Search

Many geophytes have a high ornamental value. They are preferably propagated by micropropagation because in this way large quantities of uniform, disease-free starting material are produced in a short period of time. In comparison with shoots, bulblets have several clear advantages as starting material. Therefore, in vitro bulblet formation is an important target for improvement of tissue culture of geophytes. The research described in this thesis was carried out with the lily cultivars ‘Santander’ and ‘Stargazer’. Commercially, lily is the second geophyte in the global flower industry. The size of lily bulblets regenerated in vitro has a direct effect on the performance in the field. After planting, large bulblets sprout with a stem and gain twice as much weight compared with small bulblets that sprout with a rosette. In the present study we studied basic and applied aspects of the following topics: (1) new methods for sterilization during initiation, (2) the effect of scale-related factors on bulblet growth, (3) growth enhancement by moderate abiotic stresses, and (4) the effect of CO2 removal from headspace of tissue culture containers on lily bulblet growth and as a control Arabidopsis thaliana seedling growth. Contamination is an everlasting problem in tissue culture laboratories. Lily bulbs are underground organs and contain therefore more contaminants as compared with aerial organs. During initiation, operators cause additional contamination in two ways that have as yet not been recognized adequately. (1) Rinsing explants with sterile water after surface-sterilization is the generally advised method to remove the residues of decontaminants. However, when scales are heavily contaminated, the surface-sterilization does not kill microorganisms in all scales. Surface-sterilization is usually done with batches of 10 to 30 scales and the contaminated scales may cross-contaminate uninfected scales during rinsing in water. We have tested the rinsing water and found heavy bacterial contamination in the 2th and especially the 3rd rinse. The contaminated rinsing water resulted in a high incidence of cross-contamination. Cross contamination was reduced almost fully by rinsing in diluted NaClO solution (0.03%) instead of sterile water. There was no negative effect of diluted NaClO on growth. (2) A second way of introducing contamination by the operator is the entering of microorganisms during detachment from mother bulbs via the vascular bundles caused by negative hydrostatic pressure within the bulb tissue. By detaching scales from bulbs submerged in 0.03% NaClO, hydrostatic-pressure related contamination was strongly reduced. The growth of bulblets increased by 22% and 17% when cross contamination and negative-hydrostatic pressure related contamination were prevented. Storage organ formation is controlled by interacting environmental, biochemical and genetic factors. We studied various aspects of the effect of the scale explant. We found that large explants produced larger bulblets than small explants. When bulblets were excised and cultured in vitro, growth was improved by 33% when a small piece of the original scale explant was left attached to the bulblet. The position in the scale from where the explant was excised affected the growth of the regenerating bulblets. Basal-scale explants improved bulblet growth by 40-50 % compared with apical-scale explants. This might be related to the physiological state of the tissues: there was more starch and there were more vascular bundles present in basal scale explants. Furthermore, excision of an explant from the middle of the scale improved bulblet growth by 40-50 % compared with explants excised from the edge of the scale. In general, the middle scale explants were heavier and contained wider vascular bundles. Plants in stressful conditions tend to allocate a higher proportion of biomass to below-ground biomass (roots and storage organs) as compared to above ground biomass. We investigated the effect of moderate abiotic stresses on lily bulblets grown in vitro. In general, lily bulblets showed an increased growth after moderate stresses. Hot air increased growth by 30%, hot water by 40%. We also examined the effect of drought and anaerobiosis. Drought stress increased growth of bulblets by 40% in the cultivar ‘Stargazer’, but significantly decreased bulblet growth in cv ‘Santander’. Anaerobiosis increased growth in ‘Stargazer’ and ‘Santander’ by 32% and 65%, respectively. We also showed that a moderate stresses treatment protects lily bulblets against future severe abiotic stresses. In general, the in vitro situation is not favorable for plants. Composition of the headspace (high humidity, strongly fluctuating CO2- and O2-levels and accumulation of gases like ethylene), low light, and wounding are unfavorable conditions that plants have to deal with. We examined the effect of CO2 starvation on growth in vitro with and without addition of 3% sucrose to the medium. A CO2-poor headspace reduced the growth of bulblets, leaves, roots and scale explants strongly, also in the presence of 3% sucrose. CO2 removal from the headspace decreased growth of Arabidopsis seedlings by 50 % on medium with 3% sucrose. It seems unlikely that the growth reduction on medium with 3% sucrose is caused solely by the lack of sucrose production in photosynthesis when CO2 is removed. Indeed, we found evidence that the low CO2 resulted in heavy stress that in turn may reduce growth. Fv/Fm in lily and Arabidopsis dropped when CO2 was removed. Occurrence of reactive oxygen radicals (ROS) was examined in Arabidopsis seedlings by staining with nitroblue tetrazolium (NBT). ROS was virtually absent in ex vitro growing seedlings and very abundant in seedlings grown under CO2 starvation. Seedlings grown under normal tissue culture conditions showed an intermediate presence of ROS. We hypothesize that low levels of CO2 may results in ROS in in vitro seedlings which reduces growth.

