Search

Traditioneel richt de aandacht van het bosbeheer voor een beleefbare natuur zich op de ontwikkeling van de recreatieve infrastructuur. Tegenwoordig krijgen ook andere vormen van samenleven met natuur aandacht. Deze ontwikkeling wordt weerspiegeld in het nieuwe begrip “bioculturele diversiteit”.

Bos en bosbeheer veranderen continu. Met de ontwikkeling van de productiegerichte bosbouw van vijftig jaar geleden naar een bosbeheer gericht op meervoudige functievervulling in een dichtbevolkte samenleving veranderde ook de rol van de beheerder. Dit vraagt om andere kennis en vaardigheden van de beroepsgroep en andere organisatievormen van onderwijs en onderzoek. De Koninklijke Nederlandse Bosbouw Vereniging (KNBV) fungeert sinds de oprichting in 1910 als vakvereniging door en voor mensen uit de sector, volledig draaiend op vrijwilligers. De veranderingen in de sector en het werkveld vragen ook om een andere rol van de beroepsvereniging.

Dood hout vervult een sleutelrol in het bosecosysteem. De afbraak van dood hout vindt primair plaats door schimmels. Insecten spelen ook een rol, maar zij maken vooral gaten en gangen die een goede toegangspoort vormen voor schimmels en bacteriën waardoor het afbraakproces wordt versneld.

Natura 2000 vormt de ruggengraat van de Nederlandse natuur. Bijna 40% van de totale oppervlakte van het Nationale Park de Hoge Veluwe wordt ingenomen door Natura 2000-habitattypen. De vraag is, in hoeverre deze typen de natuurwaarde van flora en vegetatie afdoende vertegenwoordigen. Hierbij beschouwen we niet alleen bijzondere vegetatietypen die niet onder een habitattype vallen, maar analyseren ook de verspreiding van (habitat)typische soorten die karakteristiek worden geacht voor habitattypen en een rol spelen bij de formele kwaliteitsbeoordeling.

In het kader van het Nationaal Waterplan worden mogelijkheden verkend om offshorewindparken open te stellen voor doorvaart en medegebruik. In dit rapport wordt op basis van literatuuronderzoek een overzicht gegeven van (potentiële) natuurwaarden voor drie bestaande windparken, OWEZ (Offshore Windpark Egmond aan Zee), PAWP (Prinses Amalia Windpark) en Luchterduinen. Het gaat hierbij om biogene riffen (bestaand of potentieel), hardsubstraatgemeenschappen (bestaand of potentieel), vissoorten (rodelijstsoorten), zeezoogdieren en vogels en overige beleidsrelevante soorten (vleermuizen). Vervolgens wordt een beperkt aantal potentiële activiteiten beschreven (handlijnvisserij, visserij met korven, oesterkweek met manden, staand want, mosselteelt) en wordt verkend welke mogelijke invloed deze activiteiten hebben op de (potentiële) natuurwaarden, waarbij de nadruk ligt op beleidsrelevante soorten in het kader van Natura 2000 (Habitatrichtlijn) en de Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM).

Natuurcompensatie is de plicht om verliezen aan natuurwaarden die ontstaan door menselijke activiteiten te compenseren. Ook in de Ecologische Hoofdstructuur is compensatie vereist, maar de uitvoering ervan blijft achter en de effectiviteit is onduidelijk. Op basis van een studie naar compensatiebeginselen en rekenregels voor natuurwaardering, pleiten de auteurs ervoor om bij de EHS het tijdigheidsbeginsel toe te passen.

Dood hout is een belangrijke drager van natuurwaarden in het bos. Dat inzicht wordt in het bosbeheer breed gedeeld. Toch is het in tijden van een naar hout hongerende economie met een groeiende behoefte aan biomassa uit bos, goed om dit uitgangspunt nog eens nader te belichten. Dit artikel is gebaseerd op een eerder artikel uit Entomologische Berichten (2014), p. 28-41

Zit Nederland door de natuurwetgeving nu op slot of niet? Onderzoeken wijzen uit dat er nog steeds veel mogelijk is maar het beeld blijft bestaan dat er in Nederland nergens meer iets mag vanwege de bescherming van natuurwaarden.

