Search

Het Praktijknetwerk ‘Stengelaaltjes in het vizier’ heeft een belangrijke bijdrage geleverd in de strijd tegen stengelaaltjes door aan te tonen dat het nemen van grondmonsters veel inzicht kan geven in de mate van besmetting van grond en partijen en kan helpen bij het voorkomen van een aantasting en nieuwe besmettingen.

In 2001-2003 nam Augustaziekte epidemische vormen aan. Terugkijkend in de geschiedenis van de tulpenteelt lijkt er een periodiciteit te zijn in de uitbraak van deze ziekte en wel met een interval van circa acht tot tien jaar. In 2002 werd opnieuw onderzoek gestart bij PPO-bloembollen naar deze virusziekte. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van deze en eerdere onderzoeken

Een van de aspecten waarnaar gekeken wordt in het actieplan 'Minder virus in tulp' is de vraag of er verschillen zijn per teeltregio. Dat blijkt zo te zijn. Vooral het verschil in aantal gevangen luizen per regio bleek groot te zijn. De verwachting dat een sterke virusuitbreiding altijd gepaard zou gaan met een hoge bladluisvangst bleek niet te kloppen.

Doelstellingen van het Actieplan “Minder virus in Tulp” zijn: Dit project organiseert de opstart en de uitvoering van een actieplan dat leidt tot minder virus in tulp in een economisch rendabele teelt. De aandacht ligt met name bij TBV, TVX, Augustaziek, ArMV en LSV. Uitvoering van het actieplan moet leiden tot enthousiasme en power in de sector waardoor ook nieuwe inspiratie voor innovaties ontstaat. De beoogde modulaire en stapsgewijze aanpak van dit project zorgt voor een duidelijke afbakening van doelstellingen, activiteiten en budget en maakt tussentijdse nadere invulling van activiteiten mogelijk. Dit verslag beschrijft een aantal onderzoeken die hebben plaatsgevonden vanaf de start van dit Actieplan.

Bij de ontwikkeling van de eerste versies van meerlagenteelt in twee tot drie lagen in een schuurkas, richtte het onderzoek zich vooral op de minimum lichtbehoefte van tulp. Bij de ontwikkeling van meerlagenteelt 2.0 met zes of meer lagen in een cel, moet het onderzoek zich richten op de minimum verdampingsbehoefte. Hoe lager de totale verdampingsbehoefte tijdens de trek, hoe energie-effieciënter de broei wordt en groter de mogelijkheden tulpenbroei klimaatneutraal te houden.

Bij de ontwikkeling van de eerste versies van meerlagenteelt in twee tot drie lagen in een schuurkas, richtte het onderzoek zich vooral op de minimum lichtbehoefte van tulp. Bij de ontwikkeling van meerlagenteelt 2.0 met zes of meer lagen in een cel, moet het onderzoek zich richten op de minimum verdampingsbehoefte. Hoe lager de totale verdampingsbehoefte tijdens de trek, hoe energie-effieciënter de broei wordt en groter de mogelijkheden tulpenbroei klimaatneutraal te houden.

Een van de aspecten waarnaar gekeken wordt in het actieplan 'Minder virus in tulp' is de vraag of er verschillen zijn per teeltregio. Dat blijkt zo te zijn. Vooral het verschil in aantal gevangen luizen per regio bleek groot te zijn. De verwachting dat een sterke virusuitbreiding altijd gepaard zou gaan met een hoge bladluisvangst bleek niet te kloppen.

Bijna twee jaar geleden werd prof.dr.ir. Richard Immink voor een dag in de week benoemd tot 'bollenprof'. Samen met twee assistenten in opleiding voert hij fundamenteel onderzoek uit aan tulp en lelie. Tijd voor een tussenbalans in drie afleveringen. In deze derde aflevering licht assistent in opleiding Natalia Moreno toe waarom het moment waarop een cel besluit bolletjes te gaan vormen zo belangrijk is.

Het Praktijknetwerk ‘Stengelaaltjes in het vizier’ heeft een belangrijke bijdrage geleverd in de strijd tegen stengelaaltjes door aan te tonen dat het nemen van grondmonsters veel inzicht kan geven in de mate van besmetting van grond en partijen en kan helpen bij het voorkomen van een aantasting en nieuwe besmettingen.

Doelstellingen van het Actieplan “Minder virus in Tulp” zijn: Dit project organiseert de opstart en de uitvoering van een actieplan dat leidt tot minder virus in tulp in een economisch rendabele teelt. De aandacht ligt met name bij TBV, TVX, Augustaziek, ArMV en LSV. Uitvoering van het actieplan moet leiden tot enthousiasme en power in de sector waardoor ook nieuwe inspiratie voor innovaties ontstaat. De beoogde modulaire en stapsgewijze aanpak van dit project zorgt voor een duidelijke afbakening van doelstellingen, activiteiten en budget en maakt tussentijdse nadere invulling van activiteiten mogelijk. Dit verslag beschrijft een aantal onderzoeken die hebben plaatsgevonden vanaf de start van dit Actieplan.

Het Praktijknetwerk ‘Stengelaaltjes in het vizier’ heeft een belangrijke bijdrage geleverd in de strijd tegen stengelaaltjes door aan te tonen dat het nemen van grondmonsters veel inzicht kan geven in de mate van besmetting van grond en partijen en kan helpen bij het voorkomen van een aantasting en nieuwe besmettingen.

