Search

This dissertation aims to present a multitouch interaction surface to enable a more natural human-computer interaction. Within the last decade, touch screens largely replaced indirect input devices, and became widely integrated in our daily tasks. As user interactions moved from mechanical controls to touch controls, the performance and accuracy of users dropped due to the lack of tactile feedback. In mechanical controls, users continuously receive tactile information according to the stage of their interaction. Therefore, we suggest that adding haptic modality suitable for the interaction to current touch systems could potentially improve task performance. Touch screens currently only use visual modality to provide information to users. In this case, we suggest that haptic systems could be used to provide additional information to users, and help to relieve visual information overload.We explored how we can augment current touchscreen based systems using haptic modality without compromising direct manipulation. For this purpose, we designed and manufactured HapTable -a large multimodal interactive tabletop. HapTable allows users to interact with digital content through natural touch gestures, and to receive visual and haptic feedback according to their interaction. HapTable first recognizes the gesture performed by the user. To provide suitable haptic feedback, it combines two different haptic technologies -piezoelectric actuator-based vibration in normal direction and electrostatic-based frictional vibration in tangential direction. We explored the first actuation technology to provide additional information on touch surfaces, such as a directional wind flow. Our findings indicate that users successfully recognized the direction of flow between two fingers, as well as under their palm. The latter actuation technology is used to provide tactility while turning a visual knob. Although the quantitative metrics did not show improvement in task performance with haptic feedback, the qualitative metrics showed that users strongly preferred knobs with haptic feedback over the purely visual knob. Bu tez, insan-bilgisayar etkileşiminin daha doğal hâle getirebilecek geniş ve çok dokunuşlu bir etkileşim yüzeyi sunmayı hedeflemektedir. Son on yıl içinde dokunmatik arayüzler, klavye ve fare gibi dolaylı etkileşim araçlarının yerini almaya başlamış ve kişilerin günlük etkileşimlerinde yaygınca kullandığı bir teknoloji olmuştur. Fakat, fiziksel etkileşim araçlarından uzaklaşarak sadece dokunmatik araçlarla gerçekleştirdiğimiz insan-bilgisayar etkileşimleri, bu araçlarda dokunsal geri bildirim olmaması sebebiyle kişilerin görevi tamamlama başarılarının ciddi derecede düşmesine sebep olmuştur. Kişiler, fiziksel etkileşim araçlarını kullanırken, yaptıkları el hareketlerine ve etkileşim aracının o anki duruma göre sürekli olarak dokunsal geri bildirim alırlar ve gelecek hareketlerini bu bildireme göre ayarlarlar. Bu nedenle biz, dokunmatik ekranlara eklenilebilecek dokunsal geri bildirimlerle kişilerin görevi tamamlama başarılarının artabileceğini düşünüyoruz. Bunun yanı sıra şu anda, dokunmatik ekranlar sadece görsel kanaldan bilgi verebilmektedir. Bu sebeple eklenecek dokunsal sistem, kullanıcıya ek bilgi sunabilmek ve böylece görsel bilgi yüklenmesini hafifletmek için kullanılabilir.Bu tezde, dokunsal yöntemler ile günümüzdeki dokunmatik ekranları nasıl geliştirebileceğimizi araştırdık. Bu sebeple, HapTable adını verdiğimiz geniş ve birden fazla duyuya hitap eden dokunmatik bir masa geliştirdik. HapTable, kullanıcıların doğal el hareketlerini kullanarak sanal içerik ile etkileşim haline girmesini sağlamakta, ve bu etkileşim sırasında uygun görsel ve dokunsal geri bildirimleri kullanıcıya sunmaktadır. HapTable, piezo elektrik motorlar ve elektrostatik-bazlı titreşim yöntemlerini birleştirerek hem normal yönde, hem de teğetsel yönde dokunsal geribildirim sağlamaktadır. Bu tez, ilk yöntemi kullanarak yüzeyde, rüzgârın yönü gibi ek bilgi sunmayı araştırmıştır. Araştırmalarımızın sonucunda, kişilerin hem iki parmak arasında, hem de ellerinin altında bir akıntının yönünü başarıyla tanıdığını bulduk. İkinci dokunsal teknolojiyi ise görsel bir düğmeye dokunsal geribildirim eklemek için kullandık. Nicel sonuçlarda düğmenin çevrilmesindeki görev başarısı artmasa da, nitel sonuçlarda kullanıcıların, dokunsal bildirimi olan düğmeleri, dokunsal bildirimi olmayana göre daha fazla tercih ettiklerini gözlemledik. 120

Kullanıcı deneyimi tasarımı, kullanılabilirlik kavramı sayesinde firmaların ürün tasarımında insan-bilgisayar etkileşimine bakış açısı değiştirmektedir. Ürünün kullanılabilir olması firmanın kendi alanındaki pazarda öne çıkmasını sağlamakta ve kullanıcının memnuniyet oranını arttırmaktadır. Günümüzde firmalar pazarda kendini tanıtma araçlarından biri olarak web sitelerini kullanmaktadır. Bu noktada kullanılabilirlik kavramının web sitesi buna bağlı olarak da web sayfası tasarımlarında uygulanabilirliği önem kazanmaya başlamıştır. Firma web sayfasının tasarımında kullanıcıyı odak noktasına alarak, kullanılabilirlik testi aracılığı ile hedef kitle hakkında veri toplayıp ürün tasarımını yapmaktadır. Bu tez çalışması, kullanıcı deneyimi araştırma metotlarından biri olan kullanılabilirlik testi tekniğini kullanarak bir web sayfasının yeniden tasarımında uygulanabilirliğini ölçmek için yapılmıştır. Test planlama sürecinde `Handbook of Usability Testing (Second Edition): How to Plan, Design, and Conduct Effective Tests (2 ed.)` kitabı rehber olarak tercih edilmiştir. Test çalışması, iki ayrı odak grubu ile toplamda 30 katılımcı ile uzaktan-denetlenmeyen test yöntemi kullanılarak yapılmıştır. Uzaktan-denetlenmeyen test tasarımında Google Forms adlı açık kaynak kodlu otomasyon yazılım testi programından yararlanılmıştır. Kullanılabilirlik testi öncesinde eğitim programına katılan kişilerin demografik profilini ölçmek amacı ile kağıt üzerinde tasarlanmış test yönteminden yararlanılmıştır. Test sonuçlarına göre web sayfası kullanılabilirliğinin yüklenme hızı, görsel ve sosyal medya konularında geliştirilebileceği kanısına varılmıştır. Elde edilen bulgulara göre çözüm önerilerinde bulunulmuş ve örnek bir web sayfası şema tasarımı yapılmıştır.Anahtar Sözcükler: Ġnsan-Bilgisayar EtkileĢimi, Kullanıcı Deneyimi, Sistem Kullanılabilirliği, Kullanılabilirlik Testi, Web sayfası Yeniden Tasarımı, Web sayfası Bakımı, Yazılım Testi, TKSD User experience design changes the perspective of human-computer interaction in product design with the concept of usability. The availability of the product makes the company stand out in the market in its field and increases the satisfaction rate of the user. Nowadays, companies use their web sites as one of the tools of promotion themselves in the market. In this context, the applicability of the concept of usability in web site designs has started to gain importance. The company focuses on the user in the design of the web page, collects data about the target audience through usability testing and makes product design. This thesis was designed to measure the usability of a web page by using usability testing, one of the user experience research methods. During the test planning process, `Handbook of Usability Testing (Second Edition): How to Plan, Design and Conduct Effective Tests (2 ed)` was chosen as a guide. The test was carried out with two different focus groups with a total of 30 participants using the unmoderated-remote test method. In the unmoderated-remote test design, Google sheet forms open source automation software testing was used. Paper-based test was used to measure the demographic profile of the participants before the usability test. According to the results of the test, web page usability can be improved in terms of loading speed, visual and social media. According to the findings, solution suggestions were made and a sample wireframe design was made.Keywords: Human–Computer Interaction, User Experience, System Usability, Usability Testing, Web Page Redesign, Web Page Maintenance, Software Testing, TKSD 96

Yeni Medya anlatı türü olan İnteraktif Belgeselin üyesi Docu-Game bu çalışmanın ana konusudur. Belgesel ve Dijital Oyun kavramlarını bir araya getirerek, belgesel film olarak anlatılması zor olan veya mümkün olmayan hikâye, konu ve olayları anlatmak için bir araç olan Docu-Game hem bir belgesel sinema hem de bir dijital oyun türü olarak varlık göstermektedir. Açık Dünya kavramı ise doğal hali ile dijital oyun içeriklerini genişletmeye yararken, Docu-Game'in de sınırlarını genişletmek adına bir yardımcı olarak kullanılabilir. The topic of this research is Docu-Game which is a member of Interactive Documentary who is a story telling type of New Media. Docu-Game shows presence as a documentary film and also a digital game that tells a story, topic or a event in a way that film can't by combining the Documentary and Digital Game understandings. Open World who can widen the contents of digital games can also help widen the boundries of Docu-Game. 128

İnsan hareketi izleme teknolojileri denildiğinde bir bireyin vücudunda yer alan uzuvların oryantosyonu ve pozisyonunun çıkarımı anlaşılmaktadır. Bu uzuvlara yerleştirilen veya harici olarak deneğin bulunduğu ortama konulan sistemler ile hareketin takip edilmesi ve tespiti yapılabilmektedir. Her sistemin kendi içerisinde farklı avantajlar ve dezavantajlar yer almaktadır. Bu çalışma içerisinde farklı özelliklere sahip dört hareket yakalama sisteminin güvenirlilik, kullanım kolaylığı, genellik, maliyet, ortam şartlarına duyarlılık ve hareket esnekliği yönlerinden kıyaslanması amaçlanmıştır. RGB kamera tabanlı, derinlik sensörü tabanlı, atalet ölçüm birimi tabanlı ve giyilebilir tekstil tabanlı sistemler seçilerek, bu sistemlerin incelemenmesine karar verilmiştir.Atalet ölçüm birimi tabanlı sistem tüm vücuda giyilen küçük ataletsel ölçüm birimlerinden ve bunların toplandığı bir merkezi işleyiciden oluşmaktadır. Bu sistemlerin bir araya gelmesiyle birlikte sensör füzyon yöntemleri kullanılarak hareket elde edilmektedir. Derinlik kamerası ile üretilen hareket yakalama sistemleri standart kameralara eklenmiş derinlik algılayıcıları ile çalışmakta ve ortamı analiz ederek tespit işlemini gerçekleştirmektedir. Standart kamera ile yapılan çalışmada makine öğrenmesi yöntemleri ile hazırlanmış uzuv tanıma modelleri kullanılarak insan duruşu çıkarılması sağlanmaktadır. Bu çalışma içerisinde kullanılmış son yöntem ise tekstil tabanlı giyilebilir teknolojidir. Elastik iletken örgü iki kumaş katmanı arasına yerleştirilen silikon katman sayesinde üretilmiş sensörler uzayıp kısaldığında lineer yapıda kapasitans değeri üretmektedir. Bu kapasitans değerinin değişimine dayanarak bir diz ölçüm sistemi geliştirilmiştir. Bu sistem ile diğer sistemlerin karşılaştırılması çalışma içerisinde yapılmıştır. Bu karşılaştırmanın yapılabilmesi amacıyla ataletsel ölçüm tabanlı sistem olarak Perception Neuron, derinlik sensörü tabanlı sistem olarak Microsoft Kinect ve standart kamera tabanlı sistem olarak Open-Pose seçilmiştir.Karşılaştırma alanında yapılacak deneylerde bir doğrulama düzeneğine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu doğrulama düzeneği bu çalışma kapsamında analog açı sensörleri ile gerçeklenmiştir. Deney için gerekli olan son bileşen ise görselleştirmenin yapılacağı test arayüzüdür. Unity ortamında yapılan test arayüzü içerisinde tüm sistemlerin ve doğrulama düzeneğinin verilerinin eş zamanlı olarak görselleştirilebilmesi ve deneğin gerçek duruşunun kamera ile izlenmesi sağlanmıştır. Bu arayüz aynı zamanda deney esnasında elde edilen verilerin de kayıt altına alınmasını sağlamaktadır.Normal ortam şartlarında, loş ışıklı ortamda ve farklı duruş açısında yapılan deneylerde yalnızca sağ dizin açılarının hesaplanması için çalışma yapılmıştır. Her deney senaryosu 10 kez dizin kapatılıp açılmasına dayanmaktadır ve her deney farklı özelliklere sahip 5 farklı denek tarafından tekrarlanmıştır. Deneyin tamamlanmasının ardından sonuçlar çalışma içerisinde verilerek çalışma tamamlanmıştır. Sonuç olarak sistemlerin farklı kriterlerde başarılı olduğu ve ihtiyaca yönelik değerlendirmenin faydalı olacağı tespit edilmiş olmakla birlikte giyilebilir tekstil tabanlı sistemin tüm kriterler için başarılı sonuçlar verdiği görülmüştür. Gelecek çalışmalarda bu karşılaştırmanın diğer eklemler için de genişletilmesi ve denek sayısının artırılarak daha fazla senaryonun denenmesi planlanmaktadır. The use of humanoid models in computer environments is necessary for many different fields such as simulation, gaming, films, animations, and architectural design to name a few. Various computer programs are used in this field for the preparation of models. It is up to the user to capture the details in the modeling process. Thus, even a small animation can take very long to prepare. Various methods have been introduced in order to overcome these issues and to capture the motion characteristics of human-like models. These methods are called motion capture (mocap) systems.When discussing human motion monitoring technologies, we mean the extraction of the orientation and position of the limbs of an individual. The motion tracking information can be obtained by means of sensors placed on the limbs of the individual or systems which exist in and monitor the environment of the individual. Both systems have advantages and disadvantages. This study aims to compare and contrast four motion capture systems of varying characteristics. The four motion capture methods chosen for comparison are an inertial measurement unit (IMU) based system, a depth sensor system, a standard camera and a textile sensor based system.The IMU based mocap system consists of a system of small inertial measurement units worn around the entire body and a central unit where the collected data is accumulated. This data is then processed in the computer. The group of sensors and a method of sensor fusion is used to obtain motion characteristics. In the second method, machine learning methods which implement limb detection models are used together with the standard camera feedback to extract human posture. The third technology compared in this study is the depth sensor. These sensors measure the distance of points in their field of view by transmitting invisible infrared lights and measuring the time of flight after the light reflects off objects. As depth sensors were introduced to the software development environment, studies which utilized them for posture detection have been conducted increasingly. The last method of motion capture used in this study is a textile sensor based wearable technology. Sensors produced by placing a silicon layer between two elastic conductive cloth layers produce linear capacitance values when stretched and released. For the textile sensor based system, the capacitance values obtained from the elastic sensor are read by the analog measuring unit and transferred wirelessly to a processor where they are converted to angle values a visual is created based on these values. The wearable system consisting of sensors and a central processor is able to share data with other devices using Bluetooth technology. Elastic strips cut from this specially produced fabric are placed on the user's joints. The strips stretch and contract with the movement of bones at both ends of the joint. The system is calibrated after collecting highest and lowest tension readings. Then, stretch values of the textile sensor based system are converted to angle values and a model is created. The comparison of the four of these systems has been done in the scope of this study. In doing these experiments, the Perception Neuron system was chosen as the IMU based mocap system, Microsoft Kinect was preferred as the depth sensor based mocap, and Open-Pose was decided on as the standard camera based mocap. A validation mechanism is necessary so that the experiments can be compared. The validation mechanism consists of an analog angle sensor which is mounted on the coupling axis of the two rods which can be worn on the user's knee. For the purposes of this study, the Me Angular sensor by Makeblock was preferred because it produces infinite rotation analog output. Using the mechanism prepared with the use of this sensor, measurements were made. These measurements were passed through an average value filter in order to reduce noise and transferred wirelessly to the unity environment to be used as reference values. The final component necessary to conduct experiments was a test interface where real-time visualization of the experiment components and errors will be made possible. This interface contains models created with the real avatar image taken from the camera and the data obtained from other experimental components. The humanoid system for each experiment component is selected and positioned in the same way. Real-time data and errors are shown along with the corresponding avatar for each experiment component. In the test interface developed using the Unity environment, it is ensured that the data coming from all four systems along with the measurements of the verification mechanism can be seen simultaneously. This platform allows transferring motion information to an avatar in many ways. Because joint tension data is collected from the textile sensor based sensor, joint motion modeling is utilized for the purposes of this study. The actual pose of the subject monitored by the camera is also presented in this interface. This interface also allows the recording of the data obtained during the experiment for analysis at a later time.In the experiments, measurement error can be calculated quantitatively. A reliable system must have a high measuring accuracy. For this reason, an error is obtained for the success of each system by averaging the errors between the reference system and other systems. In order to evaluate success, measurements in different ambient conditions and reliability in these conditions were evaluated separately. Another key criterion is the ease of use. The preparation steps before the test represent the ease of use of the system. The amount of time spent in the preparation phase demonstrates the success/failure of the systems in terms of ease of use. Portability is yet one more criterion to consider. The capability to use these systems in different environments is a significant advantage for the system. In this experiment, all systems have been mounted in the most portable way. During the evaluation, the power and data communication method of the system has been taken into consideration. The last assessable success criterion is the concept of generality. Whether the existing measurement systems can be used easily by other users determines the generality of this system. Consequently, reliability, ease of use, cost, and sensitivity to environmental conditions will be evaluated quantitatively, and generality and flexibility of movement will be evaluated qualitatively.Tests were carried out on five different subjects. The height of these subjects ranged from 1.7 meters to 1.85 meters and the weight of the subjects ranged from 70 kg to 130 kg. The group consisted of male and female subjects, all students in ITU, aged between 22 and 30 years old. In this study, the right knee movement measurements were taken from subjects in a sitting condition. This was done so that the experimentation phase was easy on the subject and so that the motion capture systems could be compared under equal conditions. A seating arrangement where the subject can conveniently be seen by both camera-based systems at an angle of 45 degrees and a distance of 2 meters. As each experiment was conducted, the data was collected by all four systems simultaneously. Two different light elements were tested in the experimental environment. Scenarios where ambient lighting is high and low are examined in the study. In order to investigate the effects of the camera positioning angles on the performance of the systems, the positions of the subjects in front of the camera were also changed with different repetitions of the experiment.All systems were tested simultaneously for consistency of experiments. The testing environment was first prepared before the experiment. The chair position is centered within the field of view of the cameras. The two wearable systems that need calibration are calibrated. After the calibration process of the mocap systems, the previously calibrated validation mechanism is fixed to the subject's legs. The final procedure before the experiment is the positioning of the depth sensor and standard camera. In order to evaluate ease of use, the time it takes to set up, wear or calibrate systems has been recorded. To conduct the experiment, the subject is required to bend his knee to 90 degrees (closed position) and then stretch his knee out to 180 degrees (open position) to determine the optimal performance of all systems. This process is repeated 10 times and measurements are taken. Afterward, the experiment is repeated in a dim environment by reducing the amount of light to evaluate the ambient conditions. Similarly, the subject starts with his right foot in the closed position and repeats the open-close movement 10 times. Next, the lighting conditions are brought back to normal and the angle of the subject with respect to the cameras is changed. The experiment is then repeated. The data obtained during all test steps were recorded in a CSV file so that it could be processed at a later time. The aim of this thesis is to compare the methods used to model human body movements in digital environments. In the scope of this study, the preliminary investigations were made for the comparison process. As a result of the research conducted on each system, a set of comparison criteria has been determined by analyzing situations where the systems were successful and unsuccessful. Finally, the necessary libraries and working environments necessary for all systems have been prepared and experiments have been conducted. In order to visualize the systems simultaneously, a 3D stage has been prepared. In addition to the technologies being compared, a validation mechanism has been prepared and calibrated to compare the success of the mocap systems to a ground truth value. When the results of the experiments are examined, it can see that the textile sensor based wearable system is successful in terms of reliability. In general, the on-body mocap systems produce results similar to each other and better than the camera based mocap systems because the camera based systems are easily affected by ambient conditions. Another criterion determined at the beginning of the study was ease of use. The camera based systems are the most successful when it comes to ease of use because they do not generally have difficult setup and calibration steps. According to the results of the experiment, the IMU based mocap system is harder to wear, therefore falls behind the textile sensor based wearable mocap system when it comes to ease of use.While the IMU based mocap system can be considered successful in many comparison areas, this technology is not as accessible due to its high cost. The RGB camera-based system will be able to perform acceptably at low costs. Moreover, using multiple devices may be able to achieve a success rate similar to the IMU based mocap system. The textile sensor based wearable system can be obtained at a low cost which was one of the objectives in its production.Generality was also listed in the set of evaluation criteria. In this sense, the IMU based system is one of the most difficult systems to use due to the need for limb measurements for each user. The standard camera based system also doesn't meet the generality condition because it only recognizes specific types of outfit. The textile sensor based wearable system comes after the standard camera based system because it also depends on the body measurements of the user. Thus, the depth sensor based system can be considered the most successful in terms of the generality criterion because it is not dependent on the individual using it. In terms of flexibility of motion, the camera based systems fall behind because they are limited to a certain field of view. Because the IMU based system and the textile sensor based wearable system require portable batteries they are more preferable. When the results of the experiments and research are examined, it is seen that all four systems are functional when it comes to executing the basic task of motion capture. The success ranking of each system varies according to different criteria. This shows that systems can be selected according to the project needs. Because these end-user products are generally intended for amateur use consumers are more concerned with the cost of the product. Taking this into consideration and evaluating all the systems overall, it can be said that the wearable textile sensor based system is a success. In future studies, it is planned to expand this comparison for other joints, to increase the number of subjects, and to try varying scenarios. 81