Voor de teelt van winterwortel, peen, prei en bloembollen werd het stikstofmodel N-DICEA als hulpmiddel gebruikt op biologische bedrijven om de stikstofhuishouding te sturen. Het model wordt beschreven en getest voor de akkerbouw (bodemtypen: zware zavel, klei en zandgrond) en de teelt in de koude kas

Stengelaaltjes vormen een sluipend probleem in de teelt van tulpen. Vaak wordt de teler toch door een aantasting verrast. De vraag aan PPO was om een financieel acceptabele en praktisch uitvoerbare test te ontwikkelen om al snel te weten of een partij tulpen is besmet met het tulpenstengelaaltje.

Hyacint ondervindt jaarlijks zeer veel schade door agressief snot, veroorzaakt door de bacteriesoort Dickeya. Er worden inmiddels door de bedrijven veel maatregelen genomen om de schade te beperken. Een van de maatregelen is uitgaan van werkbollen die vrij zijn van een besmetting met Dickeya. Het is echter niet bekend welk percentage besmetting in de werkbollen aanwezig is. Om een goed beeld van de besmetting te krijgen is gekozen om alle werkbollenpartijen van de veel geteelde gevoelige cultivar Delft Blue te laten toetsen op aanwezigheid van Dickeya middels de DNA-toets die beschikbaar is bij de NAK Agro. Delft Blue is een Dickeya-gevoelige cultivar, waarvan zowel werkbollen door werkbollentelers worden geteeld als door telers die de werkbollen alleen zelf gebruiken.

Lelie is een van de twee bolgewassen die op grote schaal in weefselkweek worden vermeerderd. De technieken zijn grotendeels hetzelfde als gebruikt door Robb bij haar proefschrift over weefselkweek van lelie in 1954. Het belangrijkste verschil is dat de technieken die Robb toepaste bij veldbollen sinds ongeveer 1980 ook bij weefselkweekbolletjes worden toegepast. Het doel van het huidige onderzoek is weefselkweek van lelie te verbeteren, vooral wat betreft bolgroei. De resultaten kunnen bij andere bolgewassen toegepast worden.

In de handel worden sinds 2005 af en toe partijen leliebollen aangetroffen waarbij sprake is van een onbekende bodemafwijking. Daarbij is sprake van glazige bolschubben die aan de basis geelachtig verkleurd zijn. Bij aansnijden van de bolbodem blijkt deze lichtbruin tot geelachtig verkleurd te zijn. Bollen met genoemde symptomen worden meestal uit de partij verwijderd of de bollen gaan in de bewaring verloren. Uit het afwijkende bolbodem- en schubweefsel zijn tot nu toe geen schimmels geïsoleerd en ook zijn nooit virussen aangetoond. Wel zijn regelmatig bacteriën gevonden. Om na te gaan om welke bacterieën het gaat en of ze werkelijk pathogeen zijn voor lelies is e.e.a. onderzocht in het kader van het voortgezet diagnostisch onderzoek.

In de handel worden sinds 2005 af en toe partijen leliebollen aangetroffen waarbij sprake is van een onbekende bodemafwijking. Daarbij is sprake van glazige bolschubben die aan de basis geelachtig verkleurd zijn. Bij aansnijden van de bolbodem blijkt deze lichtbruin tot geelachtig verkleurd te zijn. Bollen met genoemde symptomen worden meestal uit de partij verwijderd of de bollen gaan in de bewaring verloren. Uit het afwijkende bolbodem- en schubweefsel zijn tot nu toe geen schimmels geïsoleerd en ook zijn nooit virussen aangetoond. Wel zijn regelmatig bacteriën gevonden. Om na te gaan om welke bacterieën het gaat en of ze werkelijk pathogeen zijn voor lelies is e.e.a. onderzocht in het kader van het voortgezet diagnostisch onderzoek.

