in terms of the meanings mentioned in the dictionaries and verses of the Qur’ān. The concept is classified and evaluated in two stages as subject and object within the scope of its nature. Ultimately, regarding the subject of the concept, God and human; according to the object, it is seen that the dimension of belief and deeds appears and the scope of the ihlās is determined within the framework of these concepts and their conceptual networks.

Kütahya Tavşanlı Zeytinoğlu Kütüphanesi, içerisinde yazma eser bulunan Kültür Bakanlığı kütüphanele-rinden birisidir. Kütüphane, bir koleksiyoner tarafından hususi olarak tesis edilmiştir. Kütüphanede iki bin beş yüz civarındaki yazmanın yüz elliden fazlası Tefsir, Kur’ân İlimleri ve Meâller hakkındadır. Kur'an ilimleri ve kıraata dair eserler, başka bir çalışmamızda değerlendirilecektir. Bu çalışmamızda ilgili kütüphanede yer alan tam, eksik tefsir nüshaları, sûre ve âyet tefsirleri ve satır arası meâller tanıtılacaktır. Mahtût/el yazma eserlerin künye ve muhteva bilgilerinden önce eserin ve müellifinin tam ismi verilecek-tir. Sonrasında nüshanın sırasıyla; demirbaş numarası, müellifinin ve eserin adı, varsa telif tarihi, dili, ebatları, varak ve satır sayısı, hat nev’i, müstensihi ve istinsah tarihi künye bilgileri verilecektir. Zikredilen bu künye bilgileri arasında bilinmeyenler (?) işaretiyle gösterilecektir. Devamında nüshanın/eserin muh-tevası; içerdiği sûreler, temiz ve okunabilirlik durumuna kısaca temas edilmek suretiyle incelenecektir. Eserler kendi alt başlığı altında tarihi kronolojisine göre ele alınacaktır. Ciltlerin tertibi Mushaf sırasına ve tamlık noksanlık durumuna göre sıralanacaktır. Ancak müellifi meçhul olanlar, ait olduğu bölümün en sonuna konulacaktır. Bu yüzden, kütüphanenin demirbaş sırası gözetilmeyecektir. Nüshada işaret edilen önemli bazı bilgilerin varak/sayfa üzerindeki yeri, ilgili cümlenin sonunda varak numarası a-b yüzüyle birlikte parantez içerisinde gösterilecektir. Mahtût nüshaların cild özelliği ve tezhibi gibi sanat yönüne temas edilmeyecektir.

The Qur’an has imposed a set of rules which muslims must abide in their relations with the ahl al-kitab. In this study, it is aimed to determine the limits of the relations between muslims and scriptures, based on the rules in question. Muslim men and muslim women are subject to different provisions in respect to marriage by the ahl al-kitab. The freedom of marrying the ahl al-kitab has been given to the muslim men, and the addressee of the prohibition on marriage with them is the muslim women. Muslims have been forbidden to become friends with the ahl al-kitab. The Qur’an has stated that the members of the two religions who are included in the scope of the known term, are friends of each other, and it has ruled that the muslims who become friends with them are also among them. It has ordered muslims to fight those from the ahl al-kitab who do not believe in Allah and the hereafter, those who do not consider as haram what Allah and the prophet have made haram and those who do not follow Islam which is the true religion, until they bow down and pay the jizya by their own hands. The ahl al-kitab is always a threat to muslims as they are the people about whom the Qur’an says, “Jews and Christians will never be pleased with you unless you follow their religion.” Despite this, the freedom, which the Qur’an offers to muslims, of doing favour and acting fairly to those who do not wage holy war against them and do not expel them from their homelands, also includes them. In addition, the Qur’an has ordered muslims to fight against the ahl al-kitab in the best way, except that the oppressors among them. Another permission related to the ahl al-kitab is that their food is made halal for muslims., Kur’ân, müminlerin ehl-i kitapla münasebetlerinde uymaları gereken birtakım kurallar vazetmiştir. Bu çalışmada söz konusu kurallardan hareketle müminler ve kitâbîler arasındaki ilişkilerin sınırlarına dair tespitlerde bulunulması hedeflenmektedir. Ehl-i kitapla izdivaç hususunda mümin erkeklerle mümin kadınlar farklı hükümlere muhataptırlar. Mümin erkeklere kitap ehliyle evlenebilme serbestîsi sunulmuş olup onlarla izdivaç hususundaki yasağın muhatabı mümin kadınlardır. Müminler ehl-i kitapla dostluktan nehiy olunmuşlardır. Kur’ân, malum tabirin kapsamına giren iki dinin mensuplarının birbirlerinin dostu olduğunu ifade etmiş, müminlerden onları dost edinenlerin de onlardan olduğuna hükmetmiştir. Müminlere, ehl-i kitaptan Allah’a ve âhiret gününe inanmayanlar, Allah’ın ve rasulünün haram kıldığını haram saymayanlar ve hak din olan İslâm’ı din edinmeyenlerle, onlar boyun eğip kendi elleriyle cizye verinceye kadar savaşmalarını emretmiştir. Ehl-i kitap, Kur’ân’ın haklarında, “Sen onların dinlerine uymadıkça Yahudi ve Hıristiyanlar senden asla hoşnut olmayacaklardır.” buyurduğu kimseler olmaları hasebiyle müminler için daima birer tehdittirler. Buna rağmen, Kur’ân’ın, müminlere sunduğu, kendileriyle din savaşı yapmayan, kendilerini yurtlarından çıkarmayan kimselere iyilik yapma ve adaletli davranma serbestîsi onları da kapsamaktadır. Ayrıca Kur’ân müminlere, içlerinden zulmedenleri bir yana, ehl-i kitapla en güzel yoldan mücadele etmelerini emir buyurmuştur. Ehl-i kitapla ilgili bir diğer müsaade ise onların yiyeceğinin müminlere helal kılınmış olmasıdır.