YÖK Tez No: 566792 Elektromiyografi (EMG) sinyalleri, insan-makine etkileşimli çok fonksiyonlu akıllı el protezlerinin kontrolünde önemli bir rol oynamaktadır. Kas aktivesinin bir sonucu olarak ortaya çıkan EMG sinyalleri, yapılan aktiviteye dair özel bilgileri kendi içerisinde ihtiva etmektedir. Dolayısıyla akıllı el protezlerinin işlevselliğinin arttırılması, kas bölgesinden toplanan EMG sinyalinin doğru bir şekilde analiz edilip yorumlanmasına önemli ölçüde bağlıdır. Bu konsepte uygun olarak, akıllı el protezi hareketlerinin karar verme sürecinde, EMG sinyallerinin güvenilir bir şekilde kullanılabilmesi için, var olan yöntemlerin geliştirilmesi ya da bu yöntemlere üstünlük sağlayacak yeni yöntemler önerilmesi gerekmektedir. Bu tez çalışması kapsamında, çok kanallı EMG sinyallerinin analizinin geliştirilmesi amacıyla, çok değişkenli görgül kip ayrışımı (ÇDGKA) tabanlı öznitelik çıkarma yöntemi, geleneksel metodlara alternatif olarak sunulmuştur. Sinyali adaptif olarak salınım modlarına ayıran ÇDGKA yöntemi kullanılarak, EMG sinyalinden daha anlamlı bilgi edinilmesi amaçlanmıştır. ÇDGKA tabanlı özniteliklerin farklı el ve parmak hareketlerini ayırt etme performansı ve farklı kuvvet seviyelerine karşı gösterdiği performans incelenmiştir. Bu amaçla ampute katılımcıların artık uzuvlarından toplanan düşük, orta ve yüksek kuvvet seviyelerine ait sekiz kanallı yüzey elektromiyografi (sEMG) sinyalleri üzerinde ÇDGKA yöntemi uygulanarak özgül kip fonksiyonları (ÖKF) elde edilmiştir. Elde edilen ÖKF'lerden çıkarılan öznitelikler kullanılarak altı farklı el ve parmak hareketi, en yakın komşu (k-NN), doğrusal ayrım analizi (LDA) ve destek vektör makinesi (SVM) sınıflandırıcıları kullanılarak sınıflandırılmıştır. Kullanıcı-bağımlı, kullanıcı-bağımsız ve hem kullanıcı hem de kuvvetten bağımsız sınıflandırlamalar neticesinde, önerilen ÇDGKA tabanlı özniteliklerin ham sinyal tabanlı özniteliklere göre kullanıcı-bağımlı için %1, kullanıcı-bağımsız için %15 - %20, kullanıcı ve kuvvet bağımsız için %15'e kadar üstünlük sağladığı belirlenmiştir. Uygun el protezi üretilerek, kayıtlı EMG sinyallerinden hangi el hareketinin yapılmak istendiği tespit edilerek, protezin bilgisayar destekli kontrolü gerçekleştirilmiştir. Electromyography (EMG) signals play an important role in the control of human-machine interfaced multifunctional smart hand prostheses. The EMG signals emerged as a result of muscle activity contain specific information about the activity. Therefore, enhancing the functionality of intelligent hand prostheses significantly depends on the precise analysis and interpretation of the EMG signals that are collected from the muscle region. In accordance with this concept, in order to use EMG signals reliably in the decision-making process of smart hand prosthesis movements, it is necessary to improve present methods or to propose new methods to be superior to these methods. In this thesis, multivariate empirical decomposition (MEMD) based feature extraction method is presented as an alternative to traditional methods to improve the analysis of multichannel EMG signals. It is aimed to obtain more meaningful information from EMG signals by using the MEMD method which separates the signal into adaptive oscillation modes. The performance of discriminating hand and finger movements at different force levels of the MEMD based features was investigated. For this purpose, intrinsic mode functions (IMF) were obtained by using the MEMD method on eight-channel surface electromyography signals of low, medium and high force levels collected from the amputated participants. The features which are extracted from IMFs, classified by k nearest neighbours (k-NN), linear discriminant analysis (LDA) and support vector machines (SVM) to discriminate six hand and finger movements. User-dependent, user-independent, both user and force-independent classification operations were performed. The proposed MEMD based features have provided 1% for user-dependent classification, 15% -20% for user-independent and 15% for both user and force-independent more accuracy than raw signal-based features. A suitable prosthetic hand has been produced in order to control and simulate the computer-aided prosthetic hand by using EMG signals.

Ülkeler refah seviyelerini artırmak için ekonomik kalkınma planlarını güncellemektedir. Çağın gerektirdiği becerileri bireylere kazandırmak için eğitim politikalarında değişikliğe gidilmektedir. 21. Yüzyıl becerilerinden olan kodlama becerisinin bireylere kazandırılması ve kodllama eğitiminde kullanılacak öğretim yöntemleri ve öğrenme nesneleri bu anlamda önemlidir. Bu çalışmada, programlama öğretimi için etkileşimli e-kitap geliştirilmiş, etkileşimli e-kitabın kullanılabilirlik düzeyi ve kullanıcı deneyimi incelenmiş ve etkileşimli e-kitapların kullanılabilirlik düzeylerini arttırmak için önerilerde bulunulmuştur. Çalışma grubunu 2018-2019 bahar dönemi Hacettepe Üniversitesi BÖTE bölümü son sınıf lisans öğrencileri oluşturmaktadır (n=10). Çalışmada nitel ve nicel yöntemlerin birlikte kullanıldığı karma yöntem uygulanmıştır. Nitel veriler görüşme formu ile, nicel veriler ise kullanılabilirlik ölçeği ile toplanmıştır. Nicel veriler Mann-Whitney U testi, nitel veriler ise betimsel analiz yöntemi ile analiz edilmiştir. Veri toplama sürecinde, ilk olarak gönüllü katılımcıların demografik verileri kişisel bilgi formu ile toplanmıştır. Ardından dokuz görevin yer aldığı yönerge kullanıcılara verilmiştir. Görevler tamamlandıktan sonra katılımcılar kullanılabilirlik ölçeği ve açık uçlu görüşme sorularını yanıtlamışlardır. Ölçek alt boyutları (Arayüz-görev performansı, Arayüz-işlem performansı, Görsel yeterlik ve tutarlık, Hata iletileri ve teknik yeterlik) bakımından cinsiyet (kadın-erkek), nesne tabanlı programlama tecrübesi (başlangıç düzeyi-orta düzey) ve etkileşimli e-kitap deneyimi (var-yok) grupları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Araştırma sonuçlarına göre etkileşimli e-kitap uygun düzeyde kullanılabilir bulunmuştur. Countries update their development plans to increase welfare levels. Education policies are changed in order to provide individuals with the skills required by the age. In this sense, teaching methods and learning objects to be used in coding education are important. In this study, an interactive e-book was developed for teaching programming at the undergraduate level. User experience with this interactive e-book was examined and suggestions were given to increase the usability levels of interactive e-books. The sample of the study is undergraduate students which are studying in CEIT Department of Hacettepe University during 2018-2019 Spring term (n=10). The study was carried out by using mixed-methods which included qualitative and quantitative methods. The qualitative data was collected by semi-structured interview form and the quantitative data was collected with the usability scale. The quantitative data was analyzed by Mann-Whitney U test and the qualitative data was analyzed by descriptive analysis method. During data collection, firstly volunteered participants' demographic information was collected with a personal information form. Later, an instruction with nine tasks is given to the participants. After the tasks were completed, the participants answered the usability scale and open-ended interview questions. Statistically there was not found a significant difference between the groups of gender (woman-man), object-oriented programming experience (beginner-intermediate), interactive e-book experience (yes-no) in terms of questionnaire subdimensions (Interface-task performance, Interface-process performance, Visual competence and consistency, Error messages and technical competence). According to the research results, the interactive e-book was found usable by undergraduate students. 111

