Search

Şer’iyye sicilleri birinci elden kaynak olmaları bakımından Osmanlı tarihi için çok büyük bir öneme sahiptir. Son zamanlarda artan şehir tarihi çalışmalarının neredeyse vazgeçilmez bir parçası konumundadır. Kayıtların mahkemede şahitler huzurunda tutulması bu kayıtların güvenirliğini daha da arttırmaktadır. Tez konumuzun esasını teşkil eden 1863 Numaralı Trabzon Şer’iyye Sicili genelde Osmanlı tarihi özelde ise Trabzon tarihi açısından oldukça büyük bir öneme sahiptir. Nitekim sicilin yazıldığı dönem Osmanlı tarihinin kırılma noktalarından birisini ihtiva ettiği için o döneme dair oldukça önemli bilgiler içermektedir. H. 1109-1110/M. 1697-1699 tarihlerini ihtiva eden Çalışma Trabzon Şer’iyye Sicili adlı eserin çeviri yazısını ihtiva etmekle birlikte iki bölümden müteşekkildir. Birinci Bölümde Osmanlı hukûk sistemi, Osmanlı mahkemeleri, mahkeme personelleri, şer’iyye sicil defterleri ve defterde yer alan belge türleri ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. İkinci Bölümde ise sicilin değerlendirilmesi yapılarak sicilde yer alan konular tasnif edilip kayıt numaralarıyla beraber yazılmıştır., İÇİNDEKİLER TEZ BİLDİRİMİ I TEZ KABUL TUTANAĞI II ÖZET III ABSTRACT IV ÖN SÖZ V İÇİNDEKİLER VII KISALTMALAR XXIX TABLO LİSTESİ XXX BİRİNCİ BÖLÜM 31 II. Osmanlı Mahkemeleri 31 1.Osmanlı Devleti’ne Kadar İslam Mahkemeleri 31 2.Şeriyye Mahkemeleri 33 2.1.Mahkeme Personelleri 35 2.1.1.Şeyh’ül-islam’ın Yargı Yetkisi 35 2.1.2.Kadı 36 2.1.3.Kadı Naibi 40 2.1.4.Kâtip 42 2.1.5.Şuhudu’l-hâl 43 2.1.6.Muhzır 44 2.1.7. Kassam 45 2.1.8.Mahkeme Tercümanı 46 2.2.Mahkeme Kayıtları (Şeriyye Sicilleri) 46 2.2.1. Şer’iyye Sicillerinde Yer Alan Belge Çeşitleri 48 2.2.1.1.Kadı Tarafından Kaleme Alınan Belgeler 48 2.2.1.1.1.Hüccetler 48 2.2.1.1.2. İlamlar 49 2.2.1.1.3. Terekeler 50 2.2.1.1.4. Müraseleler 50 2.2.1.1.5. Ma’ruzlar 50 2.2.1.2. Başka Makamlardan Gönderilen (Kadıların Kaleme Almadığı) ve Sicillere Kaydedilen Belgeler 51 2.2.1.2.1. Ferman 51 2.2.1.2.2. Berat 51 2.2.1.2.3. Buyruldu 52 2.2.1.2.4. Şukka 52 2.2.1.2.5.Tezkere 52 2.2.1.2.6. Temessük 53 İKİNCİ BÖLÜM 54 1. 1863 NUMARALI TRABZON ŞER’İYYE SİCİLİ’NİN TANITIMI 54 2.1863 NUMRALI TRABZON ŞER’İYYE SİCİLİ’NİN TUTULDUĞU TARİHİN SİYASİ ARKA PLANI 55 3. SİCİLDEKİ KAYITLARDA İDARİ YAPI 57 3. 1.Sicilde Adı Geçen İdari Birimler 58 3.2. Sicilde Adı Geçen Devlet Adamları ve Önemli Şahıslar 62 3.3. Atama ve Tayinlere Dair Kayıtlar 64 4. SİCİLDEKİ KAYITLRDA SOSYAL HAYAT 66 4.1. Sosyal Statü 66 4.2. Aile Yapısı 69 4.2.1. Evlilik 69 4.2.2. Boşanma 73 4.2.3. Tereke ve Miras Davası 73 4.2.4. Vekâlet- Vasî Tayini 76 4.3. Mülk Satışları 77 4.4.Hibe 78 4.5. Asayişle İlgili Kayıtlar 79 4.6. Borç Alacak 80 4.7. Mal-Mülk Anlaşmazlıkları 80 4.8. Müslim-Gayrimüslim İlişkileri 80 4.9. Vakıflara Dair Kayıtlar 83 5. SİCİLDE YER ALAN MERKEZDEN GELEN BELGELER 84 6. SİCİLDE YER ALAN DİĞER KAYITLAR 84 SONUÇ 86 1863 NUMARALI TRABZON ŞER‘İYYE SİCİLİ’NİN TRANSKRİPSİYON METNİ 88 Kayıt: 1: Trabzon’a Mahkeme Kâtibi Atanmasına Dair 88 Kayıt: 2: Anlaşmalı Boşanma Da’vâsı 88 Kayıt: 3 Mülk satışı 89 Kayıt: 4: Kadı Ta’yîni 89 Kayıt: 5: Trabzon’a Yeni Mutasarrıf Ta’yîni 90 Kayıt: 6: Maçuka Nâhiyesinin Hukûkî Olarak Trabzon Kadısına Havale Edildiğine Dair 90 Kayıt: 7: Naib Ta’yîni 90 Kayıt: 8: Trabzon’a Mahkeme Kâtibi Atanmasına Dair 91 Kayıt: 9: Anlaşmalı Boşanma Da’vâsı 91 Kayıt: 10 Mülk satışı 92 Kayıt: 11 Mülk Satışı: 92 Kayıt: 12: Miras Da’vâsı 93 Kayıt: 13: Anlaşmalı Boşanma Da’vâsı 95 Kayıt: 14: Hibe 95 Kayıt: 15: Mülk Satışı 96 Kayıt: 16: Mülk Satışı 97 Kayıt: 17: Mülk Satışı (Vekîl’in Varis’in Bakımı için Mirası Satması) 97 Kayıt: 18: Miras Da’vâsı 98 Kayıt: 19: Miras Da’vâsı 99 Kayıt: 20: Ali Ağa’nın Hüseyin’i Azad Etmesi 100 Kayıt: 21: Vasî Ta’yîni 101 Kayıt: 22: Vefât Eden El-hâc Yusufun Bildar Bedelinin Toplanmasına Dair 101 Kayıt: 23: Miras Da’vâsı 102 Kayıt: 24: Tereke 104 Kayıt: 25: Vasî Ta’yîni 107 Kayıt: 26: Hibe 108 Kayıt: 27 Borç-Alacak Davası 108 Kayıt: 28 Trabzonun Sürsat Malının Toplanmasına Dair 109 Kayıt: 29: Maçuka Kazâsını Karyesi Sürsat Malının Mustafa Ağadan Alındığına Dair 110 Kayıt: 30: Mülk Satışı 111 Kayıt: 31: Adam Öldürme: 112 Kayıt: 32: Üst Da’vâ’nın Devamı: Adam Öldürme 113 Kayıt: 33: Miras Da’vâsı 114 Kayıt: 34: Arazi Anlaşmazlığı 115 Kayıt: 35: Vasî ta’yîni 116 Kayıt: 36: Mülk Satışı 117 Kayıt: 37: Vakıf arazisinin icara verilmesi 118 Kayıt: 38: Hibe 119 Kayıt: 39: Miras Da’vâsı 120 Kayıt: 40: Mülk Satışı (Vasî Tarafından Çocuğun Masrafını Karşılamak İçin) 122 Kayıt: 41: Mülk Satışı (Vakıf Malı) 123 Kayıt: 42: Miras Da’vâsı 124 Kayıt: 43: Mülk Satışı 125 Kayıt: 44: Mülk Satışı 126 Kayıt: 45: Hibe 127 Kayıt: 46: Tereke 128 Kayıt: 47: Miras Da’vâsı (Köle Azadı) 130 Kayıt: 48: Tophane-İ Âmire İçin Bakır İhdası 132 Kayıt: 49: Mülk Satışı 132 Kayıt: 50: Anlaşmalı Boşanma Da’vâsı 133 Kayıt: 51: Hibe 134 Kayıt: 52: Vakıf Tamir ve Onarımı Mesarıfatı 135 Kayıt: 53: Arazi Anlaşmazlığı 137 Kayıt: 54: Hibe 137 Kayıt: 55: Ölen Askerin Ölmeden Önce Vasî Ta’yîni 138 Kayıt: 56: Anlaşmalı Boşanma Da’vâsı 139 Kayıt: 57: Arazi Anlaşmazlığı (Diyar-ı Âhire Giden Adamın Döndüğünde Arazisine El Konulması) 140 Kayıt: 58: Hibe 141 Kayıt: 59: Miras Da’vâsı 142 Kayıt: 60: Arazi Anlaşmazlığı 143 Kayıt: 61: Mülk Satışı: Ölen Kişi’nin Borcunu Ödemek İçin Mirasından 144 Kayıt: 62: Miras Da’vâsı 146 Kayıt: 63: Mülk-Mal Satışı 147 Kayıt: 64: Mülk Satışı 148 Kayıt: 65: Mülk Satışı 149 Kayıt: 66: Mülk Satışı 149 Kayıt: 67: Vasî Ta’yîni 150 Kayıt: 68: Nafâka 151 Kayıt: 69: Borç-Alacak 151 Kayıt: 70: Miras Da’vâsı (Erkek Çocuklar Kız Kardeşlerini Yok Saymışlar) 152 Kayıt: 71: Mülk Satışı (Vakıf İçin) 154 Kayıt: 72: Mülk Satışı 155 Kayıt: 73: Hibe (Kadından Kocasına) 157 Kayıt: 74: Borç-Alacak Da’vâsı 158 Kayıt: 75: Miras Da’vâsı 160 Kayıt: 76: Miras Da’vâsı 161 Kayıt: 77: Borç-Alacak Da’vâsı 162 Kayıt: 78: Miras Da’vâsı 164 Kayıt: 79: Adam Öldürme 165 Kayıt: 80: Miras Da’vâsı (Eski Kocasından Miras Tâlebi) 166 Kayıt: 81: Vakıf 167 Kayıt: 82: Mülk Satışı 168 Kayıt: 83: Arsası Üzerine Fırın Yapmak İsteyen Kişiye Karşıdaki Ev Sâhibinin Engel Olmasına Dair Da’vâ 169 Kayıt: 84: Mülk Satışı (Babası Ölen Çocuğun Nafâkasını Karşılamak Üzre) 170 Kayıt: 85: Ağaçtan Düşen Kölenin Ölümü ile İlgili 171 Kayıt: 86: Kavga 172 Kayıt: 87: Mülk Satışı 173 Kayıt: 88: Mülk Satışı 174 Kayıt: 89: Tereke 174 Kayıt: 90: Vasîyet 177 Kayıt: 91: Miras Da’vâsı 178 Kayıt: 92: Tereke 179 Kayıt: 93: Tereke 181 Kayıt: 94: İhtida Hücceti 184 Kayıt: 95: Gözü Çıkarılan Şahsın Diyet İstemesi ve Bu Diyet Üzerine Çıkan Anlaşmazlığın Mahkemeye Taşınması 184 Kayıt: 96: Vasî Ta’yîni 185 Kayıt: 97: Vasî Ta’yîni 186 Kayıt: 98: Miras Da’vâsı (Özi Seferi Esnasında Şehid Olan Kocasının Terekesinden Hak Tâleb Eden Kadın’ın Mahkemeye Başvurması) 186 Kayıt: 99: Mülk Satışından Doğan Anlaşmazlık 188 Kayıt: 100: Mülk Satışı 189 Kayıt: 101: Vasî Ta’yîni 190 Kayıt: 102: Borç-Alacak Da’vâsı 190 Kayıt: 103: Borç-Alacak Da’vâsı 191 Kayıt: 104: Diyet/Kan Parası Üzerine Anlaşma 192 Kayıt: 105: Mülk Satışı 193 Kayıt: 106: Vasî Ta’yîni 195 Kayıt: 107: Borç-Alacak Da’vâsı 195 Kayıt: 108: Nikâh Hücceti 196 Kayıt: 109: Zeamet Satışı 196 Kayıt: 110: Miras Da’vâsı 198 Kayıt: 111: Miras Da’vâsı 200 Kayıt: 112: Anlaşmalı Boşanma Da’vâsı 202 Kayıt: 113: Anlaşmalı Boşanma Da’vâsı 202 Kayıt: 114: Miras Da’vâsı 203 Kayıt: 115: Arazi Anlaşmazlığı 204 Kayıt: 116: Borç-Alacak Meselesi 205 Kayıt: 117: Nikâh Hücceti 207 Kayıt: 118: Adam Öldürme 207 Kayıt: 119: Mülk Satışı 208 Kayıt: 120: Nikâh Hücceti 209 Kayıt: 121: Otlak Anlaşmazlığı 210 Kayıt: 122: Hibe 211 Kayıt: 123: Nikâh Hücceti 211 Kayıt: 124: Vasî Ta’yîni 212 Kayıt: 125: Nafâka (Vekîl’in Varis’in Bakımı için Nafâka Tâlebi) 212 Kayıt: 126: Nafâka (Vekîl’in Varis’in Bakımı için Nafâka Tâlebi) 213 Kayıt: 127: Mirasa Vekâleten Kayyum Atanması 214 Kayıt: 128: Vasî Ta’yîni 215 Kayıt: 129: Mülk Satışı 215 Kayıt: 130: Mülk Satışı 216 Kayıt: 131: Eşkiya ve Abazalar’a Karşı Trabzon’a Mutasarrıf Olarak Ta’yîn Edilen Abdulbakî Paşa’nın Trabzon’a Varıncaya Kadar Hiçbir Gemînin İskeleden Ayrılmamasına Dair Fermân 217 Kayıt: 132: Trabzon Ağalığına (A’yân) Ta’yîn 218 Kayıt: 133: Miras Da’vâsı 219 Kayıt: 134: Trabzon Gümrük Mukaatası’nın Bostan’a Verilmesine Dair 220 Kayıt: 135: Seyidlik Da’vâsında Bulunarak Vergiden Kaçanların Tespit Edilmesine Dair Kaimakamlara Gönderilen Fermân 220 Kayıt: 136: Seyidlik İddiasında Bulunanların Tesbit ve İhbar Edilmesine Dair Fermân 221 Kayıt: 137: Karahisar-ı Şarki Sancağı ve Trabzon Eyâleti’nin Abdulbakî Paşa’ya Tevcih Edilmesine Dair Fermân 222 Kayıt: 138: Trabzon ve Tâbi’ Bölgelerin Mahkeme Gelirleri’nin Toplanmasına Dair 223 Kayıt: 139: Trabzonda Cizyelerin Toplanmasına Dair 224 Kayıt: 140: Tereke 225 Kayıt: 141: Top Dökümü İçin Masrafların Karşılanmasına Dair 228 Kayıt: 142: Vasî Ta’yîni 229 Kayıt: 143: Nikâh Hücceti 230 Kayıt: 144: Nikâh Hücceti 230 Kayıt: 145: Nikâh Hücceti 230 Kayıt: 146: Nikâh Hücceti 231 Kayıt: 147: Nikâh Hücceti 231 Kayıt: 148: Nikâh Hücceti 231 Kayıt: 149: Nikâh Hücceti 232 Kayıt: 150: Nikâh Hücceti 232 Kayıt: 151: Nikâh Hücceti 232 Kayıt: 152: Nikâh Hücceti 232 Kayıt: 153: Nikâh Hücceti 233 Kayıt: 154: Nikâh Hücceti 233 Kayıt: 155: Nikâh Hücceti 233 Kayıt: 156: Nikâh Hücceti 234 Kayıt: 157: Nikâh Hücceti 234 Kayıt: 158: Nikâh Hücceti 235 Kayıt: 159: Nikâh Hücceti 235 Kayıt: 160: Nikâh Hücceti 235 Kayıt: 161: Nikâh Hücceti 235 Kayıt: 162: Nikâh Hücceti 236 Kayıt: 163: Nikâh Hücceti 236 Kayıt: 164: Nikâh Hücceti 236 Kayıt: 165: Nikâh Hücceti 237 Kayıt: 166: Nikâh Hücceti 237 Kayıt: 167: Nikâh Hücceti 237 Kayıt: 168: Nikâh Hücceti 238 Kayıt: 169: Nikâh Hücceti 238 Kayıt: 170: Nikâh Hücceti 238 Kayıt: 171: Nikâh Hücceti 238 Kayıt: 172: Nikâh Hücceti 239 Kayıt: 173: Nikâh Hücceti 239 Kayıt: 174: Nikâh Hücceti 239 Kayıt: 175: Nikâh Hücceti 240 Kayıt: 176: Nikâh Hücceti 240 Kayıt: 177: Nikâh Hücceti 240 Kayıt: 178: Nikâh Hücceti 240 Kayıt: 179: Nikâh Hücceti 241 Kayıt: 180: Nikâh Hücceti 241 Kayıt: 181: Nikâh Hücceti 241 Kayıt: 182: Nikâh Hücceti 242 Kayıt: 183: Nikâh Hücceti 242 Kayıt: 184: Nikâh Hücceti 242 Kayıt: 185: Nikâh Hücceti 242 Kayıt: 186: Nikâh Hücceti 243 Kayıt: 187: Nikâh Hücceti 243 Kayıt: 188: Nikâh Hücceti 243 Kayıt: 189: Nikâh Hücceti 244 Kayıt: 190: Nikâh Hücceti 244 Kayıt: 191: Nikâh Hücceti 244 Kayıt: 192: Nikâh Hücceti 244 Kayıt: 193: Nikâh Hücceti 245 Kayıt: 194: Nikâh Hücceti 245 Kayıt: 195: Nikâh Hücceti 245 Kayıt: 196: Nikâh Hücceti 245 Kayıt: 197: Sultan Mehmed Han Medresesine Müderrisine Maaş Bağlanamsına Dair 246 Kayıt: 198: Nikâh Hücceti 247 Kayıt: 199: Nikâh Hücceti 247 Kayıt: 200: Nikâh Hücceti 247 Kayıt: 201: Nikâh Hücceti 247 Kayıt: 202: Nikâh Hücceti 248 Kayıt: 203: Nikâh Hücceti 248 Kayıt: 204: Nikâh Hücceti 248 Kayıt: 205: Nikâh Hücceti 249 Kayıt: 206: Nikâh Hücceti 249 Kayıt: 207: Nikâh Hücceti 249 Kayıt: 208: Nikâh Hücceti 249 Kayıt: 209: Nikâh Hücceti 250 Kayıt: 210: Nikâh Hücceti 250 Kayıt: 211: Nikâh Hücceti 250 Kayıt: 212: Nikâh Hücceti 250 Kayıt: 213: Nikâh Hücceti 251 Kayıt: 214: Nikâh Hücceti 251 Kayıt: 215: Nikâh Hücceti 251 Kayıt: 216: Nikâh Hücceti 252 Kayıt: 217: Nikâh Hücceti 252 Kayıt: 218: Nikâh Hücceti 252 Kayıt: 219: Nikâh Hücceti 252 Kayıt: 220: Nikâh Hücceti 253 Kayıt: 221: Nikâh Hücceti 253 Kayıt: 222: Nikâh Hücceti 253 Kayıt: 223: Nikâh Hücceti 254 Kayıt: 224: Nikâh Hücceti 254 Kayıt: 225: Nikâh Hücceti 254 Kayıt: 226: Nikâh Hücceti 254 Kayıt: 227: Nikâh Hücceti 255 Kayıt: 228: Nikâh Hücceti 255 Kayıt: 229: Nikâh Hücceti 255 Kayıt: 230 Nikâh Hücceti 255 Kayıt: 231: Nikâh Hücceti 256 Kayıt: 232: Nikâh Hücceti 256 Kayıt: 233: Nikâh Hücceti 256 Kayıt: 234: Nikâh Hücceti 257 Kayıt: 235: Nikâh Hücceti 257 Kayıt: 236: Nikâh Hücceti 257 Kayıt: 237: Nikâh Hücceti 257 Kayıt: 238: Nikâh Hücceti 258 Kayıt: 239: Nikâh Hücceti 258 Kayıt: 240: Nikâh Hücceti 258 Kayıt: 241: Nikâh Hücceti 259 Kayıt: 242: Nikâh Hücceti 259 Kayıt: 243: Nikâh Hücceti 259 Kayıt: 244: Nikâh Hücceti 260 Kayıt: 245: Nikâh Hücceti 260 Kayıt: 246: Nikâh Hücceti 260 Kayıt: 247: Nikâh Hücceti 261 Kayıt: 248: Nikâh Hücceti 261 Kayıt: 249: Nikâh Hücceti 261 Kayıt: 250: Nikâh Hücceti 262 Kayıt: 251: Nikâh Hücceti 262 Kayıt: 252: Nikâh Hücceti 262 Kayıt: 253: Nikâh Hücceti 262 Kayıt: 254: Nikâh Hücceti 263 Kayıt: 255: Nikâh Hücceti 263 Kayıt: 256: Nikâh Hücceti 263 Kayıt: 257: Nikâh Hücceti 263 Kayıt: 258: Nikâh Hücceti 264 Kayıt: 259: Nikâh Hücceti 264 Kayıt: 260: Nikâh Hücceti 264 Kayıt: 261: Nikâh Hücceti 265 Kayıt: 262: Nikâh Hücceti 265 Kayıt: 263: Nikâh Hücceti 265 Kayıt: 264: Nikâh Hücceti 265 Kayıt: 265: Nikâh Hücceti 266 Kayıt: 266: Nikâh Hücceti 266 Kayıt: 267: Nikâh Hücceti 266 Kayıt: 268: Nikâh Hücceti 267 Kayıt: 269: Nikâh Hücceti 267 Kayıt: 270: Nikâh Hücceti 267 Kayıt: 271: Nikâh Hücceti 267 Kayıt: 272: Nikâh Hücceti 268 Kayıt: 273: Nikâh Hücceti 268 Kayıt: 274: Nikâh Hücceti 268 Kayıt: 275: Nikâh Hücceti 268 Kayıt: 276: Nikâh Hücceti 269 Kayıt: 277: Nikâh Hücceti 269 Kayıt: 278: Nikâh Hücceti 269 Kayıt: 279: Nikâh Hücceti 269 Kayıt: 280: Nikâh Hücceti 270 Kayıt: 281: Nikâh Hücceti 270 Kayıt: 282: Nikâh Hücceti 270 Kayıt: 283: Nikâh Hücceti 271 Kayıt: 284: Nikâh Hücceti 271 Kayıt: 285: Nikâh Hücceti 271 Kayıt: 286: Nikâh Hücceti 271 Kayıt: 287: Nikâh Hücceti 272 Kayıt: 288: Nikâh Hücceti 272 Kayıt: 289: Nikâh Hücceti 272 Kayıt: 290: Nikâh Hücceti 272 Kayıt: 291: Nikâh Hücceti 273 Kayıt: 292: Nikâh Hücceti 273 Kayıt: 293: Nikâh Hücceti 273 Kayıt: 294: Nikâh Hücceti 274 Kayıt: 295: Nikâh Hücceti 274 Kayıt: 296: Nikâh Hücceti 274 Kayıt: 297: Nikâh Hücceti 274 Kayıt: 298: Nikâh Hücceti 275 Kayıt: 299: Nikâh Hücceti 275 Kayıt: 300: Nikâh Hücceti 275 Kayıt: 301: Nikâh Hücceti 275 Kayıt: 302: Nikâh Hücceti 276 Kayıt: 303: Nikâh Hücceti 276 Kayıt: 304: Nikâh Hücceti 276 Kayıt: 305: Nikâh Hücceti 277 Kayıt: 306: Nikâh Hücceti 277 Kayıt: 307: Nikâh Hücceti 277 Kayıt: 308: Nikâh Hücceti 277 Kayıt: 309: Nikâh Hücceti 278 Kayıt: 310: Nikâh Hücceti 278 Kayıt: 311: Nikâh Hücceti 278 Kayıt: 312: Nikâh Hücceti 278 Kayıt: 313: Nikâh Hücceti 279 Kayıt: 314: Nikâh