Search

Wzrastająca liczba wyświęconych diakonów stałych w Kościele rzymskokatolickim w Polsce (mamy obecnie w 15 diecezjach blisko stu diakonów stałych, w tym czterech diakonów stałych celibatariuszy) oraz wciąż powiększające się grono mężczyzn żonatych jako kandydatów do diakonatu, stawia przed nami potrzebę podjęcia refleksji nad bardzo ważnym zagadnieniem, a mianowicie „pełnego wykształcenia teologicznego diakonów stałych w Polsce”. W chwili obecnej bowiem ta sprawa nie jest wszędzie jednakowo praktykowana mimo wyraźnego zapisu w Wytycznych dotyczących formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce przyjętych przez Konferencję Episkopatu Polski w 2015 roku: „Kandydat na stałego diakona powinien mieć ukończone pełne studia teologiczne (magisterskie)”. Odnotujmy, że w pierwszych Wytycznych zatwierdzonych przez biskupów w 2003 roku ujęto to zagadnienie następująco: „Formacja doktrynalna diakona stałego winna być analogiczna do przygotowania prezbitera” . A więc i w tym zapisie biskupi podkreślili konieczność pełnego wykształcenia teologicznego kandydatów do diakonatu stałego. Przywołane słowa wskazują jednoznacznie, że biskupi w Polsce od samego początku, a więc od dyskusji o możliwości wprowadzenia diakonatu stałego w naszym kraju, a także po nabytych już pierwszych doświadczeniach obecności tego powołania, jednoznacznie opowiedzieli się za pełnymi studiami teologicznymi kandydatów do diakonatu stałego. Wydaje się, że z ich strony był to nawet jeden z podstawowych warunków zgody na obecność tego powołania w Kościele w Polsce.

W Dyrektorium o posłudze i życiu diakonów stałych, czytamy, że: „Posługa diakońska została ujęta przez Sobór Watykański II w potrójnym wymiarze «diakonia liturgii, słowa i miłości». W ten sposób wyraża się udział diakona w jedynym i zarazem potrójnym munus Chrystusa w święceniu sakramentalnym” . W niniejszym tekście chcemy przypomnieć jakie przejawy posługi słowa diakona zostały wymienione w przywołanym dokumencie. Posługa diakona kojarzy nam się najczęściej w kontekście posługi miłości (caritas). Diakona stosunkowo wyraźnie rozpoznaje się w posłudze liturgii. Możemy jednak zadać pytanie: A co z jego posługą Słowa? Czasami można nawet odnieść wrażenie, że zapomina się o tym, że posługa diakona ma także wymiar posługi Słowa. W artykule przywołano następujące możliwości posługi Słowa diakona stałego: głosiciel Ewangelii, szafarz Słowa, homilia, katecheza, nowa ewangelizacja, zadanie misyjności.

Diakonat jest powołaniem, które spotykamy w Kościele od początku jego istnienia. Największy jego rozwój przypadał na okres od końca II do końca V wieku. Upadek znaczenia diakonatu, jako powołania, śledzimy od VI wieku. Przywrócenie diakonatu, jako samodzielnego i stałego stopnia hierarchicznego w Kościele związane było z decyzjami podjętymi podczas Soboru Watykańskiego II. W 1968 roku w Kolonii pierwszych pięciu żonatych mężczyzn otrzymało świecenia diakonatu stałego. Liczba diakonów stałych w Kościele katolickim przekracza obecnie 48 tys. Pierwsze święcenia diakonatu stałego w Kościele w Polsce miały miejsce w 2008 roku. W artykule skupiono się na następujących kwestiach: na genezie diakonatu stałego w Polsce, pierwszych święceniach, ośrodkach przygotowujących diakonów stałych oraz na pierwszych doświadczeniach związanych z obecnością i posługą diakonów stałych w Kościele w Polsce.

Pierwsze święcenia diakonatu stałego w Kościele w Polsce miały miejsce w 2008 roku. Od tamtego wydarzenia zbieramy doświadczenia obecności tego nowego powołania we wspólnocie wiary w naszym kraju. W tym momencie w 15 archidiecezjach i diecezjach w Polsce posługuje 84 diakonów stałych. Cały czas uczymy się tego powołania, i dotyczy to zarówno duchownych, wiernych świeckich, jak i samych diakonów stałych. Uczymy się je zauważać, akceptować oraz odczytywać różnorodność posługi diakonów stałych. W artykule podjęto zagadnienie obecności ciszy i milczenia w życiu oraz posłudze diakona stałego. Ukazano je w kilku wybranych perspektywach: w liturgii, w trwaniu przed Najświętszym Sakramentem, w posłudze przy chorych oraz w trudnych momentach wynikających głównie z braku akceptacji powołania diakona stałego.

Nie mamy wątpliwości, że ślady obecności dziedzictwa diakonów w Polsce możemy śledzić od początków chrześcijaństwa w naszym kraju. Działo się tak przede wszystkim za sprawą celebrowanej liturgii, gdyż to przecież w niej wspominano wyniesionych na ołtarze świętych diakonów. Poza tym nad Wisłą pojawili się sami diakoni, czyli duchowni, którzy otrzymali święcenia w stopniu diakonatu. Początkowo przybywali oni z zewnątrz, ale po pewnym czasie były już zapewne rodzime powołania. I nawet jeżeli przyjmowali oni później święcenia kapłańskie, to jednak naturalnie pozostawiali także pewien ślad powołania diakona. Tematem niniejszego artykułu jest ukazanie wybranych przejawów kultu i pamięci o diakonach, które spotykamy na ziemiach polskich. Odwołamy się szczególnie do postaci trzech diakonów: św. Wincentego, św. Wawrzyńca oraz św. Szczepana. Jestem przekonany, że jest to nieodkryte, a jeszcze bardziej nienazwane dziedzictwo. Wydaje się, że obecność diakonów stałych, może stać się, a właściwie już się staje ważnym impulsem w odkrywaniu tego dziedzictwa.