In today's era of digital transformation, organizations are not able to achieve the efficiency and competitiveness they need without electronic records management systems. Electronic records management, which is the lifeblood of modern business world, contributes to the management of information and records in institutions through the processes of creating records according to standards, signing and distributing records in accordance with the workflow, protecting the confidentiality of the records with the authorization mechanism, providing access independent from time and location, maintaining the corporate memory, providing an organized work environment with paperless office, eliminating postal costs by digitally transmitting records, archiving according to business rules, and destroying expired records. While dozens of electronic records management systems (ERMS) around the world are introduced to the market with many new functions and features, usability feature of ERMS directly affects the efficient and effective use of all other functions and features. Because when the users cannot perform their current work with less effort by using the system, the systems remain idle and work efficiency decreases. Electronic Records Management Systems should be tested periodically to uncover improvement points on adaptation to changing user profile, business rules and technology in software development process, in the certification process, before the software purchase decision is made and after the use of the software. However, the usability factor is under-represented in the selection and certification processes of ERMS and user-oriented software development and usability tests are still ignored. The reason for this negligence is that while the functional criteria can be easily formulated, ERMS stakeholders do not have the necessary competence and enough awareness about usability tests. In this thesis, 4 different usability assessment methods (Heuristic Evaluation, Server Log Analysis, Path Analysis Through Server Logs and User Test) were applied on Hacettepe University ERMS and application techniques, strengths and weaknesses of methods, recommendations for making methods more efficient, kinds of information that can be reached with each test method, the extent to which these information can be improved, the factors affecting the usability of the ERMS and the benefits of usability tests for different roles were revealed. In the Heuristic Evaluation method, a list of usability criteria was developed via literature review and 30 pages which are important for ERMS were tested in 2 iterations in the light of these criteria. Statistical log information was obtained because of log analysis on 16 days log records and 8064 error log record which were stored on the ERMS server with server log analysis method. In Path Analysis Through Server Logs method, the path/route frequencies were determined in all sessions by following the steps of clearing the data, coding the page addresses, identifying the user sessions, determining the routes (URL sequences) in all sessions and revealing all sub-routes. Within the scope of the User Test method, user tests were carried out with 5 experienced, 5 inexperienced 10 subjects for problematic processes and pages that were pointed out by Server Log Analysis and Heuristic Evaluation methods. Through the tasks performed during the test, various quantitative information has been obtained regarding efficiency and efficiency measurement showing the user interface performance and qualitative data obtained by video recording and think-aloud technique. At the end of the research, when all the findings are brought together, the fact that record creation screens are far from simplicity and lack of router, record search is not effective, access to information needed to perform operations difficult to access, feeling lost due to lack of navigation capabilities, non-router and non-instructional error messages and software design that allows non-standard record processing has been the most challenging factors that affect users most. In addition, a model has been developed for the usability assessment of the ERMS, and it has been explained how, in the model, the test methods can be used to benefit in three different categories, namely, ERMS usability assessment, the acquisition of decision support information on the ERMS, and the monitoring of the user trends in the ERMS. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY ......................................................................................................... i YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI .............................................. ii ETİK BEYAN ............................................................................................................... iii TEŞEKKÜR .................................................................................................................. v ÖZET ........................................................................................................................... vi ABSTRACT ............................................................................................................... viii İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... x KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................................................... xv TABLOLAR DİZİNİ .................................................................................................... xvi ŞEKİLLER DİZİNİ .................................................................................................... xviii GİRİŞ ............................................................................................................................ 1 1. BÖLÜM: METODOLOJİK ÇERÇEVE ...................................................................... 2 1.1. KONUNUN ÖNEMİ......................................................................................... 2 1.2. ARAŞTIRMANIN AMACI ve HİPOTEZ .......................................................... 7 1.3. ARAŞTIRMANIN ALANI, KAPSAMI VE VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ ...... 9 1.4. ARAŞTIRMA DÜZENİ .................................................................................. 13 1.5. KAYNAKLAR ............................................................................................... 14 2. BÖLÜM: ELEKTRONİK BELGE YÖNETİM SİSTEMLERİ .................................... 16 2.1. ELEKTRONİK BELGE YÖNETİM SİSTEMLERİ .......................................... 16 2.2. EBYS’LER HAKKINDA STANDARTLAR, REHBERLER, KANUNİ VE İDARİ DÜZENLEMELER ................................................................................................... 18 2.2.1. Uluslararası Standartlar .............................................................................. 19 2.2.2. Ülkelerin Geliştirdiği Ulusal Standartlar ....................................................... 20 2.2.3. Uluslararası Projeler ................................................................................... 22 2.2.4. Türkiye'de Mevzuat Çalışmaları ve Standartlaşma ...................................... 23 2.2.5. Elektronik İmza Kanunu .............................................................................. 24 2.2.6. TS 13298 Elektronik Belge Yönetimi Standardı ........................................... 25 2.2.7. Resmi Yazışma Usul ve Esasları ................................................................ 29 2.3. BELGE ÖZELLİKLERİ ve BÖLÜMLERİ ...................................................... 30 xi 2.4. BELGENİN ÇOĞALTILMASI, GÖNDERİLMESİ, ALINMASI VE İADE EDİLMESİ ............................................................................................................... 30 2.4.1. Belgenin Çoğaltılması ................................................................................. 30 2.4.2. Belgenin Elektronik Ortamda Gönderilmesi ve Alınması ............................... 2 2.5. DOSYALAMA İŞLEMLERİ............................................................................. 2 2.6. HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ ELEKTRONİK BELGE YÖNETİM SİSTEMİ ... 4 3. BÖLÜM: KULLANILABİLİRLİK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERi ...................... 7 3.1. GİRİŞ ............................................................................................................. 7 3.2. KULLANILABİLİRLİK DEĞERLENDİRMESİ ............................................... 14 3.2.1. Biçimlendirici Testler ................................................................................... 15 3.2.2. İnceleme Yöntemleri ................................................................................... 15 3.2.3. Sorgulama Yöntemleri ................................................................................ 16 3.2.4. Göz İzleme Yöntemler ................................................................................ 17 3.2.5. Log Analizi İle (Uzaktan) Kullanılabilirlik Değerlendirmesi ........................... 19 3.2.6. İstemci Taraflı Loglama ............................................................................... 20 3.2.7. Sunucu Taraflı Loglama .............................................................................. 25 4. BÖLÜM: HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ EBYS UYGULAMASI ÜZERİNDE KULLANILABİLİRLİK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ ..... 29 4.1. GİRİŞ ........................................................................................................... 29 4.2. SEZGİSEL DEĞERLENDİRME .................................................................... 29 4.2.1. Test Süreci ve Yapılan Çalışmalar .............................................................. 29 4.2.1.1. Literatür Taraması ve Değerlendirme Kriterlerinin Belirlenmesi .......... 30 4.2.1.2. H.Ü. EBYS İncelemesi ve Değerlendirmeye Tabi Tutulacak Ekranların / İşlemlerin Belirlenmesi ..................................................................................... 33 4.2.1.3. Sezgisel Değerlendirmenin Uygulanması ve Raporlanması ............... 35 4.3. SUNUCU LOG ANALİZİ .............................................................................. 35 4.3.1. Test Süreci ve Yapılan Çalışmalar .............................................................. 36 4.3.1.1. Log Dosyası Analizi ........................................................................... 36 4.3.1.2. Veri Tabanı Tablolarının Tasarımı ..................................................... 37 4.3.1.3. Veri Aktarım Yazılımının Geliştirilmesi ve Veri Aktarımı ..................... 37 4.3.1.4. Analiz Sorgularının Geliştirilmesi ....................................................... 39 4.3.1.5. Sorguların Test Edilmesi ve En İyileştirilmesi ..................................... 42 4.3.1.6. Bulguların İncelenmesi, Raporlanması ............................................... 42 4.4. SUNUCU LOGLARI ÜZERİNDE ROTA ANALİZİ ........................................ 42 4.4.1. Test Süreci ve Yapılan Çalışmalar .............................................................. 43 4.4.1.1. Veri Temizleme .................................................................................. 44 4.4.1.2. Sayfa Adreslerinin Kodlanması .......................................................... 44 xii 4.4.1.3. Oturum Tespiti ................................................................................... 45 4.4.1.4. Tüm URL Dizilimlerinin Belirlenmesi .................................................. 46 4.4.1.5. Tüm Alt URL Dizilimlerinin Belirlenmesi ............................................. 47 4.4.1.6. Alt URL Dizilimlerinin Oturumlarda Görülme Sıklığını Belirleme ......... 47 4.4.1.7. URL Dizilerini Görülme Sıklıklarına Göre Sıralama ve Yorumlama .... 47 4.5. KULLANICI TESTİ ....................................................................................... 47 4.5.1. Test Süreci ve Yapılan Çalışmalar .............................................................. 48 4.5.1.1. Kullanılabilirlik Testinde Görevlerinin Belirlenmesi ............................. 49 4.5.1.2. Deneklerin Belirlenmesi ..................................................................... 49 4.5.1.3. Test Ortamının Belirlenmesi .............................................................. 50 4.5.1.4. Test Verilerinin Hazırlanması ............................................................. 51 4.5.1.5. Kullanılabilirlik Testi Görevlerinin Hazırlanması ................................. 51 4.5.1.6. Test Provası ...................................................................................... 51 4.5.1.7. Kullanıcı Testinin Uygulanması .......................................................... 52 5. BÖLÜM: BULGULAR ve DEĞERLENDİRME ....................................................... 55 5.1. SEZGİSEL DEĞERLENDİRME YÖNTEMİ ................................................... 55 5.1.1. Bulgular ...................................................................................................... 55 5.1.1.1. Kısa Yollar ve İpuçları İçerme ............................................................ 56 5.1.1.2. Kullanıcı Kontrolü ve Özgürlük ........................................................... 57 5.1.1.3. Hata Mesajları ................................................................................... 58 5.1.1.4. Genel Kullanıma Aykırı Tasarım ........................................................ 59 5.1.1.5. Hataları Önleme................................................................................. 59 5.1.1.6. Estetik ve Sade Tasarım .................................................................... 60 5.1.1.7. Farklı Durumlar İçin Ayırıcı Sinyaller Vererek Karışıklığın Önlenmesi 60 5.1.1.8. Sistem Durumunun Görünürlüğü ....................................................... 61 5.1.1.9. Tutarlılık ............................................................................................. 61 5.1.1.10. Ekrandaki Öğelerin Okunaklılığı ......................................................... 61 5.1.1.11. Kullanılan Resim ve İkonların Temsil Ettikleri Nesneye Benzemesi ... 62 5.1.1.12. Kullanıcıya Fazla Seçenek ve Bilgi Sunulmaması .............................. 62 5.1.1.13. Tıklanması Beklenen Öğelerinin Geniş ve Bir Arada Olması ............. 63 5.1.1.14. Esneklik ve Kullanım Verimliliği .......................................................... 63 5.1.1.15. Yardım ve Dokümantasyon ................................................................ 63 5.1.1.16. İşlemleri Geri Almaya İzin Verme ....................................................... 63 5.1.1.17. Bilgiye Ulaşma Maliyetinin Minimize Edilmesi .................................... 64 5.1.1.18. Formlar Arasında Uyum Olması ve Kullanıcının Hızlı Öğrenmesi ...... 64 5.1.2. Çıkarımlar ................................................................................................... 64 5.1.3. Yöntem İle İlgili Öneriler .............................................................................. 65 xiii 5.2. SUNUCU LOG ANALİZİ YÖNTEMİ ............................................................. 66 5.2.1. Bulgular ...................................................................................................... 66 5.2.1.1. Mobil ve Sabit Sayfa Erişim Sayıları .................................................. 66 5.2.1.2. İstemci Tarayıcı Türleri ...................................................................... 66 5.2.1.3. Saat Aralıklarına Göre Kullanıcı Yoğunluğu ....................................... 67 5.2.1.4. Sayfa Görüntüleme İstatistikleri ......................................................... 68 5.2.1.5. Yardım Sayfası Görüntüleme İstatistikleri .......................................... 69 5.2.1.6. Kullanıcı Bazlı Kullanım Frekansı ...................................................... 69 5.2.1.7. Sayfada Geçirilen Ortalama Süre ...................................................... 70 5.2.1.8. Hata Mesajları ................................................................................... 71 5.2.2. Çıkarımlar ................................................................................................... 73 5.2.3. Yöntem İle İlgili Öneriler .............................................................................. 74 5.3. SUNUCU LOGLARI İLE ROTA ANALİZİ YÖNTEMİ .................................... 74 5.3.1. Bulgular ...................................................................................................... 74 5.3.1.1. 15 Dakikalık Oturumlarda En Çok Kullanılan Rotalar ......................... 74 5.3.1.2. 10 Dakikalık Oturum Süresinde En Çok Kullanılan Rotalar ................ 76 5.3.2. Çıkarımlar ................................................................................................... 78 5.3.3. Yöntem İle İlgili Öneriler .............................................................................. 79 5.3.4. KULLANICI TESTİ YÖNTEMİ ..................................................................... 80 5.3.5. Bulgular ...................................................................................................... 80 5.3.5.1. Görev Tamamlama İstatistikleri .......................................................... 80 5.3.5.2. Son Anket Verileri .............................................................................. 81 5.3.5.3. Kullanıcı Sesli Düşünme Verileri ........................................................ 82 5.3.6. Çıkarımlar ................................................................................................... 83 5.3.7. Yöntem İle İlgili Öneriler .............................................................................. 84 5.4. EBYS KULLANILABİLİRLİĞİNİ DEĞERLENDİRMEK İÇİN BİR MODEL ... 85 6. BÖLÜM: SONUÇ VE ÖNERİLER .......................................................................... 90 6.1. EBYS KULLANILABİLİRLİĞİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ....................... 90 Belge Yaratma ..................................................................................................... 91 Belge Arama ........................................................................................................ 92 Gerekli / İlgili Bilgiye Erişim Maliyeti ..................................................................... 93 Hızlı Veri Girişine Engel Tasarım ......................................................................... 93 Kaybolma Hissi .................................................................................................... 93 Yönlendirici Olmayan Hata Mesajları ................................................................... 94 EBYS Standardına Aykırı Tasarım ....................................................................... 94 6.2. KULLANILABİLİRLİK TEST YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ..... 94 6.3. PAYDAŞLAR AÇISINDAN KULLANILABİLİRLİK DEĞERLENDİRME ..... 100 xiv Yazılım Geliştiriciler ........................................................................................... 101 Kurumlar ............................................................................................................ 103 Otoriteler ............................................................................................................ 104 6.4. SINIRLILIKLAR VE GELECEK ÇALIŞMALAR .......................................... 107 KAYNAKÇA ............................................................................................................. 108 EK 1. Orijinallik Raporu .......................................................................................... 121 EK 2. Etik Kurul/Komisyon İzni .............................................................................. 122 EK 3. SEZGİSEL DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ LİSTESİ .................................. 124 EK 4. KULLANICI TESTİ - GÖNÜLLÜ KATILIM FORMU ....................................... 125 EK 5. KULLANICI TESTİ ÖN ANKET ...................................................................... 126 EK 6. KULLANICI TESTİ GÖREVLERİ .................................................................... 127 EK 7. KULLANICI TESTİ SON ANKET .................................................................... 128 Bugünün dijital dönüşüm çağında kuruluşların ihtiyaç duyduğu verimlilik ve rekabet gücüne erişmeleri, kurumsal bilginin organizasyonunu sağlayan elektronik belge yönetim sistemleri olmadan mümkün değildir. Modern iş dünyasının can damarı olan elektronik belge yönetimi, standartlara uygun belge oluşturma, düzenleme, dosyalama, iş akışına uygun olarak imzaya ve dağıtıma çıkarma, yetkilendirme mekanizması ile belge gizliliğini koruma, zaman ve konumdan bağımsız olarak belgelere erişim sağlama, iş kurallarına göre arşivleme ve yaşam süresi dolan belgeleri imha etme süreçleriyle, kurumlardaki bilgi ve belge yönetimine sürat, güvenlik, maliyet, verimlilik bakımından önemli katkılar sağlar. Dünya genelinde onlarca elektronik belge yönetim sistemi, birçok yeni işlev ve özellik ile piyasaya sürülürken EBYS’lerde kullanılabilirlik özelliği, diğer tüm işlev ve özelliklerin verimli ve etkili kullanılabilmesini doğrudan etkilemektedir. Zira kullanıcı sistemi kullanarak mevcut işlerini daha az çaba ile gerçekleştiremediğinde sistemler atıl kalmakta ve iş verimliliği düşmektedir. Elektronik Belge Yönetim Sistemleri, yazılım geliştirme sürecinde, sertifikasyon sürecinde, yazılım satın alma kararı verilmeden önce ve yazılım kullanılmaya başlandıktan sonra belirli aralıklarla kullanılabilirlik bakımından test edilerek, kullanıcı profili, teknoloji ve iş kurallarına uygun olmayan özellikleri tespit edilmelidir. Oysa günümüzde halen EBYS seçim ve sertifikalandırma süreçlerinde kullanılabilirlik faktörü yetersiz temsil edilmekte, kullanıcı odaklı yazılım geliştirme ve kullanılabilirlik testleri yazılım geliştirme yaşam döngüsünde ihmal edilmektedir. Bu ihmalin sebebi, işlevsel kriterler kolayca formüle edilebilir iken, kullanılabilirlik hakkında gerekli yetkinliğe ve yeterli farkındalığa sahip olunmamasıdır. Bu tez çalışmasında 4 ayrı kullanılabilirlik değerlendirme yönteminin (Sezgisel Değerlendirme, Sunucu Log Analizi, Sunucu Logları ile Rota Analizi ve Kullanıcı Testi) EBYS üzerinde uygulanma teknikleri, yöntemlerin güçlü ve zayıf yönleri, yöntemleri daha verimli kılmak için öneriler, hangi test yöntemleri ile ne tür bilgilere ulaşılabileceği, bu bilgiler ile EBYS’lerin hangi açılardan iyileştirilebileceği, EBYS kullanılabilirliğini etkileyen faktörler ve farklı roller açısından kullanılabilirlik testlerinin getirdiği faydalar, Hacettepe Üniversitesi EBYS örneği üzerinden ortaya çıkarılmıştır. Sezgisel Değerlendirme yönteminde literatür taraması ile bir kullanılabilirlik kriter listesi geliştirilmiş, EBYS açısından önem arz eden 30 ekran bu kriterler ışığında 2 iterasyonda test edilmiştir. Sunucu Log Analizi yöntemi ile EBYS sunucusunda depolanan 29 günlük, 16 milyon erişim log kaydı ve 8064 hata log kaydı üzerinde gerçekleştirilen log analizleri sonucunda, istatistiksel kullanım bilgileri elde edilmiştir. Sunucu Logları ile Rota Analizi yönteminde, verinin temizlenmesi, sayfa adreslerinin kodlanması, kullanıcı oturumlarının tespiti, tüm oturumlardaki rotaların (URL dizilimlerinin) belirlenmesi ve tüm alt rotaların ortaya çıkarılması adımları izlenerek rotaların tüm oturumlarda görülme sıklığı belirlenmiştir. Kullanıcı Testi çalışması kapsamında, Sunucu Log Analizlerinin ve Sezgisel Değerlendirme çalışmasının işaret ettiği problemli işlem ve sayfalar için 5 deneyimli, 5 deneyimsiz 10 denek ile kullanıcı testleri gerçekleştirilmiştir. Test sırasında uygulanan görevler aracılığı ile kullanıcıların ara yüz kullanım performanslarını gösteren etkinlik ve verimlilik ölçümüne ilişkin çeşitli nicel bilgiler, video kaydı ve sesli düşünme tekniği ile nitel veriler elde edilmiştir. Araştırma sonucunda tüm bulgular bir araya getirildiğinde, belge yaratma ekranlarının sadelikten uzak olması ve yönlendirici olmaması, belge arama işleminin etkili olmaması, işlemleri gerçekleştirmek için gerekli bilgilere erişimin zor olması, dolaşım yeteneklerinin yetersizliği nedeniyle sistemde kaybolma hissi yaşanması, yönlendirici ve öğretici olmayan hata mesajları ve standart dışı işlem yapmaya müsaade eden yazılım tasarımı, EBYS kullanılabilirliğini en çok etkileyen, kullanıcıları en çok zorlayan faktörler olarak ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca EBYS kullanılabilirlik değerlendirmesi için bir model geliştirilmiş, bu model ile, EBYS kullanılabilirlik değerlendirmesi, EBYS hakkında karar destek bilgilerinin elde edilmesi ve EBYS kullanıcı eğilimlerinin izlenmesi olmak üzere 3 farklı kategoride test yöntemlerinden nasıl faydalanılabileceği açıklanmıştır.

Bu çalışmanın amacı uzaktan eğitim ortamlarından faydalanan az gören görme engelliler için web sayfası eklentisi sistemi geliştirilmek ve değerlendirmektir. Çalışma web sayfası eklentisinin geliştirilmesi ve web sayfası eklentisinin uygulanması kısımlarından oluşmaktadır. Web sayfası eklentisinin geliştirilmesi sürecinde örnek web sayfalarında yer alan eklentiler, alan yazın taraması ve Web Erişilebilirlik Kılavuzu (WCAG 2.0) yönergeleri dikkate alınarak alanında uzman kişiler ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Web sayfası eklentisinin tasarımı yapılmıştır. HTML, CSS ve Javascript programlama dilleri kullanılarak web sayfası eklentisinin yazılımı gerçekleşmiştir. AChecker web erişilebilirliği değerlendirme aracı kullanılarak geliştirilen eklentinin erişilebilir olduğunun raporu alınmıştır. Web sayfası eklentisinin uygulanmasında nitel araştırma yöntemlerinden vaka çalışması, bütüncül çoklu durum deseni kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubunun belirlenmesinde ölçüt örneklem tekniği kullanılmıştır. Veriler İstanbul Şubesi Altı Nokta Körler Derneği ve İSMEK Engelliler Birimi tarafından düzenlenen görme engelliler için bilgisayar kursuna katılan, görme engelleri birbirlerinden farklı 9 katılımcıdan toplanmıştır. Yapılandırılmış gözlem ve yapılandırılmış görüşme formaları veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Veriler içerik analizi yöntemi ile değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır. Uygulamaya katılan katılımcıların görüşleri temalara ve alt temalara ayrılıp kodlama işlemi yapılarak gerçekleşmiştir. Alan yazın incelendiğinde görme engelli kullanıcılar kendi bireysel özelliklerine göre web sayfalarını ayarlayarak kullanabildikleri görülmektedir. Bu çalışmada elde edilen sonuçların alanyazın ile örtüştüğü görülmektedir. Geliştirilen web sayfası eklentisi, görme engelli katılımcılar tarafından faydalı ve kullanışlı bulunmuştur. Ayrıca hazırlanan bütün web sayfalarında bu eklentisinin olması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Web Erişilebilirliği, WCAG Standartları, Uzaktan Eğitim, Görme Engelliler, Web Arayüz Tasarımı, Web Eklentisi The aim of this study is to develop and evaluate a web page plugin system for visually impaired people who benefit from distance education environment. The study consists of the development and the implementation of the web page plugin. During the development of the web plug-in, interviews with experts in the field were conducted by taking into account literature review, the sample web pages and Web Accessibility Guidelines (WCAG 2.0). Accordingly, web page plug-in was designed and developed using HTML, CSS and JavaScript programming languages. Accessibility of the plug-in was approved by using AChecker web accessibility assessment tool. In the evaluation phase of the web page extension, case study, which is one of the qualitative research methods, was carried out by using multiple case-holistic design. Criterion sampling technique was used to determine the study group. Data were collected from 9 participants having different level of visual disabling who participated in the computer course for visually impaired organized by Istanbul Branch of Six Point Society for the Blind and ISMEK Disabled Unit. Structured observation and structured interview forms were used as data collection instrument. The data were evaluated and interpreted by content analysis method. The opinions of the participants who participated in the study were divided into themes and sub-themes, and coding process was conducted. In the literature, it is seen that visually impaired users can use the web pages according to their individual characteristics. The results obtained in this study also keep with the previous studies. Moreover, the developed web page plug-in was found useful and usable by visually impaired participants. It was also concluded that this plug-in should be available on all web pages prepared.Keywords: Web Accessibility, WCAG Standards, Distance Education, Visually Impaired, Web Interface Design, Web Plug-in 149

