Search

Waterbeheer heeft een grotere rol gekregen in het project Koeien & Kansen. In samenwerking met waterschappen werkt Koeien & Kansen aan een instrument waarmee de melkveehouder het waterbeheer op zijn bedrijf in beeld brengt en op een hoger plan kan tillen: de BedrijfsWaterWijzer. Dat is nodig omdat nog te veel kansen worden gemist in het waterbeheer op en rond het melkveebedrijf.

Het doel van project ‘Productieslag’ is het verbeteren van de ruwvoerproductie. Een belangrijke ambitie is het gat tussen de potentiële productie en de praktijkproductie te verkleinen en uiteindelijk te dichten. Dit gat wordt veroorzaakt door omstandigheden die niet optimaal zijn. Maar welke zijn dat?

Het doel van project ‘Productieslag’ is het verbeteren van de ruwvoerproductie. Een belangrijke ambitie is het gat tussen de potentiële productie en de praktijkproductie te verkleinen en uiteindelijk te dichten. Dit gat wordt veroorzaakt door omstandigheden die niet optimaal zijn. Maar welke zijn dat?

In het onderzoek ‘Productieslag’ werken 10 Koeien & Kansen bedrijven aan een hogere gewasproductie met de beschikbare meststoffen. Er zijn veel sleutels voor een productieslag, maar perceelgericht bemesten is overal een aandachtspunt. Het is de kunst om de bemesting zo goed mogelijk af te stemmen op de behoefte, waarbij meer precisie moet samengaan met een goede uitvoerbaarheid.

Water is voor iedereen belangrijk en houdt zich niet aan grenzen. Goed waterbeheer betekent: Rekening houden met de eigen belangen én met die van de omgeving. Het watermanagement van het melkveebedrijf moet daarom aansluiten bij de wensen van nationale en regionale overheden en natuurlijk ook bij die van het bedrijf zelf.

Water is voor iedereen belangrijk en houdt zich niet aan grenzen. Goed waterbeheer betekent: Rekening houden met de eigen belangen én met die van de omgeving. Het watermanagement van het melkveebedrijf moet daarom aansluiten bij de wensen van nationale en regionale overheden en natuurlijk ook bij die van het bedrijf zelf.

In het onderzoek ‘Productieslag’ werken 10 Koeien & Kansen bedrijven aan een hogere gewasproductie met de beschikbare meststoffen. Er zijn veel sleutels voor een productieslag, maar perceelgericht bemesten is overal een aandachtspunt. Het is de kunst om de bemesting zo goed mogelijk af te stemmen op de behoefte, waarbij meer precisie moet samengaan met een goede uitvoerbaarheid.

Koeien & Kansen-deelnemers besteden in ‘Productieslag’ extra aandacht aan de teelt van gras en mais om een maximale productie te realiseren met de beschikbare meststoffen. Op elk bedrijf zoeken veehouders, samen met hun adviseurs en onderzoekers, naar punten waar verbeteringen mogelijk zijn.

Zes melkveebedrijven kregen voor onderzoek in 2014 de ruimte om meer kunstmest-N op hun bedrijf te gebruiken dan de generieke gebruiksnormen.

Koeien & Kansen-deelnemers besteden in ‘Productieslag’ extra aandacht aan de teelt van gras en mais om een maximale productie te realiseren met de beschikbare meststoffen. Op elk bedrijf zoeken veehouders, samen met hun adviseurs en onderzoekers, naar punten waar verbeteringen mogelijk zijn.

Zes melkveebedrijven kregen voor onderzoek in 2014 de ruimte om meer kunstmest-N op hun bedrijf te gebruiken dan de generieke gebruiksnormen.

Op de melkveebedrijven die deelnemen aan het project ‘Koeien & Kansen’ werd onderzoek uitgevoerd naar de ontwikkeling van bodemvruchtbaarheid. Er was behoefte aan dit onderzoek om in beeld te krijgen of de maatregelen, die worden genomen op de bedrijven om de nutriënten (N en P) op efficiënte wijze te benutten, niet strijdig zijn met het behouden of verhogen van de bodemvruchtbaarheid. Een ander motief voor dit onderzoek is dat een goede bodemvruchtbaarheid van belang is als basis voor een efficiënt gebruik van nutriënten. In dit onderzoek is uitsluitend gekeken naar de ontwikkeling van het organisch stofgehalte van de bodem en van de fosfaattoestand, zoals aangegeven door het P-Al getal. Er is een analyse uitgevoerd van de ontwikkeling in de tijd. Dit werd gedaan voor ‘permanente’ graslandpercelen per bodemtype (zand, klei, veen en löss) en voor percelen waar gras en maïs worden afgewisseld.