Indien leliebollen tijdens de teelt de gewenste bolmaat hebben bereikt besluiten sommige telers om verdere groei te beperken door het gewas half of volledig af te maaien. In dit project is onderzocht of het afmaaien van een leliegewas en het moment waarop dit gebeurt tijdens de bollenteelt van invloed zijn op de uniformiteit, de takkwaliteit en de knopbezetting in de kas en of het zetmeelgehalte een indicator kan zijn voor genoemde kwaliteitsaspecten van lelie.

Stengelaaltjes vormen een sluipend probleem in de teelt van tulpen. Vaak wordt de teler toch door een aantasting verrast. De vraag aan PPO was om een financieel acceptabele en praktisch uitvoerbare test te ontwikkelen om al snel te weten of een partij tulpen is besmet met het tulpenstengelaaltje.

Hyacint ondervindt jaarlijks zeer veel schade door agressief snot, veroorzaakt door de bacteriesoort Dickeya. Er worden inmiddels door de bedrijven veel maatregelen genomen om de schade te beperken. Een van de maatregelen is uitgaan van werkbollen die vrij zijn van een besmetting met Dickeya. Het is echter niet bekend welk percentage besmetting in de werkbollen aanwezig is. Om een goed beeld van de besmetting te krijgen is gekozen om alle werkbollenpartijen van de veel geteelde gevoelige cultivar Delft Blue te laten toetsen op aanwezigheid van Dickeya middels de DNA-toets die beschikbaar is bij de NAK Agro. Delft Blue is een Dickeya-gevoelige cultivar, waarvan zowel werkbollen door werkbollentelers worden geteeld als door telers die de werkbollen alleen zelf gebruiken.

Indien leliebollen tijdens de teelt de gewenste bolmaat hebben bereikt besluiten sommige telers om verdere groei te beperken door het gewas half of volledig af te maaien. In dit project is onderzocht of het afmaaien van een leliegewas en het moment waarop dit gebeurt tijdens de bollenteelt van invloed zijn op de uniformiteit, de takkwaliteit en de knopbezetting in de kas en of het zetmeelgehalte een indicator kan zijn voor genoemde kwaliteitsaspecten van lelie.

Kernrot is het (gedeeltelijk) wegrotten van de spruit binnenin de tulpenbol. Deze schade is aan de buitenkant van de bol niet zichtbaar, waardoor ogenschijnlijk gezonde bollen na planten geen of een misvormde bloem geven. Het is nooit opgehelderd welke mijten precies kernrot veroorzaken: bollenmijten (waarmee in dit geval mijten van het geslacht Rhizoglyphus worden bedoeld), stromijten (mijten van het geslacht Tyrophagus) of beide. In dit project werd de rol van bollen- en stromijten in het ontstaan van kernrot onderzocht. Hiervoor werden verschillende cultivars gebruikt (4 parkiettulpen en 3 andere typen) die aan verschillende omstandigheden blootgesteld werden.

Kernrot is het (gedeeltelijk) wegrotten van de spruit binnenin de tulpenbol. Deze schade is aan de buitenkant van de bol niet zichtbaar, waardoor ogenschijnlijk gezonde bollen na planten geen of een misvormde bloem geven. Het is nooit opgehelderd welke mijten precies kernrot veroorzaken: bollenmijten (waarmee in dit geval mijten van het geslacht Rhizoglyphus worden bedoeld), stromijten (mijten van het geslacht Tyrophagus) of beide. In dit project werd de rol van bollen- en stromijten in het ontstaan van kernrot onderzocht. Hiervoor werden verschillende cultivars gebruikt (4 parkiettulpen en 3 andere typen) die aan verschillende omstandigheden blootgesteld werden.

Diverse bijzondere bolgewassen zijn gevoelig voor uitdroging tijdens de bewaring, met minder of geen bloei en bolgroei tot gevolg. Omdat de luchtvochtigheid (RV) in bewaarcellen steeds beter is te sturen ontstaat de vraag wat de beste RV is tijdens de bewaring. Voor vijf bijzondere bolgewassen is onderzocht hoe ze reageren op verschillende luchtvochtigheden. Hoewel de gewassen niet op dezelfde manier reageren is er wel een lijn uit te halen.

Diverse bijzondere bolgewassen zijn gevoelig voor uitdroging tijdens de bewaring, met minder of geen bloei en bolgroei tot gevolg. Omdat de luchtvochtigheid (RV) in bewaarcellen steeds beter is te sturen ontstaat de vraag wat de beste RV is tijdens de bewaring. Voor vijf bijzondere bolgewassen is onderzocht hoe ze reageren op verschillende luchtvochtigheden. Hoewel de gewassen niet op dezelfde manier reageren is er wel een lijn uit te halen.