De moeite die terreinbeherende organisaties hebben om de achteruitgang van de biodiversiteit in Nederland te stoppen heeft te maken met de verstoring van landschapsecologische processen. Het herstel daarvan is de sleutel tot de instandhouding van natuurwaarden. Op basis van dat uitgangspunt heeft Staatsbosbeheer een afwegingskader voor een duurzaam natuurbeheer in de toekomst ontwikkeld. met dit kader wil de organisatie een bijdrage leveren aan de discussie over de herijking van de EHS

Het huidige natuurbeschermingsrecht kenmerkt zich door toetsing aan ecologische instandhouding doelstellingen. Duurzame gebiedsontwikkeling vraagt echter niet om toetsing aan eenzijdige criteria, maar om een afweging van meerzijdige sociale, economische en ecologische belangen (people, profit, planet). Het huidige recht vormt dus een blokkade voor duurzame gebiedsontwikkeling.

In deze bijdrage gaan de auteurs in op de vraag naar de intrinsieke waarde van wilde dieren in natuurlijke én menselijke omgevingen. Na eerst enkele bestaande benaderingen te schetsen, gaan zij in op het onderscheid tussen wild en gedomesticeerd als opmaat naar een meer genuanceerd beeld van het begrip intrinsieke waarde. De auteurs stellen dat er een drietal interpretaties van intrinsieke waarde van het wilde dier onderscheiden kunnen worden: een naturalistische, een soortspecifieke en een individualistische interpretatie. De omstandigheden en de mogelijkheden van het dier zich te kunnen ontplooien volgens zijn aard en capaciteiten horen te bepalen welke interpretatie de meest geëigende is.

Traditioneel richt de aandacht van het bosbeheer voor een beleefbare natuur zich op de ontwikkeling van de recreatieve infrastructuur. Tegenwoordig krijgen ook andere vormen van samenleven met natuur aandacht. Deze ontwikkeling wordt weerspiegeld in het nieuwe begrip “bioculturele diversiteit”.

Dit is een quickscan van campingterrein De Braamhorst waar is gekeken naar beschermde natuurwaarden in relatie tot een voorgenomen locatie voor 300 asielzoekers.

Deze casestudy geeft inzicht in de ontwikkeling van drie maatschappelijke initiatieven in het natuurdomein: de Levende Tuin, Tijdelijke Natuur en Red de Rijke Weide. Rond alle drie de initiatieven ontwikkelen zich krachtige discoursen over nieuwe mogelijkheden voor natuurontwikkeling. De netwerken rond de initiatieven lopen uiteen van losjes gekoppeld tot formeel verankerd. Uitdagingen voor het opschalen van de initiatieven liggen in het veranderen van het keuzegedrag van achtereenvolgens tuineigenaren, grondeigenaren en melkveehouders.

Bos en bosbeheer veranderen continu. Met de ontwikkeling van de productiegerichte bosbouw van vijftig jaar geleden naar een bosbeheer gericht op meervoudige functievervulling in een dichtbevolkte samenleving veranderde ook de rol van de beheerder. Dit vraagt om andere kennis en vaardigheden van de beroepsgroep en andere organisatievormen van onderwijs en onderzoek. De Koninklijke Nederlandse Bosbouw Vereniging (KNBV) fungeert sinds de oprichting in 1910 als vakvereniging door en voor mensen uit de sector, volledig draaiend op vrijwilligers. De veranderingen in de sector en het werkveld vragen ook om een andere rol van de beroepsvereniging.

Deze casestudy geeft inzicht in de ontwikkeling van drie maatschappelijke initiatieven in het natuurdomein: de Levende Tuin, Tijdelijke Natuur en Red de Rijke Weide. Rond alle drie de initiatieven ontwikkelen zich krachtige discoursen over nieuwe mogelijkheden voor natuurontwikkeling. De netwerken rond de initiatieven lopen uiteen van losjes gekoppeld tot formeel verankerd. Uitdagingen voor het opschalen van de initiatieven liggen in het veranderen van het keuzegedrag van achtereenvolgens tuineigenaren, grondeigenaren en melkveehouders.