Uzamsal artırılmış gerçeklik, sanal nesneleri veya herhangi bir bilgiyi projektörler yardımıyla gerçek dünyaya adapte etme tekniğidir. Gerçek dünyadaki bir değişim eş zamanlı olarak sanal nesnelerin veya bilginin de değişmesine neden olur. Bu teknik çoğunlukla eğlence amaçlı kullanılsa da, eğitim için de büyük bir potansiyele sahiptir. Bilişsel teorilere göre, soyut veya mekansal kavramlar bedensel eylemlerle daha iyi anlaşılabilir. Bu kavramların erken yaşta öğrenilmesi çocukların ileri donemdeki akademik başarıları için bir hayli önemlidir. Bu noktada, uzamsal artırılmış gerçeklik, dokunulabilir etkileşime yatkın doğası nedeniyle, bu kavramları öğrenmeye katkı sa/u{g}la-yabilir. Biz de, bu motivasyonla, bu tür oyunların geliştirilmesi için, ekipman seçimi, projektör ile kameranın eşleştirilmesi, arka plan modellemesi, dokunulabilir objelerin algılanması ve tanımlanması, ve el ve parmak ucu algılamadan oluşan 5 adımlık bir teknik kılavuz oluşturduk. Bu kılavuzu yardımıyla, projektör ve derinlik kamerası kullanarak, okul öncesi eğitimi için bir matamatik ve uzamsal öğrenme oyunu geliştirdik. Ayrıca, 3-5 yaş arası 14 okul öncesi öğrencisinin katılımıyla bir kullanıcı çalışması gerçekleştirdik. Bu çalışmalarda çocukların oyunlar sırasında güçlü bağlanma ve uzun süreli dikkat sergilediği gözlemlendi. Sonuç olarak, eğitim alanındaki öğretmenler ve akademisyenler geliştirdiğimiz platformun gelecek vaadettiğini ve ilerideki araştırmalarda ve ticari ürün olarak incelenmesini önerdiler. Spatial augmented reality (SAR) is a technique that makes use of projectors to combine virtual and real worlds by displaying computer-generated objects or information onto the physical environment where alterations of the real objects also affect the virtual ones simultaneously. Although this technique is mostly used for entertainment, it has great potential for education as well. According to cognitive theories, abstract or spatial concepts can be better understood through bodily actions, which is crucial for the later academic achievements of a preschooler. Therefore, SAR can have significant help to learn such concepts due to its embodied nature involving tangible interactions. With this motivation, we developed a technical guideline for developing SAR games. The technical guideline involves the following 5 steps: choosing the equipment for a SAR setup, calibration and mapping between the projector and the camera, background modeling, tangible detection and identification, hand and fingertip detection. We demonstrated games for preschool math education and preschool spatial learning using mobile projector and depth camera-based hardware setups. User studies were performed with 14 children with 3-to-5 years old and the team observed very strong engagement and prolonged attention during the activities. In conclusion, the platform technology we developed was found very promising by educators and scholars in this field and will be exploited further both as a research tool and as a commercial product. 100

Elektronik devletin herhangi bir ülkede ekonomik ve sosyal kalkınmayı teşvik etme potansiyeline sahip olduğu iyi bilinmektedir. Elektronik devlet, kamu sektöründeki resmi kurumların idari verimliliğini arttırmak, idari ve mali yolsuzluğu azaltmak ve vatandaş ile devlet arasında güven oluşturmak için fırsatlar sunmaktadır. Bununla birlikte, Irak'ta bugüne kadar başarılı ve kapsamlı bir elektronik devlet sistemi inşa eden girişimlerin çoğu, kullanılabilirlik sorunlarından dolayı sıkıntı çektikleri için başarısız olmuştur.Irak'taki elektronik devlet girişimleri açısından, Irak'taki mevcut bürokrasi ve idari yolsuzluk nedeniyle bu kritik konuya olan büyük ilgiye rağmen elektrik devlet modeli sorunludur. Birçok araştırmacı, bu ülkenin elektronik devlet açısından en az gelişmiş ülkelerden biri olduğu sonucuna varmıştır. Bu nedenle, Irak'ta elektronik devletin gelişmesi, elektronik devletin kullanılabilirliğinin geliştirilmesini gerektirmektedir. Bu ihtiyaçlar göz önüne alındığında, bu çalışmanın temel amacı, Irak'ta elektronik devletin en sık kullanılan üç web sitesi için kullanılabilirliği değerlendirmektir. Bu kullanılabilirlik çalışmasında toplam 30 katılımcı yer almıştır. Araştırmanın sonuçları, bu üç web sitesinin kritik kullanılabilirlik problemleri barındırıyor olduğunu göstermiştir. Bu kullanılabilirlik problemlerini minimize etmek için öneriler tartışılmıştır. It is well known that electronic government has the potential to promote economic and social development in any country. Electronic government provides opportunities to enhance administrative efficiency of official institutions in the public sector, to decrease administrative and financial corruption, and to build trust between the citizen and the government. Nevertheless, most initiatives aim to construct a successful and comprehensive electronic government in Iraq failed because they increasingly suffer from usability problems.In terms of electronic government initiatives in Iraq, the model is problematic in spite of great interest on this critical issue because of the existing bureaucracy and administrative corruption in Iraq. Many researchers have confirmed that this country is considered one of the least developed country in terms of electronic government. Thus, the development of electronic government in Iraq requires the promotion of the usability of electronic government. Considering these needs, the main goal of this study is to evaluate the usability of electronic government in Iraq for three most frequently used websites. A total of 30 subjects participated this usability study. The results showed that these three websites suffered from critical usability problems. Suggestions to minimize these usability problems were discussed. 87

Harita üzerinde bir kişinin konumlandırılması, navigasyondan oyunlara kadar geniş bir yelpazede pek çok konum tabanlı uygulama alanına sahiptir. Akıllı telefonlar kullanıldığında ideal bir sistemden beklenen, mevcut sensörlerin ve mevcut altyapının kullanılmasıdır. GSM ve WiFi teknolojileri bizlere bu imkânı sunmaktadır. Sinyal gücü seviyesi (RSSI), çeşitli kaynaklardan alınan sinyallerin parmak iziyle çalışan konum tahmini yöntemlerinde sıklıkla kullanılmaktadır. Makine öğrenmesi yöntemleri bu parmak izlerinin tanınmasında kullanılmaktadır.Hiç şüphesiz, bu tip bir tanımlama yapabilmek için RSSI parmak izlerinin belirli bir konumda nokta nokta etiketlenmesi gerekmektedir. Bu durum, çoğu uygulama için masraflı olmakla beraber, bazı durumlarda da imkânsızdır. RSSI verisi önceden belirlenmiş konumlarda toplanıp, daha sonra küresel koordinat sistemine dönüştürülecek şekilde bir konum etiketi ile etiketlenmektedir. Toplanan verinin miktarı ve doğruluğu, yapılacak olan konum tahmininin başarımı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Tipik bir algoritma, çok sayıda RSSI verisinin günler boyunca sürecek, birkaç metre aralıklarla farklı zaman dilimlerinde toplanmasına dayanmaktadır. Ortamdaki hava durumu, yapısal değişiklikler ve insan hareketi gibi dinamik değişimler, veri toplama işleminin tekrarlanmasını gerektirmektedir. Bu tip etiketli veriye olan ihtiyacı azaltmak, RSSI tabanlı konumlandırma yöntemlerini çok daha erişilebilir kılacaktır. Bu hususta, yapılacak olan konum tahmininin düz veya dolambaçlı koridorlarda yapılması şartıyla yarı güdümlü bir yöntem önermekteyiz. Bu şartlar altında veri toplama işlemini çok daha rahatlatacak ve her konumda yapılan veri toplama işlemini sadece birkaç konuma indirebileceğiz. Bu minvalde RSSI parmak izlerini etiketsiz olarak sınıflandırabilen yeni bir algoritma önermekteyiz.Bu yöntem RSSI tabanlı konumlandırma için hem GSM hem de WiFi sinyallerini kullanabilmektedir. Alınan sonuçlar, yöntemimizin K-En yakın komşu ve derin öğrenme yöntemleri gibi güdümlü yöntemlerle kıyaslanabilir, K-Ortalama algoritması gibi kümeleme algoritmalarından ise çok daha iyi performans sergilediğini göstermektedir. Locating a person on a map has many location-based services applications ranging from navigation to gaming. When smartphones are used, ideal location estimation systems should use the existing sensors and infrastructure. GSM or WiFi capabilities of such devices offer such conveniences. Receiver signal strength indicators (RSSI) are frequently used for location estimation based on the fingerprint of the signals received from various sources. Machine learning methods are employed to recognize these fingerprints. Of course, such a recognition method requires labeling of RSSI fingerprints for a grid of locations. This makes the application of these methods expensive and in many cases impossible. RSSI data is collected for a set of predefined locations and labeled with the location tag which in turn is transformed to a global coordinate system. The accuracy and the amount of data is of critical importance for the estimated location accuracy. A typical algorithm needs the collection of multiple RSSIs at different times and grid locations separated within a few meters requiring many days. The dynamic changes in the environment, such as weather conditions, infrastructure modifications, and people movement, make it necessary to repeat this surveying process. Eliminating the need for labeled data can make RSSI-based localization methods more accessible. We propose a semi-supervised method for applications where the location to be estimated lies on a constraint path such as a corridor or a winding road. In these cases, the data collection process is reduced to recording the data freely and labeling only for a couple of locations. A new algorithm is proposed to classify the RSSI fingerprints for the unlabeled locations.The method is applicable to RSSI-based localization using GSM as well as WiFi infrastructures. The results show that the proposed method provides comparable results to supervised algorithms such as KNN and deep learning and much better results than traditional clustering methods such as K-means. 64

Dokunulabilir/tutulabilir ve masaüstü dokunmatik etkileşim modellerinin oyunlara entegrasyonu `bilgisayarla artırılmış masaüstü oyunlar` isimli bir oyun türünün ortaya çıkmasına öne ayak oldu. Bu tür oyunlar analog ve dijitali birleştirerek, bilgisayar gücü sayesinde yeni oyun stillerine ve deneyimlerine gebe olurken, masaüstü oyunların dokunulabilir doğasını da korumayı başaran bir tür olarak literatürde yer aldı. Masaüstü Rol-Yapma Oyunları (MRYO) da bu `artırma` tredinden yararlanan masaüstü oyun türleri arasında yer aldı. Masaüstü oyunlar tarafında bu gelişmeler yaşanırken, bir taraftan da hareket-tabanlı oyunlar, dijital oyun dünyasında popüler araştırma konularından biri haline geldi. Bedensel etkileşim modellerinin gelişimi, Wii, Microsoft Kinect ya da Playstation Move gibi araçların ortaya çıkmasını sağladı ve bu da hareket tabanlı oyunların ticarileşmesinin önünü açtı. Hareket-tabanlı oyunlar üzerine çalışan araştırmacılar, bu tür oyunların, dijital oyunlara karşı olan angajman/bağlılığı artırdığını ortaya koydu. Bununla birlikte, hareket-tabanlı oyun oynanmasını, oyun deneyimini bölmeden sağlayan giyilebilir cihazlara olan ilgi arttı ve araştırmacılar giyilebilir cihazların oyunun hayali dünyasına olan bağlılık deneyimini artırabileceğini öne sürdüler. Dolayısıyla, hem giyilebilir cihazların hem de hareket-tabanlı oyunun, MRYO için çok önemli olan içine çekme (immersion) ve oyuncu/karakter ilişkisini artırabileceği iddia edilirken, bu konseptleri MRYO ile bir araya getirmek daha önce hiç denenmedi.Bu eksikliği doldurmak adına, masaüstü rol-yapma oyunlarında kullanılmak üzere, hareket-tabanlı oyunu destekleyen bir kola giyilebilir cihazlar ve artırılmış bir zar geliştirdik ve yeni bir oyun sistemi (WEARPG) tasarladık. Bu yeni MRYO ortamının, hareket-tabanlı oyun ve giyilebilir cihazların, içine çekme ve oyuncu/karakter ilişkisi üzerindeki etkileri gözlemlemek için uygun bir ortam yarattığını düşünüyoruz. Bunun yanında MRYO, daha önce genellikle kısa süreli ve aksiyon-tabanlı oyunlara yoğunlaşan hareket-tabanlı oyunu, uzun süreli ve hikaye-tabanlı oyunlarda kullanmak için de yeni bir keşif alanı ortaya çıkarttığına inanıyoruz. Benzer olarak, giyilebilir cihazların içine çekme etkisini ve oyuncu/karakter ilişkisini nasıl artırabileceği de yeterince bir araştırma alanı olmadığı gibi, MRYO bu konuyu da derinlemsine araştırmak adına uygun bir ortam sunuyor.WEARPG oyun sistemini tasarlarken, öncül çalışma olarak katılımcı tasarım atölyesini içeren tasarım odaklı araştırma (research through design) yöntemi izledik. Bunun üzerine ise, masaüstü rol-yapma oyunlarında giyilebilir cihazların ve hareket-tabanlı oyunun etkilerini anlayabilmek için, çalışmanın farklı noktalarında, farklı niteliklerde kullanıcı testleri düzenledik. Araştırma sürecimizi özetlemek gerekirse, öncelikle (a) MRYO oyuncuları, oyun yöneticileri, cosplayerlar, etkileşim ve takı tasarımcılarından oluşan 25 kişilik bir ekiple bir katılımcı tasarım çalıştayı düzenledik, (b) bu çalıştaydan elde ettiğimiz bilgilerle öncül tasarım yönelimleri ortaya çıkardık, (c) bu yönelimlerden yararlanarak, hareket-tabanlı oyunu destekleyen giyilebilir cihazları içeren yeni bir MRYO sistemi tasarladık, (d) bu oyun sistemini öncelikli olarak deneyim prototipleri ve Oz Büyücüsü (Wizard-of-Oz) yöntemini kullanarak test ettik, (e) bu çalışmadan elde edilen bilgilerle öncül oyun tasarımı yönelimleri ortaya çıkardık, (f) bu bilgilerden yararlanarak oyun sistemimizi geliştirdik ve kola-takılabilir cihazları ve bununla beraber klasik MRYO'daki zar yerine geçecek bir cihazı implemente ettik, (g) bu sistemin oyuncu deneyimi üzerindeki etkisini anlayabilmek için 24 oyuncu ile oyun testleri düzenledik ve (h) hareket-tabanlı oyunların ve giyilebilir cihazların hikaye-tabanlı, uzun soluklu oyunlarda kullanımı ile ilgili tasarım temaları ortaya çıkarttık.Yapılan bu çalışmalar sonucunda, farklı seviyelerde, MRYO'lar için giyilebilir cihaz ve hareket tabanlı oyun tasarlayacak tasarımcılara yol gösterecek tasarım bilgileri ortaya çıkarttık. Bunun yanında, bu konseptleri, oyun deneyimi üzerindeki etkisini anlayabilmek için oyuncularla test ettik. Oyunculardan aldığımız geribildirimler, giyilebilir cihazların ve hareket-tabanlı oyunun içine çekme etkisi ve oyuncu/karakter ilişkisine katkı yaptığını gördük. Beklediğimiz üzere, oyuncular karakterlerinin bir parçasını taşıyor olmanın, o karakterin rolüne girmeyi kolaylaştırdığını ifade ettiler. Hareket tabanlı oyun da benzer bir etki yarattı. Oyuncuların birçoğu, gerçek dünyada yaptıkları hareketler ve ortaya koydukları eforu, kurgusal karakterlerinin hayali oyun dünyasında yaptığı hareketler ve koyduğu eforla özdeşleştirdi. Yine de hayali karakter ve oyuncuların yetenekleri arasında oluşabilecek bir dengesizlik MRYO için problem yaratabileceğini gözlemledik. Ayrıca ortaya çıkardığımız sonuçlara göre, birden fazla oyun seansından oluşan uzun süreli oyunlarda, hareket-tabanlı oyunun oyun içine yerleşimi ile ilgili doğru tasarımı uygulamak, oyuncuları oyuna karşı ilgili tutmak açısından önemli bir nokta olduğu ortaya çıtkı. Oluşturduğumuz tasarım temaları, bu problemlerin üstesinden gelmek için uygulanabilecek yöntemleri de ortaya koydu. With the integration of tangible and touchable surface technologies to gaming, a new game genre called `computer augmented tabletop games` emerged. These games combine the analog and digital and thereby augment tabletop games with computational power allowing new possibilities in gameplay and game experience while maintaining the tangible aspects of these games. Tabletop Role-Playing Games (TTRPG) are also among the popular genres which were benefited from this augmentation movement. On the other hand, movement-based game play became another trending modality in game research. Development of the embodied interaction methods led to the commercialization of movement-based game play with the invention of game devices such as Wii, Playstation Move or Kinect. Research on this modality put forth that it engages player more in the digital games. Upon this, wearable devices, which can support movement base game-play seamlessly, attracted attention in game research and researchers speculated that these devices can boost the connectedness to imaginary worlds of games. Therefore, both these concepts are claimed to increase immersion and player/character relationship experience, yet they have been never considered as part of TTRPG where these two concepts are critical for an ideal game experience.To fill this gap, we developed a game system, WEARPG, which incorporates movement-based game play supported by arm-worn devices and an augmented die. We believe that TTRPG provides an appropriate environment to test the effects of both wearables and movement-based gameplay on the immersion and player/character relationship since they are critical for TTRPG experience. Moreover, TTRPG opens a new exploration area for movement-based gameplay, which is mostly focused on short-term and action-based games, in which implementing it into the narrative-based long-term gameplay can be investigated. Similarly, how to incorporate wearable devices in a way that can increase the immersion or player/character relationship is underexplored and TTRPG environment is promising to dig this subject deeper.While developing WEARPG, we administer a research through design method comprised of a participatory design workshop as a formative research phase to design an artifact and series of user tests in different states of the design process to understand the effects of arm-worn device and movement-based gameplay on player experience. To summarize our research process, we first (a) organized a participatory design workshop with 25 participants including TTRPG players and game masters, cosplayers, interaction designers and jewelry designers, (b) extracted preliminary design implications with the data collected from the workshop, (c) designed a role-playing game system that can incorporate movement-based gameplay and arm-worn devices, (d) test this system with Wizard-of-Oz method and experience prototypes, (e) extracted game design implications with the data collected from user tests, (f) improved the game system and developed a working prototype of arm-worn device and an additional device which will replace the dice by drawing on game design implications, (g) tested this system in order to understand the effects of these concepts on the player experience, (h) created design themes about incorporating wearable devices and movement-based gameplay for narrative-based long-term games by satisfying user expectations. As a result of our study, we obtained design implications and themes that can help designers about integrating wearables and movement-based gameplay to tabletop games. Moreover, we tested out these concepts with players to understand their effects on immersion and player/character relationship. Our feedback from participants shows that wearables and movement-based gameplay can really add up to player experience in terms of player/character relationship and immersion. As we anticipated, players reported that carrying a part of their character helped them to get into the role of the fictional character. Movement-based gameplay also provided a similar effect as most of the players identified their movements and effort in the real life with the effort of the character in the imaginary world. Still, a possible mismatch between player and character abilities can be problematic. Moreover, in long-term engagement, correct design for the placement of the movement-based play in the game is important for keeping players engaged. Our design themes highlight possible ways of overcoming these problems. 278

