Search

1299 yılında kurulduğu kabul edilen Osmanlı Devleti, hızla büyüyerek XVI. yüzyılda üç kıtada hüküm süren bir devlet haline geldi. Ancak bu büyüme, XVI. yüzyılın sonlarından itibaren yavaşlamaya başlamış, XVII. yüzyılda ise büyük oranda durmuştur. Nihayet XVII. yüzyılın sonlarında yapılan İkinci Viyana Kuşatması ve ardından ortaya çıkan uzun süreli savaşlar, Osmanlı Devleti'ni büyük problemlerle uğraşmak zorunda bırakmıştır. Bu dönemle birlikte özellikle devlet düzeni ile toplumsal ve iktisadî yapıda değişmeler gözlenmeye başlanmıştır. Bu yüzden XVII. yüzyılın sonları ve XVIII. yüzyılın başları, Osmanlı Devleti açısından bir kırılma ve geçiş dönemi olarak kabul edilir.1683-1718 yılları arasında meydana gelen savaşlar ve devamında ortaya çıkan gelişmeler, imparatorluğun genelinde olduğu gibi, Anadolu şehirlerinde de sosyal ve ekonomik açıdan bir çöküntüye neden oldu. İkinci Viyana Kuşatması ve sonrasında yapılan savaşlar sırasında taşrada bulunan idarecilerin büyük çoğunluğunun sefere gitmiş olmasına bağlı olarak ortaya çıkan eşkıyalar, Anadolu'nun birçok bölgesinde sosyal düzeni bozan hadiselere giriştiler. Osmanlı taşrasında başlayan bu düzensiz ortam ve yerel hâkimiyet mücadeleleri, şehirlerde ve kırsal kesimlerde nüfus hareketliliğinin yanı sıra ekonomik açıdan da sıkıntıların yaşanmasına yol açtı. Savaşların uzaması sebebiyle, artan harcamaların karşılanmasında güçlükler çekildi ve bu sebeple halka yeni vergiler yüklenildi. Öyle ki savaş masraflarını karşılamak için yüksek dereceli ulemadan para talep edildiği gibi, ileri gelenlerden de birer miktar `imdâdiyye` adıyla vergi toplanarak askerlerin ulufeleri ödenmeye çalışıldı. Ayrıca, içinde bulunulan mali sıkıntıdan kurtulmak için miri mukataaların satılması usulüne de başvuruldu. Miri mukataalar, 1695 yılından itibaren malikâne uygulamasıyla birlikte kayd-ı hayat şartıyla ayanlara ve devlet ricaline verilmeye başlandı. Artan harcamalarla birlikte ortaya çıkan ağır vergi yükleri altında kalan reaya ise devlet görevlilerinin zulmü ve eşkıyaların köyleri talan etmeleri sonucunda perişan olduğu gibi, yerini yurdunu terk etmek zorunda kaldı. Bu son derece karışık ve sıkıntılı dönemin incelenmesi, Osmanlı sosyal ve iktisat tarihi açısından oldukça önemlidir. Bu yüzden çalışmamızda, 1683-1718 yılları arasında ortaya çıkan olayların, Anadolu'nun sosyal ve ekonomik durumunu nasıl etkilediği seçilen şehirler (Ayntab, Kayseri, Manisa ve Trabzon) çerçevesinde incelenmesi amaçlanmıştır. The Ottoman Empire, which was considered to be established in 1299, became a state that ruled over three continents in the XVIth century by growing rapidly. As this growth started to slow down from the end of the XVIth century, it substantially stopped in the XVIIth century. The Second Siege of Vienna at the end of the XVIIth century and then the resulting long-term wars caused the Ottoman State to deal with significant problems. With this period, changes in the state order and social and economic structure started to be observed. For this reason, the late XVIIth century and beginning of the XVIIIth century was considered as a period of breaking and transition for the Ottoman State. The wars which took place between 1683 and 1718 and the following developments caused a social and economic collapse in Anatolian cities as well as all across the empire. The bandits who showed themselves due to the fact that the majority of the administrators in the rural went to the war, during the Second Siege of Vienna and the subsequent wars, engaged in events that disrupt the social order in many regions in Anatolia. This chaotic environment and local domination struggles which began