Zapiski więzienne prymasa bł. Stefana Wyszyńskiego to wyjątkowe echo trzyletniego okresu jego uwięzienia. Pozwalają nam one poznać intensywne życie wewnętrzne prymasa w tym trudnym okresie . W niniejszym artykule odwołamy się przede wszystkim do wybranego tekstu, który Prymas Tysiąclecia zanotował, przebywając w celi klasztoru kapucynów w Rywałdzie, czyli w pierwszym miejscu jego uwięzienia . Przywołany tekst dotyczy postawy służby wobec drugich. Nie mamy wątpliwości, że zagadnienie to jest zawsze aktualne i stawia przed nami, na drodze wiary, ciągłe wyzwania. Wydaje się, że słowa błogosławionego mogą być inspirujące między innymi dla diakonów stałych posługujących od 2008 roku w Kościele w Polsce. O diakonach mówi się najczęściej, że są oni powołani do służby i posługi. Warto więc odnieść się do słów błogosławionego prymasa, aby szukać inspiracji dla tego nowego powołania obecnego coraz częściej w naszych diecezjach, parafiach oraz różnych mniejszych wspólnotach pastoralnych.

Zagadnienie, którym chcemy się zająć, dotyczy nie tylko diakonów stałych. Szczególnie teraz, zdając sobie sprawę ze zmniejszającą się liczbą powołań kapłańskich w całej Polsce, czy powołań do stanu zakonnego (mężczyzn i kobiet). Jak wiemy wskazuje się na przyczyny tego stanu rzeczy na wiele uwarunkowań. Wydaje się, że jedną z ważnych przyczyn, a to przekonanie podnoszą nasi bracia protestanci, jest brak ojca w wychowaniu dziecka. Inni podnoszą panujący nie tylko w wychowaniu szkolnym, ale także w realizacji zbawczej posługi Kościoła trend indywidualizmu lub indywidualizacji, tak bardzo charakterystycznych dla postmodernizmu . Uwagę naszą skoncentrujemy jednak na powołaniu do diakonatu stałego i odpowiedzialności za powołania diakońskie ich wspólnot pochodzenia. Jesteśmy przekonani, że te refleksje i uwagi poczynione w odniesieniu do diakona stałego, będzie można także odnieść do innych powołań i wezwań w Kościele. Jednakże, by do takiej świadomości mogło dojść, to, przywołując stwierdzenie św. Jana Pawła II wspólnoty pochodzenia diakonów stałych powinna charakteryzować miłość Kościoła, świadcząca o odpowiedzialności za niego.

Jednym z najważniejszych, a jednocześni najtrudniejszych wydarzeń w historii Kościoła w Polsce po II wojnie światowej było aresztowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego. Przypomnijmy kilka faktów. 25 września 1953 r. około godz. 22.30 zaczęto dobijać się do bramy domu arcybiskupiego przy ul. Miodowej w Warszawie. Bezprawną decyzją rządu z 24 września prymas Stefan Wyszyński został zawieszony w posłudze arcybiskupiej oraz postanowiono go usunąć z Warszawy . Krótko po północy, czyli już 26 września, prymas został wywieziony ze swojej siedziby i we wczesnych godzinach porannych znalazł się w Rywałdzie, niewielkiej miejscowości położonej przy drodze między Brodnicą a Grudziądzem. Umieszczono go w jednej z cel kapucyńskiego klasztoru. Nie przebywał tu długo, już 12 października przewieziono go do pobernardyńskiego klasztoru w Stoczku, nazywanym często Warmińskim lub Klasztornym. W miejscu tym 8 grudnia 1953 r. dokonał aktu osobistego oddania się Matce Bożej . Prymasowskie zawierzenie Maryi wydało wiele owoców. Miało ono ogromne znacznie nie tylko dla życia duchowego prymasa, ale również dla całej jego posługi pasterskiej, a szerzej także dla Kościoła w Polsce . Odwołując się do wydarzenia sprzed blisko siedemdziesięciu lat chcemy poszukać w nim inspiracji dla nowego powołania w Kościele w naszym kraju (obecnego od 2008 r.), mianowicie powołania diakona stałego. Jestem bowiem przekonany, że maryjne zakorzenienie diakonów stałych powinno być jedną z najważniejszych odsłon, charyzmatem, duchowością, codziennością, ich drogi wiary . Przypomnimy, że w historii obecności diakonów stałych w Kościele w Polsce od początku spotykamy odniesienia do Matki Bożej . Zauważmy, że nie jest to zjawisko ani przypadkowe, ani wyjątkowe. Wiele rodzących się wspólnot, powstających nowych dzieł w Kościele, czy w końcu konkretnych powołań, ma w swojej historii odniesienie do Najświętszej Maryi Panny. Maryja była i jest swoistym punktem odniesienia, a nawet swoistym fundamentem, na którym wznosi się różne budowle na drodze wiary. Ale przede wszystkim, Maryja wchodzi najpierw w historię powołania konkretnego człowieka, gdyż on tu jest najważniejszy. I tak dochodzimy do interesującego nas powołania diakonów stałych. W niniejszym artykule spojrzymy właśnie na ich wybrane wątki przeżywania wiary w perspektywie zawierzenia Matce Bożej przez prymasa.