Augustaziek bij tulp wordt veroorzaakt door het Olive mild mosaic virus (OMMV), een virus dat behoort tot het geslacht Necrovirus (waar ook het tabaksnecrosevirus (TNV) toe behoort). Dit virus kan plantenwortels infecteren vanuit de grond, een proces dat vele malen efficiënter wordt wanneer de virusdeeltjes via zwermsporen van de wortels-infecterende bodemschimmel Olpidium brassicae worden overgebracht. Schimmel en virus komen pleksgewijs in verschillende grondsoorten voor en leven op allerlei gewassen en onkruiden. Augusta komt in bepaalde jaren meer voor dan in andere jaren. Er wordt soms over een cyclus van ongeveer 12 jaar gesproken waarin zogenaamde Augusta-jaren voorkomen. Het onderzoek waarin in dit verslag wordt gerapporteerd had als uitgangspunt drie vragen: • Wanneer Augustaziek uitdooft in een partij, is het virus dan echt afwezig, of heeft men met een latente (niet zichtbare) infectie te maken? Genezen van virus is nl. geen gangbaar verschijnsel in de plantenwereld. • Hoe groot is het risico op zichtbare schade in de broei van een partij die op het veld zichtbare Augusta-schade vertoonde? Kan de schade in de broei voorspeld worden? • Zijn er factoren/indicatoren die een ‘Augusta-jaar’ aankondigen? Om een idee te krijgen over de mogelijke antwoorden op deze vragen is als eerste een enquête gehouden onder tulpentelers (bollenteelt en afbroei). Aan de hand van die enquête is gekeken naar o.a. teeltomstandigheden, perceel, voorvrucht etc. Ook is aan deze telers gevraagd of zij materiaal beschikbaar wilden stellen van partijen waarin zij eerder Augusta-schade hadden waargenomen. Deze partijen zijn opgeplant in de kas onder afbroei-omstandigheden en op het veld onder bollenteelt-omstandigheden. Tijdens deze teelten werd de symptoomontwikkeling gevolgd en werden virustoetsen uitgevoerd om de infectie met OMMV te monitoren. Bij enkele planten met symptomen is met behulp van Next Generation Sequencing gekeken of ook daadwerkelijk OMMV betrokken was bij het ziektebeeld. Hieruit bleek dat er in enkele planten andere virussen dan OMMV voorkwamen die symptomen veroorzaakten die waarschijnlijk in de praktijk moeilijk van Augusta kunnen worden onderscheiden. Voorbeelden van deze virussen zijn het tulpenvirus X, Arabis mozaïekvirus, dravikmozaïekvirus, tabaksratelvirus en het vroege-verbruiningsvirus van erwt. Hoewel op bovenstaande vragen nog geen duidelijke antwoorden te geven zijn, is wel een stapje in de goede richting gezet. Uit dit onderzoek zijn de volgende inzichten verkregen: • Symptomen in tulp die in de praktijk Augustaziek worden genoemd worden over het algemeen veroorzaakt door infectie met OMMV, maar ook andere virussen kunnen op Augusta lijkende schadebeelden geven. • OMMV lijkt in de afbroei ook symptoomloos te kunnen voorkomen, maar dat zal afhankelijk zijn van cultivar en teeltomstandigheden (over het algemeen wordt aangenomen dat bij hogere temperaturen minder schade wordt waargenomen). • Een aantal partijen die als Augustapartijen waren aangemerkt bleken vrij te zijn van OMMV in de virustoets in het leverbaar materiaal en in de boltoetsen na kasteelt en veldteelt. Tijdens deze teelten werd geen schade waargenomen in deze partijen. Of dit ook daadwerkelijk betekent dat uitdoving heeft plaatsgevonden is niet te concluderen omdat ten tijde van de waarneming van de symptomen de zieke planten niet op virusinfecties zijn getoetst.

Bij het uit de grond telen van lelies en hyacinten is regelmatig wateroverlast opgetreden met gewasschade als gevolg. In dit onderzoek werd nagegaan werd of de water-lucht verhouding verbeterd kon worden door het drainagesysteem aan te passen of door het substraat (duinzand) te mengen met perliet. Uit proeven met verschillende substraten en verschillende drainagelagen en mate van afschot, bleek dat het luchtgehalte van bollenzand verhoogd kan worden door daar perliet aan toe te voegen. Toevoeging van grof zand had weinig effect. Grof zand houdt minder water vast en bevat ook na verzadiging en uitdruipen nog veel lucht. Onderin de substraatlaaglaag zit minder lucht dan bovenin (het uitzakeffect). De meeste lucht zit bovenin in een dikkere laag grond. Tussen de verschillende drainagesystemen waren de effecten niet geheel consistent. De resultaten van de verschillende proeven geven aan dat het optreden van schade is afhankelijk was van de duur en het moment van de wateroverlast. Als het substraat 1 dag verzadigd was trad nog geen schade op. Twee dagen wateroverlast in augustus gaf geen opbrengstderving, terwijl 2 dagen in september wel duidelijk schade gaf. Een week wateroverlast gaf veel schade in augustus en oktober, maar had in november geen effect. Er zijn twee typen metingen aan het gewas uitgevoerd om de schade door wateroverlast te kunnen voorspellen: chlorofylfluorescentie tijdens en (direct na) de periode van wateroverlast in augustus en ethanol bepaling in de bollen direct na de periode van wateroverlast in september en november. De gemeten chlorofylfluorescentie aan het einde van de periode van wateroverlast correleerde over het algemeen met de latere schade aan het gewas. Bij twee dagen wateroverlast in augustus werd direct na deze periode een lagere waarde gevonden t.o.v. de controle. Na twee dagen was de efficiëntie van de fotosynthese echter weer op het hetzelfde niveau als die van de controle. Deze behandeling gaf geen duidelijke negatief effect op de opbrengst. Het ethanolgehalte in bollen bleek al na 1 dag wateroverlast een stijgende lijn te vertonen. De concentratie vertoonde een rechtlijnig verband met de duur van de wateroverlast. De afbroeiproeven van het teelt de grond uit onderzoek van 2012 lieten zien dat voor hyacint de teeltwijze (wel of niet ingegraven teeltsysteem) niet leidde tot veel verschil in snelheid van bloemaanleg. Bij afbroei van de kleine bolmaten was het aantal nagels per bol laag maar het aantal nagels per steel werd niet hoger door de teelt boven op de grond met hogere bodemtemperatuur. Bij lelies bleek dat de trekduur van de bollen uit de verschillende teeltsystemen op of in de grond nauwelijks verschilde. Ook de taklengte verschilde niet. Er waren verschillen tussen de teeltbehandelingen in takgewicht en aantal knoppen. De bollen uit de volle grond en de ongeisoleerde kisten, die tijdens de teelt op de grond stonden gaven zwaardere takken en meer knoppen tijdens de broei, dan de ingegraven kisten en de geisoleerde kisten. Deze verschillen zijn niet te verklaren aan de hand van de gemeten bodemtemperatuur(fluctuaties) tijdens de teelt, waarmee de oorzaak van de verschillen onduidelijk is.