Hücceti 279 Kayıt: 315: Nikâh Hücceti 279 Kayıt: 316: Nikâh Hücceti 280 Kayıt: 317: Nikâh Hücceti 280 Kayıt: 318: Nikâh Hücceti 280 Kayıt: 319: Nikâh Hücceti 280 Kayıt: 320: Nikâh Hücceti 281 Kayıt: 321: Nikâh Hücceti 281 Kayıt: 322: Nikâh Hücceti 281 Kayıt: 323: Nikâh Hücceti 282 Kayıt: 324: Nikâh Hücceti 282 Kayıt: 325: Nikâh Hücceti 282 Kayıt: 326: Nikâh Hücceti 283 Kayıt: 327: Nikâh Hücceti 283 Kayıt: 328: Nikâh Hücceti 283 Kayıt: 329: Nikâh Hücceti 283 Kayıt: 330: Nikâh Hücceti 284 Kayıt: 331: Nikâh Hücceti 284 Kayıt: 332: Nikâh Hücceti 284 Kayıt: 333: Nikâh Hücceti 285 Kayıt: 334: Nikâh Hücceti 285 Kayıt: 335: Nikâh Hücceti 285 Kayıt: 336: Nikâh Hücceti 285 Kayıt: 337: Nikâh Hücceti 286 Kayıt: 338: Nikâh Hücceti 286 Kayıt: 339: Nikâh Hücceti 286 Kayıt: 340: Nikâh Hücceti 286 Kayıt: 341: Nikâh Hücceti 287 Kayıt: 342: Nikâh Hücceti 287 Kayıt: 343: Nikâh Hücceti 287 Kayıt: 344: Nikâh Hücceti 287 Kayıt: 345: Nikâh Hücceti 288 Kayıt: 346: Nikâh Hücceti 288 Kayıt: 347: Nikâh Hücceti 288 Kayıt: 348: Nikâh Hücceti 289 Kayıt: 349: Nikâh Hücceti 289 Kayıt: 350: Nikâh Hücceti 289 Kayıt: 351: Nikâh Hücceti 290 Kayıt: 352: Nikâh Hücceti 290 Kayıt: 353: Nikâh Hücceti 290 Kayıt: 354: Nikâh Hücceti 290 Kayıt: 355: Nikâh Hücceti 291 Kayıt: 356: Nikâh Hücceti 291 Kayıt: 357: Nikâh Hücceti 291 Kayıt: 358: Nikâh Hücceti 291 Kayıt: 359: Nikâh Hücceti 292 Kayıt: 360: Nikâh Hücceti 292 Kayıt: 361: Nikâh Hücceti 292 Kayıt: 362: Nikâh Hücceti 292 Kayıt: 363: Nikâh Hücceti 293 Kayıt: 364: Nikâh Hücceti 293 Kayıt: 365: Nikâh Hücceti 293 Kayıt: 366: Nikâh Hücceti 294 Kayıt: 367: Nikâh Hücceti 294 Kayıt: 368: Nikâh Hücceti 294 Kayıt: 369: Nikâh Hücceti 295 Kayıt: 370: Nikâh Hücceti 295 Kayıt: 371: Nikâh Hücceti 295 Kayıt: 372: Nikâh Hücceti 296 Kayıt: 373: Nikâh Hücceti 296 Kayıt: 374: Nikâh Hücceti 296 Kayıt: 375: Nikâh Hücceti 296 Kayıt: 376: Nikâh Hücceti 297 Kayıt: 377: Nikâh Hücceti 297 Kayıt: 378: Nikâh Hücceti 297 Kayıt: 379: Nikâh Hücceti 297 Kayıt: 380: Nikâh Hücceti 298 Kayıt: 381: Nikâh Hücceti 298 Kayıt: 382: Nikâh Hücceti 298 Kayıt: 383: Nikâh Hücceti 299 Kayıt: 384: Balğrad Sahrası Seferinde Vefât Eden İshak Beşenin Vefât Ettiğine Dair Şahid Tutulması 299 Kayıt: 385: Nikâh Hücceti 299 Kayıt: 386: Nikâh Hücceti 300 Kayıt: 387: Nikâh Hücceti 300 Kayıt: 388: Nikâh Hücceti 300 Kayıt: 389: Nikâh Hücceti 301 Kayıt: 390: Nikâh Hücceti 301 Kayıt: 391: Nikâh Hücceti 301 Kayıt: 392: Nikâh Hücceti 301 Kayıt: 393: Nikâh Hücceti 302 Kayıt: 394: Nikâh Hücceti 302 Kayıt: 395: Nikâh Hücceti 302 Kayıt: 396: Nikâh Hücceti 303 Kayıt: 397: Nikâh Hücceti 303 Kayıt: 398: Nikâh Hücceti 303 Kayıt: 399: Nikâh Hücceti 303 Kayıt: 400: Nikâh Hücceti 304 Kayıt: 401: Nikâh Hücceti 304 Kayıt: 402: Nikâh Hücceti 304 Kayıt: 403: Nikâh Hücceti 304 Kayıt: 404: Nikâh Hücceti 305 Kayıt: 405: Nikâh Hücceti 305 Kayıt: 406: Nikâh Hücceti 305 Kayıt: 407: Nikâh Hücceti 305 Kayıt: 408: Nikâh Hücceti 306 Kayıt: 409: Nikâh Hücceti 306 Kayıt: 410: Nikâh Hücceti 306 Kayıt: 411: Nikâh Hücceti 307 Kayıt: 412: Nikâh Hücceti 307 Kayıt: 413: Nikâh Hücceti 307 Kayıt: 414: Nikâh Hücceti 307 Kayıt: 415: Nikâh Hücceti 308 Kayıt: 416: Nikâh Hücceti 308 Kayıt: 417: Nikâh Hücceti 308 Kayıt: 418: Nikâh Hücceti 308 Kayıt: 419: Nikâh Hücceti 309 Kayıt: 420: Nikâh Hücceti 309 Kayıt: 421: Nikâh Hücceti 309 Kayıt: 422: Nikâh Hücceti 309 Kayıt: 423: Nikâh Hücceti 310 Kayıt: 424: Nikâh Hücceti 310 Kayıt: 425: Nikâh Hücceti 310 Kayıt: 426: Nikâh Hücceti 310 Kayıt: 427: Nikâh Hücceti 311 Kayıt: 428: Nikâh Hücceti 311 Kayıt: 429: Nikâh Hücceti 311 Kayıt: 430: Nikâh Hücceti 312 Kayıt: 431: Nikâh Hücceti 312 Kayıt: 432: Nikâh Hücceti 312 Kayıt: 433: Nikâh Hücceti 312 Kayıt: 434: Nikâh Hücceti 313 Kayıt: 435: Nikâh Hücceti 313 Kayıt: 436: Nikâh Hücceti 313 Kayıt: 437: Nikâh Hücceti 313 Kayıt: 438: Nikâh Hücceti 314 Kayıt: 439: Nikâh Hücceti 314 Kayıt: 440: Nikâh Hücceti 314 Kayıt: 441: Nikâh Hücceti 315 Kayıt: 442: Nikâh Hücceti 315 Kayıt: 443: Nikâh Hücceti 315 Kayıt: 444: Nikâh Hücceti 316 Kayıt: 445: Nikâh Hücceti 316 Kayıt: 446: Nikâh Hücceti 316 Kayıt: 447: Nikâh Hücceti 316 Kayıt: 448: Nikâh Hücceti 317 Kayıt: 449: Nikâh Hücceti 317 Kayıt: 450: Nikâh Hücceti 317 Kayıt: 451: Nikâh Hücceti 318 Kayıt: 452: Nikâh Hücceti 318 Kayıt: 453: Nikâh Hücceti 318 Kayıt: 454: Nikâh Hücceti 318 Kayıt: 455: Nikâh Hücceti 319 Kayıt: 456: Nikâh Hücceti 319 Kayıt: 457: Nikâh Hücceti 319 Kayıt: 458: Nikâh Hücceti 320 Kayıt: 459: Nikâh Hücceti 320 Kayıt: 460: Mustafa Beşe’nin Şehid Olduğuna Dair 320 Kayıt: 461: Mustafa Beşe’nin Kirman’da Şehid Olduğına Dair 320 Kayıt: 462: Nikâh Hücceti 320 Kayıt: 463: Nikâh Hücceti 321 Kayıt: 464: Nikâh Hücceti 321 Kayıt: 465: Nikâh Hücceti 321 Kayıt: 466: Nikâh Hücceti 321 Kayıt: 467: Nikâh Hücceti 322 Kayıt: 468: Nikâh Hücceti 322 Kayıt: 469: Nikâh Hücceti 322 Kayıt: 470: Nikâh Hücceti 323 Kayıt: 471: Nikâh Hücceti 323 Kayıt: 472: Nikâh Hücceti 323 Kayıt: 473: Nikâh Hücceti 323 Kayıt: 474: Nikâh Hücceti 324 Kayıt: 475: Nikâh Hücceti 324 Kayıt: 476: Nikâh Hücceti 324 Kayıt: 477: Nikâh Hücceti 325 Kayıt: 478: Nikâh Hücceti 325 Kayıt: 479: Nikâh Hücceti 325 Kayıt: 480: Nikâh Hücceti 325 Kayıt: 481: Nikâh Hücceti 326 Kayıt: 482: Nikâh Hücceti 326 Kayıt: 483: Nikâh Hücceti 326 Kayıt: 484: Nikâh Hücceti 327 Kayıt: 485: Nikâh Hücceti 327 Kayıt: 486: Nikâh Hücceti 327 Kayıt: 487: Nikâh Hücceti 327 Kayıt: 488: Nikâh Hücceti 328 Kayıt: 489: Nikâh Hücceti 328 Kayıt: 490: Nikâh Hücceti 328 Kayıt: 491: Nikâh Hücceti 329 Kayıt: 492: Nikâh Hücceti 329 Kayıt: 493: Nikâh Hücceti 329 Kayıt: 494: Nikâh Hücceti 329 Kayıt: 495: Nikâh Hücceti 330 Kayıt: 496: Nikâh Hücceti 330 Kayıt: 497: Nikâh Hücceti 330 Kayıt: 498: Nikâh Hücceti 331 Kayıt: 499: Nikâh Hücceti 331 Kayıt: 500: Nikâh Hücceti 331 Kayıt: 501: Nikâh Hücceti 332 Kayıt: 502: Nikâh Hücceti 332 Kayıt: 503: Nikâh Hücceti 332 Kayıt: 504: Nikâh Hücceti 333 Kayıt: 505: Nikâh Hücceti 333 Kayıt: 506: Nikâh Hücceti 333 Kayıt: 507: Nikâh Hücceti 333 Kayıt: 508: Nikâh Hücceti 334 Kayıt: 509: Nikâh Hücceti 334 Kayıt: 510: Nikâh Hücceti 334 Kayıt: 511: Arazi Tasarruf Eden Halka Eziyet Edilmemesine Dair Fermân 335 Kayıt: 512: Vergilerin Tahsili İçin Hassa Doğanbaşısı İbrahim Ağa’nın Tayin Olunduğuna Dair Fermân 339 Kayıt: 513: Mutasarrıf Tayini 340 Kayıt: 514: Tayin/Atama 341 Kayıt: 515: Kale mustahfızı olan Hüseyin’in Tımârı elinden alınınca merkeze müracaat ederek şikayette bulunması ve lehine berat verilmesi 342 Kayıt: 516: Subaşı Tayini 342 Kayıt: 517: Tımâr Tevcihinde Yaşanan Sorunun Giderilmesine Dair Fermân 343 Kayıt: 518: Miras Davası 344 Kayıt: 519: Savaş Masraflarını Karşılamak İçin Halktan Vergi Toplanmasına Dair Fermân 345 Kayıt: 520: Benayed’in Zimmetinde kalan Vergi’ 347 Kayıt: 521: Donanma İçin Gerekli Olan Balık Yağı ve Kendirlerin TemîniniDair Fermân 348 Kayıt: 522: Kabasakalzâde Ömer Ağaya Gelen Fermândır 349 Kayıt: 523: Molla Sipah Camii İmamı Ebubekir Efendi’nin Vefât Etmesiyle Boşalan Göreve Mahmud Efendi’nin Getirilmesine dair fermân 350 Kayıt: 524: Sınırlarda Savaşan Askerlerin Masraflarını Karşılamak Amacıyla Halktan Vergi Toplanmasına Dair Fermân 350 Kayıt: 525: Trabzon’daki Kadıların Üzerlerinde Olan Nüzûl Haneleri’nin Gelirini Toplamalarına Dair Fermân 352 Kayıt: 526: Trabzon’daki Kadıların Avarız Gelirlerini Toplamaları İçin Yazılan Fermân 353 Kayıt: 527: Ellerinde Berâtı Olmayan Şahincilerden Vergi Alınmasına Dair Fermân 354 Kayıt: 528: Ellerinde Berâtı Olmayan Şahincilerden Vergi Alınmasına Dair Fermân 355 Kayıt: 529: Trabzon’da Gayrımüslimlerin Cizyelerinin Tophane-i âmire Masrafını Karşılamak Üzre Toplanmasına Dair Fermân 356 Kayıt: 530: Trabzon’da Gayrımüslimlerin Cizyelerinin Toplanarak Tophane-i âmire Masrafını Karşılamak Üzre Toplandığına Dair 356 Kayıt: 531: Subaşı Tayinine Dair Fermân 357 Kayıt: 532: Alaybegilik Görevi Elinden Alınmaya Çalışılan Ahmüdde-in Merkeze Şikâyette Bulunması ve Merkezin Ahmüdde-in Lehine Fermân Göndermesi 358 Kayıt: 533: Atama 358 Kayıt: 534: Reayaların Karyelerine İskân Edilmesine Dair Fermân 359 Kayıt: 535: Trabzon Vergisinden Kalan Kısmın Gönderilmesine Dair Fermân 360 Kayıt: 536: Vakıfa Mütevelli Tayini 360 Kayıt: 537 Vakıf Mallarının Tasarrufuna Dair Anlaşmazlığın Çözülmesine Dair Fermân 361 Kayıt: 538: Tımâr Anlaşmazlığının Çözülmesine Dair Fermân 362 Kayıt: 539: Subaşı Tayin 363 Kayıt: 540: Beğlerbeği Tayini 363 Kayıt: 541: Trabzon Beylerbeyi Mehmüdde-in Özi Muhafazası İçin Yusuf Paşa’nın Yanına Gitmesine Dair Fermân 364 Kayıt: 542: Nikâh Hücceti 365 Kayıt: 543: Askerlerin Masraflarını Karşılamak Üzre Gayrımüslim Cizyelerinden Yararlanılmasına Dair Fermân 365 Kayıt:544: İbrahim Beg bin Abdulkerim Askerlerin Masrafını Karşılamak Üzere Toplanan Cizyeleri Ahmed Çavuş Ağadan Aldığına Dair Mahkeme Kaydı 366 Kayıt: 545: Özi Kalesi, Güriş ve Tuman Havalisi Muhafazası İçin Trabzon ve Erzurum’dan Gönderilen Yeniçerilerin Bölgeye Nakli İçin O havâlide Ola İskelelerin Kiralanmasına ve Fiyatlarına Dair Fermân 367 Kayıt: 546: Özi Gürş ve Tuman Muhafazası İçin Erzurum Havalisinden Görevlendirilen Yeniçerilerin Bölgeye Nakli İçin Sinob ve Gönye İskelelerindeki Sefinelerin Ayarlanmasına Dair Fermân 368 Kayıt: 547: Sefer İçin Gerekli Olan Zahire’nin Anadolu ve Rumeli Halkından Karşılanması Uzak Olan Yerlerden Zahire Temîn Etmek Zor Olduğundan Bedelleri’nin Toplanmasına Dair Fermân 369 Kayıt: 548: Vergilerin Toplanmasına Dair Fermân 370 Kayıt: 549: Özi ve Havalesinin Muhafazası için Gönderilen Yeniçerilerin Tertip ve Düzeni İçin Haseki Mehmed Efendi’nin Görevlendirilmesine Dair 371 Kayıt: 550: Sefer İçin Yeniçerilerin Edirne Sahrasınd Toplanması Gelmeyenlerin Tespiti İçin Müfettiş Tayin Olmasına Dair Fermân 373 Kayıt: 551: Sefer Esnasında Bulundukları Bölgeden Gelmeyen Gevşeklik Gösteren Yeniçerilerin Tespit ve Cezalandırılmasına Dair Bu İş İçin Görevlendirilen Haseki Mehmed Ağa’ya Gönderilen Fermân 374 Kayıt: 552: Bozgun Çıkaran Askerlerin Cezalandırılmasına Dair Fermân 376 Kayıt: 553: Sefer Zamanı Yeniçerilerin Toplanmasına Dair Fermân 377 Kayıt: 554: Mahkeme Kâtipliğne El-hâc Yahya’nın Atanmasına Dair 377 Kayıt: 555: Tımâr Anlaşmazlığı (Babası Ölen Çocuğun Babasının Tımarını Almak İstemesi ve Yaşının Küçüklüğü Dolayısıyla Merkeze Bildirilmesi) 378 Kayıt: 556: Tımâr Anlaşmazlığı (Babası Ölen Çocuğun Babasının Tımarını Almak İstemesi ve Yaşının Küçüklüğü Dolayısıyla Merkeze Bildirilmesi ve Merkezden Gelen Cevap) 379 Kayıt: 557: Vegilerin Toplanmasına Dair 380 Kayıt: 558: Subaşı Tayini 381 Kayıt: 559: Miras Anlaşmazlığı 381 Kayıt: 560: Gümüşhane’ye Tobhane İçün Hüseyin Reis Sefinesiyle Gümüş Nakline Dair 383 Kayıt: 561: Tımâr Tevcihi 383 Kayıt: 562: Tımâr Anlaşmazlığının Çözülmesine Dair Fermân 384 Kayıt: 563: Subaşı Tayini 385 Kayıt: 564: Özi, Gürş ve Tuman Muhafazası İçün Görevlendirilenlerin Bölgeye Nakli İçin Sefine Tedarik Edilmesine Dair Fermân 385 Kayıt: 565: Tımâr Tevcihi 386 Kayıt: 566: Tımâr Tevcihi 387 Kayıt: 567: Mütesellim Tayini 388 Kayıt: 568: Erzurum ve Trabzon’da Toplanan Cizyelerden Ordu Masrafı Karşılandıkdan Sonra Edirne’ye Gönderilmesine Dair Fermân 388 Kayıt: 569: Haseki Mehmed Ağa’nın Ordu İhtiyacı İçin Cizye Gelirlerinden Pay Aldığına Dair 389 Kayıt: 570: Vergi Toplanırken Halka Zulüm Edilmemesine Dair 390 Kayıt: 571: Trabzon Kadılıklarının Avarız Haneleri Gelirlerinin Toplanmasına Dair Fermân 391 Kayıt: 572: Trabzon Kadılıklarının Avarız Haneleri Gelirlerinin Toplanmasına Dair Fermân 393 Kayıt: 573: Devam Eden Savaşlar Nedeniyle Bildar Bedellerinin Toplanmasına Dair Fermân 394 Kayıt: 574: Gümrük Berâtı 395 Kayıt: 575: Erzurum’dan Gelen Mühimmat’ın Bir An Önce Merkeze Gönderilmesi İçin Mehmed Çavuş’a Gönderilen Fermân 396 Kayıt: 576: Borcunu Ödemeyen Zımmi’nin Mallarına El Konulmasına Dair Fermân 396 Kayıt: 577: Tımâr Tevcihi 397 Kayıt: 578: Hâtib Tayini 398 Kayıt: 579: Müderris Tayini 398 Kayıt: 580: İmam Tayini 399 Kayıt: 581: Su Yolucu Tayini 400 Kayıt: 582: Beşluyan Cemaatine Serbölük Tayini 401 Kayıt: 583: Beşluyani Cemaatine Serbölük Tayini 401 Kayıt: 584: Kâla-ı Kâla Mustahfızlarının Serbölügü Olan Şahin’in Ölmesiyle Boşalan Tımârın Oğlu Süleyman’a Verilmesine Dair Kâl’a Dizdarına Verilen Fermân 402 Kayıt: 585: Kâl’a Mustahfızı Tayinine Dair 403 Kayıt: 586: Eşkıya ve Abazalara Cephane Yardımı Yapan Resilere Uyarı ve Cezalandırılmasına Dair Fermân 403 Kayıt: 587: Mülk Satışı 405 Kayıt: 588: Mezil Görevlilerine Verilen Ücret 406 Kayıt: 589: Miras Davası 406 Kayıt: 590: Mülk Satışı 408 Kayıt: 591: Mülk Satışı 409 Kayıt: 592: Vâsi Tayini 410 Kayıt: 593: Özi Kalesi Muhafazasına Görevlendirilen Askerlerin Masraflarını Karşılamak Üzre Halktan Vergi Toplanmasına Dair Fermân 410 Kayıt: 594: Malı Bir Başkası Tarafından Elinden Alınan Hadice’nin Merkeze Giderek Şikayette Bulunması ve Yedine Fermân Verilmesi 411 Kayıt: 595: Tımâr Antlaşmazlığının Çözülmesine Dair Fermân 412 Kayıt: 596: Tophhane-i Amire İçin Lazım Gelen Malzemelerin Temîn Edilmesine Dair Fermân 413 Kayıt: 597: Tımâr Tevcihi/Tayin 414 Kayıt: 598: Nikâh Hücceti 415 Kayıt: 599: Alaybegi Tayini 415 Kayıt: 600: Es-seyid Mahmud’un Muğayyir Suç İşlediğine Dair Şahitlerin Dinlenmesi 416 Kayıt: 601: Dava ile İlgili Olarak Şahitlerin Dinlenmesi 416 Kayıt: 602: Kale Dizdarı Cephanesi Temîni 417 Kayıt: 603: Mezil Görevlilerine Verilen Ücret 417 Kayıt:604: Mezil Görevlilerine Verilen Ücret 417 Kayıt: 605: Mezil Görevlilerine Verilen Ücret 418 Kayıt: 606: Nikâh Hücceti 418 Kayıt: 607: Nikâh Hücceti 418 Kayıt: 608: Vakıf İçin Hibe 418 Kayıt: 609: Nikâh Hücceti 419 Kayıt: 610: Verâset Davası 419 Kayıt: 611: İhtida Hücceti 421 Kayıt: 612: İhtida Hücceti 421 Kayıt: 613: İhtida Hücceti 421 Kayıt: 614: ihtida Hücceti 421 Kayıt: 615: Ölen Şahsın Babası Başka Diyarda Olduğundan Cenaze ve Defin İşlermleri İçin Mahkemeye Başvurulması 422 Kayıt: 616: Taş Hanının Depo Olarak Kiralanması 422 Kayıt: 617: Seksen Tekerlek Balın Miri Olarak Teslim Edildiğine Dair 422 Kayıt: 618: Nikâh Hücceti 423 Kayıt: 619: Nikâh Hücceti 423 Kayıt: 620: Bakır Küliçesi’nin Tartılıb Merkeze Gönderilmesine Dair 423 KAYNAKÇA 425 TIPKI BASIM 429