Yüksek lisans tezi., Günümüzde genel olarak dijital ya da interaktif(etkileşimli) tasarım olarak kabul edilen bu çağda, kullanılan akıllı ve taşınabilir cihazların, internetle birlikte hızlı gelişimi önemli konular arasında yer almaktadır. Ancak asıl üzerinde durulması gereken konunun bu cihazlarda ya da ortamlardaki kullanıcı arayüz tasarımlarının çoklu ortam ile desteklenerek interaktif(etkileşimli) hale getirilmesi önem taşımaktadır. Akıllı taşınabilir cihazların boyutu bilgisayar ekranlarına göre ne kadar küçük olursa olsun interaktif tasarım kuralları halen geçerli olmaktadır. İnteraktif tasarımın içerisinde yer aldığı kullanıcı deneyimi tasarımıyla önemli bir bileşendir ve tasarımcılar mantıksal düşünülmüş eylemler aracılığıyla dikkat çekici web veya mobil arayüzler oluşturmaya odaklanmışlardır. Başarılı bir interaktif(etkileşimli) tasarım, arzulanan kullanıcı deneyimlerini oluşturmak için ilke, eleman ve teknolojiyi kullanmaktadır. Bunu sağlayabilmek için bu ilke ve elemanların iyi bilinerek uygulamalara doğru bir şekilde aktarılması gerekmektedir. Araştırmada İnteraktif(etkileşimli) grafik tasarım ilke ve elemanlarının tarihsel hareketleri ve eğilimleri hakkında insanları bilgilendirmek amaçlanmıştır. Bu sebeple bir disiplin olarak köklerini gün yüzüne çıkartmak istenmiştir. Bu amaç doğrultusunda TRT Çocuk mobil uygulaması ile sınırlandırma yapılmıştır. Yapılan araştırma sonrasında3 farklı uzman görüşü alınmıştır. Bu farklı uzman görüşleri hazırlanan bir formla güvenilirliliği ve geçerliliği onaylanmıştır. Bununla birlikte 10 uzmanın görüşleri doğrultusunda anket maddelerinin frekans ve yüzde dağılımları tablolarla ifade edilmektedir. 10 uzmanın görüşleri arasındaki tutarlılığın bir ölçüsü olarak sınıf içi korelasyon katsayıları incelenmiş uzmanlar arasındaki değerlendirme puanları arasındaki korelasyonun 0,98 olduğu yani 10 uzmanın görüşlerine dayalı değerlendirmeye ait güvenirliğin 0,98 ile çok yüksek düzeyde tutarlı olduğu görülmektedir. Bu durum TRT Çocuk mobil uygulamasının interaktif grafik tasarım ilke ve elemanlarına göre ne derece uygun olduğuna dair 10 uzmanın görüşleri arasındaki tutarlılığın çok yüksek düzeyde güvenilir olduğunu ortaya koymaktadır. Sonuçlar dâhilinde TRT Çocuk mobil uygulamasının incelenen ilkeler ve elemanlar doğrultusunda yeterli olduğu ancak interaktif(etkileşimli) yönüyle bir takım eksikleri olduğu saptanmıştır. Belirlenen eksikler öneriler ile araştırmada ortaya koyulmuştur. Bu sayede İnteraktif(etkileşimli) grafik tasarım uygulamalarında temel olabilecek ilkeler ve elemanlar belirlenerek, uygulama aracılığı ile somut hale getirilmiştir.

Büyük ekranlı sistemlerin işbirlikçi kullanımını anlamak genel insan-bilgisayar etkileşimi geliştirmek ve tasarımcıları yeni etkili etkileşimli sistemler geliştirirken yönlendirmek için önemlidir. Bu tez, işbirlikçi büyük ekranlı sistemlerin tasarımcılarına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Bu sebeple, bu tür sistemler için artalan bilgisi sağlar, bu sistemlerle var olan sistemlerin benzerliklerini ve farklılıklarını tanımlar, mevcut kılavuz ve kuralları karşılaştırır, önerilen çözümleri test eder ve yeni kılavuz ve kurallar üreterek yönlendirme sağlar. İlk kısımda, büyük ekranlı sistemlerin girdi aygıtlarının, çıktı aygıtlarının, etkileşim yöntemlerinin ve işbirlikçi kullanımın literatür taraması yapılmıştır. Bu göstermiştir ki, işbirlikçi büyük ekranlı sistemlerin tasarım sürecini yönlendirecek, deneysel, sistematik ve akademik bir çalışma yoktur. İnsan-bilgisayar etkileşimi alanında araştırma yöntemleri için yapılan literatür araştırması sonucunda, ilk verileri toplamak için prototip bir sistem kurulmuş, temel bir hareket kütüphanesi oluşturulmuş ve kullanıcı arayüzü elemanları geliştirilmiştir. Tanınmış platformların mevcut tasarım kılavuz ve kuralları karşılaştırılmış ve uygun olanlar yenilerini oluşturmak için kaynak olarak kullanılmıştır. Daha sonrasında, dört ana testten oluşan deneysel bir laboratuvar deneyi ile büyük ekranlı sistemlerde girdi yöntemleri, çok kullanıcılı etkileşim, işbirlikçi kullanım ve arayüz elemanları test edilmiştir. Bu tezin bulgu ve sonuçları, benzer etkileşim sistemlerinin tasarım ve geliştirme süreçlerine kaynak oluşturarak yardım edebilir. Understanding collaborative usage of large-size screen systems is important for advancing the general study of human-computer interaction (HCI) as well as for guiding the designers while creating efficient interactive large-size systems. This thesis aims to provide guidance for the designers of collaborative large-size screen systems. It therefore gives background information about such systems, defines similarities and differences in existing systems, compares existing design guidelines and principles, tests and validates proposed solutions and offers new guidelines and principles for designing interactive large-size screen systems. In the first part, a literature survey of input devices, output devices, interaction methodologies and collaborative interaction used for large-size screen systems was conducted. This showed that an empirical, systematic and academic study for guiding the design process of collaborative large-size systems is missing. Following a literature review of research methods in the HCI field, an initial system was setup, a gesture library was created and user interface (UI) elements were generated to gather initial findings. Existing design guidelines and principles of well-known platforms were compared and compatible ones were used as input for creating new ones. Thereafter, an empirical laboratory experiment with four major tests, was conducted to test interaction devices, multi-user interaction, collaborative usage and UI elements on a large-size touchscreen system. The results and conclusions of this research should help to inform the design and development of similar HCI systems. 190

Bu çalışmada duygusal tasarımın insan-bilgisayar etkileşimi üzerine olan etkisini incelemek amaçlanmıştır. Bu amaç için, duygusal ve duygusal olmayan materyaller hazırlanmıştır. Bu materyaller hem resimleri hem de metinleri içermektedir. Bu amaç doğrultusunda, toplamda 57 adet katılımcı duygusal veya duygusal olmayan gruba rastgele atanmıştır. Duygunun insan-bilgisayar etkileşimi üzerine etkisini araştırmak için deney boyunca göz takibi verileri elde edilmiştir Duygusal tasarımlı format verilen katılımcılar duygusal olmayan tasarımlı format verilen katılımcılara göre öğrenmeyi ölçen testlerde daha iyi performans göstermiştir. Sonuçlar duygusal tasarımlı formatın insan-bilgisayar etkileşiminin bir hedefi olan öğrenilebilirliği arttırdığını desteklemektedir. In this study, it was aimed to evaluate the effect of emotional design on human-computer interaction (HCI). For this purpose, emotional and non-emotional materials were prepared. These materials contain both texts and pictures. In accordance with this aim, a total of 57 participants were randomly assigned to the emotional or to the non-emotional group. For investigating the effect of emotion on human-computer interaction, eye tracking data were obtained during the experiment. The participants who were given the emotional designed format performed better in tests that assess learning than the participants who were given non-emotional designed format. The results suggest that emotional designed format enhanced learnability which is a goal of human-computer interaction. 110

Bilgi toplumu olmak, bütün vatandaşların bilgi ve iletişim teknolojilerine (BİT) gerektiği şekilde erişebilmesini zorunlu kılmaktadır. BİT, yaşlı vatandaşlar gibi toplumun farklı kesimlerinin günlük hayata dâhil edilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayınlanan rapora göre Türkiye, tıpkı komşu Avrupa Birliği ve Orta Doğu ülkelerinde olduğu gibi, giderek yaşlanan bir nüfusa sahiptir (TÜİK, 2016). Bu durum, yaşlı vatandaşların BİT konusundaki ihtiyaçlarının ve BİT ile etkileşimlerinde karşılaşabilecekleri potansiyel problemlerin sistematik olarak analiz edilmesi gereksinimini doğurmaktadır. Türkiye'de yaşlıların BİT kullanımı konusunda yapılan çalışmaların kısıtlı olduğu düşünüldüğünde, bu çalışma ile yaşlı vatandaşların BİT kullanımı ve kabulü ile sonuçların genç nüfusla karşılaştırılmasına odaklanarak bu eksikliğin doldurulması hedeflenmektedir. Bu kapsamda, 232 yaşlı (yaşları 60 ile 96 arasında değişen) ve 235 genç (yaşları 19 ile 40 arasında değişen) katılımcıdan veri toplanmıştır. Çalışmada elde edilen bulgular, hem yaşlı hem de genç nüfus için Teknoloji Kabul Modelinin benzer şekilde doğrulandığını göstermektedir. Bununla birlikte, yaşlı vatandaşların BİT kullanımı konusunda yardıma, cesaretlendirilmeye ve daha kullanıcı dostu arayüzlere ihtiyaç duydukları tespit edilmiştir. Bu çalışmanın, yaşlı vatandaşların ihtiyaç ve beklentileri konusunda farkındalığın artmasına katkı sağlaması ve Türkiye'de yaşlı nüfusun BİT kullanımı konusunda yapılacak daha kapsamlı araştırmaları teşvik etmesi beklenmektedir. To become an information society, it is required that the citizens have access Information and Communication technologies (ICT) in appropriate ways. ICT plays a major role to improve inclusion of various parts of the society into daily life, such as elderly citizens. As in neighbor countries in the EU and in the Middle East, the population of Turkey is getting older, according to the Turkish Statistical Institute (TurkStat, 2016). This urges the need for a systematic investigation of ICT needs of elderly citizens and potential problems that may be faced during the course of interaction with ICT interfaces. Given that the research on ICT use of elderly citizens in Turkey is not at a mature state recently, the present study aims at closing the gap by focusing on the use and acceptance of ICT by elderly citizens in comparison to younger adults. It reports data collected from 232 elderly participants (the age range from 60 to 96 years old) and 235 younger adults (the age range from 19 to 40 years old). The findings of the study show that, both elderly and younger adults confirm the Technology Acceptance Model (TAM) in a similar way. This was accompanied by elderly citizens' need for assistance, encouragement and friendlier interface designs. We believe that the findings obtained in the present study will contribute to increasing awareness about the needs and expectations of elderly citizens and inspire further research on ICT use of elderly population in Turkey. 107

Bu tezin ana katkısı çeşitli fiziksel egzersiz hareketlerini gerçekleştirirken çocukları,gerçek zamanlı geri bildirim, rehberlik ve teşvik sağlayarak motive eden bir sosyal destekli insan robot etkileşimi sisteminin tasarımı ve kodlanmasıdır.Ön testler rehabilitasyon tedavisi kapsamında yapılmış olmasına rağmen, bu tarz egzersiz faaliyetlerini teşvik etme sisteminin potansiyelinin fizik tedavi alanının ötesindeolmasından ötürü, gerçek zamanlı ̧çalışan sistem, çocukları sağlıklarını iyileştirme içinve fiziksel olarak aktif olmaları için motive eden bir egzersiz koçu gibi davranacak şekilde tasarlanmıştır.Gerçek zamanlı sistem tasarım aşamasında egzersiz koçu ve çocuklar eşliğinde yapılan bir çok ön çalışma ile test edilmiştir. Ayrıca, gerçek zamanlı sosyal destekli robotik egzersiz sisteminin etkinliğini ve fizibilitesini çeşitli performans ve değerlendirme ölçüleriaracılığıyla test etmek için 4 ve 12 yaş arası 19 sağlıklı çocuk ile deneysel bir çalışma yürütülmüştür. Çalışmanın sonuçları sistemin, çocukları fiziksel egzersizleri tamamlamaları için motive etme ve çocukların fiziksel egzersizleri tamamlamalarına yardım etme konularındaki etkinliğini doğrulamıştır. Çocuklar robot antrenör eşliğindeki etkileşim oturumları boyunca fiziksel egzersiz yapmış olup, etkileşim sonrası sorulan anket aracılığıyla, etkileşimi; eğlencelilik açısından, egzersiz robotunu; sosyal sempati, arkadaşlık ve toplumsal varlık açılarından olumlu ve/veya yüksek notlarla puanlamışlardır. The main contribution of this thesis is the design and implementation of anautonomous socially assistive human robot interaction system to engage children inperforming several physical exercise motions by providing real-time feedback, guidance,and encouragement.Preliminary offline tests were done within a rehabilitation therapy context butsince the potential of the system to encourage such exercise activities is beyond thephysical therapy fields, we designed an online system to behave as an exercise coachthat can motivate children to start and continue improving their health and becomephysically active.The online system was tested in several preliminary experiments with an exercisecoach and children during the design process. Furthermore, an experimental study wasconducted with 19 healthy children aged between 4 and 12 to test the feasibility andthe effectiveness of our online Socially Assistive Robotic (SAR) exercise system acrossa variety of performance and evaluation measures.The results of the study validate the effectiveness of the system in motivating andhelping children to complete physical exercises. The children engaged in physical ex-ercise throughout the interaction sessions with a robot coach and rated the interactionhighly in terms of enjoyableness, and rated the robot exercise coach highly in termsof social attraction, social presence, and companionship via a questionnaire answeredafter each session. 88

Sesli Yanıt Sistemi (IVR) DTMF tonlaması veya ses aracılığıyla kullanıcıdan girdi alarak etkileşimde bulunan bir telefon teknoloji sistemidir. IVR'ın yardımıyla, arayan kullanıcı telefon aracılığıyla veri tabanındaki bilgilere ulaşım imkânı elde eder. İstenen bilgiyi elde etmek için kısa ifadelerle ya da telefondaki tuşlara basarak yanıt verirler. SYS arayanalar günün 24 saati istenilen servise ulaşma avantajı sağlar.Tipik bir IVR, arayanlara daha önceden kaydedilerek hazırlanmış anonslarla menü yoluyla bilgi veya seçenek sunar. Çoğu seçenek, tek tuşla seçim yapılacak kadar basitken, bazen detaylı bilgi girilmesi gerekebilir, üye numarası veya kredi kartı numarası gibi. IVR tıpkı web siteleri gibi kullanıcılara sunulmuş teknik bir ara yüzdür. Birçok web site gibi genellikle bir mühendis tarafından, Satış veya Müşteri İlişkileri uzmanından destek alınmadan tasarlanmış, geliştirilmiştir. IVR sistemleri teknik açıdan becerikli, işlem yönünden zengin olabilirken, müşteri açısından son derece karmaşık ve soğuk bulunabilir. Bu sebeplerden ötürü, arayanlar IVR sisteminden hoşlanmaz ve müşteri temsilcisine ulaşacak hızlı bir yol bulmaya çalışırlar. Bu yüzden, gerçekten etkili bir IVR sistemi, şirkete önemli ölçüde mali tasarruf sağlayabilir ve müşteri memnuniyetini arttırabilir.Bu çalışma ile arayanların kullanım alışkanlıklarını, arama sebeplerini, sistemin en yoğun olduğu zamanları, günün önemli olaylarını, arayanların demografik yapılarını ve ürün profili gibi konuların IVR sistemi üzerindeki etkisini anlamaya çalıştık. Bu yüzden, IVR kullanışlılığını ve müşteri memnuniyetini arttırıcı yeni çözümler bulabileceğimizi düşünüyoruz. Bu amaçla, geçmişe dönük müşteri verilerini inceledik, IVR yapısını güncelledik, öneri sistemi, hızlı müşteri tanıma ve menü önceliklendirme gibi yöntemleri denedik. Bu doğrultuda, Digiturk Çağrı Merkezi'nin IVR sistemine ait günlük binlerce veri içeren müşteri loğları incelendi. Bazı sonuçların önemini vurgulamak için çeşitli raporlar hazırlandı. Pozitif ve negatif sonuçlara göre Digiturk IVR yapısı yeniden tasarlandı ve kullanılabilirlik, self-servis kullanım adedi ve IVR'ın etkinliği arttırıldı. Interactive Voice Response (IVR) system is a telephony technology that interacts with callers through the use of voice and/or DTMF tone input via keypad. IVR gives callers the ability to access a database of information via phone. In order to gain that information, they respond by pressing digits on the telephone or speaking short phrases. IVRs offer callers the advantage of getting self-service 24 hours a day. An IVR system usually has several menus of pre-recorded voice prompt to present information and options to callers. Most of the choices are as simple as choosing a number, some options may require detailed information such as account number or credit card number. IVR is a technical interface to humans, just like a web site is and just like many web sites, it is usually configured and developed by some engineers without much guidance from Marketing or Customer Service. Therefore, while an IVR can technically be very good and functionally rich, these systems can be quite confusing and unfriendly from a customer's perspective. Because of these facts, callers dislike IVRs and try to find a quick way to reach an agent. It costs organizations much more when a customer talks to a live agent compared to an IVR session. For that reason, truly effective IVRs can bring significant cost savings to the organization and can boost customer satisfaction.At the core of this work, we tried to understand usage habits of the customers, reasons of the calls, system's peak times, highlights of the day, demographic and product profile of the customers etc. and effects on the calls in IVRs. Therefore, we could find new ways to deliver highly effective IVR solutions and improve IVR usability. Customer Profile IVR and Buffer Zone are our important suggestions among others that guide calls to related IVR algorithm according to customer profile or encourages customers to use IVR more efficient according to peak times, highlights of the day or any other defined major subject. In addition, this research showed that improving IVR usability can reduce call center costs substantially. 75