Precisielandbouw wordt gezien als een middel om het rendement van de teelt te verbeteren en een “license tot produce” te behouden. In de bloembollenteelt worden ook diverse technieken toegepast en de mogelijkheden van nieuwe precisielandbouw technieken onderzocht. Opzet van dit onderzoek was na te gaan of gericht planten in volvelds verband (economische) voordelen biedt wat betreft opbrengst. Rechtop planten en regelmatig planten in een bed, zodat elke bol evenveel ruimte heeft kost een extra investering waarbij het onduidelijk is welke extra opbrengst dan wordt gerealiseerd. Het ultieme doel is daarbij de bollen zodanig te richten dat ze rechtop gezet worden waardoor de spruit de kortste weg naar boven neemt. Het precisieplanten kan dan de basis zijn voor verdere ontwikkeling van een aantal precisielandbouw technieken.

Augustaziek bij tulp wordt veroorzaakt door het Olive mild mosaic virus (OMMV), een virus dat behoort tot het geslacht Necrovirus (waar ook het tabaksnecrosevirus (TNV) toe behoort). Dit virus kan plantenwortels infecteren vanuit de grond, een proces dat vele malen efficiënter wordt wanneer de virusdeeltjes via zwermsporen van de wortels-infecterende bodemschimmel Olpidium brassicae worden overgebracht. Schimmel en virus komen pleksgewijs in verschillende grondsoorten voor en leven op allerlei gewassen en onkruiden. Augusta komt in bepaalde jaren meer voor dan in andere jaren. Er wordt soms over een cyclus van ongeveer 12 jaar gesproken waarin zogenaamde Augusta-jaren voorkomen. Het onderzoek waarin in dit verslag wordt gerapporteerd had als uitgangspunt drie vragen: • Wanneer Augustaziek uitdooft in een partij, is het virus dan echt afwezig, of heeft men met een latente (niet zichtbare) infectie te maken? Genezen van virus is nl. geen gangbaar verschijnsel in de plantenwereld. • Hoe groot is het risico op zichtbare schade in de broei van een partij die op het veld zichtbare Augusta-schade vertoonde? Kan de schade in de broei voorspeld worden? • Zijn er factoren/indicatoren die een ‘Augusta-jaar’ aankondigen? Om een idee te krijgen over de mogelijke antwoorden op deze vragen is als eerste een enquête gehouden onder tulpentelers (bollenteelt en afbroei). Aan de hand van die enquête is gekeken naar o.a. teeltomstandigheden, perceel, voorvrucht etc. Ook is aan deze telers gevraagd of zij materiaal beschikbaar wilden stellen van partijen waarin zij eerder Augusta-schade hadden waargenomen. Deze partijen zijn opgeplant in de kas onder afbroei-omstandigheden en op het veld onder bollenteelt-omstandigheden. Tijdens deze teelten werd de symptoomontwikkeling gevolgd en werden virustoetsen uitgevoerd om de infectie met OMMV te monitoren. Bij enkele planten met symptomen is met behulp van Next Generation Sequencing gekeken of ook daadwerkelijk OMMV betrokken was bij het ziektebeeld. Hieruit bleek dat er in enkele planten andere virussen dan OMMV voorkwamen die symptomen veroorzaakten die waarschijnlijk in de praktijk moeilijk van Augusta kunnen worden onderscheiden. Voorbeelden van deze virussen zijn het tulpenvirus X, Arabis mozaïekvirus, dravikmozaïekvirus, tabaksratelvirus en het vroege-verbruiningsvirus van erwt. Hoewel op bovenstaande vragen nog geen duidelijke antwoorden te geven zijn, is wel een stapje in de goede richting gezet. Uit dit onderzoek zijn de volgende inzichten verkregen: • Symptomen in tulp die in de praktijk Augustaziek worden genoemd worden over het algemeen veroorzaakt door infectie met OMMV, maar ook andere virussen kunnen op Augusta lijkende schadebeelden geven. • OMMV lijkt in de afbroei ook symptoomloos te kunnen voorkomen, maar dat zal afhankelijk zijn van cultivar en teeltomstandigheden (over het algemeen wordt aangenomen dat bij hogere temperaturen minder schade wordt waargenomen). • Een aantal partijen die als Augustapartijen waren aangemerkt bleken vrij te zijn van OMMV in de virustoets in het leverbaar materiaal en in de boltoetsen na kasteelt en veldteelt. Tijdens deze teelten werd geen schade waargenomen in deze partijen. Of dit ook daadwerkelijk betekent dat uitdoving heeft plaatsgevonden is niet te concluderen omdat ten tijde van de waarneming van de symptomen de zieke planten niet op virusinfecties zijn getoetst.

Tulpenmoza¿ekvirus (TBV) in tulp veroorzaakt veel schade in de teelt. Om virusverspreiding door bladluizen te voorkomen moet de teler in een korte periode deze bronnen van infectie verwijderen. Een tijdrovende bezigheid, die ook specifieke deskundigheid vergt. Verder bespaart dit verwijderen ook het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen om de luizen te bestrijden. Echter, experts die dit kunnen zijn schaars. Om het gebrek aan goede ziekzoekers te compenseren, werkt Wageningen UR samen met een groep tulpentelers aan een oplossing. Gerobotiseerd ziekzoeken moet in een vroeg stadium symptomen van ziekten (TBV) in het gewas (in dit geval tulp) kunnen herkennen. Het streven is dat dit minimaal even goed gebeurt als door de experts.

Precisielandbouw wordt gezien als een middel om het rendement van de teelt te verbeteren en een “license tot produce” te behouden. In de bloembollenteelt worden ook diverse technieken toegepast en de mogelijkheden van nieuwe precisielandbouw technieken onderzocht. Opzet van dit onderzoek was na te gaan of gericht planten in volvelds verband (economische) voordelen biedt wat betreft opbrengst. Rechtop planten en regelmatig planten in een bed, zodat elke bol evenveel ruimte heeft kost een extra investering waarbij het onduidelijk is welke extra opbrengst dan wordt gerealiseerd. Het ultieme doel is daarbij de bollen zodanig te richten dat ze rechtop gezet worden waardoor de spruit de kortste weg naar boven neemt. Het precisieplanten kan dan de basis zijn voor verdere ontwikkeling van een aantal precisielandbouw technieken.