Klasik İslâm şehir tanımlamalarına göre, `Şehirler, insan hayatını düzenlemek üzere ortaya çıkan en önemli, en büyük fizikî ürün ve insanı çerçeveleyen yapı` olarak ifâde edilmiştir. Bu bağlamada, bu çalışma ile XVIII. yüzyılda Trabzon Şehrinin mimarî yapıları, tarihî mîrâsı, farklı inanç sistemleri, üreten ve tüketen ilişkileri, toplumun temelini oluşturan ailenin durumu, insanların hayatına yön veren ayrıntılar ile devlet ve halk ilişkileri konu edinilmiştir.İncelemede, XVIII. yüzyılda (1700-1725) Trabzon Şehri arşiv vesikalarından şer'iye sicilleri, mühimme defterleri ve diğer arşiv belgeleri gibi birinci elden kaynakların ışığında tüm unsurları ile irdelenmiştir.Bu çalışma giriş bölümü hariç beş bölüm üzerine oluşturulmuştur. Birinci bölümde, idarî yapı içinde şehirde bulunan resmî idâreciler, askerî sınıf ve diğer devlet görevlileri tespit edilmiştir. İkinci bölümde şehrin fizikî unsurları tasnîf edilerek mimârî yapılar hususiyetlerine göre ele alınmıştır. Üçüncü bölümde sosyal hayata dâir; aile, kölelik, vakıflar, kadınlar, akrabâlık ve nüfus unsurları verilmiştir. Dördüncü bölümde şehirde mahkeme ve hukukun işleyişi; mîrâs, sulh, ceza ve borçlar hukuku bağlamında modern hukuk ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Beşinci bölümde ise şehir ekonomisinin işleyişi açısından vergiler, para, işletmeler ve alım satım işlemlerine yer verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Trabzon, Osmanlı, Şehir, XVIII. yüzyıl, Tarih According to general Islamic city definitions, it is stated as the most important and the biggest physical structure to organize people's life and as a structure of enframing people's life. Concordantly, with this study, the relations between the state and the public are reviewed in depth with Architectural structures of the city of Trabzon in 18th century, historical heritage, different religious cults, relations of producing society and costumer society, the situation of family which forms a basis of society and the details which addresses to people' life. In this thesis study, in the 18th century(1700-1725), the city's life with all actual factors are mentioned in the light of first-hand source like archive documents and the court records and Mühimme records from Trabzon city's archive documents.The thesis consists of five parts. In the first part, state director, military class and other officials within the administrative structure in the city are mentioned. In the second part, with being described the physical structure, the architecture structures are given in accordance with properties. The third part comprises family, slavery, foundations, women, affinity and population in respect of social life. In the fourth part, the court in the city and functioning of the law are mentioned and in the context of inheritance, criminal law, civil law, obligations law are given comparatively with modern law. In the fifth part, in respect to operation of city economy, taxes, money, businesses and transactions are researched.Key Words: Trabzon, Ottoman, City, 18th Century, History 583

ÇalıĢmamızda, 1975–1988 yılları arasında ASALA terör örgütünün Türk diplomat suikastleribaĢta olmak üzere havaalanları ve büyükelçilik saldırılarının Trabzon kamuoyunda meydanagetirdiği etkiler incelenmiĢtir. Bu çalıĢmayı yaparken Türkiye'nin hem dıĢ hem de iç politikadayaĢadığı sorun ve istikrarsızlarınTrabzon halkı üzerinde bıraktığı etkiler neticesinde ASALA terror örgütüne verilen tepkileriincelemeye çalıĢtık. ASALA'nın bir Ermeni terör örgütü olması sebebiyle Ermeni soykırımiddialarının ortaya atıldığı dönem baz alınarak Türk – Ermeni iliĢkilerine değinilmiĢtir.ASALA'nın Trabzon kamuoyunda meydana getirdiği etkiler incelenirken döneme ait yerelgazetelerden yararlanılmıĢtır. Son olarak Trabzonlu ya da ASALA'nın saldırılarını gerçekleĢtirdiğiyıllarda Trabzon'da ikamet eden çeĢitli meslek gruplarına sahip 20 kiĢi ile röportaj yapılmıĢtır. BukiĢileri seçerken, 1975-1988 yılları arasında bir meslek sahibi ve farklı siyasi görüĢlerde olmalarınaözen gösterilmiĢtir. Özellikle köĢe yazıları ve röportajlardan çıkarılan sonuç Trabzon halkınınASALA saldırılarına karĢı oldukça öfkeli olmalarıdır. Ancak 1970'li ve 1980'li yıllardaTürkiye'nin iç politikasındaki istikrarsızlıklar dikkate alındığında Trabzon halkının öfkesinidıĢarıya yansıtamadığı görülmüĢtür.Anahtar Kelimeler: ASALA, Terör, Ermeni, Trabzon, Ermeni Terörü, Osmanlı In this work, ASALA Terrorist Organization's mainly Turkish diplomat assassinations andairports and embassy attacks' effects on Trabzon public opinion were examined. While doing thisstudy, we tried to examine the reaction on ASALA Terrorist Organization in consideration ofproblems and unstability in Turkey's both external and domestic policy's effects on people ofTrabzon. Since ASALA was an Armenian terrorist organization, based on the period in which theArmenian genocide allegations were raised, Turkish - Armenian relations are mentioned.While analyzing the effects of ASALA on Trabzon public, local newspapers belonging to theperiod were used. Finally, 20 people with various occupational groups from Trabzon or in the yearswhen ASALA carried outits attacks lived in Trabzon,were interviewed.When choosing thesepeople, we cared them to have a profession and different political views. The result obtainedfromespecially the columns and interviews is the people of Trabzon are very angry against theASALA attacks. However, in the 1980s and 1970s, considering the instability in Turkey's domesticpolicy it was seen that the people of Trabzon could not reflect their anger.Keywords: ASALA, Terrorism, Armenian, Trabzon, Armenian Terror, Ottoman, 155

Trabzon Vilayeti'nin Orta ve Doğu Karadeniz sahil yerleşkelerini içine alanidari taksimatı nedeniyle tarihi süreç boyunca uluslararası ticarette söz sahibi birkonuma sahip olduğu belirtilebilir. Bu konumu sayesine Mezapotamya'nın ikiönemli ticari üssü olan Bağdat ve Diyarbakır'ın yanı-sıra Kayseri-Şam-Halepbölgelerine de ulaşan Tebriz hattının ticari değer taşıyan ürünlerinin Karadeniz'ecivar ülkelere transferinde vazgeçilmez bir çıkış limanı olarak kabul görmüştür.Bölgenin bu önemi, stratejik niteliği ve komşu devletlerin kaliteli ürünleri dolayısıylakaçakçıların ilgi odağı haline gelmiştir. Osmanlı klasik döneminde Karadeniz'in biriç deniz halinde bulunması kaçakçılık faaliyetlerini kısıtlamıştır. XIX. yüzyıldaKaradeniz'in bu hüviyetinin değişmesi, uluslararası ticarete açılması ve ticarimetalardaki yasaklamaların artması sonrasında kaçakçılık faaliyetlerinde bir artışmeydana gelerek kaçakçıların yöntem ve teknikleri değişme ve gelişme göstermiştir.Çalışma alanımız olan 1885-1908 tarihleri, Osmanlı Dağılma dönemine etki eden vedağılmayı hızlandıran pek çok amile konu olmuştur. Bu amiller arasında cereyaneden ekonomik yaptırım, toplumsal çözülme ve siyasal çekişmelerde var olankaçakçılık olgusunun bu amillerden farklı olarak bir amil teşkil olabileceği sorunsalıTrabzon Vilayeti'nde kapsamında ifade edilmeye çalışılmıştır. Trabzon province consists of central and eastern black sea coasts. Theprovince of Trabzon has influenced international trade due to its geographicallocation throughout history. The two major commercial bases of mezapotamia,Baghdad and Diyarbakir, as well as the Kayseri-Damascus-Aleppo regions, reachingthe Black Sea to the countries of the Black Sea region of the value of the productscarrying a commercial value is recognized as an indispensable exit port. Thisimportance of the region, the priority and quality products of neighboring states havebecome the focus of smugglers. The presence of the Black Sea as an inland sea in theottoman classical period restricted the activities of smuggling. In the 19th century,there was an increase in smuggling activities after the black sea changed its position,opened up to international trade and banned commercial goods. As a result of thesechanges, the methods and techniques of smugglers have changed and improved. Ourfield of study, dated 1885-1908, contains many reasons influencing the ottomandisintegration period and accelerating disintegration. Among these reasons,economic sanctions, social dissolution and political conflicts may be a reason forsmuggling. This problem is tried to be expressed in the province of Trabzon. 154

İslâm-Osmanlı hukuk çalışmaları bakımından şer'iyye sicilleri son derece önem arz etmektedir. Bu siciller sayesinde İslâm hukuku ve örfî hukukun nasıl uygulandığı, sicillerin ait olduğu tarih ve coğrafyada hukuk hayatının nasıl olduğu tespit edilebilmektedir. Biz bu çalışma ile 1959/145 numaralı Trabzon şer'iyye sicilinin aile hukukuna dâir kayıtlarını İslâm-Osmanlı aile hukuku çerçevesinde tasnifleyip bir tahlile tabi tuttuk. Çalışma kapsamında öncelikle sicil Osmanlı Türkçesinden latin harflerine aktarılmıştır. Daha sonra sadece aile hukukuna dâir olan kayıtlar; evlenme, evliliğin sona ermesi ve çocuklara dâir olmak üzere üç ana başlık içerisinde temel İslâm hukuku kitapları, Türk Hukuk Tarihi eserleri ve fetvâ mecmuaları ışığında yorumlanmıştır. Ottoman Sharia Court Registers have utmost importance with regard to Islamic-Ottoman law studies. Thanks to these court registers, it can be determined how Islamic law and the law imposed by the Sultan are applied as well as how legal life in the history and region is where the court records belong to. With this study, we have classified and analyzed the records concerning family law in Trabzon Sharia Court Register No. 1959/145 within the framework of Islamic-Ottoman family law. In the scope of the study, firstly the court register was transferred from Ottoman Turkish to Latin letters. Afterward, only the records relating to family law have been interpreted under three main headings: the marriage, the breakdown of marriage and children, in the light of the fundamental Islamic law books, works of the History of Turkish Law and fatwa collections. 300

Trabzon Vilayeti, Osmanlı Devleti'nin önemli vilayetleri arasında yer almıştır. Doğal limanları, zengin yeraltı ve yer üstü kaynakları ile önemli bir konumda bulunmaktadır. Ayrıca, İran transit ticareti güzergâhında yer alması uluslararası bağlamda önemini daha da arttırmıştır. Karadeniz'in uluslararası ticarete açılması ve ecnebi vapur kumpanyalarının Trabzon Vilayeti limanlarına düzenli seferler yapmaya başlamasıyla birlikte vilayetteki hareketlilik artmıştır. Ticaret amacıyla vilayete gelen ecnebilerin sayısındaki yükseliş Trabzon'da yabancı ülkelerin siyasi temsilciliklerinin açılmasıyla daha da pekişmiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısının başlarında gerçekleşen Kırım Savaşı (1853-1856) esnasında ve sonrasında Trabzon Vilayeti'ndeki hareketlilik daha da artmıştır. Bu tarihten sonra Trabzon Vilayeti limanlarına sefer yapan vapur kumpanyalarının sayısında da düzenli bir artış yaşandığı gözlemlenmektedir. Avrupa'dan gelen ticari emtianın Trabzon Vilayeti limanlarına gelerek buradan karayolu vasıtasıyla İran'a nakliyesi bölgenin gelişmesine ve değişmesine yol açmıştır. Ayrıca Avrupa'nın ihtiyaç duyduğu hammadde kaynaklarının Trabzon Vilayeti'nden ve daha iç kısımlarda kalan yerleşim bölgelerinden karşılanması ecnebi şirketlerinin vilayet dâhilinde faaliyette bulunmalarına imkân sağlamıştır. Trabzon Vilayeti'nde artan ticari hareketlilik, bir takım gereksinimleri de beraberinde getirmiştir. İran ile yapılan ticarette mevcut karayollarının iyileştirilmesi ve yeni yolların yapılması kaçınılmaz olmuştur. Ayrıca, doğal limanların haricinde yeni limanların inşa edilmesi, Trabzon Vilayeti limanlarına gelen buharlıların daha rahat bir şekilde kıyıya yaklaşmalarına olanak sağlaması açısından elzem görülmüştür. Bu nedenle, Trabzon Vilayeti'nde gerçekleştirilmesi planlanan pek çok projede Avrupa'nın teknik bilgisinden Trabzon Vilayeti'ne gelen ecnebi mühendisler ve teknik elemanlar vasıtasıyla yararlanılmıştır. Trabzon Vilayeti'nde ayrıca, misyonerlik, eğitim, sağlık, taşımacılık gibi pek çok alanda, farklı meslek gruplarına mensup yabancı ülke vatandaşları varlık göstermiştir. Trabzon Vilayeti'nde Ecnebiler (1853-1908) adlı çalışmamızda, Trabzon Vilayeti'ne gelen ecnebilerin kimler oldukları, vilayette bulunma nedenleri ve bölgedeki faaliyetleri ele alınmıştır. Trebizond Province was one of the most important provinces of the Ottoman Empire. It has an important location with its natural harbors, rich underground and ground sources. Moreover, the fact that it was located on Persian transit trade route raised its importance much more. The mobility in the province increased with the opening of Black Sea to the international trade and regular expeditions of the foreigner steamer companies to the Trebizond Province. The increase in the number of foreigners who came to the province in the aim of trade became strong with the opening of political agents of foreign countries in Trebizond. The mobility in the Trebizond Province increased much more during the Crimean War (1853-1856), which took place in the beginning of the second half of 19th century, and postwar period. It was observed that the number of steamer companies which cruised to Trebizond harbor increased regulary from the that date. The commercial goods coming from Europe came to the Trebizond ports and transported to Persia via the highway, which led to development and change of the region. In addition, the fact that the Europe needed the raw materials sources took place in Trebizond Province and inlands gave chance foreigner companies to carry out trade activities in the province. The trade mobility incresing in the province brought with a number of necessities. Improving the existing highways and making new ones was inevitable because of the trade with Persia. Moreover, the construction of new ports except the natural harbors was essential in terms of enabling the steamers coming to the ports of Trebizond Province to approach the shore more comfortably. For this reason, in many projects planned to be carried out in Trebizond Province, the technical knowledge of Europe was utilized by the engineers and technical staff who came to Trebizond Province. In the province of Trebizond, foreign citizens of different occupational groups were found in many areas such as missionary, education, health and transportation.This study, `Foreigners in Trabzon Province (1853-1908)`, discusses who foreigners coming to the province are, their reasons for being in the province and their activities in the region. 358