Już pierwsze doświadczenia obecności diakonów stałych w Kościele w Polsce kierują nasze spojrzenia w stronę Matki Bożej . Nie jest to zjawisko ani przypadkowe, ani wyjątkowe. Prawdopodobnie wszystkie rodzące się w Kościele wspólnoty, czy też powstające trwałe dzieła mają w swojej historii, szczególnie tej początkowej, nawiązanie do Najświętszej Maryi Panny. Maryja staje się swoistym punktem odniesienia, a nawet fundamentem i filarem, na których wznosi się różne budowle na drodze wiary. Maryja bardzo szybko jest zapraszana i wchodzi w historię powołania konkretnego człowieka, gdyż on tu jest najważniejszy, a następnie wspólnoty oraz różnych dzieł, które z inspiracji Boga on zakłada. Maryja od początku wpisana jest w obecność diakonów stałych w Kościele w Polsce. W niniejszym artykule odwołamy się do kilku faktów związanych z zawierzeniem Matce Bożej ich powołania i posługi. Przywołamy także osobę prymasa Stefana Wyszyńskiego, którego życie może być ważną inspiracją maryjną dla diakonów stałych.

25 września 1953 r. około godz. 22.30 zaczęto dobijać się do bramy domu arcybiskupiego przy ul. Miodowej w Warszawie. Bezprawną decyzją rządu z 24 września prymas Stefan Wyszyński został zawieszony w posłudze arcybiskupiej oraz postanowiono go usunąć z Warszawy . Krótko po północy, czyli już 26 września, prymas został wywieziony ze swojej siedziby i we wczesnych godzinach porannych znalazł się w Rywałdzie. Umieszczono go w jednej z cel kapucyńskiego klasztoru. Nie przebywał tu długo, już 12 października przewieziono go do pobernardyńskiego klasztoru w Stoczku, nazywanym często Warmińskim lub Klasztornym. W miejscu tym 8 grudnia 1953 r. dokonał aktu osobistego oddania się Matce Bożej . Prymasowskie zawierzenie Maryi wydało wiele owoców. Można powiedzieć, że miało ono ogromne znacznie nie tylko dla życia duchowego prymasa, ale również dla całej jego posługi pasterskiej, a szerzej także dla Kościoła w Polsce . Odwołując się do wydarzenia sprzed blisko siedemdziesięciu lat chcemy poszukać w nim inspiracji dla nowego powołania w Kościele w naszym kraju, mianowicie powołania diakona stałego. Jestem bowiem przekonany, że maryjne zakorzenienie diakonów stałych powinno być jedną z najważniejszych odsłon ich drogi wiary. Przypomnimy, że w historii obecności diakonów stałych w Kościele w Polsce od początku spotykamy odniesienia do Matki Bożej. Zauważmy, że nie jest to zjawisko ani przypadkowe, ani wyjątkowe. Wiele rodzących się wspólnot, powstających nowych dzieł w Kościele, czy w końcu konkretnych powołań, ma w swojej historii odniesienie do Najświętszej Maryi Panny. Maryja była i jest swoistym punktem odniesienia, a nawet fundamentem, na którym wznosi się różne budowle na drodze wiary. Ale przede wszystkim, Maryja wchodzi najpierw w historię powołania konkretnego człowieka, gdyż on tu jest najważniejszy. I tak dochodzimy do powołania diakonów stałych. W niniejszym artykule spojrzymy właśnie na ich przeżywanie wiary w perspektywie zawierzenia Matce Bożej przez prymasa .

Kiedy opisuje się pierwsze doświadczenia obecności diakonów stałych w Kościele w Polsce, warto podjąć także zagadnienie ich duchowości . Jest to niezwykle ważna odsłona każdego powołania, w tym także tego nowego we wspólnocie wiary w naszym kraju. W niniejszym tekście chcemy przywołać kilka myśli odnoszących się do duchowej relacji diakona stałego z Matką Bożą. Nie mam wątpliwości, że duchowość maryjna jest jedną z podstawowych, która nie tylko może, ale wręcz powinna charakteryzować sylwetkę diakona stałego. Jak do tej pory w polskiej historiografii poświęconej obecności diakonatu stałego w naszym kraju spotykamy niewiele wątków maryjnych . Jest to po części zrozumiałe, gdyż diakonat stały cały czas jest nowym powołaniem w Kościele w Polsce. Choć nabieramy w tym względzie coraz więcej doświadczeń, to jednak cały czas bardziej mu się przyglądamy, niż je wprowadzamy w życie Kościoła. Przypomnijmy, że pierwsze święcenia diakonatu stałego odbyły się w 2008 roku, a obecnie w kilku diecezjach posługuje 33 diakonów stałych .

