Search

Bu çalışmanın amacı, İslam tasavvuf geleneğinde farklı insan-ı kâmil anlayışlarını kategorik olarak tasavvuf edebiyatından örneklerle incelemek ve bu yaklaşımların iktisadi hayata yansımalarını değerlendirmektir. İslam düşünce ve tasavvuf tarihinde insan-ı kâmil meselesi farklı bakış açılarıyla ele alınmıştır. Bunlardan biri, mekârim-i ahlak çerçevesinde insan-ı kâmilin ehl-i hal ve ehl-i dil olması, yani gönlünü mâsivâya kapatması (nazargâh-ı İlahi) anlayışıdır. Bu durum, tasavvufun amacı olan dünyanın süsünden ve oradaki lezzetlerden yüz çevirip (terk) Hakka yönelmenin (rağbet) bir anlamda uygulama biçimidir. Zaten mutasavvıflara ve sufi şairlere göre, ehl-i dil olarak tanımlanan insan-ı kâmil, Allah'ın sıfatlarına bir ayna hükmündedir. Bundan dolayı, insanın gönlü o kadar kutsaldır ki, Kabe’den bile değerlidir. Zira gönül bizzat Allah’ın eseridir ve durağıdır, oysa Kâbe bir insan eliyle inşa edilmiştir. Bu itibarla, sufilerin bir kısmı kâl ehlini küçümsemeyi yeğlemiş; insan-ı kamili ümmi hal ehli ile özdeşleştirmişlerdir. Nitekim Yunus Emre gibi sufi ve divan şairlerinin bir kısmı arif-cahil retoriği üzerinden batın ilmine vakıf olmayanların Hakkı yeterince bilemeyeceğinden hareketle cahil addedileceğini vurgulamışlardır. Ancak, tasavvuf literatüründe insan-ı kâmil konusu çoğu defa vahdet-i vücud nazariyesi çizgisinde hakikat-ı Muhammediyye ve devriyeler yaklaşımları üzerinden ele alınmıştır. İbn Arabi, Cîlî ve Mevlâna gibi mutasavvıflar insan-ı kâmili alemin ulvi ve süfli hakikatlerinin toplandığı küçültülmüş bir suret olarak değerlendirirler. hakikat-ı Muhammediyye yaklaşımına göre, dünya yaratıldığından beri insan-ı kâmil tekdir; o da Hz. Muhammed’dir ve bundan dolayı, Onun ruhu ve nuru ölümsüzdür. Çalışmada konuyla ilgili farklı yaklaşımlara ışık tutan pek çok sufi şairden örnekler verilmiş, yorumlanmış ve sonunda böyle bir insan modelinin iktisadi hayatta nasıl bir karşılığının olabileceği üzerine kısa bir değerlendirme yapılmıştır.

Gençlik, yiğitlik, mertlik, cömertlik, fedakârlık, diğerkamlık ve yardımseverlik gibi anlamları ifade eden fütüvvet, geçmişte farklı zamanlarda ve coğrafyalarda farklı zümreler eliyle farklı anlamlar kazanmıştır. Bunlar içerisinde sufi fütüvvet geleneği hem yazılı kaynaklarda hem de yaşam biçimi ve teşkilatlanmada en köklü ve yaygın olanıdır. Bu çalışmada, fütüvvetin ya da ahiliğin en önemli kaynağı olarak fütüvvetnamelerde bahsedilen ilkeler ve ritüellerden hareketle fütüvvet ve tasavvuf ilişkisinin incelenmesi ve buradan iktisadi hayata dair olası çıkarsamaların elde edilmesi amaçlanmıştır. Bu itibarla, fütüvvetnamelerdeki dil ve anlayış farklılıklarını da dikkate alarak Arapça, Farsça ve Osmanlı Türkçesi’nde yazılmış toplam on beş fütüvvetname üzerine bir araştırma yapılmıştır. Elde edilen bulgular göstermiştir ki, fütüvvet-ahilik anlayışı ve fütüvvetnameler özü itibariyle tasavvufun vazettiği temel ahlak ve edep kurallarına dayanmaktadır. Aslında, fütüvvet anlayışının İslam dünyasının farklı toplum kesimlerinde ve devlet yönetiminde geniş kabul görmesini sağlayan en önemli unsur da tasavvuf hareketi ile olan yakınlığı olmuştur. Özellikle büyük mutasavvıfların tanımladığı fütüvvet anlayışı insanlıkta kemali (insan-ı kâmil olmayı) amaçladığı için, bazı müellifler fütüvvet-ahi teşkilatını fütüvvet tarikatı olarak nitelendirmiştir. Fakat bizim de katıldığımız hâkim görüş, İslam tarihinin hiçbir devrinde fütüvvetin standart bir tarikat haline gelmediği, ancak benzer ahlaki ilkelere ve edep kurallarına göre oluşturulmuş, sosyal ve iktisadi işlevleri öne çıkmış sivil bir yapı olduğudur., Futuwwa gained different meanings by different groups in different times and geographies in the past. Among these, the tradition of sufi futuwwa is the most rooted and widespread in both written sources and lifestyle and organization. In this study, it is aimed