Bu çalışmada, 1856-1866 Numaralı Trabzon Şerʻiyye Sicillerinden faydalanılarak, 1688-1703 yıllarını kapsayan 16 yıllık bir süreç içerisinde Trabzon şehrinde boşanma bahsi değerlendirilmektedir. Bu çalışma dört ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde konu ile alâkalı ayrıntılı bir literatür çalışması yer almaktadır. İkinci bölümde öncelikle `İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlilik` bahsi kısaca ele alınmıştır. Daha sonra `İslâm ve Osmanlı Hukukunda Boşanma` hususu anlatılmıştır. Boşanma başlığı altında İslâm ve Osmanlı Hukuku'nda Boşanma İle İlgili Kaynaklar, Boşanma Usulleri, Boşanmaya Dair Diğer Usuller ve Boşanmanın Sonuçları yer almaktadır. Üçüncü bölümde XVII. yüzyılın son çeyreğinde Trabzon'da nikâh akitleri siciller üzerinden değerlendirilmiştir. Bölümün alt başlıklarında Nikâh Akitlerindeki Medenî Durumlarına Göre Trabzon Kadınları ve Evlilikte Kadının Güvencesi: Mehir adlı kısımlar yer almaktadır. Dördüncü ve son bölümde Trabzon'daki boşanma hadiseleri, türlerine göre tasnif edilip değerlendirilmiştir. Bu bölümde boşanma Talâk, Muhâlaʻa, Kazaî Boşanma veya Tefrik olarak alt başlıklara ayrılmıştır. Bölümün son kısmında eşleri tarafından terk edilen kadınların anlatıldığı, `Kocaları Tarafından Terk Edilen Kadınlar` adlı bir kısım da yer almaktadır.Anahtar Kelimeler: Boşanma, Osmanlı, Trabzon, 17. Yüzyıl. This thesis deals with subject of divorce according to the Trabzon Kadi Court Records numbered 1856 to 1866 between the years 1688-1703.This study consists of four chapters. The first chapter has a detailed literature about the subject. In the second chapter, first we examined the place of marriage in Islam and Ottoman Law and then the subject of divorce in Islam and Ottoman Law was also examined. Here the kinds of divorce were examined. Under the heading of `Divorce`, The Sources for Divorce in Islamic and Ottoman Law, Types of Divorce, Other Methods for Divorce and Its Results. The third chapter evaluates the marriage agreements in the last quarter of the 17th century in Trabzon in connection with Trabzon Kadi Court Records. Under the heading there are topics like Women in Trabzon During The Marriage Agreements, Dowry; The Insurance of Women in Marriage. The fourth and the last chapter investigate the kind of divorce cares in Trabzon in groups. In this chapter divorce were grouped under sub headings like, talak, muhalaa, kazai boşanma or tefrik. In the last part of the chapter there is a section called `The Lonely and Abandoned Women of The Ottomans`. Keywords: Divorce, Ottoman, Trabzon, 17th Century. 177

İnsan var olduğu sürece ihtiyaçları da buna paralel olarak hep var olmuş, bitmemiş ve giderekartmıştır. Bu ihtiyaçları karşılama hususunda insan kimi zaman kendi kendine yeter iken kimizaman ise bir başkasına ihtiyaç duymuştur. Bu doğrultuda vekâlet uygulaması hemen her toplumdakendine yer bulmuştur. Medeni bir tabiat üzerine yaratılmış olan insan kendini toplumdansoyutlayıp hayatını devam ettiremez. Mutlaka sosyal hayatın içinde yer almak zorundadır. Tezinana kaynağını oluşturan şer'iyye sicilleri insanların sosyal hayatı hususunda oldukça zengin bilgileriçermektedir. Vekâlet uygulamasından oldukça yaygın bir şekilde faydalanıldığı yine sicillerdekikayıtlardan anlaşılmaktadır. Bu tezde Trabzon Şer'iyye Sicillerinden faydalanılarak XVII. yüzyılınson çeyreğinde Trabzon'da vekâlet çalışılmıştır. Bu tez de 1850/1851 numaralı Trabzon Şer'iyyesicilleri ana kaynak olarak kullanılmıştır. Bu siciller Hicri 1088-1091 ve Miladi 1677-1681 yıllarıarasındaki kayıtları içermektedir. Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde tarihi süreçtevekillik üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde 17. Yüzyılın son çeyreğinde Trabzon'da vekâletinnasıl olduğu üzerinde durulmuştur. Son bölümde ise vekâletle ilgili farklı başlıklar altında kayıtlartasnif edilerek belirtilen yıllar içinde vekillerin ve vekil tayin eden kişilerin sosyal hayattakikonumlarının ne olduğu konusuna açıklık getirilmeye çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Vekillik, Vekâlet, Trabzon, Şer'iyye Sicilleri. Human being is a social creature and needs an environment. The requirements for human being always existed. In order to meet the requirements human being sometimes needs other people. Human being cannot survive in the world without the support of other creatures mainly humanity. For that reason, human must take place in social life. The application of proxy in societies therefore always found a place.The main source of our thesis is Ottoman Kadi Court Records. Court Records consists of cases about almost every aspects of life which otherwise cannot be traced in other Ottoman archival documents. The records show that the power of attorney was frequently used by Ottoman citizens in the courts. In this thesis we searched the application of attorney in Trabzon for the last quarter of the 17th century. The thesis consists of three chapters The first chapter deals with the attorney in historical process. The second chapter investigates the power of attorney in Trabzon for the last quarter of the 17th century. The last chapter searches the representatives under different headings and attempts to determine the social status of them. Keywords: Proxy, Trabzon, Sharia registers. 104

Osmanlı şehirlerinde kadılar tarafından tutulan ve mahkeme kayıtlarını ihtiva eden defterlere Kadı Sicilleri denir. Bu siciller, Osmanlı toplumunun ekonomik, askeri ve kültürel yapısının araştırılmasında birinci dereceden öneme sahip belgelerdir. Sahip oldukları zengin muhteva dolayısıyla şehir tarihi hakkında yapılan birçok çalışmanın ana kaynağını oluşturmaktadırlar.Kadı Sicilleri'nin ana kaynak olarak kullanıldığı bu çalışmada 1600-1620 yılları arasında Trabzon'da yaşanan asayiş olayları değerlendirilmiştir. Gerek toplum içerisinde münferit olarak gerekse de grup halinde yaşanan olaylar değerlendirilmek suretiyle, bir Osmanlı şehri olan Trabzon örneği üzerinden Osmanlı toplumunun içerisinde bulunduğu durum gösterilmeye çalışılmıştır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde İslam ceza hukuku incelenmiştir. Bu bölümde İslam hukukunda suç ve cezanın mahiyeti hakkında bilgi verilerek had, kısas ve tazir cezası gerektiren suçlar incelenmiştir. İkinci bölümde Osmanlı hukukunun şer'i ve örfi yönü, Şer'iyye mahkemeleri ve bu mahkemelerde davaların nasıl görüldüğüne dair bilgiler verilmiştir. Üçüncü ve son bölümde ise kuruluşundan 17. yüzyılın ilk yarısına kadar Trabzon'un siyasi tarihi hakkında bilgi verildikten sonra, toplum içerisinde gerek münferit gerekse de grup halinde görünen ve şehirdeki asayiş ve güvenliği etkileyen olaylar incelenmiştir In Ottoman cities the notebooks which were written by kadis and which have contents of the court records are called as Kadi Registers. These registers are best records in the research for economic and military and cultural structure of Ottoman society. They form the main sources of many studies about the city history due to their rich contents.This study in which the Kadi Registers are used as the main source, examined the public order events in Trabzon between the years 1600-1620. It is tried to be revealed the difficult situation of the Ottoman society through Trabzon as a sample city of Ottoman by evaluating events that appeared both invidually and as group within the society. The study consists of three chapter. In the first chapter İslamic Criminal Law was analyzed. In this part, it was given information about the quality of crime and punishment and crimes that reguires had and kısas and tazir were examined. In the second chapter, it was given information about the şer'i and orfi chracter of Ottoman Law, Şer'iyye Courts and in these courts how cases were decided. In the third and last chapter, after giving information about the political history of Trabzon from its foundation until the first half of 17th century, the events that appear both invidually and as a group within the society and which affected city's safety and security were examined. 126

Bu çalışmada, 1858 Numaralı Trabzon Şer῾iyye Sicili'nin transkripsiyon ve değerlendirilmesiyapılarak genelde Osmanlı Tarihi ve özelde Trabzon Tarihi çalışmalarına katkı sağlamakamaçlanmıştır. Çalışmanın ana konusunu meydana getiren sicil defteri H. 1102-1104/ M. 1691-1693 yılları arasındaki kayıtlardan oluşmaktadır. Bu kayıtlar sosyal, ekonomik, kültürel, iktisadi vehukuki açılardan bilgiler vermektedir.`1858 Numaralı Trabzon Şer῾iyye Sicili'nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (H. 1102-1104/ M. 1691-1693)` adlı bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezin amacı veyöntemi kısaca belirtilmiştir. Daha sonra Trabzon Tarihi ve defterin kayıt altına alındığı yıllardakiOsmanlı Tarihi hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Trabzon Şer῾iyye Sicili kullanılarakyapılan çalışmaların detaylı bir listesi bulunmaktadır. Bu kısımda Trabzon kadı sicillerikullanılarak yazılan kitap, makale ve doktora tezlerinin isimleri ile yüksek lisans tez çalışmalarıbelirtilmiştir. İkinci bölüm ise üç ana başlıktan oluşmaktadır. Öncelikle sicilin genel özelliklerihakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra defter içerisinde bulunan kayıtlar konularına göre tasnifedilmiş ve tek tek değerlendirilmiştir. Son olarak defter içerisindeki idari taksimat, mesleklerinanalizi, kayıtlarda geçen önemli kişilerin isimleri ve şehirde bulunan önemli yapılar tek tekbelirtilmiştir. Çalışmanın ekler kısmında ise 1858 numaralı Trabzon Şer῾iyye Sicili'nintranskripsiyon edilmiş kısmı bulunmaktadır.Anahtar Kelimeler: Şer῾iyye Sicili, Trabzon, Kadı In this study, it is aimed to contribute to the studies of Ottoman History in general andTrabzon History in particular by transcription and evaluation of the Shari'a Registry of TrabzonNumbered 1858. The main subject of the study consists of the records between H. 1102-1104/ M.1691-1693. These records provide imformation on social, economic, cultural, economic and legalaspects.This study, titled as `Transcription and Evaluation of Shari'a Registry of Trabzon Numbered1858 (H. 1102-1104/M. 1691-1693)` consists of two parts. The aim and method of the thesis arebriefly mentioned in the introduction. Later, a brief information is presented on Trabzon and theOttoman History in the years when the registry book was recorded. In the first part, a detailed listof the studies which also used Shari'a Registry of Trabzon is given. In this section, the names ofthe books, articles and doctoral and master's thesis studies that are written by using Trabzon Kadiregisters are stated. The second section consists of three main topics. Firstly, the generalcharacteristics of the registry are given. Then the records in the registry book are classifiedaccording to their subjects and evaluated particularly. Finally, the administrative partition in theregistry book, the analysis of occupations, the names of the important persons in the records, andthe important structures in the cities are indicated specifically. In the annexes of the study, atranscribed text of the Shari'a Registry of Trabzon Numbered 1858 is presented.Keywords: Shari'a Registry, Trabzon, Kadi 291

Bu çalışmada, insanlar arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkları sona erdiren sulhun Trabzon şehrindeki toplum ilişkileri ile hukuk sistemine yansıyan uygulanış biçimi ele alınmaktadır. Konu ile ilgili olarak 1857, 1858, 1859, 1860, 1861, 1862 numaralı Trabzon şer'iyye sicillerinden faydalanılmıştır. Çalışma alanı XVII. Yüzyılın son çeyreğini kapsamaktadır. On yıllık süreci kapsayan bu dönem Hicri 1101-1108 miladi 1689-1698 yılları arasındaki kayıtları ihtiva etmektedir. Bu çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde sulh akdinin İslam ve Osmanlı hukuk sistematiği içerisindeki yeri üzerinde durulmuştur. Bu kısımda ilk olarak sulhun kaynaklardaki önemi ayetler, hadisler, fetvalar ve kanunnâmeler doğrultusunda açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu bölümde sulh akdi kendisine has özellikleri bakımından ele alınmıştır. İkinci bölümde Trabzon örneği üzerinden sulhle alakalı kayıtlar çeşitli hukuk başlıklar altında incelenmiştir. Çeşitli konularda tasnif edilen sulh akidleri gerektiğinde grafik ve tablolarla desteklenerek kapsamlı bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Üçüncü bölümde ise XVII. Yüzyılın son çeyreğinde Trabzon mahkeme kayıtlarında sulh akidlerinin genel bir analizi yapılmıştır. Bu bölümde muslihûn (arabuluculuk) müessesesi, bedel-i sulhun çeşitleri, niteliği açısından sulh akidleri incelenmiştir. Yine bu kısımda Trabzon'da sulh akidlerinin yaşandığı kaza, nahiye, mahalle ve köyler tasnif edilmiştir. Ayrıca sulh akdinin dini gruplar üzerindeki etkisi ile tarafların unvanları, cinsiyetleri ve akrabalık bağları ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Sulh, Muslihûn, Bedel-i Sulh, XVII. Yüzyıl, Trabzon, Şer'iyye Sicilleri This thesis deals with the disputes which ended with reconciliation cases in the city of Trabzon between the years H. 1101-1108 AD 1689-1698. Our main source for the study is the Trabzon Kadi Court Records numbered 1857, 1858, 1859, 1860, 1861 and 1862. The thesis consists of three chapters. The first deals with the place of peace agreements (Sulh) in Islam and Ottoman Law. Here, first we gave important Quranic verses, Prophets words, fatwas and kanunnames and examined the importance of them in the mentioned sources. In addition to that peace agreements are studied with their peculiarities. In the second chapter, entries about peace agreements were investigated under different headings. These entries, when it is necessary, are supported with tables and graphics. In the third chapter, we have analyzed the peace agreements happened in Trabzon Kadi Court in the last quarter of the 17th century. In this section the office of reconsiliation, the kinds of peace agreement payments and the kinds of peace agreements were mentioned. In addition, the peace agreements which happened in districts, villages, quarters, of Trabzon were mentioned. In this section we also evaluated the effects of peace agreements on different religious groups and the social status of people who were the subjects of peace agreements.Keywords: Peace, Reconciliation, Sulh Payment, XVII. th Century, Trabzon, Court Records 200

Bu çalışmada, tarih bilimi açısından önemli bir kaynak türü olan bir şer'iyye siciliningünümüz Türkçesine aktarımı yapılarak değerlendirilmeye çalışıldı. Çalışmanın ana konusunuoluşturan 1916 numaralı Trabzon Şer'iyye Sicili H. 1160-1161/ M. 1747-1748 yılları arasınıkapsamaktadır. Sicilin transkripsiyonu esnasında tüm kelimelerin doğru bir şekilde okunması vekaydedilmesi hususunda özen gösterilmiştir. Defter, dönemin Trabzon tarihi hakkında sosyokültürel, iktisadi, hukuki gibi alanlarda bilgiler içermektedir.`1916 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicili'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H. 1160-1161/M. 1747-1748)` adlı çalışma genel itibariyle iki bölümden oluşmaktadır. Tezin girişbölümünde Trabzon Tarihi ve Sicilin tarihlendiği yıllardaki Osmanlı Tarihi hakkında kısaca bilgiverilmiştir. Birinci bölümde Trabzon Şer'iyye sicillerini kullanarak çalışma yapan araştırmacılar veyaptıkları çalışmalar, Trabzon Şer'iyye sicillerinin konu olduğu yüksek lisans ve doktoraçalışmaları belirtilmiştir. İkinci bölümde ise 1916 numaralı Trabzon Şer'iyye sicilinin genelözellikleri, şer'iyye sicilindeki belgelerin konuları ile bu konuların değerlendirilmesi veTrabzon'un idari taksimatı, sicil defterinde adı geçen Trabzon'un yapıları, dönemin meslekleri vememurlukları hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmanın son bölümü olan ekler bölümünde ise 1916numaralı Trabzon Şer'iyye Sicili'nin transkribe edilmiş metni bulunmaktadır. Bu çalışma ile özeldeTrabzon, genelde Osmanlı Devleti'nin sosyal, ekonomik, hukuki, askeri, idari tarih alanlarındayapılacak olan çalışmalara ve çalışma yapacak olan araştırmacılara katkı sağlanması amaçlanmıştır.Anahtar Kelimeler: XIII. Yüzyıl, Şer'iyye Sicili, Trabzon In this study, it is tried to evaluate an information of the Shari'a Registry, which is animportant resource type in terms of history discipline, by translating the documents to modernTurkish. The main subject of the study which consists of the Shari'a Registry of TrabzonNumbered 1916 belongs to the date of H. 1160-1161 / M. 1747-1748. During the transcription ofthe documents, particular attention has been taken to ensure that all words are read and recordedcorrectly.The study titled as `Transcription and Evaluation of the Shari'a Registry of TrabzonNumbered 1916 (H. 1160-1161 / M. 1747-1748)` consists of two parts. In the introduction of thethesis, a brief information is given about Trabzon and Ottoman History in the years which therecord is dated. The first section of the study presents previous studies and researchers who alsoused the Shari'a Registry of Trabzon Numbered 1916, and indicates postgraduate thesis on thesubject for master and doctorate's degree. In the second section, information is given on the maincharacteristics of the Shari'a Registry of Trabzon, the subject of the documents of the Shari'aRegistry and evaluation of these subjects, administrative partition of Trabzon, the buildingstructures which are mentioned in the registry book, and officials and occupations employed in theperiod. The transcribed text of the Shari'a Registry of Trabzon Numbered 1916 is presented in theannexes which is the last section of the study. The study aims to contribute to the studies that willbe made on the social, economical, legal, military and administrative history of Trabzon inparticular, and of the Ottoman State in general.Key Words: 13th Century, Shari'a Record, Trabzon 320

Trabzon'un fethinin ardından kısa sürede nüfus çoğunluğunu sağlayan Türkler, yörenin Gayrimüslim halkını millet sistemi çerçevesinde yapılandırıp kültürel varlıklarını sürdürmelerine izin vermiştir. Trabzon'da yaşayan Rum ve Ermeniler milliyetçilik akımının etkisiyle XIX. yüzyıldan itibaren ayrılıkçı faaliyetlere başlamış ve bu faaliyetler Birinci Dünya Savaşı sırasında da şiddetlenerek devam etmiştir. Savaş sürecinde ülkenin iç güvenliğini sağlamak isteyen Osmanlı Devleti, 1915 yılında çıkardığı Sevk ve İskân Kanunu çerçevesinde yöredeki Ermeni ve Rumları geçici olarak yurt içerisindeki başka şehirlere yerleştirmiştir. Kalan nüfus ise Müslüman Trabzon halkı arasında erimiş ve zamanla dini ve kültürel anlamda topluluklar homojen hale gelmiştir. Bu çalışmanın amacı XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Trabzon'da yaşayan Gayrimüslim nüfusun şehrin ekonomik, kültürel ve idari yapısına etkilerini saptamaktır. Şehirde Sevk ve İskân Kanunu'nun uygulanmasının hemen ardından Ruslar Trabzon'u işgal etmiş ve bu işgal iki yıla yakın sürmüştür. Rus işgalinin zamanlaması ve süresi Gayrimüslim nüfusun şehirden göçünün etkilerini net şekilde gözlemlememizi engellemektedir. İşgal sürecinde Trabzon'u terk eden Müslüman kesim şehrin kurtuluşu ardından geri gelmiş, 1924 yılında ise mübadele ile kalan Rumlar da yurdu terk etmiştir. Sevk ve iskân uygulaması öncesi Trabzon'da yaşayan Gayrimüslimlerin önemli iş sahaları olarak ticaret, kuyumculuk, kunduracılık, şarap üretimi, kayık ve gemi inşası gibi zanaatlar ile tiyatro, sinema, fotoğrafçılık gibi sanat alanları olduğu tespit edilmiş ve Gayrimüslimlerin şehirden ayrılışları ardından bu alanlarda durgunluk ve gerileme süreci yaşandığı sonucuna varılmıştır. After the conquest of Trabzon the Turks who comprised the majority of the population allowed non-Muslim community of the territory to maintain their cultural existence by structiring within the framework of nation regislation. The Greeks and Armenians lived in Trabzon started to seperatist movements since XIX. century due to the ideology of nationalism and these movementscontunied during the First World War. During the war the Ottoman Empire which wanted to ensure the internal security of the country placed temporarily neighbouring the Greeks and Armenians in other territories of homeland with the scope of Relocation and Resettlement Law being introduced in 1915. The remaining population integrated into Muslims Trabzon community and in terms of religion and culture the communities became homegeneous in the course of time. The aim of this study is to determine the effects of non-muslim population living in Trabzon in first quarter of XX. century to economical, cultural and administrative structure of the city. Right after the imptementation of the Relocation and Resettlement Law, the Russians occupied Trabzon and the occupation took around biennial two years.The timing and duration of the Russian occupation hinder us to observe transparently the effects of migration from city of non-muslims. The Muslims who abandoned Trabzon during occupation period, returned after the salvation of city, as fort hat 1924 the Greeks that stayed thanks to barter abandoned from hometown. Before the implementation of the Relocation and Resettlement Law, important trade circles of non-muslims lived in Trabzon were determined as both crafts such as trade, jewellery, shoemaking, wine production, boot-ship construction, ship building and brances of art such as theatre, cinema, photography and it is concluded that after the seperation from the city of non-muslims slowed down and regression occured in these fields. 198

XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti, siyasi, iktisadi ve sosyal sorunlarla karşılaşmış ve bunların sonucunda birtakım değişimler yaşamıştır. Uzun savaş dönemleri ve merkezi otoritenin zayıflaması, XVII. yüzyılda Anadolu'nun birçok yerinde asayiş problemlerine neden olmuştur. Bu tez çalışması üç ana bölümden oluşturulmuştur. Birinci bölümde Osmanlı hukuku ele alınmış ve özellikle ceza hukuku üzerinde durulmuştur. Tezin ikinci bölümünde XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin genel durumundan ve sorunlarından bahsedilmiştir. Bu bölümde Osmanlı Devleti'nin genel sorunlarından başka, 1692-1700 yılları arasında Trabzon'da meydana gelen asayiş sorunları ele alınmıştır. Trabzon'daki asayiş sorunlarına yaklaşımı olarak değerlendirilen, asayiş sorunları ile ilgili (eşkıyalık faaliyetlerinde bulunan, kanunsuz vergi talep eden yöneticiler ve merkeze yapılan şikâyetler neticesinde merkezden gelen cevaplar gibi) hükümler, incelenen dönem içerisinde ele alınmıştır. Ayrıca merkezden gönderilen asayiş sorunlarıyla ilgili hükümlerin muhtevaları üzerinden genel değerlendirmeler yapılmıştır. Üçüncü ve son bölümde ise çalışmanın ana kaynağı olan şer'iyye sicillerinden hareketle mahkeme kayıtlarına yansıyan, cinayet, darp/yaralama, hırsızlık ve tecavüz-zina gibi kişiler arasında yaşanan anlaşmazlıklar ve suçlar ile yerel yöneticiler ile reaya arasında yaşanan sorunlarla ilgili kayıtlar incelenmiştir. Böylece asayiş problemleri dâhilinde daha çok değerlendirilen eşkıyalık faaliyetlerinin yanında toplumda asayişsizliğe sebep olan tüm suçlarla ilgili kayıtlar tez içerisinde yerini almıştır. Asayiş sorunlarını içeren mahkeme kayıtlarından yararlanarak hangi suçların daha çok işlendiği değerlendirilmiştir. 1692-1700 yıllarında Trabzon'da yaşanan asayiş sorunları tespit edilmiş ve elde edilen sayısal verilerle bu sorunların şer'iyye sicillerindeki sayısı, yıllara göre dağılımı ve mahalle, kaza ve nahiyelerdeki yoğunluğu tablo ve grafiklerle belirtilmiştir. In the 17th century, the Ottoman Empire faced political, financial and social problems and after went through some changes. Long war periods and weakening of central authority caused security problems in many parts of Anatolia in the 17th century. The present thesis study is comprised of three chapters. In the first chapter, Ottoman law handled and especially criminal law is emphasized. In the second chapter of the thesis, is adverted general problems and situation of the Ottoman Empire in the 17th century. In this chapter, In addition to the general problems of the Ottoman Empire in the 17th century, the security problems that occurred in Trabzon between 1692-1700 years are handled. records related to security problems (like local managers who were involved in banditry, those who asked for illegal taxes and the replies from the centre as a result of the complaints sent to the centre), which are regarded as the approach of the state to the security problems, are handled within the examined period. In addition, general evaluations are made from the contents of decrees related to the security problems sent from the centre. In the third and final chapter, Using court records, the main source of the study, records of interpersonal disagreement and problems and crimes like murder, assault/wounding, theft and rape/adultery as well as problems between the local managers and the people are investigated. Thus, in addition to the banditry activities that are evaluated more often within security problems, records of all crimes that cause security problems in society exist in the study. By making use of court records including security problems, the study evaluates which crimes were committed more frequently in courts. The security problems that occurred in Trabzon between the years of 1692 and 1700 are identified and, by using the numerical data obtained, the number of such problems in court records, the distribution of those problems in years and their density in the parish, districts and townships are indicated with tables and graphs. 145

Bu çalışma, 1850lerin ortasından 1901lara kadar yerel piyasalar dünya piyasalarına entegre olurken, Güneydoğu Karadeniz'in tarımsal üretiminin dönüşümünü incelemektedir. Buna dayanarak, bu tez tarımsal ticaret ve üretimin her bir aşamasını bütün temel ürünler için tek tek parçalarına ayrıştırarak inceleyip, tarımsal ve ticari dönüşümü mikro ölçekte anlamaya çalışmaktadır. İktisat tarihi, ekolojik tarih ve kurumsal iktisat alanlarının güncel gelişimlerinden yararlanarak da tarımsal ve ticari dönüşümlerin arkasındaki nedenselliği incelemektedir.Bu tezdeki temel bulgu; her ne kadar tarımsal ve ticari dönüşümlerin arkasındaki temel neden kapitalizmin ve küresel piyasaların oluşması olsa da yerel tarım ve ticaretin dönüşümü ekonomik sebeplerce -özellikle de ulaşım, sermaye, işlem ve enformasyon maliyetlerince- belirlenmiştir. Bu tezde öne sürülen temel argümana göre; tarımsal dönüşümün yoğunluğu ve yönünü ekolojik ve iklimsel şartların tahdidi altında, ticari ve finansal kurumlardaki dönüşüm, yeni iletişim ve ulaşım teknolojilerdeki atılım ve tarımsal endüs-trilerin ortaya çıkışı gibi faktörler belirlemiştir. Temelde iki tarımsal ve ticari dönüşüm dönemi vardır.1850lerle 1860lar arası birinci dönemde, iletişim ve ulaşım teknolojilerindeki inovasyon sayesinde oluşan uzun-mesafeli tarımsal piyasalar özellikle tütün ve fasulye tarımında dönüşüme yol açmıştır. 1890lar ve 1910lar arası ikinci dönemde ise, bu tarımsal piyasalar özellikle finansal kurumlardaki yeniden yapılanma ve tarımsal endüstrilerin doğuşu sayesinde yapısal dönüşüme uğramış ve bu da tütün, fındık ve hububatta tarımsal dönüşümü tetiklemiştir. This dissertation examines the changes in local agricultural production, when the local market in the Southeastern Black Sea region was being integrated into global markets from the mid-1850s to 1910s. It first examines the structure of agricultural production and commerce by deconstructing each step for every major crop and then captures agrarian and commercial changes at the micro-level. Benefitting from recent developments in economic history - institutional economics and ecological economics - the thesis analyses the causality behind the agrarian and commercial change.The key finding is that although the emergence of capitalism and global markets triggered a series of agrarian and commercial changes at the global level, economic conditions, especially transportation, transaction, capital, and information costs determined the direction and limits of these agrarian and commercial changes in local agriculture and commerce. The dissertation argues that the amplitude and direction of agrarian change were determined by changes in commercial and financial institutions, innovation in transpor-tation and information technologies, and emergence of the agro-industries under the constraint of ecological and climatic conditions. There had been two major agrarian and commercial change periods. In the first period, the long-distance agrarian market formed mostly thanks to innovations in transportation, information technologies lead to agrarian change, especially in tobacco and haricot during mid-1850s-1860s. In the second period, these markets were transformed especially thanks to institutional changes in financial institutions and emergence of agro-industries, which triggered agrarian change in tobacco, hazelnut and grains (1890s-1910). 456

Coğrafî keşiflerin dünyaya kazandırdığı unsurlardan bazıları da patates, tütün, mısır gibi yeni tarım ürünleridir. Bu ürünler başta Avrupa coğrafyası olmak üzere yayıldıkları yerlerde sosyal, ekonomik yaşamı derinden etkilemiştir. XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti'ne girdiği anlaşılan Amerikan kaynaklı bitkilerden biri de mısırdır. Gerek Anadolu'ya geliş güzergâhı, gerekse ilk kez hangi tarihte ekiminin başladığı konularında muhtelif görüşler olmasının yanı sıra, darı ile aynı familyaya ait olduğu için mısırın bir Amerikan bitkisi olmayıp, Osmanlı sınırları içerisinde keşiflerden daha önce de yetiştirildiği iddiaları tartışma konusu olmaktadır. Osmanlı Devleti'nde kalmik, kalambek, kokoroz ve lazut gibi isimlendirmeleri bulunan mısırın, ancak XVIII. yüzyılda ekimi yaygınlaşarak ticarî bir meta haline geldiği anlaşılmaktadır. XIX. yüzyıla gelindiğinde iklimi buğday gibi tahıllar yetiştirmeye elverişli olmayan Trabzon Vilayeti'nin başlıca mahsulü haline gelmiştir. Ancak mısır tarımı başlarda bu bölgede ticari bir boyutta olmayıp, halkın kendi iaşesini temin etmeye yönelik seviyede kaldığı görülmektedir. Arazisinin uyumlu olması nedeniyle başta Çarşamba Kazası olmak üzere, Canik Sancağı'nda bol miktarda yetiştirilen mısır, bölgenin ihracatında yer tutmaya başlamıştır. Ayrıca savaş döneminde, ordu iaşesinin temininde önemli bir yere sahip olmuştur. Bu tezde, Karadeniz Bölgesi'nin önemli bir ürünü haline gelen, kültüründe ve folklorunda önemli bir yer tutan mısırın, ekiminin yaygınlaşması, ziraatı, ticareti, halkın iaşesindeki yeri, doğal felaketler, savaş ve kıtlık yıllarında bölge için oynadığı role değinilecektir. The introduction of geographical discoveries before the unique ones are new agricultural products such as potatoes, tobacco and corn. In these products they spread to the European geography, has affected the social, economic life deeply. XVI. One of the American corn plants thought to have entered the Ottoman Empire in the 16th century is corn. If we need to discuss various issues regarding both the developing of Anatolia and the date of cultivation for the first time, the next line was to discover an Ottoman plant belonging to the same family as millet. The corn of the Ottoman Empire, which has names such as kalmic, kalambek, kokoroz and lazut, can only be found in the XVIII. Century, cultivation became a commercial commodity. XIX. century, the climate is not suitable for growing cereals such as wheat has become the crop of the province of Trabzon. However, maize farming initially aims to guarantee the people's own food in the menu on a commercial scale at this price. Having a Çarşamba Kaza's where the land should be compatible, corn grown in abundance in Canik Sanjak started to take place in port exports. Moreover, the wartime period had an important place in the provision of army subsistence. In this thesis, the widespread cultivation of corn, which is an important product of the Black Sea Region, which has an important place in its culture and folklore, can play the role of the members of the region during the years of natural disasters, war and famine. 133

XII. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Bizans İmparatorluğu'na karşı Anadolu'da önemli bir ilerleme sağlayan Türkler aynı zamanda Doğu Karadeniz Bölgesine de fetihlerde bulunmuştur. Bizans İmparatorluğu tarafından tayin edilen güçlü taşra aristokratlarının idaresindeki bu bölge Türklerin akınlarına karşı ciddi bir şekilde savunulmuştur. Ancak 1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra Bizans İmparatorluğu'nun kuzeydoğusundaki toprakları ile bağlantısı kesilmiş ve Bizans buradaki kontrolünü kaybetmiştir. Türklerin Anadolu içlerine kadar yayılmasıyla birlikte Bizans İmparatorluğu kendisine uzak ve sınırı olmayan bazı bölgelerde Dukalık oluşturmuştur. Bu dukalıkların yönetimine de o bölgenin güçlü taşra aristokratlarını getirmiştir. Bu durumun en güzel örneklerinden bir tanesi Gabras ailesidir. Gabras ailesi daha önceden de merkezi Trabzon olan eski Khaldia themasının yöneticiliğini yapmıştı. Bu defa Trabzon Dukalığı'nın başına getirilen Gabras ailesi burada Bizans'ın siyasi karmaşasından yararlanarak yarı-bağımsız bir yönetim uygulamıştır. Başlangıçta Bizans'a karşı asi ve isyankâr olan Gabras ailesi zamanla gücünü yitirmiş ve Bizans İmparatorluğu'nun himayesine girmiştir. Gabras ailesi ayrıca Türkler, özellikle de Danişmendliler ile Bizans'a karşı ittifak yapmıştır. Gabraslar hem askeri hem de devlet idaresindeki yetenekleri bakımından Selçukluların da dikkatini çekmiş, hatta bazı Gabras ailesi üyeleri Selçuklu hizmetinde bulunmuştur. Starting from the first quarter of the XII century onwards, Turks made significant progress in Anatolia against the Byzantine Empire and also conquered the Eastern Black Sea region. This region, governed by the strong provincial aristocrats appointed by the Byzantine Empire, was seriously advocated against the invasions of the Turks. However, after the Battle of Manzikert in 1071, the Byzantine Empire was disconnected from its territory in the northeast and the Byzantine Empire lost control there.With the spread of the Turks to Anatolia, the Byzantine Empire formed a Duchy in some regions with and without borders. The administration of the Duchates also brought the strong provincial aristocrats of that region. One of the best examples of this situation is the Gabras Family. The Gabras Family had previously been the head of the ancient Theme of Chaldia, the center of Trabzon. This time, the Gabras family, who became the head of the Duke of Trabzon, applied a semi-independent management by taking advantage of the Byzantine political complexity. The Gabras family, which was rebellious and insubordinate against Byzantium at the beginning, lost its power and became under the patronage of the Byzantine Empire. The Gabras family also made an alliance with the Turks, especially the Danishmends, against Byzantium. The Gabras have attracted the attention of the Seljuks both in military and state administration, and some members of the Gabras family were found in the service of Seljuk. 69

Sultan I. Selim'in 1505-1506'da vefat eden annesi adına 1515'te tesis ettiği Gülbahar Hatun Vakfı, Trabzon Eyaleti'ne sağladığı iktisadi, içtimai, dini, ilmi, beledi ve ticari katkılar açısından oldukça önemlidir. Toplam dört bölümden oluşan çalışmamızda, bir hanım sultan vakfının yaklaşık 300 yıllık dönemi bütün yönleriyle ele alınmaya çalışılmıştır.Birinci bölümde Trabzon'un fetih sonrasındaki idari yapısı anlatıldıktan sonra Gülbahar Hatun hakkında bilgiler sunularak vakfın kurucusu olan Yavuz Sultan Selim'in şehzadeliği ve hükümdarlığı genel hatlarıyla anlatılmaya çalışılmış ve vakfa ait yapılar incelenmiştir. İkinci bölümde vakfın işleyişi anlatılırken tarihi süreç içerisinde Osmanlı'da vakıfların denetimi ve yönetimine atıfta bulunulmuştur. Edinilen bilgilerden yol çıkarak Gülbahar Hatun Vakfı'nın başlangıçta Şeyhülislam Nezareti'ne bağlı olduğu anlaşılmıştır. 1586'da Evkaf-ı Haremeyn Nezareti kurulunca buraya bağlanmış ve tamamı Dârüssaâde Ağalarından oluşan Haremeyn-i Şerifeyn Nazırları tarafından denetlenmeye başlamıştır. Bu durum 1826'da Evkaf-ı Hümayun Nezareti kurulana kadar bu şekilde devam edecektir. Genel işleyiş hakkında verilen bilgilerin ardından başta denetimi elinde bulunduran nazırlar ve yönetimden sorumlu mütevelliler olmak üzere vakıf bünyesinde görev yapan kişiler tablolar halinde sunulmuştur. Üçüncü bölümde vakfın ekonomik yapısı gelirler ve giderler olarak iki ana kısımda incelenerek ve gelir-gider dengesi ortaya çıkartılmıştır. Dördüncü bölümde ise vakıf kurumlarında meydana gelen bazı problemler hakkında fikir sahibi olmak adına yapılan bilgilendirmenin ardından Gülbahar Hatun Vakfı'nın yönetiminde karşılaşılan problemler ayrı başlıklar altında ele alınmıştır. Ele alınan müstakil bölümler haricinde günümüzde mevcut olmayan vakfiyede yer alması muhtemel şartların ve vakfın coğrafi dağılımının tespiti ele alınan genel konulardandır. The Waqf of Gülbahar Hatun, established in 1515 by Sultan I. Selim in the name of his deceased mother in 1505-1506, is very important in terms of economic, social, religious, scientific, municipal and commercial contributions provided with the province of Trabzon. In our four-part work, the period of approximately 300 years of a lady sultan waqf has been handled in all its aspects.In the first part, after describing the administrative structure of Trabzon after the conquest some information about Gülbahar Hatun has been presented and the sultanate of Yavuz Sultan Selim, the founder of the foundation, was tried to be explained with general lines and the structures belonging to the waqf were examined. In the second part, while the waqf function is described in the historical process in the Ottoman Empire, reference to the supervision and management of waqfs was made. From the information gained, it was understood that Gülbahar Hatun's Waqf was originally affiliated to the Şeyhülislam ministry. In 1586, the Evkaf-ı Haremeyn ministry was connected here and started to be controlled by the ministers of Harameyn-i Sharifeyn, all of which consist of Dârüssaâde Ağa's. This situation will continue in this way until the establishment of the Evkaf-i Hümayun ministry in 1826. Following the information given about the general operation, especially the minister responsible for the audit and the trustees responsible for the management of the people who work at waqf are presented in tables. In the third chapter, the economic structure of the waqf was examined in two main sections as incomes and expenses, and income-expense balance was revealed. In the fourth section, the problems encountered in the management of Gülbahar Hatun's Waqf were discussed under separate titles, following a superficial explanation made in order to have an idea about some problems that occurred in waqf institutions.Except for the individual sections that are discussed, the general conclusions are the probable conditions to take place in the waqf not existing today and the determination of the geographical distribution of the waqf. 227

Bu çalışmada Trabzon Eyâleti'ne ait H.1244-1247 / M.1828-1831 tarihli ve 1960/146 No'lu Trabzon Şer῾ȋyye Sicili'nin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi yapılmıştır. Çalışmada evvela Kadılık müessesesi, Şer'îyye Mahkemeleri ve sicilleri hakkında bilgi verilmiş, daha sonra da bu sicil defteri içindeki sicil belgeleri özetlenip, konularına göre bunların tasnifi ve genel değerlendirilmesi yapılmıştır. Son olarak da Transkripsiyon metnine yer verilmiştir.Üzerinde inceleme yaptığımız 1960/146 Numaralı Trabzon Şer῾ȋyye Sicili, Osmanlı Devleti'nin bir taşra idâre bölgesi olan Trabzon'un 19. yüzyılın ikinci çeyreğindeki adli, idarȋ, siyâsȋ, askerȋ, sosyal ve iktisâdȋ durumunun tesbiti açısından önemli bir kaynaktır. Bu sicil defterindeki idarȋ, askerȋ, iktisadȋ, sosyal, adlȋ konuları içeren belgeler sayesinde, bölgede cereyan eden siyasȋ olaylar, bölgedeki kaza, nahiye, köy, mahalle isimleri, yaşayan halkın gündelik hayatı, devlet görevlileri ve nikâh akidleri, kölelerin durumları, adlȋ vak῾âlar, tereke kayıtları, yiyecek, giyecek fiyatları, zirâȋ ürünlerin ihracının yasaklanması, devletin altın ve parada sabit fiyat uygulamaları, dış ülke tüccarlarının aldıkları ticârȋ imtiyazlar ve bunları temsil eden konsolosların durumları, çeşitli devlet vergilerinin toplanması, devlet me'mûrlarından görevini kötüye kullanan veya görevini ihmal edenlerin durumları ve halkla ilişkileri, camii, mescit ve menzilhânelerin durumları ve işleyişleri, Katolik Ermeni ve Ortodoks Rum din adamlarının sorunları, Asakîr-i Mansûre-i Muhammediye ordusunun masraflarının karşılanması, bölgede savaşan askerlerin kullandıkları silâh ve cephânelerin sayısal dökümü, savaş masraflarının karşılanması için toplanacak vergiler gibi konularda tespitler yapılmaya çalışılmıştır.Sicil defterinin hazırlandığı dönem, Sultan II. Mahmud'un saltanat dönemindeki,1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı ve Edirne Antlaşması'na rastlamaktadır. Bunun yanında bu dönemde Cezayir'in 1830'da Fransızlar tarafından işgali ve 1831'de Mısır Vâlisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın İsyanı başlamıştır. In our work, the transcription and evaluation of the Trabzon Shar'iyyah Record, belonging to the Trabzon State, dated H.1244-1247 / M.1828-1831 and numbered 1960/146 were made. At the beginning of the study, some information was given about the institution of Kadi, the Shar'iyyah Courts and their registers, then the registry documents in this registry were summarized and classified and generalized according to the topics. The text of the transcription was also included.The Trabzon Shar'iyyah Record numbered 1960/146 that we examined is an important source for the determination of Trabzon's provincial administrative district of the Ottoman State in the second quarter of the 19th century in terms of judicial, administrative, political, military, social and economic status. By means of the documents containing the administrative, military, economic, social juducial, political events taking place in the region some determinations were made such as district accidents, towns, villages, neighborhood names, the daily lives of the people live there, the state officials, the marriage contracts, the situation of the slaves, judicial cases, tereke records, food and clothes prices. prohibition of export of agricultural products, the state's gold and fixed price practices on the money, the commercial concessions received by foreign merchants and the status of consuls representing them, the collection of various state taxes, the cases of those who abuse their duty or who neglect their duty from civil servants, the conditions and operations of the mosques, the masjids and menzilhs, the problems of Catholic Armenian and Orthodox Greek clergy, Payments of the expenses of the Asakîr-i Mansûr-i Muhammadiye army, the numerical breakdown of arms and ammunition used by soldiers fighting in the region, taxes to be collected to cover war costs.During the reign of Sultan Mahmud in 1828-1829 the Ottoman-Russian War and the Edirne Treaty were encountered. During this period, the occupation of Algeria by the French in 1830 and the anniversary of the Egyptian Mehmet Ali Pasha in 1831, Rebellion begins. 541