Tematem niezwykle istotnym w refleksji nad powołaniem diakona stałego w Kościele w Polsce jest obecność jego żony . Diakonat stały, choć możliwy do przeżywania w stanie bezżennym, dotyczy przede wszystkim mężczyzn żyjących w małżeństwie. Obecnie w Polsce na 33 diecezjalnych diakonów stałych, tylko jeden przeżywa swoje powołanie jako celibatariusz. Wydaje się, że w kolejnych latach, kiedy będzie przybywać diakonów stałych, proporcje mogą być podobne. W Kościele w naszym kraju zaczynamy zbierać pierwsze doświadczenia roli i miejsca żony w powołaniu męża i ojca, a jednocześnie duchownego, który pełni posługę diakona stałego. Nie mam wątpliwości, że na samym początku potrzebna nam jest przede wszystkim pewna wrażliwość i otwartość, aby te doświadczenia w ogóle zauważyć, a następnie umiejętnie wykorzystać. Wydaje mi się, że już w tym momencie potrzebujemy zarówno świadectw samych diakonów o ich małżonkach, jak i wyraźnego głosu żon diakonów stałych . Oczekujemy także na echo środowisk, w których posługują diakoni stali, w tym na przykład parafii oraz różnych dzieł pastoralnych, w których spotykamy zarówno diakonów, jak i ich żony. Temat obecności żony w powołaniu diakona stałego bardzo mocno wybrzmiał podczas rekolekcji, które przeżywali diakoni stali oraz osoby zainteresowane tym powołaniem w dniach 18–21 lipca 2019 roku w Wigrach . Jestem przekonany, że po przeszło 12 latach obecności w Kościele w Polsce żonatych diakonów stałych, zagadnienie to staje przed nami jako nie tylko ważne, ale i wymagające poważnego potraktowania. Dotyczy to w pierwszej kolejności diecezji, w których posługują już diakoni stali, ale nie tylko. Nie możemy także zapominać o tych diecezjach, w których przygotowują się kandydaci do święceń. Żona odgrywa bowiem kluczową, można nawet rzec, fundamentalną rolę w przygotowaniu do święceń diakonatu. To przecież ona wyraża na nie zgodę, bez zgody żony mąż nie możne otrzymać święceń. To ona jest pierwszym weryfikatorem powołania swojego męża. Poza tym to żona współuczestniczy w powołaniu swojego męża, diakona stałego. Jego powołanie jest, do pewnego stopnia, także i jej powołaniem . Jednocześnie, trzeba to wyraźnie podkreślić, obecność żony przy boku męża diakona stanowi dla wielu największą trudność w zaakceptowaniu powołania i posługi diakona stałego. Więcej, obecność żony może być powodem odrzucenia przez konkretne osoby, czy środowiska kościelne, powołania diakona stałego. Na żonę diakona stałego, a szerzej na rodzinę diakona, patrzy się czasami także z perspektywy trudności i ograniczeń w jego posłudze. A może nawet jako na swoisty bagaż, który musi on nieść i niejako wnosi go do swojej posługi w Kościele. Wszystko oczywiście zależy od punktu odniesienia. Jeżeli jest nim diakon, czy też kapłan żyjący w celibacie, to przywołane myśli wydają się nawet przekonujące. Ale czy jest to właściwe odniesienie, i czy obecność osób bezżennych w Kościele należy tak kategorycznie odnosić i porównywać do tych żennych? Mam wątpliwość. Wydaje się, że trzeba szukać innej perspektywy, a to niestety wymaga najczęściej zmiany myślenia, a nawet mentalności. Na obecność żony w powołaniu diakona stałego możemy i chcemy jednak patrzeć przede wszystkim z perspektywy szansy wnoszenia do Kościoła i do konkretnej wspólnoty, w której on posługuje, nowych wartości, postaw, czy impulsów. Wymieńmy niektóre z nich. Żona bardzo urealnia posługę męża diakona, jest niezwykle pomocna w rozeznawaniu oraz podejmowaniu przez niego wyzwań duszpasterskich. Relacje z żoną, a szerzej z rodziną, pomagają diakonowi pełnić jego posługę na gruncie dojrzałych relacji. Doświadczenie pokazuje również, że mąż, który jest diakonem stałym, może pomóc odkrywać żonie nowe wymiary jej obecności i posługi w Kościele. Niektóre posługi mogą wykonywać także razem, na przykład te, które dotyczą duszpasterstwa małżeństw i rodzin. Kiedy mówimy o kontekście małżeńskim i rodzinnym diakona stałego, to bardzo szybko dotykamy tematu świadectwa jego domu. Domowy Kościół, bo taką perspektywę mamy na myśli, mówi wiele o diakonie . Niektórzy mogą nawet powiedzieć, że jest on swoistym papierkiem lakmusowym jego powołania. I jest to w dużej mierze prawda. Jednocześnie należy się cieszyć z tego, że dotykając obecności i powołania diakona stałego, tak bardzo dowartościowujemy, zwracamy uwagę, czy odkurzamy, coś tak bardzo fundamentalnego dla Kościoła, jak i jego misji w świecie, mianowicie obecność tętniącego wiarą domowego Kościoła. Odwołam się do tego tematu jeszcze w dalszej części artykułu. Odnoszę jednocześnie wrażenie, że środowisko diakonów stałych należy do grona tych nielicznych, wobec których kryterium domu jest tak jednoznacznie zauważane i podnoszone. Ostatecznie, należy się jednak ogromnie cieszyć, że świadectwo chrześcijańskiego domu zostało w Kościele dowartościowane poprzez obecność diakonatu stałego. W miejscu tym zwróćmy uwagę na jeszcze jeden ważny aspekt związany z obecnością żony w powołaniu diakona stałego. Kluczową rolę w każdym małżeństwie, także i diakona stałego, odgrywa więź między małżonkami . Nie mamy wątpliwości, że jej jakość rzutuje na całe powołanie diakona stałego. To więź ma wpływ między innymi na to, czy diakon stały będzie przeżywał swoje powołanie głównie w perspektywie życia osobistego, czy też uwzględni w nim żonę. To więź z żoną nadaje zarówno konkretnej posłudze diakona stałego, jak i całościowemu jego powołaniu, wyjątkowy, małżeński rys. Ona też posiada ogromny wpływ na kształtowanie duchowości małżeńskiej, którą diakon stały wraz z żoną wnoszą do wspólnoty Kościoła, w różnych jej wymiarach . Oczywiście przywołane wyżej myśli są wyzwaniem nie tylko dla samego diakona stałego, lecz także dla jego żony. Wszystkie, nawet najbardziej słuszne i pobożne życzenia oraz odniesienia do żony, mogą skończyć się na samych projekcjach, wyobrażeniach, czy oczekiwaniach, kiedy ona sama nie będzie chciała, czy nie będzie widziała potrzeby odpowiedzenia pozytywnie na powołanie męża. A proces ten rozpoczyna się już w momencie rozeznawania powołania do diakonatu stałego jej męża. W niniejszym artykule odwołamy się przede wszystkim do tekstów odnoszących się do żony diakona, czasami szerzej, do jego rodziny, które znajdujemy w Wytycznych dotyczących formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce z 2015 roku . Przywołamy więc dokument przyjęty przez Konferencję Episkopatu Polski, który wyznacza ramy obecności diakona stałego w Kościele w Polsce. Zauważmy, że Wytyczne obowiązujące w naszym kraju zostały oparte na dwóch głównych dokumentach watykańskich odnoszących się do diakonatu stałego, które zostały opublikowane w 1998 roku: Ratio fundamentalis institutionis diaconorum permanentium (Wytyczne dotyczące formacji diakonów stałych) oraz Directorium pro ministerio et vita diaconorum permanentium (Dyrektorium o posłudze i życiu diakonów stałych) .