in the Ottoman rural, caused to economic problems as well as population mobility in cities and rural areas. Due to the extension of the wars, there were difficulties in terms of meeting the increase of expenses and therefore, new taxes were imposed on the public. In fact, in order to meet the costs of war, money was demanded from the high-ranking ulema and the service pay of the soldiers was tried to be paid by collecting tax under the name of 'imdâdiyye' from the notables. Moreover, in order to avoid the current financial difficulties, the method of selling the treasury's income sources was used. The treasury's income sources started to be given to the landlords and the notables of the state, provided that they keep it throughout their lives, together with the malikâne application since 1695 Rayah, who remained under heavy tax burdens which arise with increasing expenses, had to leave its homeland and they were also miserable as a result of the oppression of the state officials and bandits plundering the villages.Studying of this extremely complicated and troubled period is especially important in terms of Ottoman social and economic history. Therefore, in our study, it is aimed to examine how the events which occurred between 1683 and 1718, affected the social and economic situation of Anatolia, within the framework of selected cities (Ayntab, Kayseri, Manisa and Trabzon) 311

Osmanlı Devleti'nde en önemli karar alma organı olan Divan-ı Hümayun'da siyasi, askeri, içtimai, hukuki, iktisadi her türlü meseleler görüşülüp karara bağlanırdı. Alınan bu kararlar, Divan-ı Hümayun defterleri adı verilen defterlere kaydedilirdi. Divan-ı Hümayun kataloğundaki en önemli defter serisi, Mühimme defteridir. Mühimme defterleri, Osmanlı divanında görüşülen önemli konuların kaydedildiği defterler olup muhtevaları itibariyle pek çok araştırma sahasını ilgilendiren özelliğe sahiptirler.23 Numaralı Mühimme Defteri'nin 156-220. sayfa aralığındaki toplam 149 hükmün transkripsiyonu, özetleri ve tanıtımı yapılmıştır. Defterin tamamı 1573-1574 tarihlidir. Bizim çalıştığımız kısım 1573 yılına ait hükümleri kapsamaktadır. Çalışmamız özellikle eşkıyalık faaliyetleri başta olmak üzere bazı kalelerin yapım ve onarımı, İstanbul'un ve ordunun iâşesinin temin edilmesi, bazı sancak beylerinin atamaları, şehir ve kasabaların muhafazası, donanmanın güçlendirilmesi, kadı kararları gibi konuları ihtiva etmektedir. Political, military, civil, legal, economic and all kinds of issues are discussed and decided in Divan-ı Hümayun (Ottoman Supreme Court) which is the most important decision-making organ in the Ottoman Empire. These decisions were recorded in books called Divan-ı Hümayun books. Mühimme (Chief) book is the most important book series in Divan-ı Hümayun catalog. Chief books are books on which important topics discussed in the Ottoman Supreme Court are recorded, and have the feature of relating to many research fields as regards their contents.Transcription, summaries and descriptions in 149 provisions between pages 156 -220 of 22nd Chief book are done. The entire book is dated 1573-1574. The part we work covers the provisions of 1573 year. Our work includes topics especially the murder activities, such as the construction and repair of some monuments, the provision of Istanbul and the army, the appointments of some sancak beys (flag officers), the preservation of the towns and cities, the strengthening of the dynasty, and cadi (muslim judge) decisions. 157