Een goede bodemvruchtbaarheid is de basis voor efficiënt nutriëntengebruik. De afgelopen 14 jaar hebben Koeien & Kansen-bedrijven de nutriënten N en P op efficiënte wijze benut zonder de (gemiddelde) bodemvruchtbaarheid aan te tasten.

Resultaten van de KringloopWijzer laten grote verschillen zien in stikstof- en fosfaatopbrengsten, die op verschillende bedrijven worden bereikt in maïs- en grasland. Deels wordt dat veroorzaakt door de manier waarop de bemesting wordt uitgevoerd. Met perceelsgericht bemesten kan de potentie van het land meer worden benut.

De melkveehouderij kan de overschotten aan stikstof en fosfaat in mest en milieu flink terugdringen, zo blijkt uit onderzoeksresultaten op proefboerderij De Marke. Dat is goed voor het milieu èn voor de portemonnee van de boer. ‘De crux is dat je meer voer van je eigen land moet halen.’

De melkveehouderij kan de overschotten aan stikstof en fosfaat in mest en milieu flink terugdringen, zo blijkt uit onderzoeksresultaten op proefboerderij De Marke. Dat is goed voor het milieu èn voor de portemonnee van de boer. ‘De crux is dat je meer voer van je eigen land moet halen.’

Een goede bodemvruchtbaarheid is de basis voor efficiënt nutriëntengebruik. De afgelopen 14 jaar hebben Koeien & Kansen-bedrijven de nutriënten N en P op efficiënte wijze benut zonder de (gemiddelde) bodemvruchtbaarheid aan te tasten.

In de afgelopen twee jaar heeft ‘Koeien & Kansen’ aandacht besteed aan de verbetering van de teelt van een vanggewas na de oogst van mais, een belangrijk aspect van de ruwvoerteelt op melkveebedrijven. Er is geëxperimenteerd met tegelijkzaai, onderzaai en nazaai. Dit artikel geeft een overzicht van de voor- en nadelen van de verschillende werkwijzes.

Resultaten van de KringloopWijzer laten grote verschillen zien in stikstof- en fosfaatopbrengsten, die op verschillende bedrijven worden bereikt in maïs- en grasland. Deels wordt dat veroorzaakt door de manier waarop de bemesting wordt uitgevoerd. Met perceelsgericht bemesten kan de potentie van het land meer worden benut.

In de afgelopen twee jaar heeft ‘Koeien & Kansen’ aandacht besteed aan de verbetering van de teelt van een vanggewas na de oogst van mais, een belangrijk aspect van de ruwvoerteelt op melkveebedrijven. Er is geëxperimenteerd met tegelijkzaai, onderzaai en nazaai. Dit artikel geeft een overzicht van de voor- en nadelen van de verschillende werkwijzes.

Dit verslag vloeit voort uit onderzoek naar de landbouwkundige en milieukundige effecten van mestscheiding op melkveebedrijven. De belangrijkste vraag in het onderzoek was in hoeverre mestscheiding bijdraagt aan het verhogen van de benutting van stikstof en fosfaat uit dierlijke mest door gewassen. Het onderzoek wees uit dat het succes van mestscheiding behalve van de technische uitvoering van de scheiding mogelijk ook afhankelijk is van aan mestmanagement gerelateerde maatregelen zoals opslag, aanwending en verdeling van mest. Dit vraagt om een analyse van mestmanagement op bedrijven waarin ook andere aspecten dan mestscheiding in beeld komen. Ook de werkwijze bij de ruwvoerteelt kan een rol spelen. In deze rapportage wordt deze mogelijkheid verkend.

Veldproeven op een aantal Koeien & Kansen-bedrijven wijzen uit dat de stikstofwerking van de dunne fractie van gescheiden mest niet duidelijk hoger is dan die van drijfmest. Mogelijk komt dit doordat het gehalte aan minerale stikstof in de dunne fractie niet hoog genoeg is. Een andere mogelijke oorzaak is een hogere emissie van ammoniak uit de dunne fractie. Wat kan de huidige praktijk hier nu mee? En hoe verder met het onderzoek naar mestscheiding?