Tulpenmoza¿ekvirus (TBV) in tulp veroorzaakt veel schade in de teelt. Om virusverspreiding door bladluizen te voorkomen moet de teler in een korte periode deze bronnen van infectie verwijderen. Een tijdrovende bezigheid, die ook specifieke deskundigheid vergt. Verder bespaart dit verwijderen ook het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen om de luizen te bestrijden. Echter, experts die dit kunnen zijn schaars. Om het gebrek aan goede ziekzoekers te compenseren, werkt Wageningen UR samen met een groep tulpentelers aan een oplossing. Gerobotiseerd ziekzoeken moet in een vroeg stadium symptomen van ziekten (TBV) in het gewas (in dit geval tulp) kunnen herkennen. Het streven is dat dit minimaal even goed gebeurt als door de experts.

Bijna twee jaar geleden werd prof. dr. ir. Richard Immink voor een dag in de week benoemd tot “bollenprof”. Samen met twee assistenten-in-opleiding voert hij fundamenteel onderzoek uit aan tulp en lelie. Tijd voor een tussenbalans in drie afleveringen. In deze eerste aflevering legt Richard Immink uit waar het in dit project om draait: genetische geheimen ontrafelen van tulp en lelie.

Bij het uit de grond telen van lelies en hyacinten is regelmatig wateroverlast opgetreden met gewasschade als gevolg. In dit onderzoek werd nagegaan werd of de water-lucht verhouding verbeterd kon worden door het drainagesysteem aan te passen of door het substraat (duinzand) te mengen met perliet. Uit proeven met verschillende substraten en verschillende drainagelagen en mate van afschot, bleek dat het luchtgehalte van bollenzand verhoogd kan worden door daar perliet aan toe te voegen. Toevoeging van grof zand had weinig effect. Grof zand houdt minder water vast en bevat ook na verzadiging en uitdruipen nog veel lucht. Onderin de substraatlaaglaag zit minder lucht dan bovenin (het uitzakeffect). De meeste lucht zit bovenin in een dikkere laag grond. Tussen de verschillende drainagesystemen waren de effecten niet geheel consistent. De resultaten van de verschillende proeven geven aan dat het optreden van schade is afhankelijk was van de duur en het moment van de wateroverlast. Als het substraat 1 dag verzadigd was trad nog geen schade op. Twee dagen wateroverlast in augustus gaf geen opbrengstderving, terwijl 2 dagen in september wel duidelijk schade gaf. Een week wateroverlast gaf veel schade in augustus en oktober, maar had in november geen effect. Er zijn twee typen metingen aan het gewas uitgevoerd om de schade door wateroverlast te kunnen voorspellen: chlorofylfluorescentie tijdens en (direct na) de periode van wateroverlast in augustus en ethanol bepaling in de bollen direct na de periode van wateroverlast in september en november. De gemeten chlorofylfluorescentie aan het einde van de periode van wateroverlast correleerde over het algemeen met de latere schade aan het gewas. Bij twee dagen wateroverlast in augustus werd direct na deze periode een lagere waarde gevonden t.o.v. de controle. Na twee dagen was de efficiëntie van de fotosynthese echter weer op het hetzelfde niveau als die van de controle. Deze behandeling gaf geen duidelijke negatief effect op de opbrengst. Het ethanolgehalte in bollen bleek al na 1 dag wateroverlast een stijgende lijn te vertonen. De concentratie vertoonde een rechtlijnig verband met de duur van de wateroverlast. De afbroeiproeven van het teelt de grond uit onderzoek van 2012 lieten zien dat voor hyacint de teeltwijze (wel of niet ingegraven teeltsysteem) niet leidde tot veel verschil in snelheid van bloemaanleg. Bij afbroei van de kleine bolmaten was het aantal nagels per bol laag maar het aantal nagels per steel werd niet hoger door de teelt boven op de grond met hogere bodemtemperatuur. Bij lelies bleek dat de trekduur van de bollen uit de verschillende teeltsystemen op of in de grond nauwelijks verschilde. Ook de taklengte verschilde niet. Er waren verschillen tussen de teeltbehandelingen in takgewicht en aantal knoppen. De bollen uit de volle grond en de ongeisoleerde kisten, die tijdens de teelt op de grond stonden gaven zwaardere takken en meer knoppen tijdens de broei, dan de ingegraven kisten en de geisoleerde kisten. Deze verschillen zijn niet te verklaren aan de hand van de gemeten bodemtemperatuur(fluctuaties) tijdens de teelt, waarmee de oorzaak van de verschillen onduidelijk is.

Bijna twee jaar geleden werd prof. dr. ir. Richard Immink voor een dag in de week benoemd tot “bollenprof”. Samen met twee assistenten-in-opleiding voert hij fundamenteel onderzoek uit aan tulp en lelie. Tijd voor een tussenbalans in drie afleveringen. In deze eerste aflevering legt Richard Immink uit waar het in dit project om draait: genetische geheimen ontrafelen van tulp en lelie.

Schimmels kunnen relatief gemakkelijk muteren. Wat lange tijd een milde aandoening was kan door mutatie een agressieve vorm worden. Dit doet zich voor bij Fusarium oxysporum, de schimmel die onder meer zuur in tulp veroorzaakt. PPO onderzocht op verzoek van Bayer CropScience of het bolontsmettingsmiddel Rudis in staat is om verschillende varianten van de zuurschimmel effectief te bestrijden.

Het meest geteelde bolgewas ter wereld kan niet zonder onderzoek. Met 10.000 ha in Nederland en nog eens 2 miljard stelen uit de broeierij is de tulp een factor van belang. Het Tulpen Onderzoek Fonds (TOF) biedt kansen.