Peygamberler her konuda olduğu gibi akrabalık ilişkilerinde de birer numunedirler. Kur’ân’da, onlar ve yakınları arasında cereyan eden birçok hadise anlatılmaktadır. Hz. Yusuf ve kardeşlerinin başlarından geçenler; Hz. Musa ve kardeşi Hz. Harun’un tebliğ sürecindeki dayanışması; Hz. Lokman’ın oğluna tavsiyeleri; Hz. Muhammed ve eşleriyle ilgili meseleler bu anlatımlar arasındadır. Hz. Nûh’un ev halkı arasında da müşriklerle aynı safta yer alanlar olmuştur. Onlardan biri eşidir. Kur’ân Hz. Nûh’un eşini” hain olarak nitelemiştir. Bunun sebebi onun ahlakî bir zaafı bulunması değildir. O, bir müşriktir ve Hz. Nûh’u delilikle itham etmek suretiyle insanların gözünden düşürmeye çalışmıştır. Dolayısıyla o, eşine din hususunda hainlik etmiş ve ihanetinin bedelini cehennemlik olmakla ödemiştir. Hz. Nûh’un ev halkından olan bir diğer müşrik ise oğludur. Hz. Nûh, iman edenleri gemiye aldıktan sonra, oğlu gemiye binmemekte ısrar etmiştir. O, babasının “Ey yavrucuğum, bizimle beraber gemiye bin, kâfirlerle beraber olma” hitabına “Beni sudan koruyacak bir dağa sığınacağım” diyerek karşılık vermiştir. Babasının ona son ikazı “Bugün Allah’ın esirgediği hariç, onun hükmünden koruyacak hiçbir şey yoktur” sözü olmuş, nihayet oğulla baba arasına bir dalga girmiş ve oğul boğulanlardan olmuştur. Hz. İbrahim’i şirke karşı giriştiği mücadeleden alıkoymaya çalışanlar arasında da en yakınlarından biri vardır. Bu kişi, onun babasıdır. Hz. Lût’a ihanet eden eşi de sapkın kavimle birlikte helak edilmiştir. Peygamberler silsilesinin son halkası Hz. Muhammed, akrabalarının imanla şereflenmesi için hususi bir çaba göstermiştir. Buna rağmen en yakınlarından bazıları bu şereften mahrum bir vaziyette ölmüşlerdir. Kur’ân Hz. Muhammed’e, en yakın hısımlarını uyarmasını emir buyurmuştur. O, bu emri alır almaz Safa Tepesi’ne çıkıp Kureyş boylarına seslenmiş, onlara bazı ikazlarda bulunmuştur. O gün onu bizzat dinleyenler arasında bulunan amcası Ebû Leheb yeğeninin söylediklerini işitince ona, hoş olmayan bazı sözler söylemiştir. Tebbet Sûresi bu hadise üzerine nazil olmuştur. Sûrede Ebû Leheb’in ve Müslümanlara eziyet vermek için onların gelip geçtikleri yollara dikenler bırakmasıyla tanınan eşi Ümmü Cemil’in ahirette görecekleri muameleden bahsedilmektedir. Ebû Leheb’in oğullarından biri olan Utbe de hakkında âyet nazil olan müşriklerdendir. Kur’ân, önceden mümin iken daha sonra “Necm Sûresi dışında Kur’ân’ın tümüne iman ettim” diyerek irtidat eden Utbe için “Kahrolası o insan” ifadesini kullanmıştır. Hz. Muhammed’in hayatında bir diğer amcası olan Ebû Tâlib’in özel bir yeri vardır. Ebû Tâlib İslâm’ın yayılmasını engellemek isteyen yakınlarının kışkırtmalarına rağmen yeğenine daima arka çıkmıştır. Hz. Peygamber, onun hidayete ermesi için özel bir gayret göstermiştir. Bu husustaki yoğun çabası sebebiyle o, “Sen, sevdiğini doğru yola eriştiremezsin, ama Allah, dilediğini doğru yola eriştirir” hitabına muhatap olmuştur. “Cehennem ashabı oldukları meydana çıktıktan sonra, akraba bile olsalar, müşrikler için mağfiret dilemek peygambere ve müminlere yaraşmaz.” âyeti de Hz. Peygamber’in Ebû Tâlib’e Allah yasaklamadıkça onun için mağfiret dilemeye devam edeceğini taahhüt etmesi üzerine nazil olmuştur. Bu çalışmada, peygamberlerin iman etmeden ölen yakınlarından bahseden âyetlerin tespiti ve âlimlerin bu âyetlere dair mülahazalarının ortaya koyulması hedeflenmektedir. Araştırma müminlere, inkârcı yakınlarıyla münasebetlerinde rehberlik etme iddiasında olması hasebiyle önem arz etmektedir. Araştırmada öncelikli olarak Kur’ân eksenli bir okuma yapılacak, ilgili ayetler belirlenip sınıflandırılacak ve incelenecektir. Ardından, konuyla doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkisi olan literatür taranacaktır. Araştırmanın temel kaynakları arasında tefsirlerin öne çıkarılması planlanmaktadır. Prophets are examples in kinship relations as well as in every other subject. Many incidents that occurred between them and their relatives are represented in the Quran. The experiences between Prophet Joseph and his brothers; the cooperation between Prophet Moses and his brother Prophet Harun in the process of apostolizing; Prophet Lokman’s advice to his son; the issues between Prophet Muhammad and his wives are among these expressions. There were also those who were on the polytheists' side in Noah’s household. One of them was his wife. The Quran describes Noah’s wife as a traitor. This is not because she had a moral weakness. She was a polytheist and she tried to discredit Noah by means of accusing him of insanity. Therefore, she betrayed her husband in a religious aspect and paid the price of her betrayal by deserving hell. Another polytheist from Noah’s household was his son. Noah’s son insisted on not boarding the ship after he took the believers aboard. When Noah exclaimed “Oh my son, get on the ship with us, do not be with the heretics", he replied; “I will take shelter in a mountain that will protect me from water”. His father’s last warning to him was “Today there is nothing to protect you from the judgment of God, except for what He has spared”, finally, a wave broke out between the son and the father, and the son was one of those who drowned. Prophet Abraham's father was among those who tried to prevent him from fighting against polytheism. Prophet Lut’s wife, who betrayed him, also perished with the deviant tribe. Prophet Muhammad, the last link of the prophet chain, made a special effort for his relatives to honor them with faith. However, some of his closest ones died being deprived of this honor. The Quran ordered the Prophet Muhammad to warn his closest relatives. As soon as he received that order, he went up the Safa hill and addressed the Quraysh tribes and warned them. His uncle Abu Lahab, who was among those who listened to him that day, said some unpleasant words to him. The Surah Tebbet was descended upon this incident. The treatment which Abu Lahab and his wife Ummu Jamil, who was known for leaving thorns on the roads the Muslims passed to cause them trouble, would face in the afterlife has been mentioned in the surah. One of Abu Lahab's sons, Utba, about whom the verse was revealed, was also one of the polytheists. The Quran used the expression “Cursed that person” for Utba, who was a believer in the past, but later abandoned the religion by saying “I believed in all of the Quran except the Surah An-Najm”. Abu Talib, another uncle of Prophet Muhammad, had a special place in his life. Abu Talib always supported his nephew, despite the provocations of his relatives who wanted to prevent the spread of Islam. The Prophet made a special effort for him to find the true path. Because of his vigorous efforts in this matter, the verse “You do not guide whom you like, but God guides whom he wills” was revealed. The verse “It is not for the Prophet and those who have believed to ask for forgiveness for the polytheists, even though they were relatives, after it has become clear to them that they are the companions of hell” was revealed upon the commitment which the Prophet gave to Abu Talib about he would continue to invoke for forgiveness for him unless God prohibited him from doing so. This study aims to determine the verses that mention the relatives of Prophets who died as unbelievers and to reveal the ideas of the scholars regarding these verses. The study is important as it claims to guide the Muslims in their relations with their relatives who deny the revelations. In the study, first, a Qur’an-oriented reading will be made and then the relevant verses will be determined, classified, and examined. Then, the literature which is directly or indirectly related to the subject will be reviewed. It is planned to put forward tafsirs among the main sources of the study.