Osmanlı Devleti gücünün zirvesine ulaştığında sosyo-ekonomik problemleri de iyiden iyiye su yüzüne çıkmaya başlamıştı. Avrupa'nın teknik silahlar kullanmaya başlaması ve coğrafi keşiflerle yeni güç kaynakları buluşu gücünü artırırken, Osmanlı Devletini zor duruma düşürmüştür. Öte yandan Osmanlı askeri sisteminin bozulması, medrese öğrencilerinin işsizlik sonucunda Anadolu'da kaos oluşturacak hareketler içine girmeleri, Tımar sisteminin zedelenmesi, köylülerin topraklarını terk etmeye başlaması, vergi toplama usulsüzlükleri, rüşvet, levend ve sekban gruplarının ortaya çıkması Osmanlıların siyasi ve sosyal yapısında bunalımlara yol açmıştır. İşte bu kaos ortamında merkezi yönetimin zayıflayarak olayları kontrol edememesi, Avrupa'da Habsburglar, Doğu'da ise Safevilerle sürekli savaş halinde bulunmasını fırsat bilen, kendi bölgesinde nüfuz sahibi Celali liderleri ve onların peşine takılan halk kitleleri 16.yüzyılın sonu ve 17.yüzyıl başında tüm Anadolu'yu etkileyerek bir anarşi ve isyan dalgası yaratmışlardır. Önemli Celali liderleri olan Karayazıcı, Deli Hasan, Kalenderoğlu ve Canboladoğlu Ali Paşa'nın isyanları dönemin siyasi, ekonomik ve sosyal yapısını yansıtan en önemli örneklerdir. Canboladoğlu'nun isyanını diğerlerinden ayıran en önemli unsur ise Canboladoğlu'nun bağımsız bir devlet kurma girişimi ve isyanının çok boyutlu niteliğe sahip oluşudur. Celali isyanları Osmanlı Devletindeki ekonomik, siyasi, sosyal bozulmaların ve devlet-eşkıya ilişkisinin anlaşılması açısından dönemin en önemli problematiği olarak ortaya çıkar. Osmanlı devletinin isyanlar karşısında uyguladığı politikalar koşullara göre değişmiştir.Anahtar Kelimeler: Celali İsyanları, Levend, Sekban, Canboladoğlu, Osmanlı Devleti, Tımar Sistemi, Eşkıya. When the Ottoman State reached it's peak of power, socio-economic problems began to emerge. While Europe was increasing to strength by using technical weapons and geographical discoveries, the Ottoman State was lowered in a difficult situation. Meanwhile, corruption in the Ottoman military system, chaos in Anatolia arise from the unemployment of madrasa students, disruption of seigneurialism, leaving of villagers their territory, ırregularities of tax collection, the emergence of the bribery, levend and sekban groups led to crisis in political and social structure of Ottoman State. In that chaos, central goverment weakened and couldn't control their parts. Influential Jelali leaders and their followers who took the chance of Otoman's constantly war with Habsburgs in Europe, Safavids in the East, created a rebells and anarchy by affecting all Anatolia in the late of 16th century and the beginning of 17th century. Rebellions of important Jelali leaders Karayajici, Mad Hasan, Kalenderoğlu, Janbulad are the most important examples that reflect the economic and social structures of that era. The most important factor distunguishes Janbulad rebellion from the other rebellions is his attempt to establish an independent state and having multi-dimensional nature. Jelali rebellions arises as the most important problematic in terms of economic, political disruption in the Ottoman State and relations of Bandit-State. Ottoman State's policies against the rebellions are changed according to circumstances.KeyWords: Jelali Rebellions, Levend, Sekban, Janbulad, Ottoman State, Seigneuralism, Bandit. 130