to examine the relationship between futuwwa and sufism, based on the principles and rituals mentioned in futuwwatnamas as the most important source of futuwwa or akhism and to obtain possible inferences about economic life from this relationship. In this respect, the study was conducted on a total of fifteen futuwwatnamas written in Arabic, Persian and Ottoman Turkish, considering the differences in language and understanding in the futuwwatnamas. The findings have shown that the understanding of futuwwa/akhi understanding and futuwwatnamas are essentially based on the basic moral and decency rules laid down by sufism. In fact, the most important factor that enabled the understanding of futuwwa to be widely accepted in different segments of society and in the state administration of the Islamic world was its closeness with the sufi movement. Since the concept of futuwwa, defined especially by the great mystics, aims at perfection in humanity, some authors have described the futuwwa/akhi organization as a sect of futuwwa, although the prevailing view was not.

Futuwwa or akhism is the institutionalized name of the ideal of building a moral life and society based on the principle of doing good things, not doing or preventing bad things in the Islamic framework. It is understood that the idea of futuwwa is a civilization project based on raising ideal or perfect human (‘insan-ı kamil’) in terms of the series of people it takes as an example/guide and the principles it accepts as a way compass. Of course, some sufis such as Ibn Arabi preferred to explain the subject with deep philosophical considerations, like the authors of the history of thought before and after Islam. This understanding, which has been heavily criticized by a significant part of the Sunni Islamic scholars, makes the issue the subject of a deep philosophical analysis; it is an ideal human imagination that is understood by the circles of morality, mysticism and futuwwa as the perfect human being in general, moralized with the morals of the Qur'an, and living a life in accordance with the compass of revelation. Therefore, we have already dealt with the concept of the perfect human being, which is seen as the purpose function of futuwwa, within this framework. In this respect, in this study, a perfect human being has been analyzed over six of the general (indirect) business ethics principles of futuwwa and akhism. These principles are honesty, generosity, humility, being good-natured and well-spoken, altruism, not looking for fault and being forgiving., Fütüvvet veya ahilik, İslami çerçevede ‘iyi olan şeyleri yapma, kötü olan şeyleri de yapmama ya da engelleme’ esasına dayalı ahlaklı bir hayat ve toplum inşa etme idealinin kurumsallaşmış adıdır. Fütüvvet düşüncesinin gerek kendine örnek/yol gösterici olarak aldığı kişiler silsilesi gerekse yol pusulası olarak kabul ettiği ilkeler bakımından ideal ya da kâmil insan yetiştirmeye dayalı bir medeniyet projesi olduğu anlaşılmaktadır. Elbette İbni Arabi gibi bazı mutasavvıflar İslam öncesi ve sonrası düşünce tarihi müellifleri gibi konuyu derin felsefi mülahazalarla açıklamayı tercih etmişlerdir. Sünni İslam ulemasının önemli bir kısmı tarafından ağır eleştiriye tabi tutulan bu anlayış, meseleyi derin bir felsefi analizin konusu yaparken; ahlak, tasavvuf ve fütüvvet çevrelerinin genel manada kâmil insandan anladığı, Kur’an ahlakı ile ahlaklanmış, vahyin pusulasına uygun bir hayat süren ideal insan tasavvurudur. Biz de zaten fütüvvetin amaç fonksiyonu olarak görülen kâmil insan tasavvurunu bu çerçevede ele aldık. Bu itibarla, bu çalışmada fütüvvet ve ahilik düşüncesinin genel (dolaylı) iş ahlakı ilkelerinden altısı üzerinden bir insan-ı kâmil tahlili yapılmıştır. Bu ilkeler; dürüstlük, cömertlik, tevazu, iyi huylu ve güzel sözlü olmak, îsar, kusur aramamak ve affedici olmaktır.