Bij de teelt en broei van hyacint wordt de laatste jaren in toenemende mate een aantasting door de tabakstrips (“thrips tabaci”) waargenomen. In aangetaste holbollen worden geen bolletjes gevormd en bij de afbroei kan de bloem en/of blad zo aangetast worden dat ze overkoopbaar zijn. De aantasting wordt vaak ook pas te laat onderkend. In eerder onderzoek door PPO is gebleken dat een boldompeling in Admire de beste bestrijding van tripsen geeft, maar alternatieven zijn noodzakelijk omdat gebruik van Admire beperkt wordt. Het veel toegepaste Actellic 50 gaf in de praktijk en onderzoek wisselende en vaak tegenvallende resultaten. In het voorliggende project zijn vele alternatieven onderzocht: bol - en gewasbehandelingen in het laatste teeltjaar, snel na rooien een korte periode hete lucht, een GNO en verschillende toepassingen van Admire en Actellic 50 tijdens de bewaring. Dit onderzoek geeft aan dat een boldompeling in Admire de beste bestrijding geeft. Een ruimtebehandeling met Actellic 5 0 kan ook goed werk en, mits een voldoende hoge dosering (dubbele van normaal) wordt toegepast en de behandeling vroegtijdig wordt begonnen en regelmatig wordt herhaald tot planten. Partijen met vestjes en rapperige huiden en holbollen geven meer schuilmogelijkheden voor tripsen en lijken daarom gevoeliger voor een aantasting. Detectie van trips in de bewaarcel met behulp van verlichte lijmplaten kan helpen om tijdig een besmetting te signaleren en daardoor grote schade te voorkomen. Het gebruik van een lokstof kan mogelijk de vangkans verhogen. Tijdens dit onderzoek is in de praktijk al veel schade voorkomen door de verkregen kennis.

Bij de teelt en broei van hyacint wordt de laatste jaren in toenemende mate een aantasting door de tabakstrips (“thrips tabaci”) waargenomen. In aangetaste holbollen worden geen bolletjes gevormd en bij de afbroei kan de bloem en/of blad zo aangetast worden dat ze overkoopbaar zijn. De aantasting wordt vaak ook pas te laat onderkend. In eerder onderzoek door PPO is gebleken dat een boldompeling in Admire de beste bestrijding van tripsen geeft, maar alternatieven zijn noodzakelijk omdat gebruik van Admire beperkt wordt. Het veel toegepaste Actellic 50 gaf in de praktijk en onderzoek wisselende en vaak tegenvallende resultaten. In het voorliggende project zijn vele alternatieven onderzocht: bol - en gewasbehandelingen in het laatste teeltjaar, snel na rooien een korte periode hete lucht, een GNO en verschillende toepassingen van Admire en Actellic 50 tijdens de bewaring. Dit onderzoek geeft aan dat een boldompeling in Admire de beste bestrijding geeft. Een ruimtebehandeling met Actellic 5 0 kan ook goed werk en, mits een voldoende hoge dosering (dubbele van normaal) wordt toegepast en de behandeling vroegtijdig wordt begonnen en regelmatig wordt herhaald tot planten. Partijen met vestjes en rapperige huiden en holbollen geven meer schuilmogelijkheden voor tripsen en lijken daarom gevoeliger voor een aantasting. Detectie van trips in de bewaarcel met behulp van verlichte lijmplaten kan helpen om tijdig een besmetting te signaleren en daardoor grote schade te voorkomen. Het gebruik van een lokstof kan mogelijk de vangkans verhogen. Tijdens dit onderzoek is in de praktijk al veel schade voorkomen door de verkregen kennis.

Eucomis is aantrekkelijk als pot- en als kuipplant. Verschillende species vragen echter om een aparte behandeling. Onderzoek door PPO Bloembollen geeft de richting van de mogelijkheden aan.

Het beperken van de bolgroei in de laatste fase van de lelieteelt door het leliegewas vroegtijdig af te maaien leidt tot de oogst van lichtere bollen met lagere zetmeelgehaltes in de schubben. De lagere zetmeelgehaltes hebben echter geen negatieve effecten op de takkwaliteit in de broeierij.

Ontgroening, vergrijzing, schaalvergroting en tekort aan arbeidskrachten zijn veel gehoorde termen die de vasteplantenteelt in Greenport Duin- en Bollenstreek kunnen raken. PPO onderzocht in opdracht van de Provincie Zuid-Holland hoe ondernemers nu zelf denken over ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en welke stappen zij nodig vinden.