Hızla gelişen ve değişen dünya koşullarında ulusal ve uluslararası alanda ilerleme, kalkınma ve geleceğe güvenle adım atabilmede ön plana çıkan unsurlardan birisi de girişimcilik kavramıdır. Bilişim çağında ve özellikle bilişim alanındaki girişimcilik hamleleri tüm dünyada kısa zamanda ses getirmekte ve hızlı kalkınma ve ekonomik gelişim ile birlikte sosyal kazanımları da beraberinde getirmektedir. Bu tezin amacı, bilişim alanında değişik kademelerde eğitim gören öğrencilerin girişimcilik eğilimlerinin saptanması ve bu eğilimin demografik veriler, girişimcilik eğitimi alma durumu, cinsiyet gibi değişkenlerle ilişkisinin belirlenmesidir. Bu araştırmanın bulguları ve sonuçlarının bilişim sektöründe girişimcilik politikalarının belirlenmesi noktasında ışık tutacağı düşünülmektedir.Araştırmanın örneklem grubunu Afyonkarahisar'da 2015-2016 öğretim yılında bilişim alanında eğitim görmekte olan lise, meslek yüksekokulu ve fakülte öğrencileri oluşturmaktadır. Çalışmaya 323'ü (%50,1) erkek, 322'si (%49,9) kız olmak üzere toplam 645 öğrenci katılmıştır. Demografik verileri ve girişimcilik eğilimini ölçmek amacıyla 3 farklı veri toplama aracı kullanılmıştır. Araştırma verileri için tarama modeli kullanılmıştır. Elde edilen veriler Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paketi (SPSS) programında frekans, yüzde, aritmetik ortalama, standart sapma, T-Testi ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılarak analiz edilmiştir.Araştırma sonuçlarına göre, öğrencilerin girişimcilik eğitimi alma düzeyinin oldukça düşük olduğu görülmüştür. Bilişim alanında eğitim gören öğrencilerin girişimcilik düzeylerinin yüksek olduğu ve girişimcilik eğilimleri konusunda kız ve erkek öğrenciler arasında belirgin bir fark olmadığı gözlemlenmiştir. Öğrencilerin çabalamaya ihtiyaç olan hallerde girişimcilik eğilimlerinin arttığı tespit edilmiştir. Evde bilgisayar olmasının girişimciliğe doğrudan bir etkisinin olmadığı görülmüştür. İletişim becerileri yüksek olan bireylerin girişimcilik eğilimleri yüksek çıkmıştır. Ayrıca girişimci adaylarının iş fikirlerini başkalarına söyleme konusuna olumlu bakmadıkları tespit edilmiştir.Bilişim alanında değişik kademelerde eğitim gören öğrencilerin girişimcilik eğilimlerinin artırılması için, bu araştırma sonuçları doğrultusunda okullarda verilen girişimcilik eğitimlerinin artırılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. One of the elements of foreground step into the future with confidence is entrepreneurship in the developing and changing world conditions on a national and international level. In the information age, entrepreneurship moves especially in the field of informatics bringing sound and all around the world in a short time and it brings social benefits with rapid development and economic development. Therefore, this research is important.The purpose of this study is to determine the tendency of students studying entrepreneurship at different levels in the IT field, also to determine the relationship between variables, such as tendency in demographics, entrepreneurship training and gender, It is considered that the findings and the results of study shed light on the point of determining entrepreneurship policies in the IT sector.The sample of the research is students who are training in the IT field of high school, school of higher education and faculty in 2015-2016 academic year in Afyonkarahisar. The study is including 323 (50.1%) male and 322 (49.9%) female, the total 645 students. Three different data collection tool has been used to aim of measure the demographic data and entrepreneurship tendency. The screening model was used for research data. Obtained data were analyzed in the frequency, percentage, mean, standard deviation, T-test and one-way analysis of variance (ANOVA) with using Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) program.According to the survey, it has been shown the level of entrepreneurship education of students is very low. It was observed that there was no significant difference between male and female students about entrepreneurship tendency and with a high level of entrepreneurship of students studying in the IT field. It is determined that if students remain in a difficult situation that need to work harder, entrepreneurial tendency increases. It was shown that no a direct impact on the entrepreneurship of having computer at home. The tendency of entrepreneurship of the individuals who have good communication skills are quite high. It has also been realized that entrepreneuring candidates think nehativly of sharing their working ideas with others.It has been considered that it will be fruitful to increase the entrepreneurship trainings in schools in accordance with the research results so as to increase the tendency of entrepreneurship of the students who are educated in defferent levels of informatics.

Beyin bilgisayar ara yüzü (BBA), son yıllarda oldukça gelişme sağlayan bir araştırma konusudur. Oyun ekipmanlarından yapay organlara kadar çok çeşitli alanlarda kullanım alanlarına sahip BBA teknolojisinin temel amacı, BBA kullanıcısının beyni ve elektronik bir cihaz arasında herhangi bir çevresel sinir yollarına bağlı olmayan aracısız bir haberleşme kanalı kurmaktır. Motor hareket hayali (MHH), kullanıcının, motor bir hareketi hayal etmesi sırasında alınan beyin sinyallerinden o hareketin tahmin edilmesi esasına dayanan bir BBA yöntemidir. Bağımsız bir BBA türü olması ve pratik olması gibi nedenlerden dolayı, motor hayali çeşitli BBA türleri arasında en popüler olanıdır. Motor hareket hayali sinyalleri beyinin motor korteks olarak adlandırılan, istemli hareketlerden sorumlu bölgesinden elde edilir. Bu sinyallerin alınması için fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI), pozitron emisyon tomografi (PET), Elektrokortikogram (EKoG) ya da Elektroansefalografi (EEG) gibi işaret alma metotları kullanılabilir. Bu sinyal türleri içerisinde pratik, ucuz, hızlı ve girişimsiz bir yöntem olduğundan, genellikle EEG tercih edilir. Popüler olmasına rağmen, motor hareket hayali işaretlerinin sınıflandırılması oldukça zordur. Bunun temel nedeni ise, düşük uzamsal çözünürlüktür. Düşük uzamsal çözünürlük nedeniyle motor hareket hayali ile ilişkili sinyaller beynin farklı bölgelerinde bulunan başka sinyal kaynakları ile karışır ve bu, elde edilen EEG sinyalinden motor hareket hayali sinyallerinin ortaya çıkarılmasını güçleştirir. Ayrıca motor hareket hayali sinyal karakteristiklerinin kişiden kişiye hatta aynı kişi için zamanla değişebilir olması, sınıf sayısının sınırlı olması, EEG işaretinin durağan olmaması ve deneklerin motor hareketlerin hayal edilmesi konusunda tecrübesiz olması da bu tarz işaretlerin sınıflandırılmasını güçleştiren unsurlardandır.Tezin giriş kısmında BBA hakkında temel bilgiler ve önemli BBA metotlarından bahsedilmiştir. Bu BBA metotları şu şekilde sıralanabilir: i) Durağan görsel uyarılmış potansiyel (Steady state visual evoked potentials) tabanlı BBA, ii) P300 tabanlı BBA, iii) Yavaş kortikal potansiyeller (Slow cortical potentials) tabanlı BBA, iv) Kortex-neron aktivasyon potansiyeli (Cortical-neuronal activation potentials) tabanlı BBA, v) Motor hareket hayali (Motor imagery) tabanlı BBA. Tez çalışması konusu motor hareket hayali olduğu için, MH hakkında detaylı bilgiler verilmiştir. MH sinyallerinin fizyolojik temelleri, sinyal karakteristikleri, MH sinyallerinin işlenmesi sırasında karşılaşılan zorluklar gibi konulara değinilmiştir. Ardından, motor hareket hayali işaretlerinin sınıflandırılmasına yönelik ayrıntılı bir literatür araştırması sunulmuştur.Motor hareket hayali sırasında, motor korteks bölgesinde olay ilişki senkronizasyon (event related synchronisation, ERS) ve olay ilişkili desenkronizasyon (event related desynchronisation, ERD) olarak adlandırılan güç değişimleri meydana gelir. ERD, belirli bir frekans bandında ölçülen işaretteki güç düşümüne, ERS ise belirli bir frekansta ölçülen işaretteki güç artışına karşılık gelir. Motor hareket hayali sırasında en belirleyici işaret, 8-16 Hz arasındaki µ bandındaki güç düşümüdür. Ayrıca 20-30 Hz arasında da ERS işaretleri motor hareket hayali ile birlikte görülmektedir. Çalışmada motor hareket hayali olarak adlandırılan, kişinin kaslarını hareket ettirmesi ya da ettirmeye niyetlenmesi sırasında beynin motor korteks bölgesinde ortaya çıkan güç değişimlerini analiz eden beyin bilgisayar ara yüzü konusunda mevcut sınıflandırma metotları araştırılmış ve tez çalışmasında yeni metotlar geliştirilmiştir. Bu çalışmada, motor hareket hayali işaretlerinin sınıflandırılması için yeni metotlar geliştirilmiştir. Bu amaçla literatürdeki mevcut metotlar ile beraber, tez kapsamında geliştirilen metotlar sunulmuş ve tüm bu metotların sınıflandırma performansları incelenmiştir.Metotlar kısmında, MH sınıflandırmasına yönelik literatürdeki belli başlı yöntemler anlatılmıştır. Öncelikle, MH sınıflandırmasına yönelik genel bir çerçeve çizilmiş, ardından, her bir işlem adımı detaylı bir biçimde, literatürdeki mevcut yayınlardan bahsedilerek anlatılmıştır. MH sınıflandırmada çok önemli bir uzamsal sınıflandırma metodu olan `Ortak uzamsal örüntüler` (Common Spatial Patterns, CSP) metodu anlatılmış ve CSP metoduna yapılan iyileştirmelerden bahsedilmiştir.Metotlar kısımda, Tezin katkılarından ilki olan `Görev ilişkili & uzamsal düzenlemeli ortak uzamsal örüntüler` (Task Related & Spatially Regulaized Common Spatial Patterns, TR&SR-CSP) isimli çalışma anlatılmıştır. Bu çalışmada düzenlenmiş bir CSP metodu önerilmiştir. Metot motor hareket hayali sinyallerinin beyindeki oluşum noktalarını kullanan bir düzenlenmiş (regularized) CSP metodudur. Bu metotta, uzamsal filtrelerin eğitimi sırasında özel olarak hazırlanmış bir ceza matrisi oluşturma algoritması tanıtılmıştır. Bu ceza matrisi, verilen görevlere ilişkin motor korteksteki konumları göz önünde bulundurarak uzamsal filtrelerin korteks üzerinde bu bölgelere odaklanmasını sağlamıştır. Çalışma sonuçları incelendiğinde, fizyolojik verilerle uyumlu sonuçların elde edildiği gözlemlenir. Çalışma 2014 senesinde biyo-informatik ve biyomedikal mühendisliği uluslar arası konferansı` (IWBBIO) konferansında sunulmuştur. Metotlar kısmında ikinci olarak CSP'nin eksikliklerine değinilerek `Uzamsal filtre ağı` (Spatial Filter Network, SFN) metodu sunulmuştur. Bu metot, bir uzamsal filtre ve bir sınıflandırıcının birlikte optimizasyonunu sağlayan çok katmanlı bir yapıdır. Önerilen yöntem, CSP metodunun iki problemini adresler ve bunlara çözüm arar. Bu problemler, i) CSP metodunun yalnızca sınıflar arası saçılımları iyileştirmesi, buna rağmen, sınıf içi saçılımlar ile ilgilenmemesi, ii)CSP metodunun sınıflandırma performansı ile değil, verilen optimizasyon fonksiyonunu iyileştirmeye çalışmasıdır. SFN ise eğitim kümesindeki her elemanı tek tek ağa sunarak, hem uzamsal filtreyi, hem de sınıflandırıcıyı eğitir. SFN ağının eğitimi için yapay sinir ağlarında kullanılan geriye yayılım yöntemi kullanılmıştır. Bunun için ağa sunulan her eğitim kümesi elemanı için ağın oluşturduğu çıkış incelenmiş ve hem uzamsal filtre ağırlıkları, hem de sınıflandırıcı ağrırlıkları güncellenmiştir. Optimizasyon yöntemi olarak yapay sinir ağlarının eğitiminde kullanılan Levenberg-Marquardt (LM) ve back propogation (BP) metotlarından yararlanılmıştır. Tez içersinde SFN metodunun çalıştırılmasına ve eğitimine yönelik matematiksel denklemler sunulmuştur. SFN metoduna ilişkin yayın, PLoS One isimli dergide yayınlanmıştır.Metotlar kısmında son olarak uzamsal – spektral filtreleme metotlarına değinilmiştir. Bu metotlar hem uzamsal hem de spektral düzlemde optimizasyonlar yapmaktadırlar. CSP basitliği ile beraber güçlü bir metot olmasına karşın, bazı eksiklikleri vardır. Motor hareket hayali tabanlı beyin bilgisayar ara yüzlerinde CSP'nin başarısı büyük oranda ERD (olay tabanlı desenkronizasyon) ve ERS (olay tabanlı senkronizasyon) olarak adlandırılan fizyolojik fenomenlere bağlıdır. Halbuki pratikte ERD'nin bulunduğu frekans bandı kişiden kişiye farklılık gösterir. Bu, pratik bir BCI tasarlarken karşılaşılan en büyük problemlerden biridir. Yakın zamana kadar CSP kullanılırken frekans bandı ya geniş bant kullanılarak tanımsız bırakılmaktaydı ya da manüel ayarlanmaktaydı. Genel olarak, CSP'yi EEG işaretini filtrelemeden ya da uygun olmayan bir frekans bandında filtreleyerek uygulamak düşük bir sınıflandırma başarımı verecektir. Bu durumda yapılacak bir iş, zaman harcayıcı bir araştırmalar ve bazı manüel ayarlamalar ile her bir denek için en iyi frekans bandını bulmak olacaktır. Bu şekilde sınıflandırmanın başarımı artırdığı gösterilmiş olsa da, zaman harcayıcı ve zahmetli bir iştir. Bu nedenle son zamanlarda uzamsal filtrelerin frekans filtreleri ile eş zamanlı optimizasyonuna ilişkin yöntemlerin araştırılması oldukça önem kazanmıştır. Bu nedenlerden dolayı, CSP gibi sadece uzamsal düzlemde çalışan metotlar yerine filtrelerin spektral karakteristiklerinin de otomatik olarak iyileştirilmesi amaçlanıştır. Literatürdeki mevcut spatio-spectral metotlar anlatılmış ve tezin son çıktısı olan `Filtre bankası temelli ortak uzamsal örüntüler` (Filter bank common spatio spectral patterns, FBCSSP) isimli, hem spektral hem de uzamsal düzlemde filtre iyileştirilmesi yapan bir metot geliştirilmiştir. Sunulan metot, çeşitli frekanslarda filtreleme yapan bir filtre bankası ve arka arkaya dizilmiş iki adet CSP katmanından oluşur. İlk CSP katmanı, her bir filtre bankası çıkışını uzamsal olarak filtreler böylece, EEG işareti dar bantlarda uzamsal filtrelenmiş olur. İkinci CSP katmanı ise ilk katmandan gelen uzamsal filtrelenmiş işaretleri alarak en önemli işaretleri ortaya çıkartmaya çalışır. Bu nedenle ikinci katman bir nevi frekans seçimi yapmaktadır. İki CSP katmanı ise spatio-spektral bir filtre yapısı oluşturmuş olur. Sonuçlar incelendiğinde, yüksek sınıflandırma başarımlarına ulaşılabildiği görülmektedir. Sunulan çalışma `Biyo-medikal ve biyo informatik alanlarında bilgi teknolojileri` (ITBAM 2016) isimli konferansta sunulmak üzere kabul almıştır. Çalışma `Bilgisayar bilimlerinde konferans notları` (LNCS) isimli dergide yayınlanacaktır.Sonuçlar kısmında, kullanılan veri kaynaklarından bahsedilmiş, veri kümelerinin özelliklerinden bahsedilmiştir. Daha sonra, sonuçların elde edilmesine yönelik bir çerçeve sunulmuş ve yapılacak değerlendirmeler anlatılmıştır. Ayrıca sonuçlar elde edilirken kullanılan metotlara ilişkin bütün parametre ayarlamaları detaylıca sunulmuştur. Sonuçlar kısmında hem sayısal hem de görsel sonuçlar karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Sonuçlar incelendiğinde, önerilen metotların başarılı sonuçlar elde ettiği görülmüştür. Literatürdeki diğer metotlara ilişkin sonuçlar ile değerlendirildiğinde, önerilmiş metotlardan elde edilen sınıflandırma performansları ümit vericidir. Önerilen metotların çalışılan veri kümelerinde performansı yukarı çektiği görülmektedir. Sayısal performans değerlendirmesinin yanında ayrıca, önerilen metotların motor hareket hayali fizyolojisi ile uygunluğu elde edilen uzamsal ve spektral filtrelerin analiz edilmesi ile gözlemlenmiştir. Bütün bu sonuçlar önerilen metotların etkili ve başarılı olduğunu göstermektedir. Brain computer interfacing (BCI) is an emerging topic which is applied to several areas from gaming equipment to health assistive devices. BCI technology aims establishing a direct communication pathway between the user's brain and any electronic device. Motor imagery is a BCI methodology in which the user's imagining of moving a limb is detected without any actual physical movement. Among different BCI techniques, motor imagery is the most popular BCI methodology because of its practicality and being an independent BCI method. Generally, electroencephalogram (EEG) is used for acquiring motor imagery signals since it is a practical, cheap, fast and non-invasive technique for analyzing brain signals. However, classification of motor imagery signals is a challenging topic. Poor spatial resolution of EEG signal makes it difficult to clearly extract motor imagery signals directly. Poor spatial resolution causes motor imagery signals to be mixed up with the signals from the signal sources in the brain which are much stronger. In this study, novel methods for classification of motor imagery signals were developed. For this purpose, existing methods and proposed methods were presented and their classification performances were analyzed.In this thesis, firstly, BCI concept and main BCI methodologies were presented. Motor imagery paradigm and physiological sources and main properties of motor imagery signals were described. Then, an extensive literature review about classification of motor imagery signals was exhibited. Next, the state of art method in the motor imagery classification called common spatial patterns (CSP) method was analyzed and then, regularized CSP methods which addresses some drawbacks of CSP were described. Next, the first contribution of this thesis, task related & spatially regularized CSP method was presented as a regularized CSP algorithm. After that, the second contribution of this thesis, a spatial filtering and classification structure named spatial filter network (SFN) method was presented. After presenting the spatial filtering algorithms, spectral and spatial filtering methodologies were presented. In this manner, a spatio-spectral filtering method called filter bank common spatio-spectral patterns (FBCSSP) method was proposed. Before running the proposed methods, datasets used in the study were introduced. Then, selected configurations of the methods were described.Obtained results of the proposed methods of this study are promising. Their performance evaluations were reported along with important methods from the literature. Developed methods increased the classification performance of the given datasets. Also the physiological suitability of the proposed methods was demonstrated by analyzing obtained spatial and spectral filters. Results showed the effectiveness of the proposed methods. 186