Fütüvvet, geçmişten bugüne yüklenen anlam derinlikleri zaman zaman değişse de İslam toplumlarında şecaat, kahramanlık, cömertlik ve yardımseverlik vasıflarıyla sosyal, kültürel ve iktisadi hayatın içinde yararlı işler yapmayı kendine şiar edinmiş kişi ve grupların oluşturduğu bir kurumsal kimliğin adıdır. Ahilik ise, bunun Anadolu’da Türkler tarafından aynı misyonu yerine getirmek maksadıyla oluşturulmuş, ama daha ziyade esnaf ve zanaatkar zümreleri üzerinden iş hayatının belli standartlar ve ahlaki esaslar çerçevesinde yürümesini esas alan kurumsallaşmış halidir. Fütüvvetnameler, fütüvvet ve ahilik kurumunun inanç esaslarının ve ahlak anlayışının ana referans kaynağı olarak kabul edilirler. Bu belgeler, 10. yüzyıldan itibaren yazılmaya başlanan ve mensuplarının hem günlük hayatlarında hem de iş hayatlarında uymaları istenen İslam ahlakına dair kuralları ve ritüelleri içerir. Bu anlayış özellikle Türkiye’de güncelliğini korumakta, özlemle ve hayranlıkla anılmaya devam etmektedir. Asırlarca İslam-Türk toplumlarının sosyal ve iktisadi hayatında önemli bir yer edinmiş olan fütüvvet ve ahilik geleneğinin sadece geçmişe dönük bir öykünme ve hamaset malzemesi haline gelmesi yerine, bugüne ve yarına ışık tutacak bir meşale olması isteniyorsa, öncelikle fütüvvetnamelerin iyi anlaşılması gerekir. Bu nedenle, mevcut çalışmada üçü Arapça, dördü Farsça ve beşi Türkçe olmak üzere toplam 12 fütüvvetnamenin kısa özetleri verilecek ve değerlendirmeleri yapılacaktır.

Fütüvvet, İslami çerçevede iyi olan şeyleri yapma, kötü olan şeyleri de yapmama esasına dayalı ahlaklı bir hayat ve toplum inşa etme idealinin kurumsallaşmış adı denebilir. Ahilik, bunun Anadolu’da Türkler tarafından daha ziyade esnaf ve zanaatkar zümreleri üzerinden oluşturulmuş kurumsal halidir. Bu anlayış özellikle Türkiye’de güncelliğini korumakta; özlemle ve hayranlıkla anılmaya devam etmektedir. Üzerine pek çok araştırma ve program yapılmaktadır. Ancak yapılan çalışmalarda ve programlarda konunun esası ve bütünselliği konusunda önemli bilgi eksiklikleri bulunmaktadır. Bu eksikliklerin başında farklı dönemlerde ve mekanlarda, hatta farklı mesleklerde ve araştırmalarda geçerli olan fütüvvet anlayışlarının aynı olmadığının yeterince bilinmemesi geliyor. Usulde hata olunca esasta da hatalar meydana geldiği dikkate alınarak, mevcut çalışmada fütüvvetin ve ahiliğin menşei, tarihte geçirdiği evreler ve anlam değişiklikleri, zaman, mekân ve mensup zümrelerin niteliğine bağlı olarak oluşan farklı fütüvvet türlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu itibarla, fütüvvetin menşei ve tarihi serüveni içerisinde geçirdiği aşamalara, Avrupa’daki şövalyelik anlayışı ile benzerliklerine, içeriğinde yer alan temel hususiyetlere, mensuplarının manevi derecelerine ve menşeine göre beş ayrı esasa göre kazandığı anlam farklılıkları (türleri) ayrı başlıklar halinde incelenmiş ve analiz edilmiştir.

