Search

ÖZET Günümüzde, hassasiyet ve hız gerektiren büyük çaplı jeodezik uygulamalarda modern jeodezik yöntemlerden ve özellikle GPS teknolojisinden yararlanılmaktadır. Ancak, GPS teknolojisinin bu tür uygulamalar içerisinde bazı dar boğazları vardır. Bunlardan en önemli olanı da elipsoit yüksekliklerinden pratik yüksekliklere geçişte karşılaşılan sorunlardır. Jeodezik amaçlı GPS uygulamalarında, WGS84 koordinat sisteminde elde edilen koordinat değerlerinin, bölgesel esaslı koordinat sistemine entegrasyonu ve özellikle pratik yüksekliklerin elde edilmesinde, en uygun jeoit yüzeyi modellemesi için gerekli bilgilerin ortaya konması ve araştırılması bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu doğrultuda; pratik ve jeoit yüksekliklerinin elde edilmesi için gerekli teorik bilgiler ortaya konularak, bu bilgilerin sayısal uygulamaları üzerinden sonuçlar elde edilmeye çalışılmıştır. Yapılan deneysel uygulamalarda; yeterli sıklıktaki yüzey noktası üzerinde GPS-Nivelman kombinasyonu ile belirlenmiş jeoit yüksekliklerine bağlı olarak, sekiz modelleme tekniği ve otuz dokuz alt varyasyonla bulunan sonuçların, deney alanında önceden hassas ölçümlemelerle elde edilen gerçek değerleri ile karşılaştırıldığında, yüksek ilişki yüzdesi ve istenilen düzeyde standart sapmalar bulunmuştur. Böylece, GPS' in değişik kombinasyon ve modellemeler ile pratik yükseklikler için kullanılabileceği belirlenmiştir. Ayrıca; oldukça karmaşık, değişik hesaplama tekniklerini içeren ve farklı yaklaşım açılarına sahip modelleme yöntemlerinin, pratik yüksekliklerin belirlenmesinde ne amaçla ve ne şekilde kullanılabileceğine yönelik önemli sonuçlar elde edilmiş ve değişik öneriler sunulmuştur. Türkçe anahtar kelimeler: 1- GPS 2- WGS 84 3- Jeoit 4- Pratik yükseklik 5- Modelleme ABSTRACT Today, modern geodetic methods, especially GPS technology, are widely utilized in the large geodetic applications requiring accuracy and speed. The GPS technology, however, has some shortcomings for these types of applications. One of the most important problems to deal with is the obtaining practical heights from ellipsoidal heights. This study focuses on putting forward and investigating the knowledge required for the most suitable geoid surface in the integration of the positions obtained in WGS84 coordinate system with the coordinates in regional frames and particularly in the procuring practical heights in GPS applications for geodetic purposes. In this respect, the theoretical concept essential for orthometric and geoidal heights is laid out and the results computed from the numerical applications of these facts are presented in this study. The results are obtained from the eight modeling techniques and thirty- nine subvariation in the tests conducted in relation with the geoidal heights determined by the combination of GPS and conventional spirit leveling carried out on the adequately dense surface points. The results exhibit high relation rates and standard deviations at expected levels when compared with the real values previously obtained from the precise leveling measurements in the test field. It is, thus, found out that GPS technique can be used for practical heights with various combinations and modeling. Furthermore, a number of crucial conclusions and suggestions are presented in relation to how and for what purpose the modeling techniques that comprise various and complex computation methods and different approaches can be used to determine practical heights İngilizce anahtar kelimeler: 1- GPS 2- WGS 84 3- Geoid 4- Practical height 5- Modeling 130

ÖZET Yer altında maden üretimi yapılan bölgelerde, oluşan üretim boşlukları yeryüzü ile Jeolojik yapıdaki doğal dengeleri bozmakta böylece boşluğun etki alanı içindeki tüm yapılarda tasman hasarları oluşmaktadır» Bu etkileşim sonucu; bölgede kentleşme ve mülkiyet ile ilgili sosyal ve hukuksal konular basta olmak üsere bir çok teknik ve sosyo-ekonomik. sorunlar meydana gelmektedir..