Veldproeven op een aantal Koeien & Kansen-bedrijven wijzen uit dat de stikstofwerking van de dunne fractie van gescheiden mest niet duidelijk hoger is dan die van drijfmest. Mogelijk komt dit doordat het gehalte aan minerale stikstof in de dunne fractie niet hoog genoeg is. Een andere mogelijke oorzaak is een hogere emissie van ammoniak uit de dunne fractie. Wat kan de huidige praktijk hier nu mee? En hoe verder met het onderzoek naar mestscheiding?

Sinds 2006 gelden gebruiksnormen voor stikstof en fosfaat, die grenzen stellen aan de aanwending van organische mest op de bodem. Deze regels hebben indirect gevolgen voor de aanvoer van organische stof met dierlijke mest naar de bodem. Dit leidt soms tot zorg over de bodemvruchtbaarheid op lange termijn. Blijft het organische stofgehalte in de bodem wel op een goed niveau? Koeien & Kansen-deelnemers lopen voor op de bestaande regelgeving om problemen in een vroeg stadium te onderkennen. In dit artikel schetsen we de ontwikkelingen en gaan we in op het beheer, in het bijzonder voor bedrijven op droge zandgrond.

Sinds 2006 gelden gebruiksnormen voor stikstof en fosfaat, die grenzen stellen aan de aanwending van organische mest op de bodem. Deze regels hebben indirect gevolgen voor de aanvoer van organische stof met dierlijke mest naar de bodem. Dit leidt soms tot zorg over de bodemvruchtbaarheid op lange termijn. Blijft het organische stofgehalte in de bodem wel op een goed niveau? Koeien & Kansen-deelnemers lopen voor op de bestaande regelgeving om problemen in een vroeg stadium te onderkennen. In dit artikel schetsen we de ontwikkelingen en gaan we in op het beheer, in het bijzonder voor bedrijven op droge zandgrond.

Dit rapport geeft de stappen weer die De Marke heeft genomen om de uitstoot van broeikasgassen zo veel als mogelijk te beperken. Het stappenplan geeft aan hoe uit alle beschikbare maatregelen de maatregelen worden geselecteerd die opgenomen kunnen worden in de bedrijfsvoering. Het geeft zo richting aan systeemontwikkeling op De Marke met als doel de uitstoot van broeikasgassen maximaal te reduceren. Hiermee wordt bedoeld: 1. Minimale emissie van lachgas, methaan (eerste prioriteit) en kooldioxide (tweede prioriteit). 2. Productie van groene energie (echter niet in te zetten om vermijdbare emissies van broeikasgassen te compenseren). Deze doelen worden nagestreefd in een bedrijfsvoering die blijvend voldoet aan de milieudoelen voor stikstof en fosfaat die al langer als randvoorwaarden voor de bedrijfsontwikkeling gelden.

Dit rapport bevat een overzicht van aandachtspunten en aanwijzingen voor de toepassing van Mineralenconcentraten (MC) in de melkveehouderij. Waar passend zijn voorbeeldberekeningen opgenomen. Mineralenconcentraten zijn vloeibare stikstof/kalium meststoffen gemaakt uit vooral varkensmest

Het doel van deze studie was het verkennen van ervaringen bij gebruik van mineralenconcentraten, het in kaart brengen van knelpunten en oplossingen daarvoor en communiceren over de ervaringen. De meeste gebruikers concluderen dat concentraat als meststof een plaats verdient. Toepassing biedt perspectief in suikerbiet, wintertarwe, gerst, maïs, stamslaboon, waspeen en aardappel (akkerbouw) en in gras (melkveehouderij). De onderlinge verhouding van stikstof en fosfaat is van sommige van de geproduceerde concentraten te laag. Dit is met name voor melkveehouders met een fosfaatoverschot een belemmering. De kali-aanvoer met concentraat beperkt de ruimte voor kunstmest-N vervanging op melkveebedrijven met een kali-getal voldoende en hoger in de bodem. Als kali in concentraat op melkveebedrijven in een behoefte voorziet, dan draagt dit aanzienlijk bij aan het financieel rendement van het gebruik van concentraat. In veel akkerbouwgewassen is de kali-behoefte hoog. Concentraat kan hierin voor een groot deel voorzien, waardoor gebruik van concentraat bijdraagt aan besparing op bemestingskosten.