Als resultaat van brainstormen met telers, systeembouwers, voorlichters en onderzoekers zijn twee nieuwe concepten van een bewaarsysteem voor bloembollen nader uitgewerkt. Modelmatig zijn de concepten doorgerekend op energieverbruik en op de mate waarin ergens in het systeem de ethyleengrens van 100 ppb wordt overschreden. De concepten zijn vergeleken met een verbeterde variant van het éénlaags kuubkisten systeem.

Het beperken van de bolgroei in de laatste fase van de lelieteelt door het leliegewas vroegtijdig af te maaien leidt tot de oogst van lichtere bollen met lagere zetmeelgehaltes in de schubben. De lagere zetmeelgehaltes hebben echter geen negatieve effecten op de takkwaliteit in de broeierij.

De meeste gewassen kunnen zowel via de wortels als via het blad stikstof opnemen. Bij bladbemesting is inregenen niet nodig, waardoor er minder kans op uitspoeling is. Mogelijk kan stikstof door de plant efficiënter via het blad dan via de wortel opgenomen worden. Dat wil zeggen, met minder stikstofverlies. In dit project wordt gekeken welk deel van de toegediende N wordt opgenomen door het blad.

In dit onderzoek wordt van tien belangrijke vaste planten bepaald of zij waardplant voor PlAMV zijn. Dit Plantago Asiatica Mosaic Virus veroorzaakt schade in lelies. Er wordt aangesloten bij het project "Virusarme vaste plantenteelt".

In dit onderzoek wordt van tien belangrijke vaste planten bepaald of zij waardplant voor PlAMV zijn. Dit Plantago Asiatica Mosaic Virus veroorzaakt schade in lelies. Er wordt aangesloten bij het project "Virusarme vaste plantenteelt".

Eucomis is aantrekkelijk als pot- en als kuipplant. Verschillende species vragen echter om een aparte behandeling. Onderzoek door PPO Bloembollen geeft de richting van de mogelijkheden aan.

Ontgroening, vergrijzing, schaalvergroting en tekort aan arbeidskrachten zijn veel gehoorde termen die de vasteplantenteelt in Greenport Duin- en Bollenstreek kunnen raken. PPO onderzocht in opdracht van de Provincie Zuid-Holland hoe ondernemers nu zelf denken over ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en welke stappen zij nodig vinden.

Als resultaat van brainstormen met telers, systeembouwers, voorlichters en onderzoekers zijn twee nieuwe concepten van een bewaarsysteem voor bloembollen nader uitgewerkt. Modelmatig zijn de concepten doorgerekend op energieverbruik en op de mate waarin ergens in het systeem de ethyleengrens van 100 ppb wordt overschreden. De concepten zijn vergeleken met een verbeterde variant van het éénlaags kuubkisten systeem.

De meeste gewassen kunnen zowel via de wortels als via het blad stikstof opnemen. Bij bladbemesting is inregenen niet nodig, waardoor er minder kans op uitspoeling is. Mogelijk kan stikstof door de plant efficiënter via het blad dan via de wortel opgenomen worden. Dat wil zeggen, met minder stikstofverlies. In dit project wordt gekeken welk deel van de toegediende N wordt opgenomen door het blad.

Na 33 jaar verlaat Aad Koster als onderzoeker gewasbeschermingsmiddelen PPO. In die periode is het middelenpakket drastisch gewijzigd. Het zoeken naar alternatieven was altijd weer een uitdaging. Hij blikt terug op een sector die de veranderingen goed aankan. Het zal een complexe, maar boeiende sector blijven.

Na 33 jaar verlaat Aad Koster als onderzoeker gewasbeschermingsmiddelen PPO. In die periode is het middelenpakket drastisch gewijzigd. Het zoeken naar alternatieven was altijd weer een uitdaging. Hij blikt terug op een sector die de veranderingen goed aankan. Het zal een complexe, maar boeiende sector blijven.

De open dag van PPO Lisse op vrijdag 10 september 2010 gaf inzicht in proeven met bolgewassen. Maar ook (zomer)bloementelers konden er iets van hun gading vinden. Bijvoorbeeld teelt van de grond, herinplantziekte bij pioen, parteren van zantedeschia en fenolen wegvangen bij de tulpenbroei.

Naast het uitvoeren van een thuistoets op Erwinia kan de teler nu ook zijn partijen laten testen bij de NAK in Emmeloord met een PCR-toets. In dit artikel wordt uitgelegd hoe de toets werkt en hoe nauwkeurig hij is.