Bos en bosbeheer veranderen continu. Met de ontwikkeling van de productiegerichte bosbouw van vijftig jaar geleden naar een bosbeheer gericht op meervoudige functievervulling in een dichtbevolkte samenleving veranderde ook de rol van de beheerder. Dit vraagt om andere kennis en vaardigheden van de beroepsgroep en andere organisatievormen van onderwijs en onderzoek. De Koninklijke Nederlandse Bosbouw Vereniging (KNBV) fungeert sinds de oprichting in 1910 als vakvereniging door en voor mensen uit de sector, volledig draaiend op vrijwilligers. De veranderingen in de sector en het werkveld vragen ook om een andere rol van de beroepsvereniging.

Om meer zicht te krijgen op de eigendomsverhoudingen en het historisch landgebruik rond het bosreservaat Kerperbos (onderdeel van het Vijlenerbos) is eerst de kadastrale kaart van circa 1840 gedigitaliseerd. Veldnamen blijken vroeger anders toegepast te zijn. Vervolgens is in het bosreservaat en aangrenzende delen, samen circa 40 ha, in de periode 2003-2007 de mosflora in kaart gebracht. Dit artikel doet daar uitgebreid verslag van

Er is de afgelopen jaren veel te doen geweest over de Ecologische Hoofdstructuur. Centraal in veel discussies stond de herijking ervan en de gevolgen die dat heeft voor de (inter-) nationale natuurdoelen. Bij de herijking werd ook vastgesteld dat de bescherming van de waarden van de EHS hetzelfde blijft, namelijk via het toepassen van het ‘nee, tenzij beginsel’. Maar welke waarden in de EHS zijn nu eigenlijk beschermd? En blijft die bescherming inderdaad hetzelfde? Of zijn er alternatieven voor bescherming?

Testen van de beoordelingsmethode voor natuurkwaliteit volgens de ‘Werkwijze Monitoring en beoordeling natuurkwaliteit EHS en Natura2000/ PAS’ op basis van in oktober 2014 beschikbare monitoringsgegevens en kaarten. De test betreft een beoordeling van de flora- en fauna-, structuur-, milieu- en ruimtelijke indicatoren voor natuurkwaliteit op gebiedsniveau in de Nieuwkoopse plassen en de Loonse en Drunense duinen; twee Natura2000-gebieden in het Natuurnetwerk Nederland. Aangenomen is dat de beschikbare monitoringsgegevens gebruikt kunnen worden als indicatie voor de gegevens zoals die volgens de monitoringsmethodiek van de ‘werkwijze’ zijn verzameld en straks beschikbaar komen. In deze notitie zijn onze bevindingen bij de te nemen keuzes, interpretaties en aannames bij het volgen van de ‘Werkwijze’ vastgelegd. De notitie heeft als doel de discussie over de beoordeling en eventuele voorstellen voor verbetering te ondersteunen.

De afgelopen 60 jaar is de landbouw sterk geïntensiveerd. Dit bracht veranderingen teweeg in zowel de agrarische werkzaamheden als de samenstelling van het landschap: het gebruik van bestrijdingsmiddelen en (kunst)mest nam toe, percelen werden groter, de diversiteit aan gewassen liep terug en natuurlijke elementen werden uit het landschap verwijderd. Om het nog altijd doorgaande verlies van biodiversiteit te stoppen is het agrarisch natuurbeheer ingevoerd in Nederland en andere Europese landen. In akkerbouwgebieden komt met name de akkerrand veel voor, een strook langs de akker die is ingezaaid met grassen en bloeiende planten. Het doel van deze beheersmaatregel is onder meer het bieden van foerageer- en broedgelegenheid voor vogels. In dit proefschrift wordt de waarde van akkerranden voor vogels geëvalueerd, met speciale aandacht voor de Veldleeuwerik.