17. yüzyıl tüm dünyada pek çok alanda değişim ve dönüşümlerin yaşandığı önemli bir dönemdir. Bu değişim ve dönüşümler beraberinde pek çok tepkiler getirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu da bu değişimi yaşayanlardan devletlerden biridir. Celali İsyanları Osmanlı İmparatorluğu'nda ortaya çıkan bu değişimlerin tepkisi olarak değerlendirilebilir.Doğrudan Hanedanı ya da devleti hedef almayan bu isyanları, bugünün dinamikleri ile anlamak mümkün değildir. Celali grupları içerisinde toplumun hemen her sınıfından insanları görmek mümkündür. Bu insanların ortak bir amacının olduğunu söylemek zor olsa da temelde daha iyi yaşam şartlarına kavuşmak arzusu ortak amaç olarak görülebilir. Celalilerin amaçları göz önüne alındığında Bursa'nın Celalilerce istila edilmesinin belli amaçlar dahilinde olduğu düşünülmektedir. Devlet ile pazarlık ederek iyi mevkileri elde etmek isteyen Celaliler için Bursa önemli bir pazarlık noktası olmuştur. Anadolu'nun en büyük şehri ve imparatorluğun en önemli ticaret merkezlerinden biri olan Bursa, 1607'de Kalenderoğlu Mehmed Bey'in lideri olduğu Celali birliklerince istila edilmiştir. İstila süresince Celali liderinin elçileri sürekli İstanbul'a giderek Kalenderoğlu'na tekrar yeni bir idari görev verilmesi için pazarlık etmiştir.Bursa'nın Celali İsyanlarından çok fazla etkilenmediği savunulmaktadır. Ancak bu çalışma kapsamında okunan kaynaklar neticesinde Bursa'nın maruz kaldığı tahribatın bilinenden daha çok olduğu tespit edilmiştir. Yaklaşık iki ay süren bu istila boyunca şehrin doğusunun büyük kısmının tahrip edildiği görülmüştür. Ayrıca Celali istilasından hemen sonra Bursa'da yeni bir istilayı engellemek için bir sur inşa edilmiştir. Bu araştırmada bu surun haritası çıkarılmıştır. Anahtar Kelimeler: Celali, Celali İsyanları, Bursa, Eşkıya, 17. Yüzyıl, Sur, İstila. The 17th century is an important period in which changes and transformations are experienced in many filed all over the world. These changes and transformations brought together many reactions. The Ottoman Empire is one of the states that experienced this change. The Celali rebellions can be regarded as the reaction of these changes that emerged in the Ottoman Empire.It is not possible to understand these rebellions, which do not directly target the Ottoman dynasty or the state, with the dynamics of today. It can be possible to see people from nearly all classes of the society in the Celali groups. Although it is difficult to say these people have a common purpose, it is possible to say the basic aim of them is to get better life standards. Considering the purposes of the Celalis, Bursa invasion had some specific aims. Bursa has become an important bargaining point for the Celalis who want to negotiate with the state and to get good position in the state. Bursa, which is the one of the most important trade center in the empire and biggest city in the Anatolia, was invaded by the Celalis under the leadership of Kalenderoğlu Mehmed Bey in 1607. During the invasion, the envoys of the Kalenderoğlu were constantly going to Istanbul and negotiated for giving an administrative function to their leader. It is argued that Bursa was not affected too much by the Celali rebellion. However, it is determined thanks to the resources read for the thesis, the destruction of the Celalis in Bursa were farther than known. During this invasion that lasted for about two months, most of the east side of the city was destroyed. Moreover, shortly after the Celali invasion, in order to prevent a new invasion, a wall constructed in Bursa. In this thesis, the map of the wall is trying to demonstrate. Keywords: Celali, Celali Rebellions, Bursa, Bandits, 17th Century, Wall, Invasion. 160