De open dag van PPO Lisse op vrijdag 10 september 2010 gaf inzicht in proeven met bolgewassen. Maar ook (zomer)bloementelers konden er iets van hun gading vinden. Bijvoorbeeld teelt van de grond, herinplantziekte bij pioen, parteren van zantedeschia en fenolen wegvangen bij de tulpenbroei.

Naast het uitvoeren van een thuistoets op Erwinia kan de teler nu ook zijn partijen laten testen bij de NAK in Emmeloord met een PCR-toets. In dit artikel wordt uitgelegd hoe de toets werkt en hoe nauwkeurig hij is.

Al vele jaren kennen we een wortelrot bij de bollenteelt van lelies op de zogenaamde dekzandgronden waarbij bolwortels aan de wortelpunten vaak rot zijn en een kort en sterk vertakt wortelstelsel ontstaat. Bij deze vorm van wortelrot is geen sprake van een primaire aantasting door de schimmel Pythium of het wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans. In het verleden is er al door DLV in samenwerking met PPO uitgebreid onderzoek naar gedaan maar daarbij is niet bekend geworden wat de oorzaak is van de ziekte/afwijking. Uit de waarnemingen te velde werden aanwijzingen verkregen dat bij de plekken waar sprake was van onbekend wortelrot de grond opvallend los was. Mogelijk dat een dergelijke plaatselijke fysische eigenschap van de grond ook een rol speelt bij het ontstaan van onbekend wortelrot in lelie. Uit de informatie van betrokken telers en de gevonden organismen is een hypothese over de oorzaak van onbekend wortelrot opgesteld en zijn plannen ontwikkeld voor nader vervolgonderzoek wat in 2008 is uitgevoerd.

Al vele jaren kennen we een wortelrot bij de bollenteelt van lelies op de zogenaamde dekzandgronden waarbij bolwortels aan de wortelpunten vaak rot zijn en een kort en sterk vertakt wortelstelsel ontstaat. Bij deze vorm van wortelrot is geen sprake van een primaire aantasting door de schimmel Pythium of het wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans. In het verleden is er al door DLV in samenwerking met PPO uitgebreid onderzoek naar gedaan maar daarbij is niet bekend geworden wat de oorzaak is van de ziekte/afwijking. Uit de waarnemingen te velde werden aanwijzingen verkregen dat bij de plekken waar sprake was van onbekend wortelrot de grond opvallend los was. Mogelijk dat een dergelijke plaatselijke fysische eigenschap van de grond ook een rol speelt bij het ontstaan van onbekend wortelrot in lelie. Uit de informatie van betrokken telers en de gevonden organismen is een hypothese over de oorzaak van onbekend wortelrot opgesteld en zijn plannen ontwikkeld voor nader vervolgonderzoek wat in 2008 is uitgevoerd.

Tulpen in de droogverkoop moeten er goed uit zien: goed in de huid en geen zichtbare beschadiging of aantastingen door schimmel. Tegenwoordig worden tulpen ook op de bol in glas of in andere verpakking verkocht. Ook daar is uitwendige schimmelgroei snel zichtbaar en kan dit leiden tot afwijzing. Bollen vrij houden van uitwendige schimmelgroei begint met het voorkomen van beschadigingen. Daarna is het zaak de bollen goed droog te bewaren. Dat is niet altijd mogelijk, want tijdens transport en bewaring kan op verschillende momenten de luchtvochtigheid oplopen, vooral tijdens koeling. Bestrijding van Penicillium met gewasbeschermingsmiddelen is voor bollen, bestemd voor de broeierij, ongewenst en voor bollen voor de droogverkoop onacceptabel. Er is daarom onderzoek uitgevoerd naar stoffen en methoden om Penicillium te bestrijden die milieuvriendelijk zijn. In het onderzoek is gewerkt aan het milieuvriendelijke fungicide Delvocid®Instant, etherische oliën (3 soorten) en aan ruimteontsmetting met ioniserende apparatuur AiroCide®. Dit onderzoek heeft opgeleverd dat een dompeling van bollen in het schimmelwerende middel Delvocid®Instant penicilliumgroei op de bollen onder vochtige omstandigheden voorkómt. De preventieve werking van het middel was vooral zichtbaar door het wegblijven van schimmelpluis en -sporen op verwondingen en stootplekjes. Dit effect is des te gunstiger omdat Penicillium juist op die plaatsen makkelijk ontstaat. Met de 3 geteste etherische oliën kon een vermindering van uitwendig Penicillium op de bollen worden gerealiseerd ten opzichte van onbehandelde bollen. Er bleek ook een schimmelreducerend effect te zijn op Penicillium op wondjes. Een bezwaar van deze groep van middelen is dat er bij verkeerd gebruik ook schade door de damp kan ontstaan. Dit uit zich in irritatie aan de wortelkrans en verkleuringen van de bolrok. Verder onderzoek naar de dosering en de toedieningswijze is daarom nog nodig. De AiroCide® luchtontsmetter bleek in dit onderzoek niet effectief in het verminderen van het aantal sporen in de lucht. Het aantal sporen in de luchtstroom van de bewaarcel nam na enkele uren wel af, maar dit werd niet versneld door het gebruik van de ontsmetter. Tijdens deze proef kwam een situatie voor waaruit bleek dat stoffilters waarschijnlijk ook effectief kunnen bijdragen aan de afname van het aantal sporen in de lucht.