Wie een kijkje neemt op de graslandpercelen van Kees van Wijk en Mark Pijnenborg ziet weinig bijzonderheden. Het gras ligt er goed bij, zoals we gewend zijn bij deze ondernemers. Dat er weinig opvallends te zien is, stemt tevreden. Want er is wel degelijk wat veranderd. Een deel van de kunstmest is namelijk vervangen door mineralenconcentraat, een product van bewerking en vergaande scheiding van mest. En dat dit lijkt aardig te kunnen met behoud van opbrengst en kwaliteit: een prima voorlopig resultaat.

De mestregelgeving stelt grenzen aan de maximale hoeveelheid te gebruiken mest op melkveebedrijven. Binnen het bedrijf kunnen melkveehouders de mest naar eigen inzicht verdelen. In ‘Koeien & Kansen’ werd in kaart gebracht: 1. hoe mest binnen het bedrijf verdeeld wordt; 2. welke motieven daarbij sturend zijn; en 3. wat de gevolgen zijn voor de meststofbenutting op perceel-, gewas- en bedrijfsniveau. Om een antwoord te krijgen op de onderzoeksvragen zijn gegevens gebruikt van 16 ‘Koeien & Kansen’ bedrijven over de periode 2001-2006. De gegevens zijn afkomstig uit een periode, waarbij de bedrijven te maken hadden met zowel een mestregelgeving onder het MINAS-systeem (2001-2003) als met het huidige stelsel van gebruiksnormen. In de analyse is aandacht besteed aan eventuele verschillen in resultaten tussen de 2 perioden

Mestafvoer door overschrijding van stikstofgebruiksnormen is in de melkveehouderij een bekend fenomeen. Door lagere fosfaatgebruiksnormen zullen echter steeds meer veehouders mest moeten afvoeren vanwege fosfaat. Mestafvoer is kostbaar. Bovendien verdwijnen daarmee ongewild ook nuttige mineralen. Mestscheiding maakt het mogelijk alleen de dikke fractie met relatief veel fosfaat en minder kuubs af te voeren. Het project MOBIEDIK draaide proef met mestscheiding op melkveebedrijven

Wie een kijkje neemt op de graslandpercelen van Kees van Wijk en Mark Pijnenborg ziet weinig bijzonderheden. Het gras ligt er goed bij, zoals we gewend zijn bij deze ondernemers. Dat er weinig opvallends te zien is, stemt tevreden. Want er is wel degelijk wat veranderd. Een deel van de kunstmest is namelijk vervangen door mineralenconcentraat, een product van bewerking en vergaande scheiding van mest. En dat dit lijkt aardig te kunnen met behoud van opbrengst en kwaliteit: een prima voorlopig resultaat.

Mestafvoer door overschrijding van stikstofgebruiksnormen is in de melkveehouderij een bekend fenomeen. Door lagere fosfaatgebruiksnormen zullen echter steeds meer veehouders mest moeten afvoeren vanwege fosfaat. Mestafvoer is kostbaar. Bovendien verdwijnen daarmee ongewild ook nuttige mineralen. Mestscheiding maakt het mogelijk alleen de dikke fractie met relatief veel fosfaat en minder kuubs af te voeren. Het project MOBIEDIK draaide proef met mestscheiding op melkveebedrijven

Wat is de gevoeligheid van opbrengst, benutting en milieu-emissies bij N gebruik op niveaus hoger en lager dan de gebruiksnorm, bij 250 kg N met dierlijke mest? Hoe is de verdeling van N uit dierlijke mest over gewas en grondwater bij verschillende dosering? Deze twee onderzoeksvragen worden beantwoord in dit rapport

Bij aangescherpte gebruiksnormen biedt mestscheiding mogelijkheden om de mestafvoer te beperken. Maar de bedrijfsomstandigheden bepalen de voor- en nadelen. Dit concluderen de deelnemers aan een workshop over mestscheiding.