1980'li yıllardan sonra dünya ekonomisinin finansallaşması çok hızlanmış ve bu durum ulusal ekonomi politikalarının içeriğini ve etkinliğini değiştirmiştir. Ekonomilerin finansallaşması birçok avantajın yanı sıra krizlerin sıklığını ve şiddetini artırabilmektedir. Bu çalışmada finansal krizleri açıklamada yeni yapısalcı yaklaşımın ileri sürdüğü finans-büyüme ilişkileri teorik olarak ele alınacaktır. Ayrıca yeni yapısalcı yaklaşımın faizlerin düşük seviyelerde tutulmasıyla ilgili önerileri de ele alınacaktır. Çalışmanın sonucunda döviz kuru artışlarına karşı faiz oranlarının tek savunma aracı olarak kullanılmaması gerektiği ileri sürülmüştür. Nitekim döviz kurlarının arttığı bir durumda faiz oranlarını artırarak karşı bir politika geliştirmek, ekonominin uzun vadedeki gelişimi ve istikrarı açısından önemli sorunlar yaratabilecektir.

Bu çalışma, 22-23 Ekim 2020 tarihlerinde Kırşehir’de Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi tarafından düzenlenen VI. Uluslararası Ahilik Sempozyumu’nda sunulan ve bildiri kitabında yayınlanması beklenen “Ahilik Temelli Bir İktisat Anlayışı Devlet Odaklı mıdır Yoksa Piyasa Odaklı mıdır? Bugüne Dair Bazı Tespitler” başlıklı bildirinin biraz daha genişletilmiş bir versiyonudur. -- Sorumlu Yazar: Prof Dr., Erciyes Üniversitesi., İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, E-posta: ekrem_erdem1@hotmail.com, https://orcid.org/ 0000-0002-5876-8747 Bu çalışmada, tarihsel olarak teorik ve pratik birikimlerden hareketle İslam geleneğinde ekonomik karar biriminin devlet-odaklı mı yoksa piyasa-odaklı mı olduğu incelenmiştir. Bugün hâkim görüş, serbest piyasa mekanizmasının devletin güdümündeki bir ekonomik modele göre üretici, tüketici ve devlet olarak tüm ekonomik birimlerin menfaatine uygun, daha etkin bir yapı arz ettiği yönündedir. İslami bakımdan da ekonomik karar birimleri ölçülü davrandıkları, helalinden kazandıkları ve tükettikleri, cimrilikten ve israftan kaçındıkları müddetçe, serbest mübadele hem bireyleri hem de toplumu daha müreffeh hale getirecektir. Devlet ise, varlığını vatandaşlar adına iyiliği teşvik edici kötülükten de caydırıcı ve onların dinini, nefsini, malını, aklını ve neslini koruyucu bir üst kurum olarak sürdürecektir. İslami gelenekte, teorik söylem ve literatür ile ilk dönem uygulamalar daha ziyade özel mülkiyetin, özel teşebbüsün ve piyasanın baskın rolüne işaret ederken, daha sonraki dönemlerin büyük çoğunluğunda ve pek çok coğrafyada devletçi söylemler ve uygulamalar baskın hale gelmiştir. Esasında teorik yazının, asırlara sâri ilgili literatürün ve uygulamaların dönemden döneme ve coğrafyaya göre farklılık arz ettiği bilinmektedir. Zımnen de olsa fütüvvetnamelerin dili ile Ahi teşkilatlarının uygulamalarının da esasında benzer muğlaklığın sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Ancak, fütüvvetnamelerin içeriğinden ve Ahi geleneğinin uygulamalarından anlaşıldığı kadarıyla, bu ekolde de serbest piyasanın işleyişini çağrıştıracak bir anlayıştan ziyade, belli ahlaki normal çerçevesinde hareket eden ve kontrollü-müdahaleci bir iktisadi anlayışın hâkim olduğu söylenebilir This study examines whether the central economic decisionmaking unit is the state or the market-oriented in the Islamic tradition, based on historical-theoretical and practical acquis. The dominant view reached today is that the free-market mechanism offers a more efficient structure in line with the interests of all economic units compared to a state-oriented model. As long as economic decision-making units act in moderation, earn and consume from halal, avoid stinginess and waste, free exchange will make both individuals and society more prosperous. The state, on the other hand, will continue its existence as a supreme body in Islamic tradition spreading good, preventing evil on behalf of its citizens to protect their religion, soul, property, mind and generation. Theoretical discourse and literature and the early practices rather indicate the dominant role of private property, private enterprise and the market while in most of the later periods and in many geographies, statist discourses and practices became dominant. However, from the spirit of the Futuwwatnamas documents and the Akhi tradition, it can be said that a controlled-interventionist economic understanding that acts within a certain moral normal framework is assumed rather than an understanding that completely evokes the functioning of the free market.