Tulpen in de droogverkoop moeten er goed uit zien: goed in de huid en geen zichtbare beschadiging of aantastingen door schimmel. Tegenwoordig worden tulpen ook op de bol in glas of in andere verpakking verkocht. Ook daar is uitwendige schimmelgroei snel zichtbaar en kan dit leiden tot afwijzing. Bollen vrij houden van uitwendige schimmelgroei begint met het voorkomen van beschadigingen. Daarna is het zaak de bollen goed droog te bewaren. Dat is niet altijd mogelijk, want tijdens transport en bewaring kan op verschillende momenten de luchtvochtigheid oplopen, vooral tijdens koeling. Bestrijding van Penicillium met gewasbeschermingsmiddelen is voor bollen, bestemd voor de broeierij, ongewenst en voor bollen voor de droogverkoop onacceptabel. Er is daarom onderzoek uitgevoerd naar stoffen en methoden om Penicillium te bestrijden die milieuvriendelijk zijn. In het onderzoek is gewerkt aan het milieuvriendelijke fungicide Delvocid®Instant, etherische oliën (3 soorten) en aan ruimteontsmetting met ioniserende apparatuur AiroCide®. Dit onderzoek heeft opgeleverd dat een dompeling van bollen in het schimmelwerende middel Delvocid®Instant penicilliumgroei op de bollen onder vochtige omstandigheden voorkómt. De preventieve werking van het middel was vooral zichtbaar door het wegblijven van schimmelpluis en -sporen op verwondingen en stootplekjes. Dit effect is des te gunstiger omdat Penicillium juist op die plaatsen makkelijk ontstaat. Met de 3 geteste etherische oliën kon een vermindering van uitwendig Penicillium op de bollen worden gerealiseerd ten opzichte van onbehandelde bollen. Er bleek ook een schimmelreducerend effect te zijn op Penicillium op wondjes. Een bezwaar van deze groep van middelen is dat er bij verkeerd gebruik ook schade door de damp kan ontstaan. Dit uit zich in irritatie aan de wortelkrans en verkleuringen van de bolrok. Verder onderzoek naar de dosering en de toedieningswijze is daarom nog nodig. De AiroCide® luchtontsmetter bleek in dit onderzoek niet effectief in het verminderen van het aantal sporen in de lucht. Het aantal sporen in de luchtstroom van de bewaarcel nam na enkele uren wel af, maar dit werd niet versneld door het gebruik van de ontsmetter. Tijdens deze proef kwam een situatie voor waaruit bleek dat stoffilters waarschijnlijk ook effectief kunnen bijdragen aan de afname van het aantal sporen in de lucht.

In de praktijk worden veel bollen, voorafgaand aan het planten, gedurende 15 minuten ontsmet met fungiciden en insecticiden in een dompelketel of douchelijn op het erf. Tijdens en na het ontsmetten bestaat het risico van emissie van fungiciden en insecticiden (o.a. imidacloprid) naar het milieu en met name naar het oppervlaktewater. Grote emissieroutes ontstaan door calamiteiten op het erf, lekkage bij transport van ontsmette bollen, afregenen van middelen van ontsmet fust en het wegwaaien van ontsmette huiden van de bol. Het verplaatsen van de plek van ontsmetten, van op het erf naar het veld, zou deze emissieroutes van fungiciden en insecticiden sterk kunnen verminderen. Verder zou het een grote winst zijn dat bij het ontsmetten op de plantmachine, er geen dompelbadrestanten van gewasbeschermingsmiddelen overblijven. Nu is het gangbaar dat de restanten over het veld wordt uitgereden. Bij het ontsmetten op de plantmachine wordt zoveel gewasbeschermingsmiddel gebruikt als nodig is. In dit project zijn verschillende ontsmettingsmethoden op de plantmachine onderzocht. Belangrijke uitgangspunten in dit onderzoek waren dat er nauwelijks emissie optreedt en dat er geen tijdverlies is bij het planten.