Fıkıh, kelâm, tefsir ve hadis gibi pek çok alanda telif ettiği eserleriyle bilinen Necmeddîn et-Tûfî (öl. 716/1316), el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâḥisi’l-uṣûliyye adlı eserinde Kur’ân-ı Kerîm’in bütün sûrelerini usûl meselelerini ortaya çıkarabilmek maksadıyla incelemektedir. Ancak söz konusu eser, her ne kadar Kur’ân sûrelerine göre bölümlere ayrılsa da Kur’ân’ın bütün âyetlerini konu edinmeyip, sadece usûlü’d-dîn ve usûlü’l-fıkh ile ilgili âyetlerle sınırlı kalmaktadır. Bu durum, eserin kâmil bir Kur’ân tefsiri addedilmesi hususunu tartışma konusu haline getirmektedir. Zira üzerine yapılan çalışmalarda eser, çoğunlukla tefsir olarak değerlendirilmektedir. Ne var ki kelam ve fıkıh meselelerinin eserin muhtevasındaki tesiri, eserin mahiyeti hakkında ihtilafa neden olmaktadır. Bu makalede söz konusu tartışmaya yön vermek üzere el-İşârâtü’l-ilâhiyye, mukaddime kısmındaki beyânât üzerinden tanımlayıcı bir yöntem ile incelenmekte ve eserin yönteminin tatbiki seçilen örnekler çerçevesinde değerlendirilmektedir. Böylelikle müellifin eserini öne çıkaran özgün yönünün ve eserin tefsir açısından değerinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Araştırmanın neticesinde el-İşârâtü’l-ilâhiyye’nin mutlak manada bir Kur’ân tefsiri değil; ancak usûl kaidelerinin Kur’ân merkezli ortaya koyulduğu bir tür Kur’ân ilimleri çalışması olarak değerlendirilebileceği sonucuna ulaşılmaktadır. Najm al-Dīn al-Tūfī known for his works in many fields such as fiqh, kalam, tafsir and hadith, examined all surahs of the Qur’an in his work named al-Ishārāt al-ilāhiyya ilā al-mabāhithi’l-usūliyya in order to reveal the usūl issues. Although the work in question is divided into sections according to the verses of the Qur’an, it does not cover all the verses of the Qur’an and is limited only with the verses related to the usūl al-dīn and usūl al-fiqh. Hence, it is controversial that the work is a complete interpretation of the Qur’an. However, the work is mostly interpreted as tafsir, the effect of the issues of the Islamic theology and fiqh causes a conflict about the nature of the work. This article examines al-Ishārāt al-ilāhiyya by the descriptive method based on information given in the introduction chapter of the work and application of his method is evaluated with in some selected examples to guide the discussion in question. Thus, it is aimed to determine the original aspect of the author's work and its value in terms of tafsir. As a result of the research, it is concluded that al-Ishārāt al-ilāhiyya is not an interpretation of the Qur’an absolutely, but it can be evaluated as a study of Qur’anic sciences in which usūl issues are revealed based on the Qur’an. نجم الدين الطوفي 716/1316 المعروف بأعماله في العديد من المجالت مثل الفقه، والكالم، والتفسير، والحديث، يفصح في كتابه بعنوان اإلشارات اإللهية إلى مباحث األصولية جميع سور القرآن الكريم للكشف عن القضايا األصولية. لكن الكتاب المعني حتى لو ينقسم أقساما وقفا لسور القرآن، ال يتناول جميع أيات القرأن الكريم، بل يقتصر على اآليات متعلقة بأصول الدين وأصول الفقه. هذا الوضع يجعل قبول الكتاب كتفسير قرآني صريح مسألة النقاش. ألن، ينسب الكتاب عموما إلى التفسير في الدراسات المتعلقة به. ومع ذلك، فإن تأسير القضايا الكالمية والفقهية على محتوى الكتاب، أثار جدال حول طبيعة الكتاب. في هذه المقالة، يتم فحص اإلشارات اإللهية بطريقة وصفية عن البيانات في قسم المقدمة، وتقييم تطبيق طريقة الكتاب في إطار األمثلة المختارة لكي نتوجه إلى المناقشة المعنية. وبالتالي، يهدف إلى تحديد األصلية لعمل المؤلف وقيمة الكتاب من حيث التفسير. في نتيجة البحث، وصلنا إلى أن اإلشارات اإللهية لم يكن تفسيرا قرآنيا مطلقا، بل يمكن اعتباره دراسة لعلوم القرآن حيث تم الكشف عن القواعد األصولية بناء على القرآن.