Mühimme Defterleri, Osmanlı Devleti'nde üst düzey karar organı olan Divân-ı Hümâyûn'a ait ferman suretlerinin toplanmasıyla oluşan defterlerdir. Mühimme Defterleri, Divân-ı Hümâyûn'da görüşülüp karara bağlanan önemli konuların yazılmasıyla ortaya çıktığından büyük önem arz etmektedir. Divân-ı Hümâyûn'a intikal eden siyasi, iktisadi, içtimai ve sosyal olayları aydınlatacak nitelikte pek çok bilgiyi bu defterlerde bulmak mümkündür. Transkripsiyon ve değerlendirmesini yaptığımız 73 numaralı Mühimme Defteri, III. Murat döneminin (1574-1595) son yılı ile III. Mehmet döneminin (1595-1603) ilk yılını kapsamaktadır. Osmanlı Devleti'nin 1594-1595 yıllarında karşı karşıya kaldığı en büyük sorunlardan biri olan eşkıyalık faaliyetleri, defterin büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Ayrıca zahire temini, sefer, kasaplık, köprü tamiri, cami yapımı, sancakların birleştirilmesi, tayin, hassa çayırları gibi çeşitli konular da defterde geçmektedir. Çalışmamızda Divân-ı Hümâyûn ve Mühimme Defterleri hakkında genel bilgilerin yanı sıra incelenen defterin şekil ve muhteva özellikleri, transkripsiyon ve değerlendirmesine yer verilmiştir. Çalışmanın sonunda indeks ve 73 numaralı Mühimme Defterinin fotokopisi yer almaktadır. Anahtar kelimeler: Mühimme Defterleri, Divân-ı Hümâyûn, Mühimme, Eşkıyalık, Zahire Muhimme Registers are books that are formed by the collection of the ferman copies of the Divan-ı Humayun, the highest level decision-making body in the Ottoman State. Muhimme Registers are of great importance as it emerges through the writing of important issues that are discussed and reconciled in the Divan-ı Humayûn. It is possible to find a lot of information in these books that will illuminate the political, economic, social and social events that passed to the Divan-ı Humayun. The Muhimme Register, number 73, which we have transcribed and evaluated, covers the first year of the Murat III period (1574-1595) and the Mehmet III period (1595-1603). The banditry activities, one of the biggest problems the Ottoman State faced in 1594-1595, constitute a large part of the book. In addition, the book covers various topics such as grain supply, voyage, butchery, bridge repair, mosque construction, joining of the banners, appointment, and sultan's income. In our study, besides general information about Divan-ı Humayun and Muhimme Registers, the book's shape and content features with transcription and evaluation of the book are also included. At the end of the work, the index and the photocopy of the Muhimme Register 73 are given.Keywords: Mühimme Registers, Divân-ı Hümâyûn, Mühimme, Banditry, Grain 389

Osmanlı Devleti'nin iç ve dış politikasındaki siyasî, iktisadî ve sosyal alanlarda izlediği politikaları ve bu bağlamda aldığı kararları ihtiva eden Mühimme Defteri, Osmanlı tarihinin aydınlatılmasında başvurulacak arşiv belgeleri içinde çok önemli bir yere sahiptir. Bu doğrultuda çalışmaya konu olan 22 Numaralı Mühimme Defteri, II.Selim döneminin (1566-1574), 1573 yılındaki kesitini aydınlatmaktadır. Çalışmada ortaya koyulan transkripsiyon ve değerlendirme ile bu tarihte Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu durumun çerçevesi çizilebilmektedir. Ayrıca bu çerçeve içeriğindeki eşkıyalık, sürgün, isyan, fetih gibi faaliyetlere direktif veren hükümler de ağırlıklı olarak mevcuttur.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Mühimme Defteri, II.Selim, EĢkıyalık Muhimme records, which are inclusive of domestic and foreign policies of Ottoman Empire in political financial and social field, have a significant role among archives which illuminate of the Ottoman history. By this way, the studied numbered 22 Mühimme record enlightens the year 1573 period of II. Selim (1566-1574). Therefore, the framework of the condition of the Ottoman State at that time can be set by the studied transcription and assessment. In addition to this, the provisions which give orders to activities such as banditry, exile acts, rebel, conquer in the scope of the framework, are also extensively found.Key Words: Ottoman Empire, Mühimme Record, II.Selim, Banditry 239