Diakonat jest powołaniem, które spotykamy w Kościele od początku jego istnienia. Największy jego rozwój przypadał na okres od końca II do końca V wieku. Upadek znaczenia diakonatu, jako powołania, śledzimy od VI wieku. Przywrócenie diakonatu, jako samodzielnego i stałego stopnia hierarchicznego w Kościele związane było z decyzjami podjętymi podczas Soboru Watykańskiego II. W 1968 roku w Kolonii pierwszych pięciu żonatych mężczyzn otrzymało świecenia diakonatu stałego. Liczba diakonów stałych w Kościele katolickim przekracza obecnie 46 tys. Pierwsze święcenia diakonatu stałego w Kościele w Polsce miały miejsce w 2008 roku. W artykule skupiono się na następujących kwestiach: na genezie diakonatu stałego w Polsce, pierwszych święceniach, ośrodkach przygotowujących diakonów stałych oraz na pierwszych doświadczeniach związanych z obecnością i posługą diakonów stałych w Kościele w Polsce.

5 listopada 2011 roku otrzymałem święcenia diakonatu z rąk Biskupa Toruńskiego Andrzeja Suskiego. Tak więc, moja posługa diakońska trwa już kilka lat. Jak ona wygląda? Posiada wiele odsłon, trudno wszystko wymienić i o wszystkim pisać. Odwołam się do kilku przykładów. Mogą być one dla części czytelników niniejszego tekstu pewną oczywistością. Minione lata pokazały mi jednak wyraźnie, że posługa diakona w Kościele w Polsce, z jednej strony wydaje się tak powszechna i oczywista, z drugiej natomiast jest praktycznie nieznana. Z czym kojarzy się nam posługa diakona? Z seminarium? Z oczekiwaniem na święcenia kapłańskie? Z praktykami duszpasterskimi? Z czym jeszcze?

Tematem niezwykle istotnym w refleksji nad powołaniem diakona stałego w Kościele w Polsce jest obecność jego żony. Diakonat stały, choć możliwy do przeżywania także w stanie bezżennym, dotyczy przede wszystkim mężczyzn żyjących w małżeństwie. Obecnie w Polsce na 31 diakonów stałych, którzy posługują w 8 diecezjach, tylko jeden przeżywa swoje powołanie jako celibatariusz. W Kościele w naszym kraju zaczynamy zbierać pierwsze doświadczenia roli i miejsca żony w powołaniu męża i ojca, a jednocześnie duchownego, który pełni posługę diakona stałego . Nie mam wątpliwości, że na samym początku potrzebna nam jest przede wszystkim pewna wrażliwość i otwartość, aby te doświadczenia w ogóle zauważyć. Poza tym potrzebujemy nie tylko świadectw samych diakonów o ich małżonkach, ale przede wszystkim świadectw i refleksji żon diakonów stałych . Podczas ostatnich rekolekcji, które przeżywali diakoni stali oraz osoby zainteresowane tym powołaniem w dniach 18-21 lipca 2019 roku w Wigrach, bardzo mocno wybrzmiał temat obecności żony w powołaniu diakona stałego. Wydaje się, że po przeszło 11 latach obecności w Kościele w Polsce diakonów stałych, zagadnienie to staje przed nami jako niezwykle ważne i zasługujące na poważne zainteresowanie. Dotyczy to na pewno diecezji, w których posługują już diakoni stali, ale nie tylko. Nie możemy chociażby zapominać o diecezjach, w których przygotowują się kandydaci do święceń. Żona odgrywa bowiem kluczową, można nawet rzec, fundamentalną rolę w przygotowaniu do święceń diakonatu, to ona wyraża na nie zgodę (bez zgody żony mąż nie możne otrzymać święceń), a następnie współuczestniczy w powołaniu swojego męża, diakona stałego. Jego powołanie, jest do pewnego stopnia, także i jej powołaniem. Kluczową rolę w każdym małżeństwie, także i diakona stałego, odgrywa więź między małżonkami . Nie mamy wątpliwości, że jej jakość rzutuje na całe powołanie diakona stałego. To więź ma wpływ między inny mi na to, czy diakon stały będzie przeżywał swoje powołanie głównie w perspektywie życia osobistego, czy też uwzględni w nim żonę. To więź z żoną nadaje, zarówno konkretnej posłudze diakona stałego, jak i całościowemu jego powołaniu, wyjątkowy, małżeński rys. Myślę, że nakreślona powyżej perspektywa, dla wielu osób w Kościele w Polsce, jest nie tylko nowa, ale i nawet niezrozumiała. Na żonę bowiem, a szerzej na rodzinę diakona, patrzy się przede wszystkim z perspektywy trudności i ograniczeń w jego posłudze. A może nawet jako na swoisty bagaż, który niesie on na sobie. W konsekwencji w żonie widzi się nawet przeszkodę w poważnym potraktowaniu powołania diakona stałego. W niniejszym artykule odwołamy się do tekstów odnoszących się do żony diakona, czasami szerzej, do jego rodziny, które znajdujemy w Wytycznych dotyczących formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce z 2015 roku . Przywołamy więc dokument przyjęty przez Konferencję Episkopatu Polski, który wyznacza ramy obecności diakona stałego w Kościele w Polsce. Zauważmy, że Wytyczne obowiązujące w naszym kraju zostały oparte o dwa główne dokumenty watykańskie odnoszące się do diakonatu stałego, które zostały opublikowane w 1998 roku: Ratio fundamentalis institutionis diaconorum permanentium (Wytyczne dotyczące formacji diakonów stałych) oraz Directorium pro ministerio et vita diaconorum permanentium (Dyrektorium o posłudze i życiu diakonów stałych) .