Bu makalede Anadolu’da yaşayan Alevi ve Bektaşi toplulukların yazılı dini kültüründe önemli bir yeri olan, kısaca “Buyruk” yahut “İmam Cafer Sadık Buyruğu” adıyla anılan kitaptaki ayetler tespit edilip; Sünni ve Şii tefsir kaynakları ışığında kaynak taraması yöntemiyle incelenmiştir. Bazı araştırmacıların İmam Cafer es-Sadık buyruğu ile Bisati/Şeyh Safi buyruğunu birbirine karıştırdığı anlaşılmıştır. Buyruk baskılarına esas olan yazmalarda ayet ve hadislerin orijinal Arapça metinlerinin verilmiş olduğundan bahsedilmektedir. Günümüzde mevcut baskılarda ise bol miktarda hatanın var olduğu, bazılarında ayetlerin meallerine bile yer verilmemiş olduğu görülmektedir. Bu durum İslami ilimlerde uzman kimselerin mevcut en eski yazmalara inerek, hatta bu yazmalardaki muhtemel istinsah hatalarını da tespit ederek yapacakları bir neşrin önemine işaret etmektedir. Böyle detaylı çalışılacak bir neşirde, metinde yer alan ayet ve hadislerin açıklamaları da yapılmalıdır. Makale kapsamında incelediğimiz üç Buyruk baskısında, Bakara 2/153, 165, 201, 256; Âl-i İmrân 3/31; Mâide 5/119; Aʻrâf 7/23, 101; Tevbe 9/80; Yusuf 12/20; İsrâ 17/111; Kehf 18/110; Hacc 22/78; Furkan 25/23; Neml 27/30-31; Ahzâb 33/40; Fetih 48/10; Haşir 59/21; Saff 61/13-14; Münafıkûn 63/8; Talâk 65/2-3; Tahrim 66/8; İnsan 76/21 ve Beyyine 98/8. ayet olmak üzere toplam 27 ayet yer almaktadır. Bunların çoğunda ayetin bir kısmı zikredilmiştir. Makalede kısaca tefsirlerini ve Ehl-i Beyt İmamları’ndan intikal eden ilgili rivayetleri aktardığımız bu ayetler; Yüce Allah’ın varlığı ve birliği, peygamberlere ve Hz. Muhammed’in son peygamber olduğuna iman, sünnet-i seniyye, ashab-ı kiramın değeri, ibadet, namaz, sabır, dua, biat, sadakat, takva, tevekkül, tövbe, bağışlanma ve cennet; küfür, şirk, nifak, putperestlik, riya, kavimlerin helaki, kalplerin mühürlenmesi, ahirette görülecek azap ve cehennem gibi en temel başlıkları kapsamaktadır. Bütün Müslümanlar gibi Alevi ve Bektaşi geleneğine mensup müminlerin de yolu, kuşkusuz ki Buyruk’ta yer verilen bu ayetlerin özetlediği yoldur., In this article, the verses (āyāts) in the book titled “Buyruq” or “Buyruq of Imam Ja‘far al-Sādiq”, which have an important place in the written religious culture of the Alawi-Bektashi communities living in Anatolia, were identified, and then analyzed by the literature review method in the light of Sunni and Shia tafsīr (interpretation) literature. It was understood that some researchers confused the order of Imam Ja‘far al-Sādiq with Bisati/Sheikh Safi. It is mentioned that the original Arabic texts of the verses and hadiths have been given in the manuscripts which are the basis of “Buyruq” prints. Today, it is seen that in different editions of the book circulating in the market, there are plenty of errors and some of them do not even contain verse translations. This situation points to the importance of a publication by people with sufficient knowledge in Islamic sciences, by examining the oldest manuscripts available and by detecting possible errors in these manuscripts. In such a detailed study, the explanations of the verses and hadiths included in the text should also be made. There are 27 verses in total in three texts published by different publishers that we have examined within the scope of the article. These are the Surah al-Baqarah 2/153, 165, 201, 256; Āl-i Imrān 3/31; al-Mā’idah 5/119; al-Aʻrāf 7/23, 101; at-Tawbah 9/80; Yūsuf 12/20; al-Isrā 17/111; al-Kahf 18/110; al-Hajj 22/78; al-Furqān 25/23; an-Naml 27/30-31; al-Ahzāb 33/40; al-Fath 48/10; al-Hashr 59/21; as-Saff 61/13-14; al-Munāfiqūn 63/8; at-Talāq 65/2-3; at-Tahrīm 66/8; al-Insān 76/21 and al-Bayyinah 98/8. In most of these, not all of the verses, but some of them are mentioned. In the article, the verses that we briefly convey their tafsīr and the narrations from the Ahl al-Bayt Imams cover the main topics of the Islamic belief and worship system, namely the existence and unity of God (tawhīd), believing in prophets and the Prophet Muhammad (pbuh), sunnah al-saniyye, the value of the sahābe (the companions of the Prophet), ibādah (worship), salāt (praying), patience, bīat (submission), sadaqa (charity), taqwā (piousness), tawakkul (trust in God), tawbah (repentance), forgiveness and Paradise, as well as denial, shirk, nifāq (discord), paganism, pretentiousness, destruction of tribes, sealing of hearts, hereafter and the punishment of hell. Like all Muslims, the path of believers who follow the tradition of Alawi-Bektashi is undoubtedly the way that summarized by these verses in Buyruq.

Kur’an’ın anlaşılması ve yorumlanmasında geçmişten günümüze birçok eser kaleme alınmıştır. Bu noktadaBeyzâvî de yaşadığı dönemin en önemli müfessirlerindendir. Onun Envârü’t-tenzîl adlı tefsiri dirayet metoduyla kaleme alınmış en meşhur tefsirlerden biridir. O, tefsirinde diğer konular yanında kevnî ayetlere dedeğinmiştir. Ayetlerde geçen gökyüzü, gök cisimleri, tabiat olayları, gündüz-gece, yeryüzü, su, toprak ve dağgibi hususları tefsirinde ele almayı hedef edinmiştir. Öncelikle çağının bilimsel verileriyle kevnî ayetleri tefsiretmiş, ardından da bu durumu Allah’ın varlığına ve birliğine delil getirmiştir. Onun söz konusu ayetleri tefsirederken temel amacı okuyucuya salt bilgi vermekten ziyade Allah’ın varlığı ve birliği hususunda okuyucuyudüşündürmektir. Çalışmamızda öncelikle Beyzâvî’nin hayatına kısaca değinilecektir. Daha sonra kevnî ayetkavramı ele alınacaktır. Bundan sonra Beyzâvî’nin gökyüzü ve yeryüzüyle alakalı ayetleri nasıl yorumladığıincelenecektir. Ayrıca onun kevnî ayetlerle ilgili görüşlerinin günümüz modern bilimleriyle ne derece uyumiçinde olduğu da araştırılacaktır. Son olarak Beyzâvî’nin kevnî ayetleri Allah’ın varlığı ve birliğine niçin venasıl delil getirdiği ele alınacaktır., Many works have been written from the past to the present in the understanding and interpretation of theQur'an. At this point, Baydawi is one of the most important commentators of his time. His commentaryAnwar al-tanzil is one of the most famous exegesis penned by the method of al-dirayah. In his exegesis, hetouched upon other subjects as well as cosmological verses. The aim of this course is to discuss the issuessuch as sky, celestial bodies, natural events, day-night, earth, water, earth, and mountain in the commentary.First of all, he commented on cosmological verses with the scientific data of his time, and then brought thisevidence to the existence and unity of Allah. The main purpose of his commentary is to make the readerthink about the existence and oneness of God rather than simply giving information to the reader. In thisstudy, first of all, Baydawi’s life will be briefly mentioned. Then the concept of cosmological verse will bediscussed. After that, how Baydawi interpreted the verses related to the sky and the earth will be examined.In addition, the extent to which his views on cosmological verses are in harmony with modern science willbe explored. Lastly, why and how Baydawî's cosmological verses bring evidence to the existence and onenessof Allah will be discussed.