De afgelopen 60 jaar is de landbouw sterk geïntensiveerd. Dit bracht veranderingen teweeg in zowel de agrarische werkzaamheden als de samenstelling van het landschap: het gebruik van bestrijdingsmiddelen en (kunst)mest nam toe, percelen werden groter, de diversiteit aan gewassen liep terug en natuurlijke elementen werden uit het landschap verwijderd. Om het nog altijd doorgaande verlies van biodiversiteit te stoppen is het agrarisch natuurbeheer ingevoerd in Nederland en andere Europese landen. In akkerbouwgebieden komt met name de akkerrand veel voor, een strook langs de akker die is ingezaaid met grassen en bloeiende planten. Het doel van deze beheersmaatregel is onder meer het bieden van foerageer- en broedgelegenheid voor vogels. In dit proefschrift wordt de waarde van akkerranden voor vogels geëvalueerd, met speciale aandacht voor de Veldleeuwerik.

De huidige zeedijk in de Eemsdelta voldoet niet meer aan de veiligheidsnormen. Omdat de dijk in een aardbevingsgevoelig gebied ligt is dijkversterking urgent. Daarnaast heeft Noordoost-Groningen behoefte aan nieuwe economische impulsen, en is voor de natuur in het Eems-estuarium kwaliteitsverbetering dringend gewenst. Dit was aanleiding voor de provincie Groningen om te onderzoeken of een innovatieve, multifunctionele dubbele dijk haalbaar is. Daarmee kunnen drie doelen worden bereikt: meer veiligheid, nieuwe economische dragers en meer biodiversiteit.

De huidige zeedijk in de Eemsdelta voldoet niet meer aan de veiligheidsnormen. Omdat de dijk in een aardbevingsgevoelig gebied ligt is dijkversterking urgent. Daarnaast heeft Noordoost-Groningen behoefte aan nieuwe economische impulsen, en is voor de natuur in het Eems-estuarium kwaliteitsverbetering dringend gewenst. Dit was aanleiding voor de provincie Groningen om te onderzoeken of een innovatieve, multifunctionele dubbele dijk haalbaar is. Daarmee kunnen drie doelen worden bereikt: meer veiligheid, nieuwe economische dragers en meer biodiversiteit.

Met de herijking van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) heeft de Nederlandse overheid een keerpunt in het natuurbeleid gemaakt. De EHS is verkleind, de uitvoering is bij provincies neergelegd en de financiering van het natuurbeheer is veranderd. Eigendom en beheer van natuurgebieden wordt niet meer automatisch gegund aan Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten of provinciale landschappen. Ook de naam is vernieuwd: Natuurnetwerk Nederland (NNN). Deze rapportage beschrijft vier botsproeven, waarin mogelijke veranderingen naherijking van de EHS aan bod komen. Het natuurbeleid rust op vier pijlers: wettelijke bescherming door de Flora- en faunawet, de Natuurbeschermingswet, de Boswet en de Natuurschoonwet; ruimtelijke bescherming via provinciale verordeningen en bestemmingsplannen van gemeenten; het eigendom van terreinbeherende organisaties; en de overheidssubsidies voor verwerving, inrichting en beheer van natuurgebieden. Het blijkt dat de gewenste natuurbeheertypen alleen in het subsidiekader zijn vastgelegd. Als één van deze pijlers wegvalt of verandert, heeft dat in eerste instantie vaak geen grote gevolgen voor de continuïteit van het natuurbeheer. In veel gevallen worden bestaande natuurwaarden beschermd door algemene wetgeving enlokale bestemmingsplannen. Om bepaalde gewenste natuurontwikkelingen of het behoud van bepaalde natuurtypen te realiseren, zijn beheersubsidies echter vaak onmisbaar.

De huidige zeedijk in de Eemsdelta voldoet niet meer aan de veiligheidsnormen. Omdat de dijk in een aardbevingsgevoelig gebied ligt is dijkversterking urgent. Daarnaast heeft Noordoost-Groningen behoefte aan nieuwe economische impulsen, en is voor de natuur in het Eems-estuarium kwaliteitsverbetering dringend gewenst. Dit was aanleiding voor de provincie Groningen om te onderzoeken of een innovatieve, multifunctionele dubbele dijk haalbaar is. Daarmee kunnen drie doelen worden bereikt: meer veiligheid, nieuwe economische dragers en meer biodiversiteit.