Bu tez çalışmasının amacı 1931 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicili'nin özet transkripsiyon ve analizi ile yapılacak olan Osmanlı ve Trabzon konulu araştırmalara katkı sağlamaktır. Osmanlı Devletini araştırmada birinci dereceden kaynaklar olması kayda alındıkları dönem hakkında genelde Osmanlı, özelde ise Trabzon hakkında güvenilir ve somut bilgiler sunmaları şeriyye sicillerini araştırmacılar için vazgeçilmez kılmaktadır. Bu yönüyle bu çalışma dönemin tarihi panoromasını çıkarmada mevcut çalışmalara çok büyük katkılar sağlayacaktır. Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde sicilde adı geçen yerlerin dökümü, önemli şahıslar ve görevleri kayıt numaraları ile belirtilmiştir. Konular türlerine göre başlıklar altında toplanarak istatistikleri çıkarılmış, içeriklerine dair kısa tahliller yapılarak önemli görülen kısımlar belirtilmiştir. İkinci bölümde ise sicilde yer alan kayıtlar konularına göre tasnif edilerek tablolar eşliğinde yorumlanmıştır. Çalışmanın sonunda sicilin özet transkripsiyonu varak ve kayıt numarası belirtilerek konu başlıkları ile verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Şer'iyye Sicili, Kadı, Trabzon The aim of this dissertation is to make consecutive transcription and analyse of Trabzon Court Record No 1931. The additional aim is to contribute future works on Trabzon and the Ottomans. Courts Records are essential sources for researchers because they bear first hand safe information about Ottomans and Trabzon. Court Records also bear basic data about the era they have written. In this aspect, this work will contribute to existing studies to unearth the era's historical developments. The work, consists of two chapters. The first chapter focus on the explanation and analyse of places, persons and court officers explained in the studied Court Record. The subjects have been divided into sub-divisions and statistical data and analyse are collected by this method. In the second chapter, the subjects of the Court Record have been classified in accordance with their fields and they have been commented. Consecutive transcription, file number and headings of the Record were also added to the conclusion chapter. Keywords: Court Records, Kadi, Trabzon. 382

Tanzimat'ın Trabzon'da uygulanış yıllarını ele alan bu tez, reformların uygulanışı üzerinden merkez elitleri, yerel eşraf ve sıradan insanların arasında yaşanan pazarlık, çatışma ve uzlaşmaları ele almayı amaçlıyor. Bu çalışma, Trabzon Eyaleti'nde uygulanmaya çalışılan reformların yerelden gelen tepki ve direnişlere göre 1841'den 1860lara kadar nasıl şekillendiğini göstermeye çalışıyor. Bu çalışmanın odak noktaları, 1841 ve 1847'de uygulanmaya çalışılan Tanzimat Reformları'nın yerel eşraf ve sıradan insanlar için ne anlama geldiği ve nasıl algılandığı ve reform-ların bölgedeki etkilerine dayanarak güç ilişkilerine nasıl etki ettiğidir. Bu çalışma ayrıca Tanzimat Reformları'nın eyaletin köylülerine ne tür yeni talepler getirdiğini ve bu sıradan insanların ve yeni düzenden memnun olmayan yerel elitlerin reformlara karşı nasıl savunma yolları izledikleri hakkında geniş bir resim çizmeye çalışmaktadır. Bu tezde kullanılan birincil kaynaklarının çoğunu Başbakanlık Osmanlı Arşivleri belgeleri oluştururken, bunun yanında, yabancı elçilerin raporlarına, gezginlerin notlarına da başvurulmuştur. This thesis, on the application of the Tanzimat in the province of Trabzon, investigates the negotiations, conflicts, and compromises between central elites, local notables, and ordinary people. It shows how reforms were implemented in two phases in 1841 and 1847 and how they unfold-ed following resistance from notables and villagers from 1841 to 1860. The work focuses on what Tanzimat Reforms meant for local elites and ordinary people, and how they influenced power relations in the region. This thesis also shows kinds of burdens imposed on villagers with Tanzimat and how these commoners and dissatisfied local elites defended themselves against the reforms. While most of the primary sources used in this thesis are documents of the Ottoman Archives, reports of consuls and the notes of voyagers are also used. 113

Birinci Dünya Savaşı Kafkas Cephesi'nde Osmanlı ordusu ile Ruslar arasında ağır çarpışmalar yaşanmıştı. Rus ordularının Lazistan Cephesi'ne doğru başladığı işgaller sonucunda Trabzon'un yüksek kesimlerinde muharebeler meydana gelmişti. Bu tezimizde yaşanan muharebelerdeki Türk şehitlerin mezarları ve Türk askerleri adına yaptırılmış olan şehitlikleri araştıracağız. Ayrıca Trabzon yaylalarındaki savaşların nasıl meydana geldiğini, hangi hatlar üzerinde çarpışmaların yoğunlaştığını ve bu çarpışmalarda vatan toprağını savunurken şehit düşen Türk askerlerinin mezarlarının tespiti amaçlanmıştır.Tez süresince daha çok alan araştırması yapılmış olup Trabzon yaylalarındaki meçhul şehit mezarları ve şehitlikler yakından incelenmiştir. Arşiv kaynakları ve ana kaynaklar ile birlikte kıyaslama yapılarak teze aktarılmıştır. Birinci Dünya Savaşı sonucunda Osmanlı Devleti'nin Doğu Karadeniz topraklarında özellikle Trabzon'da, Rus işgali sırasında yaşanan çarpışmalarda Türk askerleri adına yapılan şehitliklerin tespiti sağlanmıştır. Heavy clashes occurred between the Ottoman and the Russian Armies in the Caucasus Front of the First World War. Battles erupted in the high areas of Trabzon after the Russian troops launched their invasions towards the Lazistan Front. In this thesis, the graves and memorials of martyrs who sacrificed their lives were investigated. In addition, it was aimed to find out how the battles in the highlands of Trabzon occurred, on which lines the conflicts intensified and the location of cemeteries of soldiers who sacrificed their lives while defending their homeland. Through this thesis, mainly field research was carried out, and the graves of unknown soldiers and martyrs' memorials in the highlands of Trabzon were closely examined. Archival resources and main sources were also made use of for this thesis. Martyrs memorials constructed for the martyrs who sacrificed their lives in the Eastern Black Sea especially in Trabzon during the Russian invasion of World War I were identified in this thesis. 137

Çalışma, Osmanlı Anadolusu'nun önemli şehirlerinden Trabzon'u merkeze alan ve XVII. yüzyılın ilk yarısında bu şehirde yaşamlarını sürdürmüş olan kadınların toplumsal, ekonomik, siyasi ve ahlaki konumlarını ortaya koymayı amaç edinen bir inceleme niteliğindedir. Söz konusu nitelikte bir araştırma yapmaya yönelmemizin en önemli nedenlerinden birisi emekleme döneminde olan sosyal tarih incelemelerinin içerisinde kadınlara ilişkin tarih araştırmalarının henüz beklenen seviyeye ulaşmamış olması ve bu konu üzerine yapılacak çalışmaların Osmanlı tarihi ile ilgili bilinenlere de büyük katkılar sağlayacağının düşünülmesidir. Bu tez çalışması dört ana bölümden oluşturulmuştur. Osmanlı kadınını daha iyi anlayabilmek ve kadınların toplumsal, ekonomik ve ahlaki açılardan nasıl ve ne şekilde konumlandırıldıklarını anlamlandırabilmek adına İslam hukuku, fetvalar, kanunnameler ve şer'iyye sicillerindeki kadınlık algısının tartışıldığı birinci bölümde, Avrupalı kadınların da din ve toplum tarafından kendilerine biçilen değer ve konumları incelenmiş ve bu açıdan doğu ve batı arasındaki kadın imajları anlaşılmaya çalışılmıştır. Tezin ikinci bölümünde şer'iyye sicillerinden elde edilen veriler doğrultusunda kadınların evlilik ve boşanma ilişkilerinde var olan hukuki kimlikleri tartışılmıştır. Ailenin kurulması ya da sona erdirilmesinde hukukun kadınlara ne oranda söz hakkı tanıdığı ve kurulan ilişkilerde kadınların hakkını ne derece koruduğu hususu ele alınmıştır. Üçüncü bölümde kadınların toplum içerisinde şehirli-köylü, Müslüman-gayrimüslim, hür-köle şeklinde bir takım ayrı kimliklerle var olabildikleri ancak hukuki uygulamalarla zaman zaman aynılaştıkları tartışılmış, bu kadınların mülkiyete erişim halleri dolayısıyla ekonomik varlıkları ve bunları ne şekilde tasarruf ettikleri de yine bu bölümde incelenmiştir. Dördüncü ve son bölümde kadınların, mahalle ve mahalleli olgusu etrafında şekillenen dolayısıyla bu olgular etrafında kabul gören ahlaki yasalarla nasıl çevrelendikleri ortaya koyulmaya çalışılmış, hukuki ve toplumsal bir varlığa sahip olmaları hasebiyle hem suçlayan hem de suçlanan konumda yer alabildikleri durumlar örneklendirilmiştir. Tezin ana kaynaklarını XVII. yüzyılın ilk yarısına ait Trabzon Şer'iyye sicilleri oluşturmuş, bu arşiv kaynaklarının yanı sıra kanunname ve fetva koleksiyonları da kullanılmıştır. İkincil literatürü ise daha çok Osmanlı toplum ve yaşamı hakkında yapılan araştırma eserler ile yine farklı coğrafyalar temelinde Osmanlı kadını hakkında yapılan eserler oluşturmuştur. This study qualifies as an examination centered on Trabzon, an important city of the Ottoman Anatolia, and aimed at revealing the societal, economical, political and moral status of the women who have lived in this city in the first half of the XVIIth century. One of the main reasons for us to engage in a study of such quality is the fact that historical researches involving the women, which are in their infancy period, have not reached the expected level yet among the social history examinations, and that the studies to be conducted on this subject would greatly contribute to what is known about the Ottoman history.The present thesis study is comprised of four chapters. In the first chapter, in which the perception of women is discussed in Islamic law, fatwas, statutory decrees and sharia registers in order to understand Ottoman women in a better way, and to see how and in which way women are positioned in social, economic and moral terms, we examined the values and positions that are conferred to the European women by religion and society, and we endeavoured to understand the differences between the images of women in the east and west. In the second chapter of the thesis, we discussed the legal identities of women in terms of marriage and divorce procedures in the direction of the data obtained from sharia registers. We examined how much law recognizes women in terms of establishment or termination of a family, and how much the rights of women are protected in such procedures. In the third chapter, we discussed that the women may exist in the society with various identities, such as city-dweller/villager, Muslim/non-Muslim, free/slave; but, that they were sometimes put in the same equation in legal terms, and in this chapter, we also examined the economic assets of women in connection with their right to acquire real properties, and how they exercised such rights. In the fourth and final chapter, we endeavoured to reveal how women were surrounded by moral laws that were shaped within the framework of the concepts of neighbourhood and neighbourhood residents, and thus, that were recognized within the framework of such concepts, and we gave examples, in which they were considered as either accuser or accused since they were regarded as legal and social entities. Main references of the thesis are comprised of Trabzon Sharia registers from the first half of XVII century, and we also used the collections of statutory decrees and fatwas, as well as archive references. Secondary literature is mostly comprised of the research works that are prepared in relation with the Ottoman society and their life style, and works that are prepared in relation with the Ottoman women on the basis of various geographical locations. 285

Dating back to archaic ages, Trabzon had hosted several societies before it was conquered in 1461 by Ottomans. Having been dominated by Trabzon Empire for a long time, the city harbored continuous human population and became a city of Muslims with the ultimate conquest of Fatih the Conqueror and Christians’, who had comprised the majority of the population, becoming minority in the region in time. Being among the people comprising the population of the city, slaves did not form a different section of the population by nature of their social roles and positions and did not create a class category within the frame of legal sanctions and social rules. The difference was shaped in having capability with the definition of law, but not any differences that would evoke the differentiation of these positions in daily life applications was observed. In this study, to what extent the slaves were valued by owners of slaves in Trabzon of Ottoman Empire within the dilemma of property-human and therefore the position of slaves in social perception were analyzed, and It was read over the data obtained from Court Records of Trabzon of XVII century that the factors determining the attitudes of family and social environment they were involved in towards slaves were determined either according to the principles specified by Islamic law or within the direction of rules formed beyond these principles. Extended English abstract is in the end of PDF (TURKISH) file . Ozet Tarihi gecmisi antikcaglara dayanan Trabzon 1461’ de Osmanlilar tarafindan fethedilmeden once pek cok topluma ev sahipligi yapmistir. Uzun bir sure Trabzon Imparatorlugu’nun hâkimiyeti altinda kalan kent, kesintisiz bir insan nufusu barindirmis, Fatih Sultan Mehmed’in kenti nihai olarak fethetmesiyle ve zaman icerisinde nufusun buyuk cogunlugunu olusturan Hristiyan kesimin bolgede azinliga dusmesiyle onemli bir Musluman kenti haline gelmistir. Sehrin nufusunu olusturan insanlar arasinda yer alan koleler, toplumsal konum ve rolleri geregi nufusun farkli bir kesimini olusturmamis, hukuki mueyyideler ve toplumsal kurallar cercevesinde sinifsal bir kategori yaratmamislardir. Farklilik hukukun tanimi ile ehliyete sahip olma derecelerinde sekillenmis ancak gundelik hayatin uygulamalari icerisinde bu konumun ayrimini hissettirecek onemli farkliliklar gozlenmemistir. Bu calismada, Osmanli Trabzon’unda kole sahibi olan insanlarin mulk-insan ikilemi arasinda koleye ne acidan deger bictigi dolayisiyla kolelerin toplumsal alginin neresinde yer aldiklari incelenmis, mensup olduklari aile ve sosyal cevrenin koleye karsi tavrini belirleyen etkenlerin Islam hukukunun belirledigi prensipler dâhilinde mi yoksa bu prensiplerin otesinde olusturulan yargilar cercevesinde mi sekillendigi XVII. yuzyil Trabzon Ser’iyye sicillerinden elde edilen veriler uzerinden okunmustur.

1932-1942yılları arasında yazılmış olan, Trabzon-Beşikdüzü yöresine ait yedi adet özelmektup, ilk kez bu çalışmada incelenecektir. Mektuplardan ilki 1932 yılına,ardından incelenen beş tanesi 1942 yılına ait olup, en sonuncusu ise tarihsizbir mektuptur. Bu mektuplardan Trabzon yöresinin ve dolaylı olarak Anadolu’nunbelirtilen on yıllık süreçteki sosyal durumuna dair çıkarımlar eldeedilecektir. Yakın tarihin toplumsal yaşamdaki bazı bilinmeyenlerine dairveriler içeren bu mektuplar, tarih ve kültür araştırmaları açısından oldukçaönemlidir. Bu bağlamda mektuplar incelenirken, mektupların tarihe vetarihçiliğe katkıları da değerlendirilmeye çalışılacaktır. 1932-1942 dönemindeyazılmış mektuplar, Trabzon yöresinin geçmişteki sosyal yaşantısı hakkında bilgilerverirken, bugünkü durumuyla mukayese olanağı da tanımaktadır. Yörede veTürkiye’deki ortalama seksen yıllık toplumsal değişimin anlaşılmasında bumektupların önemli olduğu düşünülmektedir. Çalışmada incelenen yedi mektuptatarihe, edebiyata, sosyolojiye ve folklora katkı sağlayacak pek çok veribulunmaktadır. 1928’deki Harf İnkılabı’ndan sonra, içerik ve şekil bakımındankırsalda yıllarca sürdürülen Osmanlı’nın son dönemine ait mektuplaşma kültürü,Türkiye’de askerlik ve askerde alınan eğitimin sivil yaşamda mesleğe dönüşümü,hayvancılık ve yaylacılık, yörede fındık, buğday ve mısır üretimi, yaşanankıtlık, kuraklık ve salgın hastalıklarla bunların halk üzerindeki etkileri gibikonular, bu çalışmada incelenen mektupların içeriğini teşkil etmektedir., The special seven letters belonging to Trabzon-Besikduzu region thatwritten in between the years of 1932-1942, will be examined at this work forthe first time. The first of these letters is belonging to 1932, the followingfive letters examined are belonging to 1942 and the last one is an undatedletter. It will be achieved some inferences about social situation signified atthe decennary process of Trabzon region and implicitly Anatolia from theseletters. The letters including donnees about some mysteries at social life oflate history, are pretty important with regard to the studies of history andculture. In this context, while examining the letters, it will be attempted toevaluate the contributions to history and the historicism. The letters writtenat the period of 1932-1942 make possible to comparison with its recentsituation, while informing about the social life of Trabzon region. It isthought that the letters are important to make sense of the social evolutionmeaning eighty-year period in the region and Turkey. There are many donneeswill contribute to the history, literature, sociology and the folk at the sevenletters examined. After the Alphabet Reform in 1928, the subjects are formedthe content of the letters that examined in this study like the culture ofcorrespondence belonging to the last period of Ottoman perseveratived for yearsat the country side in point of the content and form, the soldiery in Turkeyand its transformation of the education achieved at military service to thecareer at civilian life, husbandry and transhumance, the production ofhazelnut, wheat and corn at region, famine encountered, drought and epidemicsand their effects for the public.