De stikstofgebruiksnormen voor akkerbouw- en tuinbouwgewassen worden in 2008 aangepast om te kunnen voldoen aan de nitraatnorm in het bovenste grondwater (50 mg nitraat per liter). Bij het afleiden van gebruiksnormen wordt de nitraat-uitspoeling berekend door middel van uitspoelingsfracties. De uitspoelingsfractie is het deel van het stikstofoverschot op de bodembalans dat naar het grond- of oppervlaktewater uitspoelt. Er zijn nog geen uitspoelingsfracties vastgesteld voor lössgrond en voor duin- en zeezand. Het ministerie van LNV heeft aan de Commissie van Deskundigen Meststoffenwet verzocht om i) na te gaan of de nitraatnorm wordt overschreden in duin- en zeezand en in lössgrond en, indien dat wel het geval is, ii) om een uitspoelingsfractie af te leiden. De nitraatconcentratie in de bovenste meter van het grondwater onder bollenpercelen in het duin- en zeezandgebied ligt gemiddeld ver onder de 50 mg nitraat per liter. De nitraatconcentratie in het bodemvocht van bouwland op lössgronden is meestal hoger dan 50 mg nitraat per liter. Er wordt voorgesteld om de uitspoelingsfractie voor bouwland op lössgrond voorlopig vast te stellen op 66% van het stikstofoverschot. Trefwoorden: stikstof, nitraatuitspoeling, lössgrond, duinzand, zeezand, akkerbouw, bloembollen, vollegrondsgroenten, gebruiksnormen, bemesting

Gewasbeschermingsmiddelen kunnen op verschillende manieren in het oppervlaktewater terechtkomen. Onder andere door druppeldrift tijdens gewasbespuitingen, uitspoeling uit de bodem, emissies of lozingen van het erf. Emissies van het erf worden voornamelijk veroorzaakt door vloeistofstromen die gebruikt worden bij de bolontsmetting, bij het spoelen van de bollen en na het ontstaan van condensvocht en alle handelingen die daarbij gebruikt worden. Doel van de enquête, waarvan de resultaten in dit rapport beschreven worden, is tweeledig nl een beter beeld te krijgen over toegepaste spuittechniek en specifieke situaties (zoals het vullen en schoonmaken van de machines) bij loonwerkers in de bollenteelt en bollenkwekers die zelf hun gewassen bespuiten. Kwantificeren van de emissiestromen van bestrijdingsmiddelen (gebruikt bij de bolontsmetting en tijdens de bewaring). Tevens kwantificeren van de vloeistofstromen, met chemische middelen, die bij het spoelen, bewaren en ontsmetten (boldompeling en warmwaterbehandeling) van bolgewassen vrij kan komen

In de praktijk worden veel bollen, voorafgaand aan het planten, gedurende 15 minuten ontsmet met fungiciden en insecticiden in een dompelketel of douchelijn op het erf. Tijdens en na het ontsmetten bestaat het risico van emissie van fungiciden en insecticiden (o.a. imidacloprid) naar het milieu en met name naar het oppervlaktewater. Grote emissieroutes ontstaan door calamiteiten op het erf, lekkage bij transport van ontsmette bollen, afregenen van middelen van ontsmet fust en het wegwaaien van ontsmette huiden van de bol. Het verplaatsen van de plek van ontsmetten, van op het erf naar het veld, zou deze emissieroutes van fungiciden en insecticiden sterk kunnen verminderen. Verder zou het een grote winst zijn dat bij het ontsmetten op de plantmachine, er geen dompelbadrestanten van gewasbeschermingsmiddelen overblijven. Nu is het gangbaar dat de restanten over het veld wordt uitgereden. Bij het ontsmetten op de plantmachine wordt zoveel gewasbeschermingsmiddel gebruikt als nodig is. In dit project zijn verschillende ontsmettingsmethoden op de plantmachine onderzocht. Belangrijke uitgangspunten in dit onderzoek waren dat er nauwelijks emissie optreedt en dat er geen tijdverlies is bij het planten.