Dood hout is een belangrijke drager van natuurwaarden in het bos. Dat inzicht wordt in het bosbeheer breed gedeeld. Toch is het in tijden van een naar hout hongerende economie met een groeiende behoefte aan biomassa uit bos, goed om dit uitgangspunt nog eens nader te belichten. Dit artikel is gebaseerd op een eerder artikel uit Entomologische Berichten (2014), p. 28-41

Dood hout is een belangrijke drager van natuurwaarden in het bos. Dat inzicht wordt in het bosbeheer breed gedeeld. Toch is het in tijden van een naar hout hongerende economie met een groeiende behoefte aan biomassa uit bos, goed om dit uitgangspunt nog eens nader te belichten. Dit artikel is gebaseerd op een eerder artikel uit Entomologische Berichten (2014), p. 28-41

Dit rapport gaat in op het waarderen en verzilveren van ecosysteemdiensten en biodiversiteit in de verkenning van de haalbaarheid van een Multifunctionele Dubbele Keringzone als alternatief bij de Dijkversterking Eemshaven – Delfzijl. Het project richt zich op het waarderen van ecosysteemdiensten die worden geleverd door de voorgestelde een ‘natuurinclusieve’ dijk en de meerwaarde hiervan in termen van biodiversiteit.

Met de herijking van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) heeft de Nederlandse overheid een keerpunt in het natuurbeleid gemaakt. De EHS is verkleind, de uitvoering is bij provincies neergelegd en de financiering van het natuurbeheer is veranderd. Eigendom en beheer van natuurgebieden wordt niet meer automatisch gegund aan Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten of provinciale landschappen. Ook de naam is vernieuwd: Natuurnetwerk Nederland (NNN). Deze rapportage beschrijft vier botsproeven, waarin mogelijke veranderingen naherijking van de EHS aan bod komen. Het natuurbeleid rust op vier pijlers: wettelijke bescherming door de Flora- en faunawet, de Natuurbeschermingswet, de Boswet en de Natuurschoonwet; ruimtelijke bescherming via provinciale verordeningen en bestemmingsplannen van gemeenten; het eigendom van terreinbeherende organisaties; en de overheidssubsidies voor verwerving, inrichting en beheer van natuurgebieden. Het blijkt dat de gewenste natuurbeheertypen alleen in het subsidiekader zijn vastgelegd. Als één van deze pijlers wegvalt of verandert, heeft dat in eerste instantie vaak geen grote gevolgen voor de continuïteit van het natuurbeheer. In veel gevallen worden bestaande natuurwaarden beschermd door algemene wetgeving enlokale bestemmingsplannen. Om bepaalde gewenste natuurontwikkelingen of het behoud van bepaalde natuurtypen te realiseren, zijn beheersubsidies echter vaak onmisbaar.

Dit rapport gaat in op het waarderen en verzilveren van ecosysteemdiensten en biodiversiteit in de verkenning van de haalbaarheid van een Multifunctionele Dubbele Keringzone als alternatief bij de Dijkversterking Eemshaven – Delfzijl. Het project richt zich op het waarderen van ecosysteemdiensten die worden geleverd door de voorgestelde een ‘natuurinclusieve’ dijk en de meerwaarde hiervan in termen van biodiversiteit.

Testen van de beoordelingsmethode voor natuurkwaliteit volgens de ‘Werkwijze Monitoring en beoordeling natuurkwaliteit EHS en Natura2000/ PAS’ op basis van in oktober 2014 beschikbare monitoringsgegevens en kaarten. De test betreft een beoordeling van de flora- en fauna-, structuur-, milieu- en ruimtelijke indicatoren voor natuurkwaliteit op gebiedsniveau in de Nieuwkoopse plassen en de Loonse en Drunense duinen; twee Natura2000-gebieden in het Natuurnetwerk Nederland. Aangenomen is dat de beschikbare monitoringsgegevens gebruikt kunnen worden als indicatie voor de gegevens zoals die volgens de monitoringsmethodiek van de ‘werkwijze’ zijn verzameld en straks beschikbaar komen. In deze notitie zijn onze bevindingen bij de te nemen keuzes, interpretaties en aannames bij het volgen van de ‘Werkwijze’ vastgelegd. De notitie heeft als doel de discussie over de beoordeling en eventuele voorstellen voor verbetering te ondersteunen.