`Trabzon Vilayet Salnamelerine Göre Lazistan Sancağı: Eğitim-Kültür ve İdari Yapı` adlı tez çalışması 1869-1904 yılları arasını kapsamaktadır. Çalışmada yirmi iki cilt Trabzon Vilayet Salnameleri tek tek incelenerek Lazistan Sancağı ile bilgiler yorumlanarak bu tez çalışması oluşturulmuştur. Trabzon Vilayet Salnameleri dışında Maarif Salnameleri de incelenerek Lazistan Sancağı'nın eğitim- öğretim kısmına ışık tutulmuştur. Tez çalışması yerel tarih açısından kapsamlı bir çalışma olmakla birlikte bölgenin tarihi coğrafyasını bir bütün olarak ortaya koyan çalışmaların yetersiz oluşu tez çalışmasının önemini daha da arttırmıştır. `Lazistan District According to Trabzon Province Annuals: Education – Cultural and admınıstıratıve structure ` called dissertation includes years between 1869 – 1904. In the process of this study 22 volumes of Trabzon Province Annuals have been studied one by one. By interpreting knowledge about Lazistan district this dissertation has been conducted. Apart from Trabzon Province Annuals, Education Annuals have also been studied and it shed light on education in Lazistan District. The Dissertation is not only extensive in terms of local history but also, insufficiency of the studies about historical geography of the region makes it more important. 172

Bu çalışmanın amacı, Trabzon Milletvekili Mustafa Reşit Tarakçıoğlu'nun Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki faaliyetlerini ortaya koymaktır. Tarakçıoğlu'nun TBMM'nin sekizinci, dokuzuncu, onuncu ve on birinci devrelerindeki faaliyetlerinin anlatıldığı dönem 1946-1960 yılları arasını kapsamaktadır. Tez çalışmasında TBMM Zabıt Cerideleri, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi belgeleri, ulusal ve yerel gazeteler, Tarakçıoğlu'nun kendi yazmış olduğu kitaplar ile Tarakçıoğlu hakkında yazılmış olan kitap ve makalelerden yararlanılmıştır.Çalışma giriş bölümü dışında iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tez konusunun tanıtımı ile birlikte Tarakçıoğlu'nun kısa biyografisine yer verilmiştir. Birinci bölümde Tarakçıoğlu'nun Cumhuriyet Halk Partisi milletvekili iken TBMM faaliyetleri, ikinci bölümde de ise Demokrat Parti milletvekili olduğu zamanlardaki TBMM faaliyetleri anlatılmıştır.Tarakçıoğlu'nun TBMM faaliyetleri incelendiğinde ağırlıklı olarak eğitimle ilgili konularda aktif olduğu görülmüştür. Eğitim dışındaki faaliyetler ise tarım, sosyal hizmet ve idari teşkilatla alakalı konularda yoğunlaşmıştır. Tarakçıoğlu bu alanlar dışındaki daha birçok konuda da TBMM'de yapılan çalışmalara katılarak, kendi duygu ve düşünceleri doğrultusunda faaliyetlerini sürdürmüştür. The purpose of this study is to examine the long parliamentary career of a former Trabzon MP Mustafa Reşit Tarakçıoğlu. This thesis covers the period between 1946 and 1960 when Tarakçıoğlu served as a member of the Turkish Grand National Assembly in the 8th, 9th, 10th and 11th sessions. The primary sources utilized in this study include the minutes of the TGNA, Prime Ministry Archives documents, national and local newspapers in addition to the books authored by Tarakçıoğlu and various books and articles written about the MP.The thesis is structured in two parts after the introduction. In the introduction the thesis subject is introduced with the addition of a short biography of Tarakçıoğlu. The first part involves the parliamentary activities of Tarakçıoğlu as a MP from the Republican People's Party whereas the second part covers his parliamentary career as a Democrat Party MP.The thorough investigation of the subject revealed that Tarakçıoğlu was particularly active in the issues related to education. His other parliamentary activities were concentrated on the subjects such as agriculture, social services and administrative organization. All in all, his parliamentary activities were not limited to these subjects; he was actively involved in several parliamentary committees on other issues where he served in accordance with his personal thoughts and feelings. 189

Trabzon tarihinin her döneminde ticari açıdan önemli bir liman şehri olmuştur. Karadeniz'i iç bölgelere kara yolu ile bağlamaktadır. Bu özelliği ile hem deniz hemde kara taşımacılığında stratejik bir konuma sahiptir. Trabzon'da yapılan fuarlar da bunun bir göstergesidir. Bu çalışanın amacı Meşrutiyetten Cumhuriyete Trabzon'da sosyal, ticari hayata yön veren şirketler ve bankaların incelenmesidir. Bu amaçla ilk önce Trabzon Sancağının Meşrutiyetle Cumhuriyet yılları arasında sosyal ve ekonomik yaşantısı incelenmiş ve sancak ekonomik olarak değerlendirilmiştir. Bu süreç içinde şehrin ekonomik faaliyetlerini sürdürüken yaşadığı zorluklar ve Sancağın ticari hayatına yön vermiş olan kuruluşlar değerlendirilmiştir. Tarihsel süreçte şehirdeki ekonomik yaşam incelenmiştir. İkincil olarak faaliyet sunan şirket ve bankalar incelenmeye geçilmiş, şirketlerin kuruluş ile ticari hayatı hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Trabzon, Sosyal Yaşam, Ticaret, Şirket, Banka Trabzon was an important port city in each peried of the history. It connects the Black Sea to inland zanes with land route. With this feature, it has a strategic location bath in land and sea transportation. The expasitians, which made in Trabzon are an indicator of this. The aim of this study is to investigate the companies and banks established in Trabzon, which dominated the social and commercial life, from the Constitutional monarchy until the establishment of the Turkish Republic. For this purpose, the social and economic life of the Sanjak of Trabzon between the Constitutional monarchy years and the Republican period was investigated and the Sanjak was evaluated in terms of its economy. Furthermore, the difficulties during the economical activites and the institutians which dominated the commercial life of he Sanjak were recevived. Economic life in the city was studied in the historical process. Secondarily, companies and banks in business during the period were investigated and it was aimed to give information about their establishment and commercial lives. Key words: Trabzon, social life, commerce, company, bank. 123

Bu çalışmada Kıbrıs Barış Harekâtına katılan Trabzonlu gazilerin dilinden, Kıbrıs Barış Harekâtı anlatılmıştır. Yine, Trabzonlu gazilerin Kıbrıs Barış Harekâtı öncesi ve sonrası durumları da ele alınmıştır. Ada'nın 1571 yılında Osmanlı hâkimiyetine geçmesiyle birlikte Ada Rumlarına geniş bir özerklik tanınmıştır. Ada'nın İngiliz idaresinde olduğu dönemlerde Rumlar Enosis isteklerini gerçekleştirmek için çalışmalara başlamışlardır ve Kıbrıs Mücadelesi İçin Elen Örgütü (EOKA) adında bir terör örgütü kurmuşlardır. Türkler de buna karşılık 1958 yılında Türk Mukavemet Teşkilatı(TMT) adında bir yerel direniş örgütü kurarak kendilerini savunmaya çalışmışlardır. 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında Rusların, İstanbul Yeşilköy'e kadar gelmeleri, Osmanlı topraklarında menfaati olan İngiltere'yi harekete geçirmiştir. 1914 yılında İngilizler Adayı ilhak etmişlerdir. Bu ilhak, Türkler tarafından Lozan Antlaşmasıyla kabul edilmiştir. Kıbrıs'ta 1925 yılında başlayan İngiliz hâkimiyeti, 1960 yılında Türkiye, Yunanistan ve İngiltere garantörlüğünde kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti ile son bulmuştur. 1963 ve 1967 yılları Rumların, Türklere yoğun saldırıları olduğu dönemlerdir. Saldırılar 1974 yılına kadar ara ara devam etmiştir. Rumların kendi aralarında yaşadığı çatışma 15 Temmuz 1974 yılında Başpiskopos Makarios'a yapılan darbe ile ortaya çıkmıştır. Bu durum Türkler tarafından Enosis'i gerçekleştirme olarak algılanmıştır ve Türkiye Ada'ya 20 Temmuz 1974 ve 14 Ağustos 1974 tarihlerinde askeri harekât gerçekleştirmiştir. Yaptığımız çalışma kapsamında Kıbrıs Barış Harekâtına katılmış 30 gazimizle görüşme yapılmıştır. Gazilerimizin vermiş olduğu bilgiler dâhilinde Kıbrıs Barış Harekâtı anlatılmıştır ve Harekât sonrasında gazilerimizin yaşamış olduğu durum ele alınmıştır. Aynı zamanda, Kıbrıs Barış Harekâtının Trabzon'daki Yankıları başlığı altında Trabzonlu vatandaşların tüm yurtta yapılan yardım kampanyalarına katılımları ve harekât dönemlerinde Trabzon'da yaşanan gelişmeler aktarılmaya çalışılmıştır. In this study, The Cyprus Peace Operation has been quoted through tellings of veterans who joined the Cyprus Peace Operation from Trabzon. In addition, situations of veterans from Trabzon before and after the operation have also been discussed. After the island became under dominance of Ottoman Empire in 1571, a wide range of autonomy was granted to island Greeks. During the stages when the island was under British rule, Greeks started to take action to realize their Enosis wishes and founded a terrorist organization called EOKA for the Cyprus Struggle. Turks in retun for this founded a local resistance organization called Turkish Resistance Organization (TMT) and attempted to protect themselves. The fact that Russians arrived till Istanbul Yesilkoy during 1877-1878 Russo-Ottoman War urged Britain to take action who had interests towards Ottoman lands. The British invaded the Island in 1914. This treaty was accepted by the Turks through Lozan Treaty. The British dominance which started in Cyprus in 1925 ended with the Cyprus Republic which was founded under guarantee of Turkey, Greece and Britain in 1960. The years of 1963 and 1967 are the phases where intense attacks took place against the Turks by the Greeks. The attacks continued from time to time until 1974. The conflict going through among the inside of the Greeks emerged thanks to the coup against the archbishop Makarios. This incidence was considered the realization of Enosis by the Turks and Turkey staged military coup on the Island on 20th July 1974 and on 14th August 1974. 30 veteran interviews have been made as part of our study. On the basis of the information provided by our veterans, the Cyprus Peace Operation has been quoted and the situations experienced by our veterans have been discussed. Likewise, attendance of subjects from Trabzon to charity campaigns all over the country and the events gone through Operation phases have been attempted to be conveyed under the title of Resonances of the Cyprus Peace Operation in Trabzon. 133

Yüksek Lisans Tezi olarak yapılan bu tezin amacı, 1922/ 108 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicilinin transkripsiyonunun yapılarak bu sicilin tafsilatlı bir değerlendirmesinin sunulmasıdır. Transkripsiyonu yapılan sicil H. 1169-1170/ M. 1756-1757 yıllarına tekabül etmektedir. Sicil transkribe edilirken, kelimelerin tamamına yakını okunmaya ve okuma hataları en aza indirgenmeye çalışılmıştır. Ancak buna rağmen okumakta zorluk çekilen, kişi lakap ve isimleri, özellikle de gayrimüslim isimleri mevcuttur. Ayrıca bugün kullanılmayan yer isimleri de transkripsiyon içerisinde zorlanılan kısımlardandır. `1922/108 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi` isimli tez çalışması toplamda üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümden önce tezin girişinde, sicilin kaydedildiği dönem olan XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti ve Trabzon Eyaleti hakkında kısa bilgiler verilmiş ve sicilin transkripsiyonunda kullanılan yöntemlerden bahsedilmiştir. Birinci Bölümde, konunun daha iyi anlaşılması için, Osmanlı Devleti'nde Kadı ve görevleri, Şer'iyye Mahkemesi, Şer'iyye Sicil Defterleri ve içerdiği belge çeşitleri, Şer'iyye Sicilinin tanımı ve önemi, Trabzon Şer'iyye Sicilleri ile ilgili genel bilgiler verilmiştir. Takip eden bölümde, 1922/108 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicilindeki kayıtların konularına göre tasnifi ve bunların açıklaması yapılmıştır. Çalışmanın Üçüncü Bölümünde ise Şer'iyye Sicilinin tam transkripsiyon metni yer almaktadır ve bu bölümü sırasıyla Sonuçlar, Kaynaklar ve Ekler takip etmektedir. Bu tez çalışmasında mikro düzeyde Trabzon'un, makro düzeyde de Osmanlı Devleti'nin ekonomik, sosyal, hukuki, idari ve askeri tarih çalışmalarına katkı sağlamak hedeflenmiştir. Transkripsiyonu yapılan bu sicil tek başına dönemi aydınlatmak için yeterli olmamakla birlikte o dönemin diğer kaynaklarıyla bütüncül bir yaklaşım ile tarih çalışmaları için faydalı olacağı düşünülmektedir. The purpose of this thesis performed as a master degree thesis is to make transcription of the Trabzon Shari'a Court Register with 1922/108 number and to present its' detaily evaluation. The transcripted Sicil corresponds to H. 1169-1170/ M. 1756-1757 years. While performing of the transcription great efforts were spent in order to read all of words and to minimize reading errors. Eventhough, there exists difficulties in readings of name and nicknames of people especially non-muslim people. In addition to this, some place names which are unused today were read hardly.This thesis named as `1922/108 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi` was constituted from three main sections. In the intruducion part which take place before the first section, short informations were given about the Ottoman Empire and the Trabzon Province in the Empire for the Period of XVIII th century (in which the court registers were written) and the methodology used in the transcription of the sicil were mentioned. In the First part of the thesis, Kadı and its duties, Shari'a Court, Shari'a Court Register and document types inthese registers, definition of Shari'a Courts, importance of Shari'a Court and general information about Trabzon Shari'a Court were given. In the following section, classifications and explanation of the Records in Trabzon Shari'a Courts were done. In the third part of the study, whole transcription of the Shari'a Court took place. The third section was followed by Conclusion, References and Attachments Sections respectively. In this thesis study, making contribution of historical studies of Trabzon at micro level and of Ottoman Empire at macro level about economic, social, judicial, administrative and military was aimed. The Shari'a register transcripted in this thesis of course not enough to illuminate the historical period. However, it is mentioned that it contributes to illumination of the period with other literature. 264

Osmanlı hukukunun yansıdığı en önemli kaynak şer'iyye sicilleri, kadı sicilleri veya mahkeme defterleri adı ile bilinen defterlerdir. Bu defterler, içerdikleri kayıtlar sayesinde Osmanlı devlet ve millet sisteminin ne şekilde işlemekte olduğunu gösteren çok önemli kaynaklar arasındadır. Yine bu kaynaklar, Osmanlı taşrasının sosyal ve iktisadî yapısını gösteren en önemli kaynaklardandır. Çalışmamıza konu olan 1899 numaralı kadı (şer'iyye) sicilinde yer alan kayıtlar neredeyse bütünüyle Trabzon üzerinden doğu sınırlarında İran ile savaşmakta olan Osmanlı ordusunun ikmal ve iaşesine ait 1733-1737 tarihli kayıtlardan oluşmaktadır. Bu kayıtlardan Osmanlı ordusunun ikmal ve iaşesinin hangi şartlarda gerçekleşmiş olduğu çıkartılabilmektedir. Bu defterdeki kayıtlar asker ve erzak temini, askerlerin geçtiği güzergâhlar, yol tamirleri, savaşın finansmanı, erzak ve mühimmat türleri gibi pek çok konuya dair bilgi sağlamaktadır. 1723-1746 Osmanlı-İran savaşlarının aralıksız devam ettiği dönemdir. Bu sebeple cepheye asker, erzak ve mühimmatın eksiksiz sağlanması savaşın seyri açısından hayati önem taşıyordu. Bunun için de devlet ordunun ikmal ve iaşesini eksiksiz ve zamanında gerekli yerlere ulaştırılması için bazı tecrübeli bürokratlar görevlendirilmiştir. Bu görevliler her türlü ne kadar zahire satın alınacağı, hangi mahzenlerde saklanacağı, kimin gemisine ne miktar yükleneceği ve ulaşım araçlarının temini gibi birçok şeyden sorumludurlar. Devlet, cephede savaşmakta olan ordunun ikmal ve iaşenin sağlanmasında hiçbir masraftan kaçınmamıştır. Bu çalışma, esasında iki amaç üzerine kurulmuştur. İlki Osmanlı devlet sisteminin organizasyon tecrübesini, ordunun ikmal ve iaşesindeki mükemmelliğini vurgulamak, ikincisi ise Trabzon'un, yani bir Osmanlı taşra yerleşiminin, Osmanlı-İran savaşlarına olan desteğini, ikmal ve iaşe açısından göstermektir., The most important source, reflecting the Ottoman law, is the records known by the names of the sharia court records, kadı records or court registries. These books, owing to the records they contain are among the most important sources in terms of showing how the Ottoman government and nation system was operating. Also these sources are among the most important ones, displaying the social and economic structure of the Ottoman provincial settlements. The records in the 1899 numbered Sharia court, which are the subject of our work, consist almost entirely of the records of 1733-1737, about supplies and subsidies from Trabzon, sent to the Ottoman army waging a war with Iran on the eastern borders. From these records, it is possible to understand, under which conditions the supply and subsidy of the Ottoman army took place. The records in this book give us information on many topics such as military and food supply, troop routes, road repairs, financing of the war, supplies and ammunition types. The years of 1723-1746 were a period in which the Ottoman-Iranian wars continued unabated. That is why, the complete supply of soldiers, supplies and ammunition to the front was vital for the course of the war. To do this, some very experienced bureaucrats were taken into service to deliver the army's supplies and subsistence in time and in full to the required places. These officers were responsible for many things, such as how much cereal will be bought, in which stores they will be kept, what amount will be loaded on whose ship and providing the means of transport. The empire spared no expense in the supply and subsistence of the army that was fighting on the front. This work was originally based on two goals: The first of these is to emphasize the organizational experience of the Ottoman state system, the perfection of the supply and subsistence of the army, and the second is to show the support of Trabzon, an Ottoman provincial settlement for the Ottoman-Iranian wars, in terms of supply and subsistence.

Değirmenler bir bölgedeki üretimin incelenmesinde başvurulması gereken en önemli kaynaklardan bir tanesidir. Tezimizde XIX. yüzyılda Trabzon Vilayeti'nde yapılan üretimi değirmenler üzerinden inceledik. Öncelikle bölgedeki değirmen türlerini ve üretim kapasitelerini tespit ettik. Sonrasında ise tespit ettiğimiz değirmenlerin Trabzon Vilayeti toprakları üzerinde hangi şartlarla hangi bölgelerde yoğunlaştığını ve sahiplerini tespit ettik. Bu belirlemelerde bulunduktan sonra ise değirmenlerde öğütülen ürünleri, bu ürünlerin gerekli yerlere nakliyatını, ambarlarda saklanmasını ve fırınlarda çeşitli unlu gıdalara dönüştürülmesi süreçlerini ve tahıl üretimini etkileyen faktörleri inceledik. Özetleyecek olur isek Trabzon Vilayeti toprakları üzerinde üretilen tahılların değirmenlerde işlenmesinden sofralara gelene kadarki süreci inceledik ve önemli tespitlerde bulunduk. Bununla birlikte çalıştığımız dönem olan XIX. yüzyılda Trabzon Vilayeti'nin sosyal, ekonomik ve teknolojik gelişimi üzerine de tespitlerimiz olmuştur. Değirmenlerin çalışma sistemlerini oluşturan çark sistemi kullanılarak birçok imalathane kurulmuş ve bu imalathaneler zamanla kuruldukları dönemlerin adeta birer fabrikası niteliğinde işletmelere dönüşmüşlerdir. Bu nedenle değirmenler yalnızca üretim tarihi açısından değil aynı zamanda teknoloji ve sanayi tarihi açısından da incelenmesi gereken önemli mekânlardır. The mills are one of the most important sources to be consulted in the study of production in a region. In our work we studied the production done in 19th century in the province of Trabzon through mills. Firstly, we have identified the types of mills and production capacities in the region. Afterwards, we determined the conditions in which the mills we determined and the regions in which the mills were concentrated and their owners were determined on the lands of Trabzon Province. After these determinations, we have examined the milled products, the transport of these products to the required locations, the storage in the barns, and the various baking processes and the factors affecting cereal production. In summary, we studied the process of processing between grains produced and the process of coming to the table on the lands of the province of Trabzon. And we have important determinations. We have also identified the social, economic and technological development of the province of Trabzon in the 19th century. Many mills have been established by using the wheel system which constitutes the working systems of the mills and these mills have turned into factories of the period they were founded in time. For this reason, mills are important not only in terms of production history but also in terms of technology and industry history. 191

Geçmiş uygarlıkların neredeyse tümünde ve İslam topluluklarında kölelik sistemi uygulanmıştır. Bu minvalde kölelik sistemi 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar İslam Hukuku ile ilintili olarak Osmanlı imparatorluğunda da kendine yer bulmuştur. Şer'iyye sicilleri kölelik sistemi ve kölelerin Osmanlı toplum hayatındaki yerine dair epeyce zengin malzeme ihtiva etmektedir. Bu tezde şeri'yye sicillerine bağlı olarak XVII. yüzyılın ilk yarısında Trabzon Eyaletinde köleler çalışılmıştır. Bu tezde 1826/1827/1828/1829/1830 numaralı Trabzon Şeriyye sicilleri ana kaynak olarak kullanılmıştır. Bu siciller Hicri 1038-1054 ve miladi 1628-1644 yılları arasındaki kayıtları ihtiva etmektedir. Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde köleliğin tarihi üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde 17. Yüzyılın ilk yarısında Trabzon'da köleliğin durumu üzerinde durulmuştur. Son bölümde ise kölelikle ilgili kayıtlar değişik başlıklar altında gruplandırılarak belirtilen yıllar içinde kölelerin toplum hayatındaki yerine ışık tutulmaya çalışılmıştır. The slavery system had taken place almost in all past civilizations and in the Islamic communities. The slavery system was also used in the Ottoman Empire until the nineteenth century in accordance with the Islamic Law. Sharia court records have quite rich material about the slavery system and the situation of slaves in Ottoman society. In this thesis the records which involve with different aspects of slavery were studied concerning the province of Trabzon in the first half of the 17th century. In this study Trabzon Court Records Şeriyye Sicilleri numbered 1826/1827/1828/1829/1830 were used as the main source. The records consist of the registers between H. 1038- 1054/ AD1628-1644. The thesis consists of three parts in the first section the historical background of the slavery system was investigated. In the second part the slavery system in the first part of the 17th century in Trabzon city was researched. In the final part the records which involve with the every aspects of slavery life in Trabzon were grouped under different headings in order to throw lights into the place of slavery in the city of Trabzon in the given dates. 139

YÖK Tez No: 454888 Trabzon tarihinin her döneminde ticari açıdan önemli bir liman şehri olmuştur. Karadeniz'i iç bölgelere kara yolu ile bağlamaktadır. Bu özelliği ile hem deniz hemde kara taşımacılığında stratejik bir konuma sahiptir. Trabzon'da yapılan fuarlar da bunun bir göstergesidir. Bu çalışanın amacı Meşrutiyetten Cumhuriyete Trabzon'da sosyal, ticari hayata yön veren şirketler ve bankaların incelenmesidir. Bu amaçla ilk önce Trabzon Sancağının Meşrutiyetle Cumhuriyet yılları arasında sosyal ve ekonomik yaşantısı incelenmiş ve sancak ekonomik olarak değerlendirilmiştir. Bu süreç içinde şehrin ekonomik faaliyetlerini sürdürüken yaşadığı zorluklar ve Sancağın ticari hayatına yön vermiş olan kuruluşlar değerlendirilmiştir. Tarihsel süreçte şehirdeki ekonomik yaşam incelenmiştir. İkincil olarak faaliyet sunan şirket ve bankalar incelenmeye geçilmiş, şirketlerin kuruluş ile ticari hayatı hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Trabzon was an important port city in each peried of the history. It connects the Black Sea to inland zanes with land route. With this feature, it has a strategic location bath in land and sea transportation. The expasitians, which made in Trabzon are an indicator of this. The aim of this study is to investigate the companies and banks established in Trabzon, which dominated the social and commercial life, from the Constitutional monarchy until the establishment of the Turkish Republic. For this purpose, the social and economic life of the Sanjak of Trabzon between the Constitutional monarchy years and the Republican period was investigated and the Sanjak was evaluated in terms of its economy. Furthermore, the difficulties during the economical activites and the institutians which dominated the commercial life of he Sanjak were recevived. Economic life in the city was studied in the historical process. Secondarily, companies and banks in business during the period were investigated and it was aimed to give information about their establishment and commercial lives.