Bemesting, beweiding en scheuren van grasland hebben een groot effect op de nitraatconcentratie in het grondwater. Op maïsland heeft het achterwege laten van kunstmest, maar ook het achterwege laten van de bemesting van het vanggewas, behoorlijk effect. Dit blijkt uit een analyse van melkveebedrijven op zandgronden in het project Koeien & Kansen. De analyse omvat de effecten van bedrijfsvoering en van bodem, waterhuishouding en weer op de nitraatconcentratie

Bij Koeien & Kansen-deelnemer Van Wijk in Waardenburg loopt een veldproef naar de stikstofwerking van de dunne fractie van gescheiden mest in gras. Het doel is om te bekijken in hoeverre het gras de stikstof in dunne mestfractie beter benut dan die uit normale drijfmest. Inmiddels zijn twee snedes gras geoogst. De resultaten zien er bemoedigend uit. Bij twee keer een gift van 125 kg stikstof was de droge-stofopbrengst met de dunne fractie 26 % hoger dan die van drijfmest. Voor harde conclusies is het echter nog te vroeg.

Bemesting, beweiding en scheuren van grasland hebben een groot effect op de nitraatconcentratie in het grondwater. Op maïsland heeft het achterwege laten van kunstmest, maar ook het achterwege laten van de bemesting van het vanggewas, behoorlijk effect. Dit blijkt uit een analyse van melkveebedrijven op zandgronden in het project Koeien & Kansen. De analyse omvat de effecten van bedrijfsvoering en van bodem, waterhuishouding en weer op de nitraatconcentratie

Bij aangescherpte gebruiksnormen biedt mestscheiding mogelijkheden om de mestafvoer te beperken. Maar de bedrijfsomstandigheden bepalen de voor- en nadelen. Dit concluderen de deelnemers aan een workshop over mestscheiding.

Het doel van dit onderzoek is het toetsen van de voor 2009 geldende gebruiksnormen voor meststoffen (dierlijke mest en kunstmest) in praktijksituaties. De gebruiksnormen voldoen in theorie aan de milieueisen van de EU-nitraatrichtlijn en zijn gebaseerd op veronderstellingen over i) de verdeling van aangevoerde nutriënten over bodem en gewas en ii) het lot van N in de bodem. De toetsing richt zich op deze veronderstellingen. De volgende onderzoeksvragen worden beantwoord: 1. Leidt strikte toepassing van de gebruiksnormen 2009 op perceelsniveau tot in de wet veronderstelde benutting van meststoffen (gewasopbrengsten)?; 2. Hoeveel minerale stikstof blijft in de bodem in het najaar achter? ; 3. Wat is het lot van N in de bodem? Welk deel komt in het grondwater terecht?; 4. Wat is de invloed van waterhuishouding, grondgebruik, bemesting en graslandgebruik op de nitraatconcentraties in het bovenste grondwater? Dit rapport doet verslag van de resultaten van de eerste 2 meetseizoenen. Per onderzoeksvraag worden voorlopige conclusies getrokken. Voor hardere conclusies zijn meer meetjaren nodig. Het onderzoek wordt voortgezet

Op 19 december 2006 vond op Proefbedrijf 'De Marke' de themadag 'Mineralen goed geregeld' plaats. Het doel van de themadag was om door bespreking van onderzoeksresultaten een beeld te krijgen van de gevolgen van aangescherpt mestbeleid voor beheer van de mineralen stikstof en fosfor (N en P) op melkveebedrijven op zandgrond. Een verslag van deze dag

Wat draagt scheiden van dierlijke mest in een N (stikstof) rijke en een P (fosfor) rijke fractie bij aan de benutting van N en P in de melkveehouderij? Om deze vraag te beantwoorden is dit rapport opgesteld. De verkenning is geënt op proefbedrijf voor duurzame melkveehouderij ‘De Marke’. Het doel is om te kunnen beoordelen of mestscheiden op proefbedrijf ‘De Marke’ wenselijk is en om een beeld te krijgen van gewenste aanpassingen in de bedrijfsvoering, in het bijzonder de verdeling van mest over gewassen en percelen. Deze verkenning is uitgevoerd in het kader van het project ‘Koeien & Kansen’. In dit project wordt in de praktijk onderzocht hoe het mineralenbeheer op melkveebedrijven verbeterd kan worden

In dit rapport worden de ervaringen van het inbouwen van agrobiodiversiteitsonderzoek in 'Koeien & Kansen' beschreven. In het onderzoek is de mogelijkheid onderzocht om de bedrijfsvoering te verbeteren door gebruik van Biologische richtingwijzers: hierbij wordt de flora en fauna op en rond het melkveebedrijf gebruikt als richtingwijzer voor bedrijfsmanagement. Tevens werd in Grassen die Passen onderzoek verricht naar de mogelijkheid om soortenrijk en kruidenrijk grasland te ontwikkelen waarmee voldaan wordt aan de eisen die worden gesteld in Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer die kwalitatief goed ruwvoer oplevert dat goed inpasbaar is in de melkveehouderij