Sahabenin Kur’an’ı anlama sorunları hakkındakaynaklarda parçalar halinde bilgiler bulunmaktadır. Yine onların hangiayetleri anlamadığına dair bilgilere de bazı araştırmalarda rastlanmaktadır.Fakat bu hususlar topluca bir çalışmada değerlendirilmemiştir. Bu nedenle bumakale araştırması yapılmaktadır. Bu çalışmatefsir ve diğer bazı kaynaklarda geçen rivayetlerden hareketle ortayakonacaktır. Rivayetlere göre sahabenin anlamadığı ayetler ve onların anlayamamanedenleri tespit edilecek ve bunlar üzerinde değerlendirme yapılacaktır.Ayetler değerlendirilirken Mushaf’taki sırası esas alınacaktır. Çeşitlietkenlerle sahabe tefsirde önemli bir konuma yükselmiştir. Bununla birlikteonlar, anlamı kapalı geldiği için bazı ayetleri anlamakta zorluk çekmişlerdir. Böylebir durumla karşılaştıklarında Hz. Muhammed’e (a.s.) ve yanındakilere sormaktançekinmemişlerdir. Bazı rivayetlerde -bu rivayetler sahih ise- Peygamberimizinde birkaç ayeti anlamadığı ve Cebrail’e sorduğu anlatılmaktadır. Ayetlerdekikapalılık durumu genel olarak lafzın anlamsal yapısından, gramerden verivayetlerden kaynaklanmaktadır. Sahabe de benzeri nedenlerden dolayı çeşitliayetleri bazen anlamamış bazen de yanlış anlamışlardır. Yanlış anlamaları bazenonların arasında sorun da çıkarmıştır. Ancak bu şekilde olan ayetlerin oranısonraki nesillere göre çok azdır. Çünkü onlar vahyin ilk muhataplarıolmalarından dolayı tefsirde önemli avantajlar elde etmişlerdir. Buavantajlarına bağlı olarak tefsir mahiyetindeki açıklamalarını sonrakinesillere nakletmişlerdir. Onları takip eden nesiller de bundan istifadeetmişlerdir. Böylece bir gelenek olarak sahabe tefsirinden yararlanma ilkesitefsirin önemli bir kabulü haline gelmiştir., There arepieces of information in sources about the Qur'anic understanding problems ofthe Companions of the Prophet Muhammad. Again in some studies, there isinformation about which verses they do not understand. However, these issueshave not been evaluated in a study within the framework of integrity.Therefore, this article is being researched. This work will be done from thenarrations in the tafsir and some other sources. The verses that the Companionsof the Prophet Muhammad do not understand and the reasons they do notunderstand will be determined and these will be evaluated. When evaluating theverses, the order in Mushaf is based. Companions of Prophet Muhammed (a.s.)with various factors increased to an important position in tafsir. However,they had difficulty understanding some verses because it meant that it was incomprehensible.They did not hesitate to ask to ProphetMuhammed (a.s.) and hisfollowers when they faced such a situation. In some narrations - if thesenarrations are true - it is explained that our Prophet did not understand a fewverses and asked him about Gabriel. Meaning closeness in general is due tosemantic structure of grammar and narrations. Their misunderstanding hassometimes caused problems between them. The Companions did not understand andsometimes misunderstood various verses for similar reasons; however, theproportion of verses in this way is very small compared to the nextgenerations. Because they were the first interlocutors of revelation. For thisreason, they have gained significant advantages in tafsir. Based on theseadvantages, they narrated their commentaries on the next generations. Thegenerations who followed them also benefited. Thus, as a tradition, theprinciple of benefiting from the Companions has become an important acceptanceof the commentary.

Yüksek Lisans Tezi, Türkiye'de son yıllarda yazılan tefsirlerden biri olan Hayat Kaynağı Kuran Tefsiri isimli çalışmayı tezimizde çeşitli yönlerden incelemiş bulunuyoruz. Çalışmamızda tarih boyunca tartışma unsuru olmuş ve günümüzde hala tartışılmaya devam edilen, Kuran'da yer alan bazı konular incelenmiştir. Bu çalışmadaki amacımız, M. Sait Şimşek'in uzun eskiden beri tartışıla gelen bir takım geleneksel ve çağdaş meselelere dair konuları ele alış ve yorumlayış tarzını ortaya koymaktır. Bu konulara dair M. Sait Şimşek'in yorumları ve sunduğu çözüm önerileri, klasik ve çağdaş ilahiyatçıların yaklaşımları ile karşılaştırılmış ardından kısa değerlendirmelerde bulunulmuştur. Çalışmamız bize şimdiye kadar ortaya çıkmış birçok mesele hakkında çözüm önerisi sunan analizler barındırmaktadır., Quran has been tried to be understood since it was revealed, a wide variety of interpretations have emerged and today's tafsir collection has been formed. One of these tafsirs is the work named Tafsir of Quran, The Source of Life, written by one of the contemporary tafsir scholars M. Sait Şimşek. It is very important in terms of being a work which aims to solve social issues of current period under the guidance of verses as well as containing interpretations for contemporary life. We have analyzed the work named Tafsir of Quran, The Source of Life which is one of the tafsirs written in recent years from various aspects in our thesis. In our study, some issues in Quran, which have been a matter of opinion throughout history and which are still being discussed today, have been analyzed. In this study, our aim is to reveal M. Sait Şimşek's manner of dealing with and interpreting a number of traditional and contemporary issues which have been discussed since the past. M. Sait Şimşek's interpretations and his solutions related to these issues have been compared with approaches of classical and contemporary theologists and then, short evaluations have been made. Our study contains analyzes which offer us solutions about many issues which have arisen so far.