~l 70 km^'lik Zonguldak Metropoliten Alanında, üretim bölgeleri ve yerleşim birimleri içice bulunmaktadır. Bunun yanı sıra daha bir çok yoğun yerleşim alanı altındaki zengin kömür yatakları ise henüz isi et ilmemist ir. Bu bölgelerin üretimine başlanmasıyla zaten var olan tasman sorunlarına, yenilerinin de ekleneceği bir gerçektir. Çalışmanın amacı, dünyadaki benzer kömür havzalarından oldukça farklı bir yapıya sahip Zonguldak Taskömür Havzası?nın tasman parametrelerinin belirlenmesine yönelik olmak üzere, bir tasman tahmin yöntemi üzerinde durmak ve diğer tahmin yöntemlerini analiz etmek, örnek bir model alanı içindeki karayolu üzerinde gerçekleştirilen gözlemlerin.jeodezik deformasyon analizi ile tasman büyüklüklerini belirleyerek olayın yorumunu yapmaktır. Çalışmadap öncelikle tasman, tasman oluşumu ve oluşuma etki eden faktörler ile hasar parametreleri açıklandıktan sonra üçüncü kısımda tasman tahmin yöntemleri üzerinde durulmuştur. Bu bölümdep bilinen tahmin yöntemlerinin yanında, geliştirilen tasman tahmin yönteminin analitik çözümlerine sonlu farklar tekniği kullanarak eşdeğer çözümler üretilmiştir. Dördüncü bölümde? deformasyonlarin belirlenmesinde kul l an 11 an model l er ve beş i ne i b öl umde de t asman g öz l em yöntemleri üzerinde durulmuştur. Yöntemler içinde özellikle fiziksel ve j eod ez i k y ö n t eml er ele alınmış? f ot ogr amet r i k ve jeofiziksel yöntemlerinde ne amaçlı kullanabileceği hakkında kısa bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Altıncı bölümdegözlemlerin uygulanışı gözlem ağının oluşturulması ve değerlendirilmesi bir akis diyagramı içinde incelenmiştir. Yedinci bölümde uygulanan yöntemlerden elde edilen sonuçların istatistik olarak irdelenmesi üzerine bilgiler verilmiştir» `Sekizinci bölümde tahmin yönteminin deneysel uygulaması, dokuzuncu bölümde ölçülerin deformasyon analizi yapılmış.. son bölümde ise sonuçlar ve öneriler üzerinde durulmuştur. t SUMMARY In the regions where underground mining is carried out, the openings due to production disturb the natural equilibrium of the overburden strata and the surface, creating subsi dence damage on the structures located within the area of influence of the openings. As a result of this interaction, a number of technical and soc i o- economical problems occur within such regions, social and legal i-ssues related to settlements and property damages being the most serious ones» Within Zonguldak Metropolitan Area of 70 km2, underground proctuction areas exist below the surface settlements in an extensively overlapped manner. In addition, production in same of the productive coal seams located under the densely settled areas have not started yet. As a matter of fact, new problems will be added to the subsidence problems that already exist by the initiation of production in such areas. The purpose of this study has been to determine a method for estimation of the subsidence parameters for Zonguldak Hardcoal Basin, which has considerable differences regarding topographical and geological features compared to the other underground coal mining regiors in the world, and to analyse other estimation methods. In addition, it has been aimed to evaluate the geodesical interpretation of the results of a case study involving the application of the method devel oped. In this study, firstly? subsidence phenomenon, subsidence formation and its effeting factors, and damage parameters have been introduced. Subsidence estimation methods have been presented in the third part, in which also a method employing the finite difference technique has been developed. In addition, by using the finite difference mathematics, equivalent solutions have been derived for the analytical solutions of the existing estimation methods and the method developed in the study.Forth section of this study mentions the models used in determination of deformations while the fifth part explains the subsidence observation techniques. Among the techniques, special emphasis has been given to the physical and geodezical methods while the photogrametr ic and geophysical methods have beeen briefly explained. Sixth part involues the study of application of observa tions, establishment and assessment of observation network within the context of a flow chart. Statistical assesment of the results optained from applied methods has been given in the seventh section. Experimental application and deformation analysis of measurements are in the eighth and nine sections respectively. Conclusions and recommendations are given in the final part. 140