Op proefbedrijf ‘De Marke’ wordt een zo rendabel mogelijk bedrijfssysteem voor grondgebonden melkveehouderij op droog zand ontwikkeld en gedemonstreerd dat voldoet aan stringente milieunormen. Door een aangepaste bedrijfsvoering wordt ernaar gestreefd om, zonder afzet van dierlijke mest, een melkproductie van ongeveer 12.000 kg ha-1 te realiseren zonder milieunormen zoals verwoord in het eerste Nationaal Milieuplan te overschrijden. Veel aandacht gaat uit naar de normen voor nitraat en fosfor in grondwater. Deze bedrijfsvoering, het ontwerp voor duurzame melkveehouderij ‘De Marke’, is in 1992 in praktijk gebracht en wordt sindsdien geoptimaliseerd. Om verliezen in de bodem te beperken, wordt zoveel mogelijk op maat bemest, rekening houdend met de droge omstandigheden. Sinds 2003 wordt mestvergisting toegepast. Door mineralisatie wordt aan organische stof gebonden N (Norg) omgezet in mineraal N (Nmin). Nmin is mobiel en kan worden opgenomen door gewassen, maar kan ook uitspoelen. Mineralisatie speelt daardoor een sleutelrol bij de verdeling van stikstof in de bodem over opname en verliezen. Daarom wordt de mineralisatie op ‘De Marke’ in het veld gemeten. De resultaten daarvan worden in dit onderzoek geanalyseerd en de betekenis ervan voor de bedrijfsvoering wordt aangegeven

Een betere benutting van de biologische diversiteit maakt de landbouw minder afhankelijk van externe input zoals chemische gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest. Het gaat daarbij om drie samenhangende onderdelen: 1. het erfelijk materiaal voor dieren, planten en micro-organismen; 2. de organismen en processen die de zogenaamde ecosysteemdiensten (bv bodemvruchtbaarheid) leveren; 3. de biologische en landschappelijke elementen die bestaan dankzij de landbouw. Een verkennend onderzoek is verricht binnen DLO, in nauw overleg met partijen als: LTO, CLM, Louis Bolk Instituut, LNV (directies Natuur, Platteland, Kennis en Landbouw) en VROM. In dit verslag komen aan de orde: groen-blauwe dooradering (zoals houtwallen en sloten) bij plaagonderdrukking, de invloed van bodemkwaliteit op het weren van ziektes, de invloed van bodemleven op de beschikbaarheid van nutriënten, de mogelijkheden op melkveebedrijven en de relatie tussen landbouw en de zogenaamde begeleidende biodiversiteit

Maïs staat bekend als een gewas dat veel nitraat naar het grondwater lekt. Maar maïs heeft ook goeie kanten. Nieuw in dit rijtje is dat maïs, in vruchtwisseling met gras, ook het nitraatverlies van grasland beperkt. Dit blijkt uit de metingen van het RIVM op De Marke.

In 2015 moet de fosfaatbemesting ongeveer in evenwicht zijn met de afvoer in geoogst gewas. Proefbedrijf De Marke past deze evenwichtsbemesting al sinds 1989 toe. Vanaf 2000 is het overschot per jaar 3 kg negatief. Hoewel de resultaten in het begin wisselend waren, is de verwachting dat evenwichtbemesting in een wisselbouwsysteem voor De Marke niet tot noemenswaardige opbrengstderving leidt.

Maïs staat bekend als een gewas dat veel nitraat naar het grondwater lekt. Maar maïs heeft ook goeie kanten. Nieuw in dit rijtje is dat maïs, in vruchtwisseling met gras, ook het nitraatverlies van grasland beperkt. Dit blijkt uit de metingen van het RIVM op De Marke.

In 2015 moet de fosfaatbemesting ongeveer in evenwicht zijn met de afvoer in geoogst gewas. Proefbedrijf De Marke past deze evenwichtsbemesting al sinds 1989 toe. Vanaf 2000 is het overschot per jaar 3 kg negatief. Hoewel de resultaten in het begin wisselend waren, is de verwachting dat evenwichtbemesting in een wisselbouwsysteem voor De Marke niet tot noemenswaardige opbrengstderving leidt.