Bu çalışmanın amacı, Kayseri Hacılar’ın yaklaşık bir asır öncekiiktisadi zenginlik düzeyini ve gayri menkul varlıklar üzerinden servetindağılımını tespit etmektir. Toplamda dört mahalle ve bir de yabancılardanoluşan köyle ilgili belgeler okunmuş; ancak çalışmada sadece Orta Mahalle ileilgili veriler analiz edilmiştir. Çalışmanın temelini teşkil eden belgelerKayseri Hacılara ait Hülâsa Defterleri’nden alınmıştır. Kayıtlardamahalle sakinlerinin sahip oldukları mülkleri ağırlıklı olarak müstakil mülkolarak tuttukları ve çoğunlukla yüksek değer ifade eden ve o döneme görenispeten yüksek refah seviyesinde şehirli/merkezi bir hayata hitap eden bağ,hane, tarla cehri ve bahçe türünden varlıklara sahip oldukları anlaşılmaktadır.Toplam mülkün kıymeti ve ödenen vergi içerisinde en büyük pay müstakil hanelereaittir. Mahallede servetin oldukça dengesiz bir şekilde dağıldığı görülse dezenginlik düzeyi arttıkça servetten alınan vergilerin de arttığı, hatta vergiyükünün toplumun alt kesimlerinde oldukça düşük olduğu söylenebilir. Ayrıca,Orta Mahalle’de meskûn ilk on zenginin mal varlığı ve ödediği vergi miktarlarıdikkate alındığında, her birinin ayrı ailelerden geldikleri, dolayısıylazenginliğin aynı ailelerde toplanmadığı tespit edilmiştir. Son olarak,mahallede en zengin ikinci kişinin bir kadın olması, Osmanlı gibi İslamtoplumlarında kadınların erkeklere göre mirastan daha az pay aldıkları,yeterince mal sahibi olmadıkları ve iktisadi hayata pek katılmadıklarıyönündeki bilgi ve kanaatler bakımından üzerinde durulması ve daha ileriaraştırmalar yapılması gereken bir konudur.

Bu çalışmada, Afrika kıtasındabulunan 52 ülke arasından verilerin elverişlilik durumuna göre seçilen 33Afrika ülkesinin, 1995-2014 yıllarına ait verilerinden yararlanılarak insanigelişme ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki incelenmiştir. Çalışmamızda;insani gelişme endeksi bağımlı değişken, eğitim harcamaları, kişi başına düşensağlık harcamaları ve GSYH ise bağımsız değişkenler olarak seçilmiştir. Analizkısmında öncelikle serilerin yatay kesit bağımlılıkları incelenmiştir. Dahasonra panel durağanlık testleri kullanılarak serilerin durağanlık seviyeleritest edilmiştir. Seriler durağan hale geldikten sonra, panel ARDL kısa dönemanalizi sonucunda insani gelişme ile gelir değişkeni arasında pozitif veanlamlı ilişki tespit edilmiştir. Fakat insani gelişme ve eğitim değişkeniarasındaki ilişki negatif ve anlamlı bulunmuştur. İnsani gelişme ve sağlıkdeğişkeni arasındaki ilişkinin ise pozitif fakat istatistiksel olarak anlamsızolduğu belirlenmiştir. Kısa dönem analiz sonuçlarının aksine uzun dönem ARDL sonuçlarınagöre insani gelişme ve gelir değişkeni arasındaki ilişki negatif veistatistiksel olarak anlamlı, insani gelişme ile hem eğitim hem de sağlıkdeğişkenleri arasındaki ilişki ise pozitif ve istatistiksel olarak anlamlıoldukları tespit edilmiştir. Dumitrescu-Hurlin panel nedensellik testisonuçlarına göre insani gelişme ile gelir, sağlık ve eğitim değişkenlerinin %5anlamlılık düzeyinde karşılıklı olarak birbirlerinin nedeni olduğu tespitedilmiştir. Bütün bu sonuçlardan hareketle teorinin de öngördüğü gibi Afrikaülkeleri için ekonomik büyümeyi açıklamada sadece gelir değişkenin göz önündebulundurulmasının yeterli olmadığı buna ilave olarak eğitim ve sağlıkdeğişkenlerinin de hesaba katılmasının doğru olacağı tespit edilmiştir.Politika yapıcılar ekonomik büyüme ve kalkınma planları yaparken etki gücünügöz önünde bulundurarak kısa dönemde gelir değişkenini, uzun dönemde ise eğitimdeğişkenini temel alan politikaları devreye sokmalıdır., This study examined the relationship between human development and economic growth by using data from the 1995 to 2014 years of the 33 African countries selected according to the availability of data from 52 countries in the African continent. In