Rekolekcje dla diakonów stałych, które miały miejsce: w 2014 roku w Głuchołazach oraz w 2015 roku w Przysieku koło Torunia , stały się dobrą okazją do refleksji nad obecnością i posługą diakonów stałych w Kościele w Polsce. Poniżej przedstawiamy kilka myśli, które zrodziły się przede wszystkim z doświadczenia posługi diakońskiej, która trwa już blisko cztery lata. Są one także owocem uczestnictwa w różnych spotkaniach, podczas których wymienialiśmy myśli i doświadczenia z innymi diakonami stałymi. Wreszcie to także owoc lektury różnych tekstów poświęconych diakonatowi stałemu .

W trakcie przygotowań do II Soboru Watykańskiego skierowano prośbę do biskupów oraz różnych ośrodków teologicznych na całym świecie o wskazanie zagadnień, którymi powinien zająć się sobór. Komisja Przygotowawcza otrzymała 2150 odpowiedzi, pośród których aż około 600 wniosków dotyczyło kwestii przywrócenia diakonatu stałego w Kościele. Ojcowie soborowi w Konstytucji dogmatycznej o Kościele „Lumen gentium” orzekli: Na niższym szczeblu hierarchii stoją diakoni, na których nakłada się ręce "nie dla kapłaństwa, lecz dla posługi". Umocnieni bowiem łaską sakramentalną, w posłudze liturgii, słowa i miłości służą Ludowi Bożemu w łączności z biskupem i jego kapłanami. Zadaniem diakona, stosownie do tego, co mu wyznaczy kompetentna władza, jest uroczyste udzielanie chrztu, przechowywanie i rozdzielanie Eucharystii, asystowanie i błogosławienie w imieniu Kościoła związkom małżeńskim, udzielanie wiatyku umierającym, czytanie wiernym Pisma świętego, nauczanie i napominanie ludu, przewodniczenie nabożeństwu i modlitwie wiernych, sprawowanie sakramentaliów, przewodniczenie obrzędowi żałobnemu i pogrzebowemu. Poświęcając się powinnościom miłości i posługi, diakoni winni mieć w pamięci upomnienie św. Polikarpa: "Miłosierni, gorliwi, postępujący drogą prawdy tego Pana, który stał się sługą wszystkich". (KK 29). Dwa lata po zakończeniu soboru, dnia 18 VI 1967 roku papież Paweł VI ogłosił ogólne normy przywrócenia w Kościele diakonatu stałego. Dnia 28 VI 1968 roku w katedrze w Kolonii pierwszych pięciu żonatych mężczyzn otrzymało świecenia diakonatu. Historia diakonatu stałego w Polsce jest znacznie krótsza, warto jednak zaznaczyć, że już od lat 70. spotykamy środowiska zainteresowane jego wprowadzeniem. Do prekursorów działalności na rzecz wprowadzenia diakonatu w naszym kraju należy zaliczyć Marka Marczewskiego z Lublina. W 1998 roku Komisja Episkopatu Polski do spraw Duchowieństwa powołała grupę ekspertów, która pod przewodnictwem bpa Teofila Wilskiego zajęła się przygotowaniem raportu dotyczącego możliwości wprowadzenia diakonatu stałego. Przygotowany tekst przedstawiono w czerwcu 2001 roku na 313 zebraniu plenarnym Konferencji Episkopatu Polski w Łowiczu. Episkopat podjął decyzję o wprowadzeniu diakonatu stałego w Polsce. Na początku 2004 roku watykańska Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego zatwierdziła dokument Konferencji Episkopatu Polski pt. Wytyczne dotyczące formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce, który następnie w marcu tegoż samego roku został przyjęty przez Episkopat Polski.

Diecezja toruńska wpisała się wyjątkowo w historię wprowadzania diakonatu stałego w Kościele w Polsce. 6 VI 2008 r. bp Andrzej Suski udzielił pierwszych w naszym kraju święceń diakonatu stałego żonatemu mężczyźnie, Tomaszowi Chmielewskiemu z Torunia. Święcenia miały miejsce w ważnym dla diecezji toruńskiej miejscu, mianowicie w diecezjalnym Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Toruniu. Minione 10 lat skłania do refleksji nad powołaniem i posługą diakonów stałych w Kościele w Polsce, w tym także w naszej diecezji. Obecność diakonów stałych w kilku diecezjach w Polsce ożywiła i przyspieszyła, a przede wszystkim urealniła, dyskusję o tym powołaniu w Kościele w Polsce. Od 10 lat poznajemy i uczymy się tego powołania. Diakoni stali posługują obecnie w ośmiu diecezjach w naszym kraju. Nie mam wątpliwości, że posiadamy już wiele bezcennych doświadczeń, które są niezwykle ważnym kapitałem na przyszłość. Zauważmy, że do 2008 r. mieliśmy w tym względzie marginalną wiedzę, wynikającą bowiem głównie ze spotkań z diakonami stałymi w Kościele poza granicami naszego kraju.