Uitval in de tulpenbroeierij door bloemverdroging kwam de afgelopen jaren veel meer voor dan daarvoor. Reden voor PPO om na te gaan wat hiervan de oorzaak zou kunnen zijn. In dit artikel legt onderzoeker Martin van Dam uit dat vooral in warme lentes bij vroege cultivars de kans op bloemverdroging sterk toeneemt.

Onderzoek naar een warmwaterbehandeling tegen stengelaaltjes in tulpen heeft de afgelopen drie jaar geresulteerd in een mogelijk bruikbare werkwijze voor de praktijk. Tulpen blijken redelijk bestand tegen koken gedurende 4 uur bij 47 en 48°C en er is 100% aaltjesdoding bij 48°C. Er treedt opbrengstverlies op door een warmwaterbehandeling bij deze temperaturen, maar door een hoge voorwarmte te geven wordt dat verlies beperkt. Hiermee is er mogelijk een alternatief gevonden voor het nu verplicht vernietigen van een partij na constatering van aaltjesziekte. Het onderzoek werd tot nu toe steeds uitgevoerd met 2 cultivars, waarbij er verschil in effecten op de opbrengst optrad. In dit onderzoek werd een kookbehandeling gegeven aan 8 cultivars om zodoende een indruk te krijgen van de warmtetolerantie van verschillende cultivars.

Het in 2007 gestarte project State-of-the-Art bewaren van tulpenbollen heeft laten zien dat met deze technologie veel energie bespaard kan worden. De kwaliteit van de bollen wordt hierbij verbeterd. Daarnaast is er tot en met 2011 veel aanvullend onderzoek verricht, onder meer naar de verbetering van de luchtverdeling over de kistenstapeling. Hierdoor kan nog veel meer energie bespaard worden. In een reeks van vier artikelen worden de bevindingen van dit project samengevat. Dit tweede artikel behandelt de productkwaliteit.

Schimmels kunnen relatief gemakkelijk muteren. Wat lange tijd een milde aandoening was kan door mutatie een agressieve vorm worden. Dit doet zich voor bij Fusarium oxysporum, de schimmel die onder meer zuur in tulp veroorzaakt. PPO onderzocht op verzoek van Bayer CropScience of het bolontsmettingsmiddel Rudis in staat is om verschillende varianten van de zuurschimmel effectief te bestrijden.

Het in 2007 gestarte project State-of-the-Art bewaren van tulpenbollen toonde aan dat met deze technologie veel energie bespaard kan worden. De kwaliteit van de bollen wordt hierbij verbeterd. Daarnaast is er tot en met 2011 veel aanvullend onderzoek verricht, onder meer naar de verbetering van de luchtverdeling over de kistenstapeling. Hierdoor kan nog veel meer energie bespaard worden. In vier artikelen zijn de bevindingen van dit project samengevat. Dit vierde artikel behandelt de circulatienorm.

Het in 2007 gestarte project State-of-the-Art bewaren van tulpenbollen heeft laten zien dat met de huidige technologie veel energie bespaard kan worden. De kwaliteit van de bollen wordt hierbij verbeterd. Daarnaast is er t/m 2011 veel aanvullend onderzoek verricht, onder meer naar de verbetering van de luchtverdeling over de kistenstapeling. Hierdoor kan nog veel meer energie bespaard worden. In een reeks van vier artikelen worden de bevindingen van dit project samengevat. Dit derde artikel behandelt elektra besparen bij de circulatie.

Doelstelling van het project ‘Meerlagenteelt in de praktijk’ is het ondersteunen van de ontwikkeling van meerlagenteelt (MLT) systemen waardoor het energieverbruik voor de broeierij drastisch afneemt. De werkwijze hierbij is enerzijds het demonstreren van de werking van de verschillende reeds ontwikkelde MLT-systemen op praktijkbedrijven en de hierbij gerealiseerde energiebesparingen, anderzijds het op deze bedrijven testen/verifiëren van toepassingen van recente resultaten van onderzoek naar verbeteringen van o.a. belichting en kasklimaat. Dit 3de jaar van het project Meerlagenteelt in de praktijk zijn weer meer broeiers betrokken waardoor er meer verschillende MLT-systemen vergeleken konden worden.

Het in 2007 gestarte project State-of-the-Art bewaren van tulpenbollen heeft laten zien dat met deze technologie veel energie bespaard kan worden. De kwaliteit van de bollen wordt hierbij verbeterd. Daarnaast is er tot en met 2011 veel aanvullend onderzoek verricht, onder meer naar de verbetering van de luchtverdeling over de kistenstapeling. Hierdoor kan nog veel meer energie bespaard worden. In een reeks van vier artikelen worden de bevindingen van dit project samengevat. Dit tweede artikel behandelt de productkwaliteit.

Tulpenmoza¿ekvirus (TBV) in tulp veroorzaakt veel schade in de teelt. Om virusverspreiding door bladluizen te voorkomen moet de teler in een korte periode deze bronnen van infectie verwijderen. Een tijdrovende bezigheid, die ook specifieke deskundigheid vergt. Verder bespaart dit verwijderen ook het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen om de luizen te bestrijden. Echter, experts die dit kunnen zijn schaars. Om het gebrek aan goede ziekzoekers te compenseren, werkt Wageningen UR samen met een groep tulpentelers aan een oplossing. Gerobotiseerd ziekzoeken moet in een vroeg stadium symptomen van ziekten (TBV) in het gewas (in dit geval tulp) kunnen herkennen. Het streven is dat dit minimaal even goed gebeurt als door de experts.