Günümüzde teknolojiden neredeyse her alanda süreç iyileştirmeleri, veri takibi, otomasyon vb. amaçlarla yararlanılmaktadır. Müzik ve eğitim de bu alanların başta gelenlerindendir. Teknoloji ve eğitim, birbirinin gelişimini destekleyen ve bu gelişimden yarar sağlayan iki alandır. Eğitimin temel gereksinimlerden biri olması sebebiyle, eğitimde teknolojik araçların kullanılması geçmişte de gündemde yer alan bir konu olmuştur ve her zaman üst sıralarda kalacak gibi görünmektedir. Teknolojiyle iç içe olan bir başka alan ise müziktir. Teknoloji ve müzik dendiğinde akla ilk gelen başlıklar daha çok enstrüman üretimi ve prodüksiyon alanlarıyla ilgili olmaktadır. Teknolojinin eğitim ve müzikle bu derece iç içe olması, bu üç başlığın kesişim kümesinde bazı araştırma fırsatları sunmaktadır.Bu yüksek lisans tezinde ise, ses sinyali işleme teknolojilerinden yararlanarak müzik eğitimi süreciyle ilgili bir çalışma tasarlanmıştır. Çalışma dâhilinde, veri olarak temelde Türk makam müziği usullerinin kullanıldığı bir ritim eğitim aracı tasarımı planlanmıştır. Planlanan araç usta ve öğrencinin birlikte yürüttüğü eğitim sürecinde bir destek elemanı olarak kullanılabileceği gibi, öğrencinin planlı şekilde ve geribildirim alarak egzersiz yapabilmesine de olanak sağlayacaktır. Çalışma dâhilinde, doğruluğu algısal olarak ölçümlenmekte olan ritim benzerliği için ölçütler belirlenmesi, bu ölçütlere uygun ölçümleme prosedürünün geliştirilmesi, bu sürecin yapılacak testlerle iyileştirilmesi, eğitim aracında kullanılacak verinin hazırlanması, bilgisayarda kullanılabilecek bir arayüz geliştirilmesi, basit bir eğitim sürecinin planlanması hedeflenmiştir. Under the favor of technological improvements, there have been great progress almost in every field such as process enhancements, data tracking, automation etc. Music and education are in the top areas took advantage of these improvements. Technology and education are two fields that support and benefit from each other. Because education is a fundamental necessity, use of technology in education has always been a hot topic and probably it forever will be so. Another area well connected to technology is music. When the topic is music and technology, instrument design and production are the first work fields that come to mind. Technology's being very connected to the fields of education and music provides some research opportunities at the intersection of these areas.In this master's thesis, a study has been designed related to music education process by taking advantage of audio signal processing techniques. To acquire this, designing an interactive rhythm education tool specially targeting the Turkish makam music has was decided. The tool has been planned to be used during the education sessions between the master of the music and the student as well as self-tutoring sessions including the student herself. An important feature of the tool was planned to be providing feedback to the student about her performance. Considering these, the research topics in this study are planned as: to define criteria for measuring rhythm similarity which is generally evaluated perceptually, to define a measurement process according to the criteria defined, to validate this process by conducting experiments, to gather data to be used in the tutoring tool and to define novel education process by using the method and data emerged in this study. 82

Son zamanlarda sayısı artan sosyal oyuncuların da etkisiyle video oyunlarının çoklu oyuncu özelliklerinde artış oldu. Ortak bir amaç için birlikte oynamak ve takım içerisinde farklı görevlere sahip olmak bu favori özelliklerden. Çevrim içi çok oyunculu savaş arenası oyunlarında, oyuncular basitçe düşmanlarla savaşmanın dışında çok çeşitli roller üstlenebiliyorlar. Bu tez, bu tarz oyunlarda oyuncu kişiliğinin rol seçimine olan olası etkisini araştırmıştır. Bu iş için, bu tarz oyunlarda kısmen tecrübeli oyuncular kişilik ölçümlerine ve keşif amaçlı testlere tabi tutulmuştur. Katılımcıların kahraman rolü seçimlerinin etkilenip etkilenmediği anketler yoluyla belirlenmiş ve sonuçlar karşılaştırılmıştır. Sonuçlar kişilik ile roller arasında önemli ilintiler olduğunu göstermiştir. Multiplayer features of video games increased lately due to increasing quantity of social gamers. Playing together for a common goal and having different roles in a team play is one of the favorite multiplayer properties. In MOBA games, players can take part in various roles rather than simply fighting with the enemies. This thesis investigated the probable effects of player personality to the role selection in this type of games. For this work, fairly experienced MOBA players are subjected to personality measures and exploratory tests. Whether character selections of participants are affected or not is determined via questionnaires. Results showed that there are several significant associations between personality and roles. 73

Bu tezde, insansı robotlar ve avatarların eğitimde kullanım alanları ele alınmıştır. Bu amaçla Avatar ve Robot tabanlı eğitim sistemleri ve araştırmacıların testlerini hazırlayıp sonuçlarını toplayabilmeleri için bir framework olmak üzere üç sistem geliştirilip testleri yapılmıştır. Bu tezde sunulan çalışmaların temel amacı teknolojik bileşenler kullanılarak eğitimde geleneksel araçlara alternatif olarak tekrarlanabilir, uyarlanabilir ve erişilebilir bir sistemin oluşturulmasıdır.Avatar tabanlı sistem, ilkokul müfredatı üzerine uzmanlaşmış bir Türk İşaret Dili (TİD) sözlüğü yaratmayı amaçlayan TÜBİTAK Projesi kapsamında geliştirilmiştir. Ön adımlar olarak yalnızca kolları içeren, ardından yüz ifadelerinin işaret dilinde kullanımını ölçen testler yapılmıştır. Bu ön çalışmaların ardından ilkokul birinci sınıf Hayat Bilgisi Çalışma Kitabı'ndan seçilen 10 sorunun işaret diline çevrisi yapılmış ve avatar üzerinde gerçeklenmiştir. Hem düz metin hem de üretilen avatar videolarını içerecek şekilde iki grup halinde hazırlanan testler, işitme engelliler ilköğretim okulunda ilkokul öğrencileri ile yapılmıştır. Testin amacı, çocukların müfredatı takip edebilmeleri için ihtiyacı olan doğru aracı bulmaktır. Sonuçlar gösteriyor ki çocuklar, işaret dili videolarını içeren sorularda, yalnızca metin içeren sorulara göre çok daha başarılılardır. Sorulara verilen doğru cevap oranlarının düşüklüğü, çocukların işaret dilini de Türkçeyi de yeteri kadar iyi bilmedikleri için müfredatı takip etmekte güçlük yaşamalarıdır. Bu deneyler gösteriyor ki avatarın işaret dili gerçeklemesiyle oluşturulan sistemler, geleneksel eğitim araçlarına başarılı bir alternatif olabilir.NAO robot ile geliştirilen TİD Eğitim Oyunu, TİD öğrenmek isteyen çocuklra alternatif bir araç olarak sunulmaktadır. Bu oyun için hazırlanan kelimeler, işitme engelli bir eğitimciye gösterilmiş ve en başarılı seçilen dört kelime ile etkileşimli bir oyun tasarlanmıştır. Oyun, eğitim ve test olmak üzere iki temel aşamadan oluşmaktadır. Eğitim aşamasında araştırmacı robotun yaptığı işaretlerin anlamlarını resimli kartlar ile çocuklara tanıtır. Test aşamasında ise çocuklardan robotu izlemesi ve yaptığı işarete göre işaretin resmi olan etiketi oyun kartında ilgili yere yapıştırması beklenmektedir. Oyunun sonuçlarını analizinde hem oyun kartları hem de deney süresince alınan video çekimleri incelenmiştir. Oyun, eğitimin yanında hafıza oyunu özelliğini de göstermektedir. Çocuklar yapılan işaretlerin ne olduğunu anlasalar bile sıralamayı hatırlama konusunda sıkıntı yaşamışlardır. Bunun yanında, çocukların oyunun kurallarını anlamakta zorlandığı da gözlemlenmiştir. Gördüğü ve tekrarladığı sıra ile yapıştırma yapmak yerine rastgele bir sırala ile oyunu tamamlamışlardır. Bu sebeple kamera sonuçları değerlendirildiğinde oyunun başarısının oyun kartlarındaki başarıdan daha yüksek olduğu görülmektedir. Sonuç olarak NAO robotun, etkileşim kurma problemi yaşayan katılımcıların bile ilgisini çekerek oyunu tamamlamalarını sağlamış olmasını da göz önüne alarak, işaret dili eğitiminde alternatif bir yöntem olarak kullanılabileceği gösterilmiştir. Bu konudaki kısıt, robotun üç parmağının olması sebebiyle gerçekleyebileceği işaret sayısının kısıtlı olmasıdır. Üçüncü sistem olarak, özellikle araştırma projelerinin testlerinde kullanılmak üzere geliştirilmiş olan Android ve web tabanlı bir framework sunulmuştur. Kullanıcı arayüzü tasarımının esnekliği, farklı amaçlarla, farklı kullanıcı kitlesine hazırlanan projelerde rahatlıkla kullanılabilmesini sağlamaktadır. Bu tez kapsamında insan-bilgisayar ve insan-robot etkileşimi üzerine hazırlanan iki farklı çalışmada ele alınmıştır.bu çalışmalardan ilki İşaret Dili Oyunu'dur. Web ve android tabanlı sistemlerin kullanılmasıyla gerçeklenen oyunda testler web tabanlı sistem üzerinde yapılmıştır. Seçilen on kelimenin iki farklı robot ile (NAO ve R3) hazırlanmış videoları kullanıcıya sorulmuş, kullanıcıların başarımları ve robotları nasıl değerlendirdikleri ölçülmüştür. Bu testlerin sonuçalrına göre çocuklar tarafından NAO sevimli ve oyuncağa benzeyen bir robot olarak görülürken R3, hareketleri daha anlaşılır bir eğitimci olarak değerlendirilmiştir. Davul çalma oyununun temel amacı ise çocukların eğitiminde robotların etkisini etkileşimli davul çalma oyunları hazırlayarak ölçmektir. Bu sistemde yarı-insansı robot NAO T14, Android cihaz ve Air-Drum bagetleri farklı kombinasyonlar ile kullanılmıştır. Bu çalışma üniversite öğrencileri ile test edilmiştir. Oluşturulan üç farklı senaryo şu şekildedir: 1) NAO Robot ve Air-Drum, 2) Tablet ve NAO Robot, 3) Tablet ve avatar robotlar. Tablet ve Air-Drum bagetleri kullanılarak hazırlanan senaryoların sonuçları karşılaştırıldığında katılımcıların Air-Drum ile oynamaktan daha çok zevk aldığı ancak tablet üzerinde daha başarılı oldukları görülmüştür. Tüm senaryolar için yapılan testlerin sonuçları, farklı teknolojik araçların kullanımının güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koymuştur.Yapılan tüm çalışmalar göstermiştir ki sanal araçların kullanımının çocukların eğitimi üzerinde olumlu etkileri vardır. İnsansı robotların, özellikle dış görünüşleri de bunun için elverişli ise, çocukların öğrenim süreçlerinde teşvik edici bir araç olarak yararlı olduğu gösterilmiştir. Robot entegre sistemlerin eğitimde geleneksel yöntemlere göre daha etkili olduğu görülse de maliyet, erişilebilirlik ve teknoloji bakımından robotlar henüz örgün öğretimde yaygın kullanıma hazır değillerdir. Yapılan testlerdeki işaret dili gerçekleme alanındaki başarıları ile üç boyutlu avatarlar, robotlar yaygın kullanıma tam olarak hazır olasıya kadar aradaki boşluğu doldurmak için eğitim araçlarına destek olarak kullanılabilecek düşük maliyetli sistemlerdir. The aim of this thesis is to present usable educational tools of students with special needs. Hearing impaired students cannot use text and speech based technological, educational material that is becoming a crucial tool for modern education. While they are not a direct substitute for human teachers, technological support materials in education have been shown to motivate children and aid instructors. To allow the use of such methods, three applications aimed at educating deaf children using the robot, the web, and avatar-based technologies was designed.One such technological medium that can be used to connect with such children are robots. Robots are often used in children's education by making use of their inherent personified nature compared to other non-human teaching mediums. Children prefer to interact by touching during a training session. In this study, we developed a method, where two humanoid robots namely R3 and NAO are used to perform sign language gestures to communicate with children using sign languages with creating human-like hand, arm and body gestures. The most powerful aspect of the robot is its embodiment that causes children to interact with the robot socially, rather than treating it as a simple, book like education tool.One other educational tool we have developed is a signing avatar. Like videos of signers, a signing avatar for TİD would allow communicating information in the form of visual gestures, thus becoming usable when the use of text is infeasible. However, compared to videos, animated avatars offer several advantages like easy reproducibility of gesture sequences, control of point of view, adjusting the speed of the sign and being smaller in storage and bandwidth then videos. For this thesis, a signing avatar was developed to represent a portion of the social sciences course for Turkish primary education curriculum.Finally, a web and android based experimental framework was developed to perform customized human-machine interaction experiments. Sign language and drum based interaction game schemes were developed to perform in-depth analysis of different education based modalities with users from different demographics.By performing usability studies and evaluations in a gamification, scheme using turn-taking games, the effectiveness of the described three methods were analyzed. The observations and the reactions of children demonstrate that of the three technologies implemented, robot technologies may be the most effective method for assisting children. While a prototype interaction scheme and used in controlled education settings have been constructed, in their current technology level, price range and ease of operability robots such as Nao do not present an implementable option of presenting the entire primary school corpora. For that reason, a signing avatar and recreated content from the Social Sciences corpora have been implemented. While the signing avatar an imitation of videos created by signing users, it possesses the advantage of easily synthesizing novel sequences of content from existing isolated sign videos.To analyze the success and effectiveness of the developed methods, the performance of the text, signer video and avatar-based interaction in a human-computer interaction scheme using elementary school students have been compared. The results demonstrate that of the three methods, video-based methods were the most comprehensible closely followed by avatar based methods among kids who did not know how to read. Since the aim was to make the signing avatar as comprehensible as possible, the results demonstrate that goal have been. 114

Bu çalışma, web ve mobil destekli harmanlanmış öğrenme ortamlarının akademik başarı ve motivasyona olan etkisini değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Araştırma modeli olarak ön test-son test deney-kontrol gruplu deneysel modelin kullanıldığı bu çalışmada, katılımcılar amaçlı örnekleme ile belirlenmiştir. Katılımcı grubu Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi 2.sınıf öğrencilerinden 2014-2015 Bahar yarıyılı Öğretim Tasarımı dersini alan toplam 60 öğrenciden oluşmaktadır. Bu kapsamda hazırlanmış Katılımcı grubu deney ve kontrol grubu olmak üzere 30'ar kişilik iki gruba ayrılmıştır. Kontrol grubu web destekli harmanlanmış öğrenme ortamındaki öğrenciler, deney grubu ise mobil destekli harmanlanmış öğrenme ortamındaki öğrenciler olarak belirlenmiştir. Web ve mobil destekli harmanlanmış öğrenmenin öğrencilerin akademik başarı ve motivasyon, etkisini tespit etmek için Akademik Başarı Testi, Başarı Odaklı Motivasyon Ölçeği, Öğretim Materyalleri Motivasyon Anketi kullanılmıştır. Buna ek olarak mobil destekli harmanlanmış öğrenme ortamında yer alan deney grubu öğrencilerine nitel görüşme formu uygulanmıştır.Nicel verilerin analiz edilmesinde SPSS 18 istatistik analiz programı aracılığıyla Kolmogorov Smirnov-Z Testi, bağımlı gruplar t-testi ve bağımsız gruplar t testi yapılmıştır. Görüşme formu aracılığıyla elde edilen nitel veriler ise içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Çalışma sonuçlarına göre, mobil destekli harmanlanmış öğrenme ile web destekli harmanlanmış öğrenme arasında akademik başarı ve motivasyona etki konusunda aralarında istatistiki olarak anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Deney grubu öğrencilerinden nitel görüşme formu ile elde edilen veriler analiz edildiğinde mobil destekli harmanlanmış öğrenme ortamı istenilen ortamda ve zamanda erişilebilir, teorik derslerde uygulanabilir motive edici bir ortam olarak görülmüştür. Nicel ve nitel veriler birlikte değerlendirildiğinde mobil öğrenmenin harmanlanmış öğrenmedeki e-öğrenme bileşeni olarak kullanılabileceği söylenebilir. This study, was conducted to evaluate the Effect of Web and Mobile Supported Blended Learning Environment on Students Academic Achievement and Motivation.Research model as pre-test and post-test with experimental-control group experimental used in this study that participants were determined by purposeful sampling. Participant group consists of 60 students from Gazi University Education Faculty Computer and Instructional Technologies 2nd year student of the 2014-2015 Spring Semester Instructional Design course of the field. Participant group were divided into two groups as experimental and control groups including 30 people. Control group as web supported blended learning and experimental group as mobile supported blended learning were designated.Success-Oriented Motivation Scale, Teaching Materials Motivation Questionnaire and Academic Success test were used to determine impact on students' Success and Motivation in environment of web based blended learning and mobile based blended learning.In addition to that, form of qualitative interviews were applied on the experimental group located in mobile supported blended learning environments students.Quantitative data were analyzed by paired samples t-test, independent samples t-test Kolmogorov-Smirnov Z test with SPSS 18 statistical analysis program. The qualitative data that obtained through interview form were analyzed by the content analysis method.According to the study there was no significant difference in effect of academic success and motivation as statistically between mobile supported blended learning and web supported blended learning. To the results of qualitative data that, obtained from interviews form students in experimental group, mobile supported blended learning was seen as accessible from anywhere and anytime, can be applied in theoretical courses and as a motivating environment. When considered quantitative and qualitative data together mobile learning could be used as an e-learning component in blended learning. 190