W dniu 24 maja 2018 roku w Toruniu w Centrum Dialogu im. Jana Pawła II miała miejsce Debata pastoralna zatytułowana: Diakonat stały w Kościele w Polsce: historia- teologia- wyzwania. Organizatorami Debaty były: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Wydział Duszpasterski Kurii Diecezjalnej Toruńskiej. Komitet organizacyjny Debaty tworzyli: ks. prof. Dariusz Kotecki, dk. prof. Waldemar Rozynkowski, ks. dr hab. Dariusz Iwański. Debata zgromadziła 11 diakonów stałych z Polski oraz jednego posługującego we Francji, poza tym kilkadziesiąt osób z całej Polski, zainteresowanych powołaniem oraz posługą diakona stałego. Debata została zorganizowana w 10 rocznicę pierwszych święceń diakonatu stałego w Kościele w Polsce. Przypomnijmy, że 6 czerwca 2008 roku, Biskup Toruński Andrzej Suski udzielił w Toruniu święceń diakonatu stałego żonatemu mężczyźnie Tomaszowi Chmielewskiemu. Obecnie w naszym kraju posługuje 27 diakonów stałych inkardynowanych do diecezji. Spotykamy ich w następujących archidiecezjach oraz diecezjach w Polsce: archidiecezja katowicka, archidiecezja szczecińsko-kamieńska, archidiecezja warszawska, diecezja ełcka, diecezja gliwicka, diecezja opolska, diecezja pelplińska oraz diecezja toruńska. Jeden z diakonów stałych żyje w stanie bezżennym, pozostali są żonaci. Obecnie do przyjęcia święceń diakonatu stałego przygotowuje się, w kilku ośrodkach diecezjalnych w Polsce, między innymi w Elblągu, kilkunastu kandydatów.

Artykuł stanowi relację z dnia skupienia, który przeżywali 1 grudnia 2018 roku na Jasnej Górze diakoni stali posługujący w kilku diecezjach w Kościele w Polsce.

Na podstawie osobistych doświadczeń, a także znanych mi doświadczeń innych diakonów stałych w Polsce (jest nas obecnie 26), przekonuję się, że posługa każdego z nas jest i podobna, a jednocześnie inna. Wiele zależy od konkretnego miejsca, w którym posługujemy. Jednak podstawowym naszym wyzwaniem jest cierpliwe odczytywanie posługi diakona, w miejscach, w których stawia nas Bóg. Myślę, że niejednokrotnie chodzi przede wszystkim o to, aby być wiernym w drobnych posługach, zadaniach i wyzwaniach, które aktualnie stoją przed nami. Obecność i posługę diakona stałego w Kościele w Polsce trudno obecnie do końca opisać poprzez gotowe scenariusze. Dysponujemy oczywiście dokumentami, które w sposób bardzo ogólny definiują różne ważne aspekty, tj.: rozeznanie powołania, formację oraz ogólnie posługę diakona stałego. Brakuje jednak wielu szczegółowych rozwiązań. Dla przykładu, często myśląc o posłudze diakona przywołuje się jego obecność pośród ubogich. Jak jednak rozumieć dzisiaj człowieka ubogiego? A gdzie jest miejsce dla oczywistej posługi liturgicznej oraz posługi słowa diakona stałego? W posłudze diakona stałego ważne są także: obecność i rola jego żony, relacje z duchownymi, szczególnie proboszczami, konkretna posługa w parafii, tytulatura, strój, czy w niektórych przypadkach także kwestia uposażenia materialnego. Doświadczenie podpowiada mi również, że nie należy zbyt pochopnie zapisywać wszystkiego w statutach oraz instrukcjach, gdyż to przede wszystkim doświadczenie posługi diakonów stałych w Kościele w Polsce najlepiej urealni i zweryfikuje wiele naszych wizji i planów. Jednocześnie bliskie są mi słowa biskupa Wiesława Śmigla, które moim zdaniem dobrze diagnozują powrót diakonatu stałego do Kościoła: Przywrócenie diakonatu stałego nie jest zatem wynikiem mody, kaprysu współczesnych teologów, hierarchów czy nawet braku kapłanów, ale jest przywróceniem trwałego stopnia hierarchicznego. Fakt, że diakonat przejściowy przetrwał w Kościele jako nieodzowny warunek przyjęcia święceń kapłańskich, jest świadectwem, że zawsze był on teologicznie doceniany i traktowany jako trwały stopień. Zredukowanie diakonatu tylko do stanu przejściowego było zubożeniem wspólnoty eklezjalnej, a co więcej – doprowadziło do pewnej niejasności. Współcześnie wielu wiernych uważa, że diakonat jest konieczny do przyjęcia święceń kapłańskich, jest pewnym etapem formacji i wtajemniczenia, ale nie celem. Takie myślenie jest pozbawione racji teologicznych. Zanik diakonatu stałego był spowodowany przesłankami wyłącznie czysto ludzkimi, socjologicznymi i ekonomicznymi. Przywrócenie więc diakonatu stałego jest powrotem do poprawności i przejrzystości w działaniu Kościoła-Wspólnoty.