our study; human development index was selected as the dependent variable, education expenditure, health expenditure per capita and GDP were selected as independent variables. In the analysis section, primarily cross-sectional dependence of series was examined. Then, stationary levels of series were tested by using panel stationary tests. After the series became stationary, as a result of panel ARDL short-run analysis a positive and significant relationship was detected between human development and income variables. But the relationship between human development and education variables was found to be negative and significant. However, the relationship between human development and health variables has been identified to be positive but not statistically significant. In contrast to the results of the short run analysis, according to long-run ARDL results, the relationship between human development and income variables was negative and statistically significant, the relationship between human development with both education and health variables were found to be positive and statistically significant. According to Dumitrescu-Hurlin panel causality test results, human development and income, health and education were found to be mutually interrelated at the 5% significance level. Based on these results, as also predicted by theory, it was determined that not only income variable but also education and health variables should be considered in explaining economic growth for African countries. While policymakers are making economic growth and development plans, they should implement the policies based on the income variable in the short run and the education variable in the long run with regard to the power of influence.

In the last 30 year period, the arrangements towards the central bank independence have been made in order to ensure and maintain macroeconomic stability in many countries. While the central banks focus on the goal of price stability, the importance of fiscal discipline has increased due to the effects of fiscal policy on macroeconomic stability. However, expansionary policies implemented since the 2008 global financial crisis have led to a new debt crisis in the European Union, especially in the economic and monetary union countries. While the expansionary effect of fiscal policies becomes prominent in the anti-crisis policies, the interaction of monetary and fiscal policies has become more questionable. In this study is evaluated the reflections of the central bank independence on the implementation of fiscal policy and public debt stock in the EMU countries. The results of the study show that the increase in central bank independence has positive and significant effect on public debt in Euro Area., Son 30 yıllık dönemde makroekonomik istikrarın sağlanması ve korunması amacıyla birçok ülkede merkez bankası bağımsızlığına yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Merkez bankaları fiyat istikrarı amacı üzerinde odaklanırken, maliye politikalarının makroekonomik istikrar üzerindeki etkileri nedeniyle mali disipline verilen önem artmıştır. Ancak 2008 küresel finansal krizi sonrasında uygulanan genişletici politikalar, Avrupa Birliği’nde özellikle Parasal Birliğe dahil ülkelerde yeni bir borç krizinin temellerini atmıştır. Kriz karşıtı politikalarda maliye politikalarının genişletici etkileri öne çıkarken, para ve maliye politikalarının etkilişimi de daha fazla tartışılır olmuştur. Bu çalışmada, AB’de ortak para alanına dahil ülkelerde merkez bankasının bağımsızlığının maliye politikası uygulamaları ve kamu borç stokuna yansımalarını değerlendirilmektedir. Çalışmanın analiz sonuçları; Euro bölgesi ülkelerinde, merkez bankası bağımsızlığındaki artışın kamu borç stoku üzerinde pozitif ve anlamlı etkisi olduğunu göstermektedir.