Jaarlijks wordt er op een tiental bollenbedrijven tijdens de veld- en exportkeuringen een stengelaaltjes besmetting in tulpen gevonden. Bij enkele van deze bedrijven keert het stengelaaltjes probleem, ondanks dat de besmette partij wordt vernietigd en de grond wordt ontsmet, na één of meerdere jaren weer terug zonder dat nieuwe partijen zijn aangekocht. Het vermoeden is dat andere partijen op deze bedrijven een stengelaaltjes besmetting dan ook al langer symptoomloos met zich mee dragen. Dit project had als doel een toets te ontwikkelen voor tulpenbollen om stengelaaltjes vroegtijdig aan te kunnen tonen. Dit lang voordat de eerste symptomen zichtbaar worden, zodat er minder versmering van het aaltje over het bedrijf kan plaatsvinden. De toets, die hiervoor binnen dit project werd ontwikkeld, is ontwikkeld op het toetsen van uitschotbollen. Deze bollen van mindere kwaliteit worden tijdens het uitzoeken van het plantgoed en het leverbaar weggegooid. Het voordeel van het gebruik van uitschotbollen is dat hierdoor geen goede plantgoed of leverbare bollen hoeven te worden gebruikt. Daarnaast wordt de kans op het aantonen van een besmetting met stengelaaltjes vergroot doordat juist de afwijkende bollen worden getoetst. Toetsen is noodzakelijk omdat stengelaaltjes symptomen in de bol visueel lastig te onderscheiden zijn van andere ziekten zoals symptomen van zuur in tulp (Fusarium). Dit onderzoek toont aan dat uitschotbollen inderdaad als indicator gebruikt kunnen worden voor een stengelaaltjes besmetting in een partij tulpen. De methoden, die binnen dit project zijn onderzocht om de stengelaaltjes vrij te maken uit de bollen waren douchen, drogen en dompelen. Het dompelen van bollen bleek de meest effectieve methode. Tijdens het onderzoek werd deze methode gecombineerd met een gevoelige moleculaire PCR toets, ontwikkeld door Blgg AgroXpertus. Door de dompelmethode te combineren met de gevoelige Real-time PCR toets bleek het mogelijk om één zieke bol tussen 1000 gezonde bollen aan te tonen. De toets is daarnaast uitgetest met praktijkpartijen afkomstig van bedrijven met een eerder vastgestelde stengelaaltjes besmetting. Echter een groot probleem vormt het restmateriaal dat meekomt met de bollen en onvoldoende te scheiden is van de stengelaaltjes in het monster. Dit restmateriaal bestaat met name uit grond, bollen- en stromijten, die veel voorkomen op zure tulpen. Voor dit probleem zal eerst een oplossing gezocht moeten worden om de toets ook daadwerkelijk in de praktijk in te kunnen zetten.

Het in 2007 gestarte project State-of-the-Art bewaren van tulpenbollen heeft laten zien dat met de huidige technologie veel energie bespaard kan worden. De kwaliteit van de bollen wordt hierbij verbeterd. Daarnaast is er t/m 2011 veel aanvullend onderzoek verricht, onder meer naar de verbetering van de luchtverdeling over de kistenstapeling. Hierdoor kan nog veel meer energie bespaard worden. In een reeks van vier artikelen worden de bevindingen van dit project samengevat. Dit derde artikel behandelt elektra besparen bij de circulatie.

Doelstelling van het project ‘Meerlagenteelt in de praktijk’ is het ondersteunen van de ontwikkeling van meerlagenteelt (MLT) systemen waardoor het energieverbruik voor de broeierij drastisch afneemt. De werkwijze hierbij is enerzijds het demonstreren van de werking van de verschillende reeds ontwikkelde MLT-systemen op praktijkbedrijven en de hierbij gerealiseerde energiebesparingen, anderzijds het op deze bedrijven testen/verifiëren van toepassingen van recente resultaten van onderzoek naar verbeteringen van o.a. belichting en kasklimaat. Dit 3de jaar van het project Meerlagenteelt in de praktijk zijn weer meer broeiers betrokken waardoor er meer verschillende MLT-systemen vergeleken konden worden.

Tulpenmoza¿ekvirus (TBV) in tulp veroorzaakt veel schade in de teelt. Om virusverspreiding door bladluizen te voorkomen moet de teler in een korte periode deze bronnen van infectie verwijderen. Een tijdrovende bezigheid, die ook specifieke deskundigheid vergt. Verder bespaart dit verwijderen ook het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen om de luizen te bestrijden. Echter, experts die dit kunnen zijn schaars. Om het gebrek aan goede ziekzoekers te compenseren, werkt Wageningen UR samen met een groep tulpentelers aan een oplossing. Gerobotiseerd ziekzoeken moet in een vroeg stadium symptomen van ziekten (TBV) in het gewas (in dit geval tulp) kunnen herkennen. Het streven is dat dit minimaal even goed gebeurt als door de experts.

De afgelopen jaren heeft onderzoek aan Tulpenvirus X (TVX) uitgewezen dat dit virus tijdens de bewaring van tulpenbollen door tulpengalmijt wordt verspreid. Tevens is bekend dat er tijdens het koppen en ontbollen een risico op verspreiding van dit virus is. Daarentegen is het risico op mechanische verspreiding tijdens mechanisch pellen, spoelen en waterbroei gering. Tijdens dit onderzoek zijn diverse aanwijzingen verkregen voor verspreiding van TVX via de grond. Praktijkmaatregelen zijn pas te formuleren wanneer deze verspreidingsroute experimenteel bevestigd is en de bijbehorende vector of verspreidingsroute bekend is. Via diverse onderzoeksstrategieën is onderzocht wat de risico’s op bodemgebonden infectie met TVX bij tulp is. Hierbij is o.a. gebruik gemaakt van grond uit een vollegrondskas waar in 2011 bodemgebonden verspreiding van TVX is waargenomen. Teeltproeven met tulp, maar ook met diverse vanggewassen zijn uitgevoerd en de aanwezigheid van bodemschimmels die als virusvector kunnen optreden is bepaald. In een pottenproef met aanwezigheid van TVX-besmette tulpen vond er bij virusvrije tulp zeer beperkt virusverspreiding via de bodem plaats. Daarentegen vond er in een vergelijkbare pottenproef met TVX-besmette grond bij de vangplant Chenopodium amaranticolor veel efficiënter infectie met TVX vanuit de bodem plaats. Tijdens de teelt in de vollegrondskas met grond met TVX-geschiedenis vond er bij tulp geen virusinfectie vanuit de bodem plaats. Daarentegen werd op deze grond wel infectie bij Chenopodium vangplanten, brandnetel en vogelmuur waargenomen. Er was dus weldegelijk een virusreservoir in de bodem aanwezig. Er is zeer waarschijnlijk geen bodemorganisme betrokken bij infectie met TVX vanuit de bodem. Bij infectie vanuit de bodem is bij Chenopodium en onkruiden TVX het eenvoudigst aan te tonen in een wortelmonster. TVX verspreidt niet snel systemisch door de plant waardoor bladbemonstering ongeschikt is voor het aantonen van recente besmettingen vanuit de grond. Op basis van deze resultaten wordt voor onderzoek naar virusreservoirs bij onkruiden geadviseerd zich met name te concentreren op het ondergrondse deel van de plant. De resultaten beschreven in dit rapport laten zien dat bodemgebonden infectie met TVX complexer is dan vooraf gedacht. Specifieke bodemomstandigheden kunnen een cruciale rol spelen bij het wel of niet optreden van infectie vanuit de bodem bij tulp. Deze bodemomstandigheden zijn bij tulp blijkbaar kritischer dan bij vangplanten. Een lijst met maatregelen is samengesteld waarmee TVX-verspreiding via de bodem ze veel als mogelijk beperkt kan worden.