Bu çalışmada Osmanlı tefsir ulemâsından Molla Gürânî’nin (ö. 813/1488), Kādî (ö. 685/1286) ve Zemahşerî’ye (ö. 538/1144) yaptığı eleştiriler konu edinildi. Onun bu eleştirilerinde, yazdığı “Ġāyetü’l-emânî” adlı elyazması tefsirindeki Fâtiha ve Bakara sûreleri örnek olarak seçildi. Gürânî’nin bu iki müfessire eleştirileri çoğunlukla dil, kıraat, kavramsal anlamlar konularında ve âyet te’villerinde katılmadığı görüşlerde yoğunlaşır. Gürânî’nin bu iki müfessire yönelttiği eleştirilerin çoğu Kādî’ye yöneliktir. Çünkü Kādî’nin tefsiri Osmanlı medreselerinde okutulan en gözde tefsirlerindendi. Gürânî, yazdığı tefsirde hem Kādî’nin tefsirini kendisine örnek almış hem de eleştirmiş görünmektedir. Çünkü onun bu tefsirinin Kādî’nin yazdığı tefsirin bir özeti olduğu söylenebilir. Gürânî’nin bu iki müfessirin yanında Teftâzânî ve Kevâşî’yi de eleştirmesi onu araştırmacı ve karşılaştırmacı kişiliğini ortaya koymaktadır. Eleştirilerinde Ehl-i sünnet’e bağlı olduğu, âyetlerin yorumunda hadisleri önemsediği ve âlimlerin ittifak ettiği konuların dışına çıkmamaya özen gösterdiği göze çarpmaktadır.Özet: Bu çalışmada Osmanlı tefsir ulemasından Molla Gürânî’nin (ö. 813/1488), Kādî (ö. 685/1286) ve Zemahşerî’ye (ö. 538/1144) yaptığı eleştiriler ele alındı. Onun bu eleştirilerinde, yazdığı Gāyatü’l-emânî adlı elyazması tefsirindeki Fâtiha ve Bakara sûreleri örnek olarak seçildi. Gürânî’nin el yazması eseri Ġāyetü’l-emânî, Süleymaniye Kütüphanesi Damat İbrahim Paşa koleksiyonu 146 numarada kayıtlıdır ve toplam 352 varaktır. Başka nüshaları da bulunan bu tefsirin elimizdeki nüshası en eski nüshalardandır. Hem okunaklı olması hem de kitabın sonunda ferağ kısmında bizzat müellifi tarafından tashih edildiğinin yazılı olması ve kitabın varaklarının kenarlarına düşülen haşiyelerin müellifin el yazısı olduğunun belirtilmesi, bu nüshayı tercih etmemizde önemli sebeplerden olmuştur. Bu nüshayla birlikte onun Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmut Efendi kısmında 162 numarada kayıtlı ve toplam 484 varak olan diğer bir nüsha da dikkate alındı. Gürânî, Zemahşerî ve Kādî’ye yaptığı tenkitler, ilgili âyetin tefsirini yaparken sunmaktadır. Onu bu iki müfessire olan eleştirileri bir makale hacmine sığmayacak kadar uzundur. Bu nedenle kimin haklı olduğuna dair bir değerlendirmede bulunmadan tenkitleri olduğu gibi sunmaya çalıştık. Müfessirlerin görüşlerini sunarken ihtiyaç duyulan yerlerde başka kaynaklardan yararlanarak metindeki kapalı ifadeleri açmaya ve müfessirlerin maksatlarını ayrıca belirlemeye gayret ettik. Müfessirlerin görüşlerini aktarırken parantez içi açıklayıcı ifadeleri kullandığımızı da belirtmemiz gerekir.Gürânî’nin eleştirilerinin çoğu Kādî’ye yöneliktir. Çünkü Kādî’nin tefsiri, Osmanlı medreselerinde okutulan en gözde tefsirlerindendi. O yüzden Gürânî yazdığı tefsirde hem Kādî’nin tefsirini kendisine örnek almış hem de eleştiriler yöneltmiştir. İncelediğimiz Fâtiha ve Bakara sûreleri baz alındığında Gürânî’nin “Gāyetu’l-emânî” adlı tefsirinin tefsir metodu olarak Zemahşerî-Kādî çizgisinde bir dirâyet tefsiri olduğu söylenebilir. Gürânî, bu tefsirinde Kādî’yi esas almıştır. Öyle ki, neredeyse Kādî’nin bir muhtasarı gibidir. “Gāyetu’l-emânî” Osmanlı dönemi tefsirinin bir örneği olarak gösteriyor ki, Zemahşerî’den yaklaşık dört asır sonra bile dönemin tefsir metodunda bir değişiklik olmamıştır. Bu tefsirinde Gürânî’nin ince eleyip sık dokuyan bir yaklaşımla Zemahşerî ve Kādî’yi tenkit ettiği belirtilmelidir. Yönelttiği birçok tenkidi tartışılabilir olmasına rağmen onun ibarelere dakik yaklaşımı ve dönemin medreselerinde el üstünde tutulan Kādî’nin tefsirine ve Arap dilinde otoriter olan Zemahşerî’nin tefsirine karşı taklitçi tavır yerine, tenkit cesaretini göstermesi önemlidir. Bu açıdan Gürânî’nin karşılaştırmalı ilmî yöntemi kullandığını ve araştırmacı bir ilmî kişiliğe sahip olduğunu söyleyebiliriz. Onun tefsiri incelendiğinde, Gürânî’nin tenkitçi yönünden Zemahşerî ve Kādî’nin yanı sıra Teftâzânî (ö. 792/1390) ve Kevâşî’nin (ö. 680/1281) de paylarını aldıkları görülecektir. Gürânî’nin tenkitlerinin çoğu Arap dilinin incelikleri konusundadır. Bazen Arap gramerinin kurallarına dayanarak bazen de belâgat ilminin gereklerine göre eleştirilerini yöneltmektedir. Diğer tenkitleri kavramsal anlam, âyetlerin bütünlüğü, kıraat gibi çeşitli konularla beraber âyet te’villerinde katılmadığı bazı görüşlerle ilgilidir. Bu eleştirilerde Gürânî’nin dayandığı yöntem, Kur’ân’ın bütünlüğü, rivâyetler, selefin görüşü ve aklî yönden çelişki bulunup bumaktadır. Gürani’nin kendinden önceki âlimlerin ittifak ettiği konularda ulemâya ve selefe sağlam bir şekilde bağlılığını gösterdiğini belirtmeliyiz. Bu bağlılığı seleften gelen bir kıraatın Arap dili gramerine aykırı olduğu iddiası karşısında tercihini selefin kurrâsından yana koymasından anlıyoruz.Osmanlı dönemi müfessirlerinin tefsir anlayış ve metodları hakkında bir fikir vermek ve kendi alanlarında otoriter olan Zemahşerî ve Kādî gibi iki şöhretli müfessire tenkitler yönelten Gürânî’nin münekkid yönünü araştırmacılara tanıtmaya katkı sunmak bu çalışmanın amaçlarındandır. Daha önce Gürânî’in bu tefsirindeki eleştirileri üzerinde yapılan bir çalışma, Fatiha ve Bakara sûrelerinde sadece Kādî’ye yapılan eleştirilerin bir kısmını kapsamıştır. O nedenle bu çalışmayı yapmaya iten diğer önemli sebep de hem Zemaḫşirî’ye hem de Zemahşerî ve Kādî’nin paylaştığı ortak görüşlere yapılan tenkitlerin tamamını ele almaktır. Böylece bu çalışmamızın, araştırmacılarca yapılacak bir tahkik çalışmasına veya bir tercüme faaliyetine katkı sunacağını umuyoruz.Gürânî’nin eleştirilerinde belirgin bazı özellikler