Hardhoutooibos is een verzamelnaam voor alle niet door wilgen of zwarte populier gedomineerde bostypen van het buitendijkse, periodiek door het rivierwater overstroomde deel van het rivierengebied. Het huidige areaal hardhoutooibos in Nederland is erg klein en bijna verwaarloosbaar ten opzichte van het veel algemenere zachthoutooibos. Doel van het onderzoek is een abiotisch en ecologisch onderbouwd overzicht van groeiplaatsen en gebieden met optimale kansen voor de ontwikkeling van droge en natte hardhoutooibossen met een hoge natuurkwaliteit.

Ondanks het ontbreken van kwantitatieve doelen voor natuurbehoud voor de provincie Noord-Holland kan vastgesteld worden dat het strategische doel van behoud en herstel van de biodiversiteit in de provincie momenteel niet gehaald wordt. De gemiddelde populatieomvang Rode Lijstsoorten is in de provincie Noord-Holland in 2013 gedaald tot 25% van het niveau ten opzichte van 1990. De huidige natuurkwaliteit van ecosystemen varieert tussen 30% en 55% ten opzichte van een ongestoorde situatie. De natuurkwaliteit van het agrarisch gebied, ten opzichte van 1970, bedraagt nog 40%. Deze mag niet direct worden vergeleken met de natuurkwaliteit van ecosystemen, vanwege een andere referentie. Het blijkt dat de totale voorraad biodiversiteit (als product van de oppervlakte natuur en de kwaliteit) is teruggelopen van 41% in 1900, via 26% halverwege de 20e eeuw tot 15% in de huidige situatie. Het areaal natuur neemt weer toe. De provincie Noord-Holland heeft in de beleidsagenda ‘Licht op Groen’ behoud en herstel van biodiversiteit als hoogste doel van het provinciale natuurbeleid geformuleerd. Om het beleid te kunnen monitoren en evalueren heeft Alterra een compacte set biodiversiteitsgraadmeters ontwikkeld die toestand en trend weergeven van biodiversiteit in Noord-Holland op strategisch niveau. Daarnaast worden knelpunten in ruimtelijke en milieucondities weergegeven die (mede) oorzaak zijn van het biodiversiteitsverlies.

In dit rapport worden de generieke baten van de kansrijke innovatieve dijken beschreven, en worden voor de dijkvakken langs de Waddenkust voor zover mogelijk nadere specificaties omtrent de mogelijke baten gegeven. Samen met deskundigen uit de kenniswereld en uit de regio is een relevante set criteria opgesteld waarmee deze generieke baten kunnen worden geïdentificeerd. Wat de baten in het Waddengebied betreft, gaat het vooral om de effecten op de omgeving (nadruk op natuur en landschap). Veel effecten zijn afhankelijk van de uitvoering van de innovatieve dijk, bijvoorbeeld of er landwaarts of zeewaarts wordt versterkt en hoe de dijk of het omliggende gebied worden ingericht. Zeewaarts versterken levert een vermindering van de oppervlakte van een habitattype op, maar kan ook tot nieuw, ander habitat leiden. Landwaarts versterken kan leiden tot verlies aan landbouwgrond.

In de Nederlandse kustwateren vindt mosselbroedvisserij en mosselkweek plaats. Deze wateren herbergen echter belangrijke natuurwaarden en de meeste wateren zijn derhalve aangewezen als natuurgebied, wat Nederland verplicht om er voor te zorgen dat de natuurwaarden in deze gebieden in stand blijven. Verbetering van de kwaliteit van de natuurwaarden is vooral mogelijk ten aanzien van bodemfauna en de vorming van biogene structuren met mossels (en de daaraan geassocieerde biodiversiteit). Het is in de Waddenzee echter niet goed bekend hoe gesloten (i.e. onbeviste) sublitorale mosselbroedbanken zich ontwikkelen in de tijd en welke specifieke natuurwaarden ze herbergen. Om hier inzicht in te verkrijgen is een monitorprogramma opgesteld waarin gesloten sublitorale mosselbanken gevolgd werden. In dit eindrapport worden de resultaten van dit programma beschreven.