Jaarlijks wordt er op een tiental bollenbedrijven tijdens de veld- en exportkeuringen een stengelaaltjes besmetting in tulpen gevonden. Bij enkele van deze bedrijven keert het stengelaaltjes probleem, ondanks dat de besmette partij wordt vernietigd en de grond wordt ontsmet, na één of meerdere jaren weer terug zonder dat nieuwe partijen zijn aangekocht. Het vermoeden is dat andere partijen op deze bedrijven een stengelaaltjes besmetting dan ook al langer symptoomloos met zich mee dragen. Dit project had als doel een toets te ontwikkelen voor tulpenbollen om stengelaaltjes vroegtijdig aan te kunnen tonen. Dit lang voordat de eerste symptomen zichtbaar worden, zodat er minder versmering van het aaltje over het bedrijf kan plaatsvinden. De toets, die hiervoor binnen dit project werd ontwikkeld, is ontwikkeld op het toetsen van uitschotbollen. Deze bollen van mindere kwaliteit worden tijdens het uitzoeken van het plantgoed en het leverbaar weggegooid. Het voordeel van het gebruik van uitschotbollen is dat hierdoor geen goede plantgoed of leverbare bollen hoeven te worden gebruikt. Daarnaast wordt de kans op het aantonen van een besmetting met stengelaaltjes vergroot doordat juist de afwijkende bollen worden getoetst. Toetsen is noodzakelijk omdat stengelaaltjes symptomen in de bol visueel lastig te onderscheiden zijn van andere ziekten zoals symptomen van zuur in tulp (Fusarium). Dit onderzoek toont aan dat uitschotbollen inderdaad als indicator gebruikt kunnen worden voor een stengelaaltjes besmetting in een partij tulpen. De methoden, die binnen dit project zijn onderzocht om de stengelaaltjes vrij te maken uit de bollen waren douchen, drogen en dompelen. Het dompelen van bollen bleek de meest effectieve methode. Tijdens het onderzoek werd deze methode gecombineerd met een gevoelige moleculaire PCR toets, ontwikkeld door Blgg AgroXpertus. Door de dompelmethode te combineren met de gevoelige Real-time PCR toets bleek het mogelijk om één zieke bol tussen 1000 gezonde bollen aan te tonen. De toets is daarnaast uitgetest met praktijkpartijen afkomstig van bedrijven met een eerder vastgestelde stengelaaltjes besmetting. Echter een groot probleem vormt het restmateriaal dat meekomt met de bollen en onvoldoende te scheiden is van de stengelaaltjes in het monster. Dit restmateriaal bestaat met name uit grond, bollen- en stromijten, die veel voorkomen op zure tulpen. Voor dit probleem zal eerst een oplossing gezocht moeten worden om de toets ook daadwerkelijk in de praktijk in te kunnen zetten.

Het meest geteelde bolgewas ter wereld kan niet zonder onderzoek. Met 10.000 ha in Nederland en nog eens 2 miljard stelen uit de broeierij is de tulp een factor van belang. Het Tulpen Onderzoek Fonds (TOF) biedt kansen.

Het in 2007 gestarte project State-of-the-Art bewaren van tulpenbollen toonde aan dat met deze technologie veel energie bespaard kan worden. De kwaliteit van de bollen wordt hierbij verbeterd. Daarnaast is er tot en met 2011 veel aanvullend onderzoek verricht, onder meer naar de verbetering van de luchtverdeling over de kistenstapeling. Hierdoor kan nog veel meer energie bespaard worden. In vier artikelen zijn de bevindingen van dit project samengevat. Dit vierde artikel behandelt de circulatienorm.

Uitval in de tulpenbroeierij door bloemverdroging kwam de afgelopen jaren veel meer voor dan daarvoor. Reden voor PPO om na te gaan wat hiervan de oorzaak zou kunnen zijn. In dit artikel legt onderzoeker Martin van Dam uit dat vooral in warme lentes bij vroege cultivars de kans op bloemverdroging sterk toeneemt.

Onderzoek naar een warmwaterbehandeling tegen stengelaaltjes in tulpen heeft de afgelopen drie jaar geresulteerd in een mogelijk bruikbare werkwijze voor de praktijk. Tulpen blijken redelijk bestand tegen koken gedurende 4 uur bij 47 en 48°C en er is 100% aaltjesdoding bij 48°C. Er treedt opbrengstverlies op door een warmwaterbehandeling bij deze temperaturen, maar door een hoge voorwarmte te geven wordt dat verlies beperkt. Hiermee is er mogelijk een alternatief gevonden voor het nu verplicht vernietigen van een partij na constatering van aaltjesziekte. Het onderzoek werd tot nu toe steeds uitgevoerd met 2 cultivars, waarbij er verschil in effecten op de opbrengst optrad. In dit onderzoek werd een kookbehandeling gegeven aan 8 cultivars om zodoende een indruk te krijgen van de warmtetolerantie van verschillende cultivars.