Tezimizde, XVII. Yüzyılın ilk yarısında üç sancak merkezi (Konya-Kayseri ve Ankara) içerisinde meydana gelen isyan ve eşkıyalık hareketleri incelenmiştir. Dört ana bölümde ele alınan konu için esas arşiv malzemesi kadı sicilleri ve Mühimme Defterleridir.Birinci bölümde, ele alınan sancaklarda görülen isyan ve eşkıyalık olayları irdelenmiştir. Burada sırasıyla; taşra idarecileri olan beyler ve paşaların sebep olduğu olaylar, yerel asilerin kalkışmaları, taşradaki resmi görevlilere ait huzursuzlular, aşiretlerin kaynaklık ettiği sıkıntılar ve diğer küçük çaplı eşkıyalık hareketleri ele alınmıştır. İkinci bölümde; bütün bu hareketlere karşı, devletin ve halkın merkezde ve taşrada almış olduğu önlemler konu edilmiştir. Sonra gelen bölümde ise; isyanların yerleşim merkezlerine, nüfus ve toplum hayatına etkileri üzerinde durulmuştur. Son bölümde de bu isyan ve eşkıyalık hareketlerinin ekonomi, sanayi, ticaret ve tarım üzerindeki tesirleri araştırılmıştır.XVII. Yüzyıl içerisinde devletin kurumlarında meydana gelen değişimlere bağlı olarak isyan olaylarında niteliksel bir değişim söz konusudur. Daha önceki çalışmalarla ortaya konan ve ?Büyük Kaçgunluk? dönemi diye bilinen Celali isyanlarının aksine, bu dönemde isyan ve eşkıyalık hareketlerinin en önemli müsebbipleri devlet görevlileri olmuştur. Bu kalkışmaların sebebi ağırlıklı olarak ekonomiktir. Devletin dış dünyaya bağlı olarak, özellikle ağır masraflı seferler yüzünden içine düştüğü bir takım açmazlar sıkıntıyı artıran etmenler olmuştur.Bu dönem içerisinde toplum hayatında ve diğer alanlarda görülen sosyo-ekonomik zararlar, bazen çok endişe verici bir hal almış olsa da ilk dönem celali isyanları kadar tahripkâr değildir. Toplum, bu olağanüstü günlerin etkisini üzerinden atmasını bilmektedir. Olaylar yatıştıktan sonra normal hayat şartlarının devam ettiğini söylemek mümkündür. In this thesis, the political rebellion and ordinary brigandage in three Ottoman provinces ( Konya, Kayseri, Ankara) have been studied through an archive base formed by kadi?s sicils ( Kadı Sicilleri) and Mühimme Registers (Mühimme Defterleri).The thesis is composed of four main sections. In the first section, rebellion and brigandage occurred in the aforesaid provinces are explained in the following order; movements caused by province administrators, local rebellion attempts, problems arised from peripheral officers, tribal issues and negligible banditry affairs.The measures taken for all of those movements by the state and the society, both central and peripheral level, have been examined in the second section. The following part is to clarify the effects of rebellions to cities and villages, population and urban life. Subsequently, the contribution of the last chapter is the side effects of these movements to the economy, trade, industry and agriculture.It can be stated that, the characteristics of these movements had been altered together with the systemic changes observed in the state institutions throughout the seventeen century. Contrary to the ?Celali? revolts examined in prior studies, and the period of Great Emigration (Büyük Kaçgunluk), these movements are mainly caused by the state officials. Movements are usually originated by economic causes fueled by increasing military expenses arising from political conjuncture and environment.Although being worrysome from time to time, the socio-economic damage experienced in this period was not as harmful as the initial Celali revolts. The society was able to slip out the deteroriating effects of the unusual conditions and sustain the normal way of life after the turmoil have been calm down. 331