W październiku 1998 roku Komisja Episkopatu Polski ds. Duchowieństwa powołała grupę ekspertów, która pod przewodnictwem bpa Teofila Wilskiego zajęła się przygotowaniem materiałów dotyczących kwestii możliwości wprowadzenia diakonatu stałego w Kościele w Polsce. 20 VI 2001 roku podczas 313 zebrania plenarnego KEP w Łowiczu biskupi przyjęli uchwałę, aby zwrócić się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o pozwolenie na wprowadzenie w Kościele w Polsce diakonatu stałego. Wytyczne dotyczące formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce, zostały przyjęte na 324. sesji plenarnej KEP, która miała miejsce w Warszawie dniach 21-22 X 2003 roku. Następnie wypracowany dokument został przesłany do Watykanu do Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego. Kongregacja zatwierdziła go dekretem z dnia 22 I 2004 roku. 6 stycznia 2005 roku ordynariusz diecezji toruńskiej bp Andrzej Suski, po zasięgnięciu opinii Rady Kapłańskiej oraz Diecezjalnej Rady Duszpasterskiej, jako pierwszy biskup ordynariusz w Polsce, wydał dekret wprowadzający diakonat stały w diecezji toruńskiej. Tym samym dekretem powołał do istnienia Ośrodek Formacji Diakonów Stałych z siedzibą w Przysieku koło Torunia. Pierwsze święcenia diakonatu stałego w Kościele w Polsce miały miejsce w Toruniu, 6 VI 2008 roku bp Andrzej Suski udzielił święceń diakonatu Tomaszowi Chmielewskiemu. Na dzień dzisiejszy w ośmiu diecezjach w Polsce posługuje 26 diakonów stałych. Ośrodki przygotowujące do święceń diakonatu funkcjonują obecnie w kilku diecezjach w Polsce, np. w: Opolu, Katowicach, Szczecinie, Ełku oraz Warszawie. Nie mam wątpliwości, że w Kościele w Polsce jesteśmy na etapie odkrywania istoty powołania diakona stałego oraz potrzeby jego obecności. Trzeba również zauważyć, że nasze doświadczenia w tym względzie są nadal skromne. Dotyczy to zarówno refleksji teologicznej, jak i praktycznej strony posługi diakona stałego.

Obecność diakonatu stałego w Kościele w Polsce sięga 2008 roku. Historia jego wprowadzania, a przede wszystkim refleksja nad możliwością zaistnienia tego powołania w naszym kraju, jest jednak odleglejsza. Przyjmuje się, że w Polsce temat wprowadzenia diakonatu stałego po raz pierwszy został podjęty przez ks. prof. Mariana Rechowicza już w 1962 roku. Pierwsze święcenia diakonatu stałego w Kościele w Polsce miały miejsce w Toruniu. Dnia 6 czerwca 2008 roku ks. bp Andrzej Suski udzielił święceń diakonatu Tomaszowi Chmielewskiemu. Święcenia miały miejsce w Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy, dodajmy w sanktuarium patronki diecezji toruńskiej, którym opiekują się redemptoryści. Święcenia te były wydarzeniem historycznym, dały bowiem początek posługi diakonów stałych w Kościele w Polsce.

Obecność diakonatu stałego w Kościele w Polsce sięga 2008 roku. Historia jego wprowadzania, a przede wszystkim refleksja nad możliwością zaistnienia tego powołania w naszym kraju, jest jednak odleglejsza. Przyjmuje się, że w Polsce temat wprowadzenia diakonatu stałego po raz pierwszy został podjęty przez ks. prof. Mariana Rechowicza już w 1962 roku. W tymże roku opublikował on artykuł w pracy zbiorowej, który poświęcił możliwości zaistnienia tego stopnia hierarchicznego w Polsce. Duchowny ten nie widział potrzeby wprowadzania diakonatu stałego, jako powołania dla żonatych mężczyzn, pozytywnie natomiast zapatrywał się w kwestii ewentualnego wprowadzenia diakonatu kobiet. Widział w tej posłudze zakonnice . Do osób niezmiernie zasłużonych na rzecz promocji i wprowadzenia diakonatu stałego w naszym kraju należy zaliczyć prof. Marka Marczewskiego z Lublina. Jest on autorem licznych prac poświęconych zagadnieniu diakonatu stałego w Kościele, a także starań o jego zaistnienie w Kościele w Polsce. W 1979 roku obronił on pracę doktorską pt. Problem diakonatu stałego w teologii i praktyce pastoralnej. W latach 1982-1993 roku w Suwałkach, a następnie w latach 1996-2005 w Lublinie (wspólnie z Andrzejem Michniewiczem) organizował spotkania zainteresowanych diakonatem stałym w tzw. kręgach diakonackich. Wyraźne ożywienie dyskusji wokół potrzeby i możliwości wprowadzenia diakonatu stałego w Kościele w Polsce można śledzić od lat dziewięćdziesiątych . W październiku 1998 roku Komisja Episkopatu Polski ds. Duchowieństwa powołała grupę ekspertów (bp Stefan Cichy, ks. prof. Romuald Rak, dr Marek Marczewski), która pod przewodnictwem bpa Teofila Wilskiego zajęła się przygotowaniem materiałów dotyczących kwestii wprowadzenia diakonatu stałego w Kościele w Polsce. Grupa ta zakończyła pracę w marcu 1999 roku, przekazując bp. T. Wilskiemu materiały, które miały ułatwić biskupom podjęcie decyzji w sprawie diakonatu stałego w Polsce. Dnia 20 czerwca 2001 roku podczas 313 zebrania plenarnego Konferencji Episkopatu Polski w Łowiczu księża biskupi przyjęli uchwałę, aby zwrócić się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o pozwolenie na wprowadzenie w Kościele w Polsce diakonatu stałego.