Nerfstrepenziekte is in de broeierij van tulpen een ziekte waarvan tot nu toe werd vermoed dat een besmetting met het tabakskringvlekkenvirus een rol zou spelen. Toch was daar vanuit het onderzoek nooit overtuigend bewijs voor gevonden. Omdat de laatste jaren veel betere detectietechnieken voor virussen zijn ontwikkeld en zijn toe te passen is nagegaan of bij nerfstrepenziekte werkelijk sprake is van een virusbesmetting. Het bleek dat geen virussen in tulpen met nerfstrepenziek konden worden aangetoond. Daarmee lijkt vrijwel zeker dat het nerfstrepenziekte in tulpen niet door tabakskringvlekkenvirus wordt veroorzaakt.

Het in 2007 gestarte project State-of-the-Art bewaarsysteem tulpenbollen heeft tot doel te demonstreren wat er met de huidige stand der techniek aan energiebesparing mogelijk is. Uiteraard met behoud of met verbetering van de productkwaliteit. Een doelstelling is ook om met aanvullend onderzoek na te gaan hoe in de toekomst nog meer energie bespaard kan worden.

Sinds de komst van de LED-verlichting is er al het een en ander aan onderzoek gedaan. Daaruit blijkt dat de groei en ontwikkeling van planten bij LED-licht anders is dan bij de traditionele kunstmatige lichtbronnen (TL en hogedruklampen). Dit houdt in dat het telen onder LED-lampen weer opnieuw moet worden geleerd. Er is bij PPO onderzoek verricht in een aantal experimenten. Hierbij gold als basis de huidige trend in meer- lagenbroei, waarbij tulpen eerst ongeveer een week in het donker staan, vervolgens een week onder kunst-licht en tenslotte een week onder daglicht (bovenste laag in de kas). De resultaten van tulpen onder LED-licht werden vergeleken met tulpen die in de kas waren gebroeid.

Bij onderzoek naar het hoe en in welke vorm tulpengalmijt tijdens de oogst met tulpenbollen in de bewaring terecht kan komen is gebleken dat dit in representatieve monsters niet is te detecteren. Dit lijkt een bevestiging voor het algemene idee dat de grote meerderheid van de bollen zijn besmetting tijdens de bollenteelt kwijt raakt. Een eventuele bestrijding van tulpengalmijt is dus het meest effectief in de eerste weken na de oogst, omdat dan maar weinig galmijten hoeven worden gedood.

Stengelaaltjes veroorzaken een quarantaine ziekte bij bloembollen die vooral bij narcis en tulp voor veel schade zorgt. Onderzocht wordt of formaline een aanvullende bestrijding geeft van stengelaaltjes indien het aan het voorweekwater en kookbadwater wordt toegevoegd. De verwachting is dat het gebruik van formaline de bestrijding van stengelaaltjes verbeterd wat een argument is in de discussie rondom de toelating van formaline. Dit project is onderdeel van het project Voortgezet diagnostisch onderzoek 2010-2012.

Stengelaaltjes veroorzaken een quarantaine ziekte bij bloembollen die vooral bij narcis en tulp voor veel schade zorgt. Onderzocht wordt of formaline een aanvullende bestrijding geeft van stengelaaltjes indien het aan het voorweekwater en kookbadwater wordt toegevoegd. De verwachting is dat het gebruik van formaline de bestrijding van stengelaaltjes verbeterd wat een argument is in de discussie rondom de toelating van formaline. Dit project is onderdeel van het project Voortgezet diagnostisch onderzoek 2010-2012.

Bladkiep in tulp is de grootste oorzaak van uitval in de hedendaagse broeierij van tulpen. Bij het ontstaan van dit probleem spelen allerlei factoren een rol, zoals bemesting, luchtvochtigheid, temperatuur, groeisnelheid en het systeem waarin wordt gebroeid (potgrond, stilstaand water en stromend water). Men kan deze factoren beïnvloeden en daarmee een deel van de uitval voorkomen. Dikke bolmaten van gevoelige cultivars kunnen echter bijna niet zonder problemen worden gebroeid in december en januari. Naast de genoemde factoren blijkt verder dat niet alle cultivars en partijen tulpenbollen in dezelfde mate gevoelig zijn voor bladkiep. Omdat bekend is dat calcium in stengel en blad een belangrijke rol speelt in het voorkómen van bladkiep is in het verleden onderzocht of het calciumgehalte van de bollen een indicatie zou kunnen zijn voor de kans op bladkiep. Er bleek slechts een zwakke correlatie te bestaan tussen het calciumgehalte van bollen en de kans op bladkiep. In dit project is onderzocht of het calciumgehalte van specifieke onderdelen van de bol (spruit, bolbodem en bolrokken) een betere maat is voor de kans op bladkiep. In 8 cultivars, waarvan sommige in twee bolmaten, werden in een proef de calciumgehaltes van bol-onderdelen bepaald en vergeleken met de later gevonden percentages uitval door blad- of stengelkiep. De gevonden relaties bleken maar zwak. Als voorspellende waarde voor kiepen is de calciumbepaling van boldelen daarom niet geschikt gebleken. Sommige gevonden trends waren zelfs verrassend tegengesteld aan de verwachting. Een hoger calciumgehalte van de spruit zou meer kiepers geven. Het gehalte van de bolrokken leek wel enigszins te correleren met het uiteindelijk gehalte van de plant. De conclusie blijft echter dat er met een calciumbepaling vooraf geen betrouwbare voorspelling kan worden gedaan voor de kiepgevoeligheid.

Stengelaaltjes (Ditylenchus dipsaci) veroorzaken een quarantaineziekte in bloembollen. Op basis van waardplantbereik worden verschillende rassen van dit aaltje onderscheiden. Het tulpen-, narcis- en hyacinten-ras komen voor in bloembollen. Het tulpenstengelaaltjes heeft van deze rassen het breedste waardplantbereik. Dit ras maakt o.a. tulp, narcis en hyacint-achtigen ziek. Binnen het project waardplanten stengelaaltjes (PT 13055), gestart in 2007, is begonnen met het besmetten van een perceel met tulpenstengelaaltje voor het uitvoeren van waardplantexperimenten door het planten van stengelaaltjes zieke tulpenbollen. Dit leverde voor de looptijd van het project echter een onvoldoende besmetting op voor het doen van waardplantexperimenten. Om toekomstig onderzoek naar het waardplantbereik en bestrijding van het tulpenstengelaaltje mogelijk te maken is besmetting van dit perceel voortgezet.