Bu araştırmada, her yerde öğrenmenin üniversite düzeyinde bir uygulamasını yaparak sonuçları ders başarısı, derse yönelik motivasyon, kullanışlılık ve öğrenci görüşleri açısından değerlendirilmiştir. Araştırma karma yöntem kullanılarak yapılmıştır. Araştırmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüte dayalı örnekleme kullanılmıştır. Trabzon ilinde, sınıfında uygulama için yeterli internet altyapısı olan okulda, üniversite 2.sınıf İnsan Bilgisayar Etkileşimi dersi kapsamında gönüllü öğrencilerinden oluşan bir örneklem seçilmiştir. Katılımcılar deney grubu ve kontrol grubu olarak ikiye ayrılmıştır. Gruplar 21'er kişiden oluşmaktadır. Deney grubuna 4 hafta boyunca her yerde öğrenme etkinlikleri destekli öğretim uygulanırken kontrol grubuna aynı öğretim her yerde öğrenme desteği olmadan sağlanmıştır. Araştırma sonucunda her yerde öğrenmenin uygulandığı öğrenci grubunun akademik başarıları ve motivasyon puanları diğer gruba göre anlamlı farklılık göstermektedir. Kullanışlılık açısından bakıldığında her yerde öğrenme sisteminin kullanımının kolay olduğu ortaya konulmuştur. Bunlara ek olarak, her yerde öğrenmenin akademik başarıya, motivasyona, zaman kullanımına ve etkileşime yönelik faydalar sağladığı da öğrencilerden alınan görüşler ve uygulama esnasında yapılan gözlemler sonucunda ortaya konulmuştur. Ayrıca bu araştırma sonucunda her yerde öğrenmenin uygulamasının öğrencilerin derse olan bakışını olumlu yönde etkilediği görülmüştür.Anahtar Kelimeler : her yerde öğrenme, QR kod, insan bilgisayar etkileşimi In this study, ubiquitous learning method was implemented in higher education and the results were analyzed in terms of course achievement, motivation for the course, usability, and student views. The study was conducted through mixed-methods research design. Criterion sampling, which is one of the purposive sampling methods, was used in the current study. The sample of the study is undergraduate students who are in their second year in a higher education institution having sufficient internet infrastructure within the classrooms in Trabzon province, are registered to Human-Computer Interaction course, and are voluntary to participate in the study. The participants are divided into two as experimental and control group. Each group has 21 students. While the instruction supported with ubiquitous learning activities was conducted in the experimental group throughout 4 weeks, the same instruction without ubiquitous learning activities was conducted in the control group. According to the study results, the academic achievement and motivation scores of the student group for which ubiquitous learning was implemented is significantly different than the control group. In terms of usability, it was indicated that the use of ubiquitous learning system is easy. Additionally, it was revealed that ubiquitous learning provides benefits to academic achievement, motivation, time management, and interaction according to the student opinions and the results of the observations conducted during the implementation. Finally, the results showed that ubiquitous learning implementation have a positive influence on the attitudes of students towards the course.Key Words : ubiquitous learning, QR code, human computer interaction 97

Günümüzde Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BIT) hayatın her alanında karşımıza çıkmaktadır. Bu teknolojiler kendilerinden önceki birçok teknoloji gibi hayata dahil olurken alışkanlıkları değiştirmekte ve değişen alışkanlıklar ve trendler doğrultusunda ürün ve mekan algıları ve tasarımları da değişmektedir. İnsan-Bilgisayar Etkileşimi alanı gelişen teknolojiler doğrultusunda insanlara bu teknolojileri daha kolay ve verimli kullanabilmek amacıyla araştırmalar yapılan bir alandır. Bu alandaki çalışmalar arayüz, yapay zeka, sanal gerçeklik gibi birçok çalışmayı kapsamaktadır. Kullanıcı arayüzleri İnsan-Bilgisayar Etkileşimi alanında önemli bir yer tutmuştur. Her bir işlem için ezberlenen komutların girilerek işlem yapıldığı komut tabanlı sistemlerden genel kullanıma daha uygun olan Pencere, İkon, Menu ve İşaretçi (Windows, Icons, Menus and Pointers [WIMP]) arayüzlerine geçilmiştir. Bu dönemde bilgisayarlarla etkileşim klavye, fare ve ekranlar aracılığıyla olmuştur ve Grafik olarak ifadeleştirme büyük önem kazanmıştır. Komut tabanlı kullanıcı arayüzlerinden sonra Grafik Tabanlı Kullanıcı Arayüzleri gelmiştir. Grafik tabanlı arayüzlerin insanların yüzyıllar boyu bilişsel olarak geliştirdiği duyu derinliğini karşılayamaması, teknolojiyle etkileşimi yapay bir hale getirmiş ve görme öncelikli olmak üzere görme ve duyma duyularını öne çıkarmıştır. Çeşitli teknoloji alanlarındaki gelişmelerle diğer duyulara da hitap edebilecek dijital algılama sistemleri geliştirilmektedir. Bunların da verdiği olanaklarla Tangible (Somut) kullanıcı arayüzleri geliştirilmeye başlanmıştır. Gerçek hayattaki objeler dijital ortamdaki modellemelerle eşleştirilerek eş zamanlı değişimlerin yapılması sağlanmaktadır. Bu arayüzlerde de gerçek hayatta varolan objelerin rijitliği, dijital ortamların esnekliğini karşılayamadığından zorluklar doğmaktadır. Bu alandaki araştırmacılar, yeni nesil kullanıcı arayüzlerinin malzeme, üretim vb alanlarda yapılan araştırmalarla birlikte daha esnek malzemeleri olası kılarak dijital esneklik ve somut rijidite dengesini kurmasını beklemektedir.Arayüzlerden farklı olarak Bilgi ve İletişim Teknolojileri hayatımıza `akıllı` kavramını da getirmiştir. Akıllı olarak tabir edilen ürünler genellikle birden fazla işi yapmaya yarayan bilgisayar sistemleri gömülü ürünlerdir. Burada akıllı sıfatı kullanılırken gerçek bir zekanın doğaçlama ve hızla gereken bilgileri süzme yeteneklerinin karşılanmadığını belirtmek gerekmektedir. Bilgisayar sistemlerinin çevrelerini algılamaları sağlanabilmekle beraber gerçek akıl göstergesi olan hareketlerde bulunmaları şu an için gerçekleşebilir değildir, programlandıkları ölçüde zekilerdir. Yapay zeka araştırmaları ile insan gibi komplike ve basit düşünceleri bir arada üretebilen sistem tasarımları amaçlanmaktadır. Ancak insan zekasının esnekliği ve programlanmadan da çeşitli hareketleri uyarlayarak çözümler sunma yeteneği henüz yapay olarak gerçekleştirilememektedir. Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin getirdiği bir başka kavram da 'sanal gerçeklik'tır. Dijital olarak var edilen bu gerçeklik, görsel algıların çeşitli kandırmacalar kullanılarak manipüle edilmesi ile inandırıcılık kazanmaktadır. 80 ve 90lı yıllarda bilimkurgu konseptlerinin de etkisiyle araştırmalarda ön planda yer alsa da, insanların yapay bir ortamla ilişkide bulunurken duyularını tam anlamıyla kullanamamaları ve gerçek dünyaya tamamen bir alternatif olarak sunulması bu alandaki çalışmaların arttırılmış gerçeklik gibi alanlara kaymasına sebebiyet vermiştir. Arttırılmış gerçeklikte kişiler gerçek hayata entegre edilmiş çeşitli dijital eklentilerle bilgi aktarımı hızlandırılabilmektedir. Bilgi iletişim teknolojilerindeki bu gelişmeler sanal dünya ile gerçek dünyaya giderek yaklaştırırken insanla yakından etkileşimde olan mimarlık ve ürün tasarımı gibi alanları da etkilemektedir. Bilgisayar teknolojilerinin sunduğu parametrik tasarlama programları ile tasarlama sürecinde büyük farklılıklar yaşanmıştır. Çok uzun süreler tutan çizimler, paylaşımda yaşanan güçlükler bu programlar sayesinde büyük oranda aşılmıştır. Tasarlama sürecine bilgisayar dahiliyetinin avantajlarının yanında dezavantajları da mevcuttur. 3 boyutlu ürün ve mekan tasarımlarının 2 boyutlu arayüzlerle gerçekleştirilmesi algılamada sorunlara yol açmaktadır. Ayrıca bütün bedenin algıladığı bir yapıyı sadece görsel algılar üzerinden tasarlamak bedensel algılamayı köreltmektedir ve mimarlık teorisyenleri tarafından bu durum eleştirilmektedir. Tasarlama süreçlerine dahil olmanın haricinde, bilgi ve iletişim teknolojileri çeşitli elektronik ekipmanlarla ürünlere ve mekanlara dahil olmaktadır. Mekanlara özgü ilk kullanımlar daha çok mekanın fiziksel koşullarını düzenlemek üzerine olmuştur. Bu koşullar havalandırma, ısıtma/soğutma, aydınlatma, güvenlik mekanizmaları olarak genellenebilir. Isı, hareket, ses gibi çoklu algılayıcılar sayesinde mekandaki çeşitli aktiviteleri gözlemlemek mümkün olmaktadır. Bu teknolojinin bir getirisi yalnız yaşayan yaşlıların, ya da epilepsi gibi nöbetli rahatsızlıkları olan bireylerin tek başlarına yaşamalarını destekleyici entegrasyonlar yapılabilmesidir. Çeşitli eklentilerle kişilerin hayati fonksiyonları otomasyon sistemleri tarafından takip edilebilmekte ve acil durumlarda sağlık ekiplerine veya istenilen kişilere bilgilendirme yapılabilmektedir. Ürünler mekanlara oranla çok daha uzun süredir bilgi ve iletişim teknolojilerine konak olmaktadır. Telefonlar, bilgisayarlar, tabletler hep bu teknolojilerin uzantısı olarak ortaya çıkmış ve zaman içinde fiziksel olarak değişime uğrasalar da bilgi ve iletişim teknolojilerine ev sahipliği yapmaya devam etmektedirler. Malzeme ve üretim tekniklerindeki kısıtlamalardan ötürü elektronik aletlerin yaygın olarak kullanıldığı ilk dönemlerde 'kara kutular'ın iç mekanlarda baskın olarak var olduğu görülmektedir. Mekanların ve ürünlerin temel özellikleri uzun seneler boyunca gelişmiş ve oturmuştur. Örneğin masa, sandalye, duvarlar, zemin vb. Kalıplaşmış temel elemanların yanında bahsedilen kara kutular mekanın bütünlüğünü bozmakta ve insanın doğal etkileşimini kötü yönde etkilemektedir. Ürünün çalışmasını sağlayan teknolojiyi anlamak ve kullanmak kimi zaman yorucu ve bezdirici olabilmektedir. Bu olumsuzlukları aşmak için bilgi ve iletişim teknolojilerinin mekanların asıl elemanlarına entegrasyonu çeşitli araştırmacılar tarafından önerilmiştir.BIT ürünlerinin mekansallaşması mimari teorilerde de karşılık bulmaktadır. Teknolojinin hayatın her alanında gelişmekte olduğu açıkça belli iken, teknolojinin mekanlara ürünler üzerinden dahil olduğu da gerçektir. Bu ürünlerin mekansal anlamda getirdiği olumsuzluklar karşısında kullanımlarını reddetmek doğru bir yol değildir, gelişen teknolojiler ile mekana entegrasyon sağlanarak mekansal bütünlüğün tekrar oluşması ve bununla birlikte yeni olanaklar sunulması olasıdır.2. Dünya Savaşı sonrasında askeri kökenli teknolojilerin tasarımcılar tarafından ürünlere uygulanması, ürün tasarımında yeni kavramların doğuşuna sebep olmuştur. Mimarlıkta da benzer bir şekilde, yıkılan hayatları ve şehirleri yeniden inşa etmek adına yeni kavramlar ortaya atılmıştır. Bu dönemde hafiflik, yeniden üretilebilirlik ve inşa edilebilirlik, farklı koşullara uyum sağlayabilir olma ve mobilite mimarlar tarafından önemli hususlar olarak dile getirilmiştir. Bu doğrultuda mekanlara ürünsel olabilecek özelliklerin eklendiği görülebilmektedir. Teknoloji ve mimarlığın yakın ilişkisi düşünüldüğünde 20. Yüzyıl mimarlığındaki bu kavramlar karşılıklarını malzeme ve inşaat teknolojilerindeki gelişmelerle karşılamaya çalıştığı söylenebilir. 21. Yüzyılda ise Bilgi ve İletişim Teknolojileri mekanları değişebilir kılmada farklı olanaklar sunmaktadır. Mekanın bir anlam taşıdığı ve mimarlığın yapıdan ibaret olmadığı mimarlar tarafından çokça savunulan bir sav olmuştur. Daha önce de belirtildiği gibi bedensel bir deneyim sunan mimari yapıtlar BİT destekli tasarlama süreçlerinde görsellik diğer duyuların önüne geçecek şekilde değişmiştir. Algılamada ve duyusallıkta yaşanan kaybın BİT'lerin mekanlara doğru şekillerde entegre olması ile aşılabilir hale geleceği öngörülebilir. Kullanıcı arayüzlerindeki gelişmeler ve ürünleri kısıtlayan fiziksel zorunlulukların aşılması ile bunlar mekanlara dahil olmakta ve mekanların kullanımını değiştirmektedir. Bu değişim olumlu ya da olumsuz birçok farklı şekilde yorumlabilse de mimarlığın temelinde yatan insan-ürün-mekan ilişkisi ve mekansal bütünlüğün önemi unutulmamalıdır. Birçok mimar ve tasarımcı teknolojinin insan doğasına zarar vermeyecek şekilde hayata dahil olması gerektiğini savunmuşlardır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin fiziksel hayatı baskın bir şekilde etkilemesi, faydalarına gölge düşürmektedir.Bilgi ve İletişim Teknolojileri günlük hayata dahil olurken duyuaal zenginliğimizde kayba yol açmış, alışkanlıklarımızı ve bağlantılı olarak ürünlerin doğasını değiştirmiştir. Algıda oluşan farklılıklar mimarlığı ve mekanları da etkilemektedir. Bu alandaki yeni gelişmeler, akıllı sistemler, arttırılmış gerçeklik vb gibi, bu kaybı azaltmak için öneriler sunmaktadır. Ürünler mekanlara entegre olurken, mekanlar ürünsel özellikler kazanmaktadır. Teknolojinin üretilmesi ve yaygın kullanıma geçmesi arasındaki zamanda bu teknolojinin insan-ürün-mekan ilişkine en az zararı verecek şekilde kullanılabileceği düşünülmelidir. Kara kutuların ve kabloların mekanları domine etmesi olumsuz bir örnek olarak düşünülebilir. Mekanların BİT'lere konak haline gelmesi ile ortaya çıkabilecek olumsuz durumların çok daha büyük ölçekli olabileceği öngörülebilir. BİT gömülü mekanlar üretmek farklı uzmanlık alanlarından bilgi ve deneyim gerektirmektedir. Mimarların yüzyıllardır insan-mekan ilişkisini tartışması bu alanda derin bir birikime işaret etmektedir. Benzer şekilde insan-ürün ilişkisinin tasarımcılar tarafından derinlemesi incelendiği görülebilir. Teknolojiyi geliştiren taraf olarak mühendislerin katkısı unutulmamalıdır. Bu bağlamda birbirinden farklı alanların katkısının da farklı olacağı düşünülerek bu alanların deneyim ve bilgisinin birlikte daha zengin olanaklar sunabileceği öngörülebilir. Bu durumda da insan-ürün-mekan ilişkisini zedelememek adına mimarların, endüstriyel tasarımcıların, etkileşim tasarımcılarının ve mühendislerin bir arada çalışması desteklenmelidir. Information and Communication Technologies (ICTs) are widely used by crowds. These technologies, like their ancestors, change daily habits and alter space-product perceptions and designs. Human-Computer Interaction (HCI) is the field that investigates noble ways to integrate these technologies into daily life by offering subtle interactions. This field covers user interface research along with artificial intelligence, augmented reality research. User Interface design stands as an important aspect as the mediums change but the need for a designed interface does not. To connect with the digital world there must be an interface; digital or physical, graphical or multidimensional. Thus the emergence of this area is important to understand the trends in the designed mediums. Another important aspect that should be taken into consideration in design is the notion of artificial intelligence. Though it is not possible to create a human-like intelligence in a short period, there are some finely programmed systems that can assist humans during their daily tasks. One other advancement in ICTs that affects products and environments is augmented reality. It brings the ability to add digital entities into everyday surroundings. Even though the interaction is achieved with head displays, this technology brings several advantages. While the technological aspects of the ICTs are investigated under the field of Human-Computer Interaction, the relation between products and these technologies cannot be missed. ICTs are both changing the trends in the market, and the designing process along with the features of the objects. Do-it-yourself communities, Makers communities along with the free-knowledge sources on the World Wide Web changes the way people interact with design. Another aspect related to products is the immaterialisation. Though physical presences of ICTs were dominant for years, this dominance lose importance as they become embedded into each other and into surroundings. For several years of Human-Computer Interaction research, the interaction was through black boxes with screens and keyboards. With developments in related areas both the interaction and the host of these technology is changing, becoming more natural, more humane. The way of interaction is changing from visual experience to total body experience, while the designed medium is shifting to environments from products. This shift leads to interdisciplinary collaborations. Though defining a discipline and defending their professionalists' rights is important, in this changing world where the knowledge is reachable by anyone interested is possible, designers, engineers and craftsmen should be open about interdisciplinary work. Rooms are becoming products and electronic products are being embedded to space. For architects and interior architects/designers it is important understand the dynamics of these technologies. The 'Smart' notion can offer many complementary features to homes other then adjusting lights/ HVAC/ locks of the house or tracking health of inhabitants. With the Internet of Things many household objects became able to communicate each other and the inhabitants, and with the developments in Artificial Intelligence research it would be possible to say homes will become personal assistants. Interior architects should combine their knowledge about human behaviour and space organization with Information and Communication Technologies (ICTs). Whole body experience has been used by architects for centuries as buildings and interior spaces are designed to embrace human body and senses. Their knowledge can lead to new possibilities in the user interface design. The ICTs and Interaction Design offer new ways of architecture, but to make use of these ways architects should learn about the delicacies of technology. ICTs are offering the mind, while architecture is offering the vessel.To create subtle interaction between technology and humans and also to protect humans' rich attainments gained through centuries collaboration should be supported. While architects can offer their knowledge about human-space relation, product designers can offer their knowledge of product-human relation. Engineers as the developers of these technologies also have deep knowledge that can be a great contribution to these fields. Thus collaboration between the each related field should be supported as this would result in more successful and less harmful environments. 147