Natura 2000 vormt de ruggengraat van de Nederlandse natuur. Bijna 40% van de totale oppervlakte van het Nationale Park de Hoge Veluwe wordt ingenomen door Natura 2000-habitattypen. De vraag is, in hoeverre deze typen de natuurwaarde van flora en vegetatie afdoende vertegenwoordigen. Hierbij beschouwen we niet alleen bijzondere vegetatietypen die niet onder een habitattype vallen, maar analyseren ook de verspreiding van (habitat)typische soorten die karakteristiek worden geacht voor habitattypen en een rol spelen bij de formele kwaliteitsbeoordeling.

In dit rapport wordt de bodemfauna in het gebied ‘Borkumse Stenen’ beschreven. Het gebied ‘Borkumse Stenen’ ligt ten noorden van Schiermonnikoog en grenst aan de zuidzijde aan het Nederlandse Natura 2000-gebied Noordzeekustzone en aan de oostzijde aan het Duitse Natura 2000-gebied ‘Borkum Riffgrund’, dat o.a. vanwege de aanwezigheid van habitattype H1170 (‘riffen’) is aangewezen.

In de Nederlandse kustwateren vindt mosselbroedvisserij en mosselkweek plaats. Deze wateren herbergen echter belangrijke natuurwaarden en de meeste wateren zijn derhalve aangewezen als natuurgebied, wat Nederland verplicht om er voor te zorgen dat de natuurwaarden in deze gebieden in stand blijven. Verbetering van de kwaliteit van de natuurwaarden is vooral mogelijk ten aanzien van bodemfauna en de vorming van biogene structuren met mossels (en de daaraan geassocieerde biodiversiteit). Het is in de Waddenzee echter niet goed bekend hoe gesloten (i.e. onbeviste) sublitorale mosselbroedbanken zich ontwikkelen in de tijd en welke specifieke natuurwaarden ze herbergen. Om hier inzicht in te verkrijgen is een monitorprogramma opgesteld waarin gesloten sublitorale mosselbanken gevolgd werden. In dit eindrapport worden de resultaten van dit programma beschreven.

In dit rapport worden de generieke baten van de kansrijke innovatieve dijken beschreven, en worden voor de dijkvakken langs de Waddenkust voor zover mogelijk nadere specificaties omtrent de mogelijke baten gegeven. Samen met deskundigen uit de kenniswereld en uit de regio is een relevante set criteria opgesteld waarmee deze generieke baten kunnen worden geïdentificeerd. Wat de baten in het Waddengebied betreft, gaat het vooral om de effecten op de omgeving (nadruk op natuur en landschap). Veel effecten zijn afhankelijk van de uitvoering van de innovatieve dijk, bijvoorbeeld of er landwaarts of zeewaarts wordt versterkt en hoe de dijk of het omliggende gebied worden ingericht. Zeewaarts versterken levert een vermindering van de oppervlakte van een habitattype op, maar kan ook tot nieuw, ander habitat leiden. Landwaarts versterken kan leiden tot verlies aan landbouwgrond.

Een beschouwing over de moraal van natuurbescherming. In onze tijd lijkt de band tussen het schone en het goede definitief doorgeknipt, terwijl wetenschappers, van oudsher de hoeders van ‘het ware', zich voor laten staan op het uitbannen van waardeoordelen. Het gevolg is een verschraald debat over het nut van de natuur, een onthechte beschrijving van opeenvolgende successiestadia van ecosystemen en een technocratisering van het natuurbeheer. Ergens moeten we op zoek naar een nieuw anker van samenhang waarbinnen de levende natuur gedijt en de samenleving floreert. Een verkenning.

The report proposes a research framework which follows a learning-by-doing approach along the three research lines: monitoring & data analysis, system research & modelling and field experiments (pilots). All studies together will take several decades, partially due to the many questions, partially because studying changes in the system via the above-mentioned research lines takes time. Research programs developed on basis of this framework may focus on a part of the research issues

Dood hout vervult een sleutelrol in het bosecosysteem. De afbraak van dood hout vindt primair plaats door schimmels. Insecten spelen ook een rol, maar zij maken vooral gaten en gangen die een goede toegangspoort vormen voor schimmels en bacteriën waardoor het afbraakproces wordt versneld.