göze çarpmaktadır. Gürânî, eleştirilerinin de işaret ettiği gibi rivâyetin mevcut olduğu konularda ve âyetin zahiri manasının uygun olduğu yerlerde te’vil yolunu tercih etmemektedir. Tenkitlerinde Ehl-i Sünnet anlayışını baz aldığı ve özellikle Eşaʿrîlik’ten ayrılmamaya özen gösterdiği izlenimi edinilmektedir. Gürânî, Arap dili konusunda Kādî’ye karşı Zemahşerî’yle aynı şeyleri paylaşmakta bir sakınca görmemişse de mezhebî görüş ve hadise bağlılık konusunda Zemahşerî’ye daima muhalif olmuştur. Gürânî’nin bâtınî-işarî tefsire de pek sıcak bakmadığını söyleyebiliriz. Gürânî’nin kelâm ilminde de sağlam ve derin malumata sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bunu Kādî’nin Muʿtezile’yi eleştirmek için getirdiği argümanları zayıf görmesi ve bazen de Kādî’nin kelamî konularda kullandığı ifadeleri özenle seçmemesini eleştirmesinden anlamak mümkündür. Bu arada bazı konularda Gürânî, Kādî’ye ait olmayan görüşleri de eleştirilerinin hedefi kılmıştır. Mesela zaman zaman Kādî’nin “denildi ki” lafzı ile naklettiği bir görüşü sanki Kādî’ye aitmiş gibi Gürânî’nin eleştirdiğini ve kenarda “Bunu söyleyen Kādî’dir” şeklinde şerh düştüğünü görmekteyiz. Bizce bu tenkitlerin gösterdiği en önemli husus, Gürânî’nin ilmî kişiliğidir ve onun inandığını hiç çekinmeden bir âlime yakışır şekilde, insaf çerçevesinde sunmasıdır. Bu da bize Osmanlı ilim geleneğinde tenkitçi tavırların varlığını devam ettirmiş olduğunu göstermektedir., This work deals with Mollā Gūrānı̄’s critique (d. 813/1488) of Qāḍı̄ al-Bayḍawı̄ (d. 596/1200) and Zamakhsharı̄ (d. 538/1144). The Fātiḥ̣a and Baqara sūras in his manuscript tafsı̄r “Ghāyat al-Amānı̄” are chosen as the texts to examplify Mollā Gūrānı̄’s critique. His criticism is mostly related to language, qirāʾa (recitation and vocalization of Qur’ānic text), conceptual meaning and disagreement in interpretations of the Qur’ānic verses in question. Gūrānı̄ primarly criticisez Qāḍı̄ due to his reputation among Ottoman scholars. Guranı̄ has not only criticized Kādı̄ and Zamahsharı̄ in the commentary of the surahs Fātiḥ̣a and Baqara but also Taftāzānı̄ and Kavāshı̄. This clearly shows thah he is a well-versed scholar in researching especially in comperative analysis. In this study, our investigation is limited to, however, Zemakhsharı̄ and Qāḍı̄. This stuyd shows that Zemakhsharı̄ is strictly bound to Ahl al-Sunnah. Moreover, the hadith reports are considerably important for him in understanding and interpreting the Qur’ānic verses. He closely follows the interpretive traditions of early Muslim scholars, especially on the matters that Muslim scholars had an argeemnet.Summary: This study discusses the criticism of Mollā Gūrānı̄ (d. 813/1488), one of the Ottoman commentary scholars, against Qāḍı̄ al-Bayḍāwı̄ (d. 685/1286) and Zamakhsharı̄ (d. 538/1144). The two Qur’ānic Surahs Fātiḥ̣a and Baqara are chosen from his critiques in a manuscript of his commentary called Ghāyat al-Amānı̄. Mollā Gūrānı̄’s manuscript is registered in Sulaymāniye Library, Dāmād Ibrāhı̄m Pasha Section at number 146 and consists of 352 pages in total. This copy is one of the oldest among other its existent copies. The main reason of our preference of this copy is that it is both legible and at the end of the book (the farāgh part), it writes that it was proofread by his author himself and that handwriting notes at the margins of the pages belonged to the author. We have examined this copy by comparing another copy which is again in the Sulaymāniye Library, Haji Maḥmūd Efendı̄ section at number 162, consisting of 484 pages in total, comparatively. We have examined critiques of 41 verses in total from Fātiḥ̣a and Baqara surahs.Gūrānī’s critiques of Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄ are too wide to be discussed within the limits of an article. Therefore, we have tried to briefly introduce these critiques. While presenting the commentators views, we tried to make their inexplicit expressions clear and furthermore elaborate their purposes by making use of some other resources. We have to say that we also used bracketed explanatory statements while giving commentators opinions.Most of the critiques of Gūrānı̄ are aimed at Qāḍı̄ since the latter’s commentary was one of the favourite ones among Ottoman intellectual circles. Therefore, in writing his commentary manuscript, Gūrānı̄ ambivalently both followed and criticized Qāḍı̄’s commentary. When Fātiḥ̣a and Baqara surahs are used as a base, it is evident that Gūrānı̄’s commentary Ghāyat al-Amānı̄ is a reason-based (dirāyah) in line with those of Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄ as commentary methodology. Gūrānı̄ modelled himself so much on Qāḍı̄ in this commentary of his that it seems as an abridged copy of Qāḍı̄’s. Ghāyat al-Amānı̄ as a commentary example of Ottoman era shows that the commentary methodology of the time did not change even four hundred years after Zamakhsharı̄.It is possible to say that Gūrānı̄ criticized Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄ in this commentary in a meticulous manner. Although many of his critiques are disputable, his rigorous approach to texts and his courage of critique, instead of imitative attitude, of Qāḍı̄’s commentary, which was held in high esteem in madrasahs of the time, and of commentary of Zamakhsharı̄, who was competent in Arabic language, is of great significance. Gūrānı̄ used a comparative scientific methodology and was a prominent. When his commentary manuscript examined it can be seen that it was not only Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄ but also Taftāzānı̄ (d. 792/1390) and Kavāshı̄ (d. 680/1281) who got their shares from his critiques. Most of Gūrānı̄’s critiques were on the subtleties of Arabic language. He sometimes expressed his criticism using Arabic grammar rules and sometimes rhetoric requirements. His other critiques involved topics such as, conceptual meaning, verses integrity, recitation and some interpretations of verses that he disagreed with. His critical method was based on the integrity of the Qurʾān, interpretive traditions, Salaf’s views and logical contradictions. We ought to mention that Gūrānı̄ showed his strong commitment to his predecessors and scholars for matters on which they had consensus. We comprehend this commitment on occasions when he rejected the claim that, for instance, a given form of qirā’a from Salaf was wrong according to Arabic grammar in favour of Salafı̄ reciter. The aim of this study is to give an idea about commentary understandings and methods of commentators in Ottoman era and to make contribution to introducing Gūrānı̄, who criticized Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄, two prominent commentators competent in their field, to researchers in terms of his attribute as a critic. An earlier study on his critiques made in this commentary of Gūrānı̄ only covered his critiques of Qāḍı̄ for some of his interpretations in Fātiḥ̣a and Baqara surahs. Therefore, another important factor leading to this study was to cover all critiques he made against the views and comments of both Zamakhsharı̄ and those shared by Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄. Hence, this study aims to contribute to the fiedl as an analytical study or a translation made by researchers on this concise and handwritten manuscript.Some conspicuous features are seen in Gūrānı̄’s critiques. As he pointed out in his reviews, in case of subjects with availability of narratives (rivāyah) and of suitability of the literal meaning of verses, he did not prefer allegorical interpretation. He gives the impression that he based his reviews on Ahl al-Sunnah, and he took pains to follow Ashaʿrı̄te school of thought. Although Gūrānı̄, did not see harm in sharing the same things with Zamakhsharı̄, opposing Qāḍı̄ as regards Arabic language, he was always in opposition with Zamakhsharı̄ in relation to commitment to sectarian view and Ḥadı̄ths. It can also be said that Gūrānı̄ did not favour esoteric-allusive commentary style.It can also be said that Gūrānı̄ had sound and deep knowledge in the field of Kalām. This can be deduced from his considering Qāḍı̄’s arguments to criticize Muʿtazila as insubstantial and sometimes from his criticism of Qāḍı̄ for his careless selection of phrases he used in theological issues. Meanwhile, Gūrānı̄ criticized some views which did not belong to Qāḍı̄. For example, it is seen that he criticized Qāḍı̄ for his citation of an opinion through the phrase “it is said that” as if it was his own view by writing an annotation on the margin that it was Qāḍı̄ who said it. In our opinion, the most important thing that the critique of Gūrānı̄ shows is his scholarly identity and his outspoken character of enunciating of what he believed scholarly and conscientiously. This, also, shows the existence of critical thinking in Ottoman scholarship tradition.

Bu çalışmada Muhammed Abdullah Draz (1894-1958)'ın Kur'ân ahlâkının nazarî kısmına dair görüşleri ve ayetleri analiz metodu incelendi. Çalışmamızın ilk bölümünde Draz'ın hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildi. İkinci bölümde eserlerinden yola çıkılarak nazarî ahlâk görüşünün Kur'ânî temelleri hakkında genel bir çerçeve çizildi ve onun en orijinal eseri olan Kur'ân Ahlâkı'nın nazarî bölümündeki ahlâk anlayışı ve bunu temellendirdiği ayetleri ele alış metodunun diğer tefsirlerle kıyasen detaylı bir analizi yapıldı. Görsel olarak şemalar düzenlendi. Değerlendirmede çalışmadan elde edilen neticeler ortaya konuldu. Referans aldığı ayetler, tefsir ilmi açısından tahlil edildi. Yakın olduğu veya itiraz ettiği müfessirler tespit edildi. Konular tablo ve şemalarla müşahhaslaştırıldı. Ehl-i sünnet çizgisi ile Batı felsefesine verdiği cevaplar ve ahlâkî anlamlandırmayı öncelemesi tespit edildi. Anahtar Kelimeler: Kur'an, Tefsir, Muhammed Abdullah Draz, Kur'ân Ahlâkı, Ayet. In this study, Muhammed Abdullah Draz's (1894-1958) views on the theoretical side of the Qur'anic moralityand his method of analyzing the related Qur'anic verses were examined. In the first chapter of our study, some information about the life story and works of Draz were given. In the second chapter, through analyzing his researches, a general framework was drawn about the Qur'anic bases of the common view on the theoretical morality. His understanding of the theoretical morality inthe related part of his most original masterpiece, the Morality in the Qur'an, and his method of analyzing his Qur'anic referenceswere also analyzed in a very detailed manner by making a comparison with the other Tafsirworks (Exegesis of the Qur'an) as well. Charts and diagrams were prepared for visual purposes. In the evaluation part, the results obtained from the study were briefly presented.The Qur'anic verses that he based on were examined in terms of the Tafsirdiscipline. The glossators that he shared the same views or vice versa were identified while the topics were embodied with tables and schemas. Lastly, his answers to the Western philosophy as a follower of Sunnah and his priority to give the meaning of morality were both described.Key Words: Qur'an, Tafsir, Muhammed Abdullah Draz, Morality in the Qur'an, Verse. 167