In opdracht van het Deltaprogramma Waddengebied zijn diverse studies uitgevoerd naar de kansen voor innovatieve dijkconcepten in het Waddengebied. Daarbij is de toepasbaarheid en effectiviteit voor de waterveiligheid verkend en is de meerwaarde voor natuur, landschap en recreatie van innovatieve dijkconcepten in het Waddengebied in beeld gebracht. In dit rapport worden de belangrijkste bevindingen uit deze studies samengevat met als doel de state of the art kennis en inzichten rond innovatieve dijkconcepten in het Waddengebied te schetsen.

Natura 2000 vormt de ruggengraat van de Nederlandse natuur. Bijna 40% van de totale oppervlakte van het Nationale Park de Hoge Veluwe wordt ingenomen door Natura 2000-habitattypen. De vraag is, in hoeverre deze typen de natuurwaarde van flora en vegetatie afdoende vertegenwoordigen. Hierbij beschouwen we niet alleen bijzondere vegetatietypen die niet onder een habitattype vallen, maar analyseren ook de verspreiding van (habitat)typische soorten die karakteristiek worden geacht voor habitattypen en een rol spelen bij de formele kwaliteitsbeoordeling.

Ondanks het ontbreken van kwantitatieve doelen voor natuurbehoud voor de provincie Noord-Holland kan vastgesteld worden dat het strategische doel van behoud en herstel van de biodiversiteit in de provincie momenteel niet gehaald wordt. De gemiddelde populatieomvang Rode Lijstsoorten is in de provincie Noord-Holland in 2013 gedaald tot 25% van het niveau ten opzichte van 1990. De huidige natuurkwaliteit van ecosystemen varieert tussen 30% en 55% ten opzichte van een ongestoorde situatie. De natuurkwaliteit van het agrarisch gebied, ten opzichte van 1970, bedraagt nog 40%. Deze mag niet direct worden vergeleken met de natuurkwaliteit van ecosystemen, vanwege een andere referentie. Het blijkt dat de totale voorraad biodiversiteit (als product van de oppervlakte natuur en de kwaliteit) is teruggelopen van 41% in 1900, via 26% halverwege de 20e eeuw tot 15% in de huidige situatie. Het areaal natuur neemt weer toe. De provincie Noord-Holland heeft in de beleidsagenda ‘Licht op Groen’ behoud en herstel van biodiversiteit als hoogste doel van het provinciale natuurbeleid geformuleerd. Om het beleid te kunnen monitoren en evalueren heeft Alterra een compacte set biodiversiteitsgraadmeters ontwikkeld die toestand en trend weergeven van biodiversiteit in Noord-Holland op strategisch niveau. Daarnaast worden knelpunten in ruimtelijke en milieucondities weergegeven die (mede) oorzaak zijn van het biodiversiteitsverlies.

Een beschouwing over de moraal van natuurbescherming. In onze tijd lijkt de band tussen het schone en het goede definitief doorgeknipt, terwijl wetenschappers, van oudsher de hoeders van ‘het ware', zich voor laten staan op het uitbannen van waardeoordelen. Het gevolg is een verschraald debat over het nut van de natuur, een onthechte beschrijving van opeenvolgende successiestadia van ecosystemen en een technocratisering van het natuurbeheer. Ergens moeten we op zoek naar een nieuw anker van samenhang waarbinnen de levende natuur gedijt en de samenleving floreert. Een verkenning.

Hardhoutooibos is een verzamelnaam voor alle niet door wilgen of zwarte populier gedomineerde bostypen van het buitendijkse, periodiek door het rivierwater overstroomde deel van het rivierengebied. Het huidige areaal hardhoutooibos in Nederland is erg klein en bijna verwaarloosbaar ten opzichte van het veel algemenere zachthoutooibos. Doel van het onderzoek is een abiotisch en ecologisch onderbouwd overzicht van groeiplaatsen en gebieden met optimale kansen voor de ontwikkeling van droge en natte hardhoutooibossen met een hoge natuurkwaliteit.