Bu çalışmada Osmanlı kentinin fiziki yapısı, 18 ve 19. yüzyıldaki İngiliz seyyahların eserlerinden incelenmiştir. Osmanlı şehrinin kendine has elemanları vardır. Türk karakteristiği ve Anadolu'nun coğrafik özelliklerinin yanı sıra İslam şehrinin özelliklerini de içerir. Aynı zamanda, önceki medeniyetlerin somut ve soyut katkıları ve bir şehrin oluşmasında ana faktör olan dinlerin etkisi de değerlendirilmiştir.Bu çalışmada asıl amacımız İngiliz seyyahların Osmanlı kenti algısını anlamaktır.Çalışma altı ana bölümden oluşmaktadır: Giriş, Osmanlı Kenti, İngiliz Seyahatnamelerinde Kentler, İngiliz Seyahatnamelerinde Sosyal Hayat, Şehirlerin Yakınındaki Antik Bölgeler ve Değerlendirme.Birinci bölümde, konu ve amaç, sınırları, yöntem ve konu ile ilgili çalışmalar ele alınmıştır ve Osmanlı kenti ve karakteristik özellikleri vurgulanmıştır.İkinci bölümde, Anadolu topraklarındaki Osmanlı kentinin oluşumu ve şehri oluşturan elemanlar Türkçe kaynaklardan çalışılmıştır. Buradaki asıl amaç tarihi süreç içerisinde Osmanlı şehrinin oluşumunun incelenmesidir.. Üçüncü bölüm şehirlerin fiziki yapısı ile ilgilidir. Bu bölümde Bursa, Konya ve Trabzon şehri belirlenmiştir. Bursa, Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti olması ile önem taşır. Konya Anadolu Selçuklu Devleti'nin özelliklerini taşır ve Trabzon Osmanlı İmparatorluğu'nun ve önceki medeniyetlerin Karadeniz'deki en önemli limanıdır.Dördüncü bölüm şehirdeki sosyal hayat, toplumun dini inançları, yönetim ve askeri yapı açısından önemlidir. İngiliz seyyahlar politik ve sosyal konulara daha çok önem verdileri için bu konuları dikkatle incelemişlerdir..Antik bölgeler ise Roma ve Bizans İmparatorluklarının izlerini taşımaları adına İngiliz seyyahların dikkatini çekmiştir. Bu bölümde İznik, Ladik ve Kilistra ele alınmıştır..Sonuç olarak İngiliz seyyahların Osmanlı kenti algısı birçok açıdan değerlendirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Kenti, İngiliz, Seyahatnameler, Bursa, Konya, Trabzon. In this study, physical structure of Otoman city has been dealt with through the works of English travellers in the 18th and 19th century. Otoman city has special elements in itself. It includes the features of an Islamic city besides the Turkish characteristics and the peculiarities of the geographic structure of Anatolia Also, we should consider the concrete and abstract contributions of former civilizations and their religion which is the main factor in forming a city.In this study our main concern is to understand the perception of English travellers about Otoman city.The study consists of six main parts: Introduction, Ottoman city, Cities through English travel boks, social life through English travel books, Antique places near the cities and evaluation.In the first part, subject and purpose, borders, method and the related studies about the subject were introduced and the importance of Ottoman city and its characteristics were emphasized. In the second part the formation of Ottoman city in Anatolia from the begining and the elements that form the city were studied through Turkish resources. Our main concern in this part was formation of Ottoman city within history.The third part is about the physical structure of the cities. In this part, three cities are defined: Bursa, Konya and Trabzon. Bursa has great importance for being the first capital city of the Ottoman Empire. Konya has features of the Anatolian Selçuklu Empire and Trabzon is the most important port of the Ottoman Empire and former cultures of Blacksea.The fourth part is also important on the account of the reflections of social life, various religions of the society, governance and military structure in the city. These subjects are highly regarded by English travellers as their main concerns are political and social issues.Antique places also took considerable care by English travellers for he sake of traces of the Roman and the Byzantium Empires. In this context İznik, Ladik and Kilistra were studied. In conclusion, perception of English travellers about Ottoman cities has been evaluated in all aspects.Key Words: Ottoman City, English, Travel Books, Bursa, Konya, Trabzon. 254

Anadolu'nun İslamlaşma ve Türkleşmesi sonrasında gerçekleşen fetihten sonra Trabzon'da devlet tarafından başlatılan İslamlaşma süreci yaklaşık yüz yıl sürmüştür. Trabzon bu yönüyle araştırmacıların dikkatini çekmiş, üzerinde en çok durulan konu İslamlaşma süreci olmuştur. Bu noktada tez farklı bir bakış açısıyla XVII. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon şehrinin sosyal ve ekonomik hayatına şer'iye sicilleri penceresinden bakarak şehirdeki aile hayatını, günlük hayatı ve çarşı pazardaki ekonomiyi ele almaktadır. Trabzon'da aile hayatına bakıldığında diğer Osmanlı şehirlerindeki gibi huzurlu bir hayatın sürdüğü görülür. Bu durum şehirdeki evlilik ve boşanma sayılarından anlaşılmaktadır. Bu tesbit Trabzon'un yoğun gayrimüslim nüfusunun bu orana olumsuz etkisinin olmadığını da düşündürmektedir. Nihayetinde kadı mahkemesine gitme hakları olan gayrimüslimlerin de boşanmalarının şeriat mahkemesinin tanıdığı güvenceden yararlanma amacıyla kadı önüne geldiği anlaşılmaktadır. Bu noktada hizmete ulaşmada toplumun her kesiminin eşit olduğunu, mesela kadı mahkemesinden gayrimüslimlerin de rahatça yaralanabildiğini, Kadı'nın Müslüman bir yetim ile gayrimüslim bir yetime aynı gayretle sahip çıktığını görmekteyiz. Bu eşitlik sadece mahkeme ile sınırlı olmayıp gerek devlet hizmetlerine ulaşmada -mesela herhangi bir görev ifasından dolayı vergi muafiyetinde veya devletin bir mal ve hizmet alınımda- gerekse de özel teşebbüsçe oluşturulan hayrî hizmetlere ulaşmada geçerlidir. Mesela bir vakıf her millete aynı şekilde yardım etmektedir. Yani muhtaçlar için kurulmuş bir müessese Müslim-gayrimüslim veya kadın erkek tüm muhtaçlara sahip çıkmaktadır. Ekonomik hayat ile ilgili konularda tezde ele alınmıştır. İncelenen dönemde Trabzon limanı uluslararası ticarete kapalıdır ve Trabzon ticareti bir iç ticarettir Bu ticarette Müslüman tüccarların büyük payı olması önemlidir. Anlaşılan Osmanlı tarihi konusunda bir genel kabul olan "Türkler askerlik ve yönetim ile uğraşmışlar ticaret gayrimüslimlere kalmıştır" ifadesi gayrimüslimlerin en yoğun yaşadığı Trabzon için dahi geçerli bir önerme değildir. Son olarak Kazak saldırıları ve Celali isyanlarının etkileri altındaki dönemler dışında şehirde huzur hâkimdir. Bu sonuca ulaşmamızı sağlayan veri şehirdeki dava sayısının nüfusa göre azlığı yanında kayıtların çoğunun Kadı'nın günümüzdeki noterlik vazifesinin karşılığı olmasıdır., Trabzon On The Second Half Of The Seventeenth Century (According to Kadi Registers) The Islamization process initiated by the state in Trabzon lasted about a hundred years after the conquest of Anatolia after Islamization and Turkification. Trabzon has attracted the attention of researchers in this subject, and the most discussed issue has been the process of Islamization. At this point, the thesis is different from the perspective of Trabzon in the second half of the seventeenth century Looking at the social and economic life of the city from the windows of the kadı registers, it discusses the family life in the city, the economy in the daily life and the bazaar market. When you look at family life in Trabzon, you will find a peaceful life like the other Ottoman cities. This situation is understood by the number of marriages and divorces in the city. This finding also suggests that the intensive non-Muslim population of Trabzon is not affected by this negative effect. Eventually, it is understood that non-Muslims who have the right to go to the judicial court have come to the front of the court for the benefit of the security granted by the Shari'a court. At this point, it is important that all sections of society are equal in reaching service, We can see that non-Muslims can easily be injured from their court, and that Kadi has a Muslim orphan and a non-Muslim minority with the same effort. This equality applies not only to the court, but also to the access to state services, - Such as tax exemption for any duty or for the purchase of goods and services by the government but also to the good services created by private enterprises. For example, a foundation helps every nation in the same way. In other words, an establishment established for the needy Muslim-non-Muslim Or the male and the female have all the needy. Economic life issues are discussed in the thesis. In the period examined, Trabzon port is closed to international trade and Trabzon trade is an internal trade It is important that Muslim merchants have a big share in this trade. Apparently a general acceptance of Ottoman history"Turks who have dealt with military service and administration have remained in trade non-Muslims" It is not even valid for Trabzon, where non-Muslims live the most intensely. Finally, there is peace in the city, except during periods under the influence of the Kazak attacks and the Jalali riots. The data that provide us with this result is that the number of cases in the city is low compared to the population, and most of the records are against Kadi's current notary public service.

Göç ve muhacirliği konu alan çalışmaların etkilerini bir şehir özelinden takip etmek zor olmakla birlikte zaman zaman başvurulan inceleme yöntemleri arasında yerini almıştır. Bu bağlamda hazırlanan çalışma Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Trabzon'da yaşanan ve göç ile neticelenen olaylar silsilesini aydınlatmak üzere kaleme alınmıştır. 1877 – 1930 tarihleri arasını kapsayan ve literatüre göç hadiselerinin hız kazandığı yıllar olarak yansıyan bu dönemi eleştirel bir bakış açısıyla kaleme almak çalışmanın genel prensibidir. Öte taraftan `göç ve değişim` parolası da bahsi geçen yıllarda esas olarak dikkat edilecek anahtar kavramlar arasında yerini almıştır. Bu minval üzere çalışma dört ana başlık altında incelenecektir.`Birinci bölümde` Giriş bahsine ilave edilen ve doğrudan Trabzon ile alakalı bazı hadiselere de yer verilmiştir. İlk olarak kentin tarihi ve adı üzerine yapılan bazı tartışmalara değindikten sonra tedrici şekilde Trabzon'un göç sürecine giriş yapılmıştır. 1856 Kırım Savaşı ile Trabzon'un yaşadığı süreç etkileriyle beraber eleştirel bir gözle çalışmanın kapsamına ilave edilmiştir. Öncüllerinden farklı olan ve doğrudan Osmanlı Devleti'nin siyasi konjüktörü ile alakalı olan bu göçlerin çalışmaya eklenmesinde ki temel amaç; geniş kapsamlı ve kentin karşılaştığı ilk büyük hicret hadisesi olmasından kaynaklıydı. Bu bakımdan akabinde yaşanacak göçler ile aralarında nasıl ve ne şekilde bir benzerlik bulunduğu hususu çalışmanın kapsamı açısından önemlidir. Dahası ele alınan sürecin uygulamaları ise diğer göç süreçlerini kontrol altına almak için bir ön tecrübe şeklinde algılanması hadiseyi önemli kılan bir başka husustur.`İkinci Bölümde` ise 1877 – 1878 yıllarını kapsayan ve literatürde `93 Harbi` olarak bilinen savaşın göçle alakalı olarak Trabzon özelinde bıraktığı etkilere yer verilmiştir. Objektif bir değerlendirme olması açısından arşiv belgeleri ve akademik araştırmalar ile süreç desteklenmiştir. Trabzon'a yapılan göçlerin etkileri bölümlerinde göçün `ekonomik`, `demografik` ve `sosyal - kültürel` etkilerine yer verilmiştir. Trabzon'un doğrudan savaşa dâhil olmadığı ancak dolaylı yoldan etkilendiği düşünülürse `edebi hafıza türlerinde göç algısı` isimli bir başlıkta savaş ve göçlerin nasıl algılandığı çalışmada sergilenmeye çalışılmıştır. Bu tarz bir çabanın ilavesi halkın göç ve savaş türünden hadiselere bakışını anlatmak için elzem görünmektedir.Çalışmanın `Üçüncü Bölümü'nde` Birinci Dünya Savaşı sırasında Trabzon'un yaşadığı Rus işgaline yer verilmiştir. Bahsi geçen Rus işgali yaklaşık iki yıl sürmüş olmasına karşın kent için etkileri çok büyük olmuştur. Öncelikli olarak 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından zapt edilen kent aradan geçen 455 yıl sonra ilk defa başka bir güç tarafından işgal edilmiştir. İşgalin halk üzerinde bıraktığı psikolojik etkilerin yansıması olarak Müslümanların çoğu Karadeniz'in Batı kıyılarına doğru hicrete başlamıştır. Göç ve etkileri sürecini aydınlatmak için elde edilen `üç adet anı` teferruatıyla kullanılmıştır. Göçlerin Trabzon'da bıraktığı tesirler anılar ile birlikte arşiv belgeleri ile örtüşecek şekilde kullanılmıştır. Bahsi yapılan göç ve etkileri önceki bölümde olduğu gibi göçlerin `ekonomik`, `demografik`, `sosyal – kültürel` ve `edebi hafızalarda göç algısı` şeklinde irdelenmiştir. Rusların kentte uyguladığı işgal projelerinin de değerlendirildiği kısımda Trabzon için önemli pek çok ayrıntıya yer verilmiştir.Son bölüm olan `Dördüncü Bölüm' de` ise Trabzon kenti ve Türk halkı için hâkim gücün değiştiği, Osmanlı'nın tarih sahnesinden çekildiği ve Yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin erken dönemlerinde gerçekleştirilen `mübadele` yani `Ahali Değişimi` süreci ele alınmıştır. Trabzon özelinden bakılan mübadele olayı `gelenler ve gidenler` merkezli olacak şekilde kaleme alınmıştır. Kent için mübadele öncesi ve sonrası genel durum dikkatlice incelenmiştir. Mübadelenin yansımaları bahsi de göçlerin `ekonomik`, `demografik` ve `sosyal ve kültürel` temelli değişkenler üzerinden değerlendirilirken arşiv belgelerine ve güncel araştırmalara fazlasıyla yer verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Sürgün, Göç, Mübadele, Değişim, İskân, Trabzon ve Göç, Birinci Dünya Savaşı, 93 Savaşı Along with following the effects of the studies which are about İmmigration and being an immigrant specifict to a city is hard but mostly this tactic have taken place among the be taken researches. The study which is prepared in this context is written to enlighten the squences of events which are ended with migration that happened in Trabzon during the time of From Ottoman Empire to Republic. This study's general principle is to write up by a critical wiew the term that among the dates of 1877-1930 which reflected to literature as the years of the accelerate of the events of migration. On the other hand the password ''migration and alteration'' have taken place too among the key notions points to consider that the years which mentioned basicly. On that way the study will be examined under four main title.At the `First Part`, some happenings have been given place to which are added to Entrance part that are directly about with Trabzon. Firstly, the arguments that pointed about the city's history and name then gradually it has been started to Entrance of the process of the migration which city of Trabzon experienced. The process that Trabzon experienced with effects have been added to study's scope with a critical sight with the 1856 War of Kırım. The basic purpose of this migrations which are added to this study is which different from its premises and interested directly about Ottoman Empire's political conjuncture; it has been extensive scope and the first big migration happening that the city came across. At this way It is important in terms of the extent of the study of how and no matter what similarities are with migration. Moreover the applications of the undertaken process are for to undercontrol the other migration processes is another important question that perceiving as a pre-experience.At the `Second Part` including 1877-1878 years and known as `War of 93` in literature which effected in specific to city of Trabzon have been given place to. In wiev of an objective consideration frame, the process had been supported with academic researches and archive documents. The effects of given place to migrations to Trabzon `economical`, `demographic` and `socio-cultural` chapters. Trabzon is not directly involved in the war but is thought to be influenced indirectly, it has been tried to be exhibited in the study of how war and migrations are perceived under the title of`migration perception of literary memory types`. The addition of this kind of effort seems to be essential for telling people's view of the ashes from the form of migration and war.At the `Third Part` of the study, during the World War I, it has been given place to Russian occupation that Trabzon experienced. Nevertheless as mentioned Russian occupation continued approximately two years, the effects of this occupation for this city has continued much more. Primarily, this city was restrained by Fatih the conqueror in 1461 after 455 years from then it was for the first time occupied by another power. As a reflection of the psychological effects of the occupation, most of the Muslims had started to migrate to the West Coast of the Black Sea. `three memorize'' had been used for with details acquired to enlight the process of the Migration and its effects. The effects which had been used with archive documents along with memories that can overlap each other. As mentioned migration and its effects had been examined as thereinbefore chapter `economical`, `socio-cultural` and `migration sense in literal minds.` It had been given place to most important details for Trabzon in that part that Russian applied occupation projects considerations.In the last chapter `Fourth Part` for Trabzon city and the Turkish people the judge power have changed, The process of `Exchange`, or `exchange of people`, which was carried out in the early periods of the New Turkish Republic, in which the Ottoman Empire was drawn from the stage of history, was dealt with. The exchange event which is looked at from especially for Trabzon has been written in the form of centered `coming and going.` The general situation before and after the exchange for the city has been carefully examined. While the consideration the mention of the reflection of the Exchange `economical`, `demographic` and `socio-cultural` based factors it had been given place exeedingly to archive documents and current researches.Key Words: Exile, Migration, Exchange, Alteration, , Settlement, Trabzon and Migration World War I. , War of 93. 279

Türkiye'nin Doğu Karadeniz sahası, coğrafi koşulların etkisiyle birçok liman ve iskeleye sahiptir. Bu bölge 1461'de Fatih Sultan Mehmed'in Trabzon'u fethiyle beraber Osmanlı idaresine girmiştir. Bu tarihten sonra Karadeniz bir Türk Gölü haline getirilmiş ve bölgede ticarete uzun bir süre sadece Türk gemileriyle yapılabilmiştir. 1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasına kadar süren bu dönem, bu tarihte Rusya'nın Karadeniz'de ticaret izni almasıyla bozulmaya başlamıştır. Ruslardan sonra Avusturya, İngiltere ve Fransa da kendi gemileriyle Karadeniz'de ticaret izni almıştır. Dönemin büyük Avrupa devletlerini takiben İspanya, Hollanda, İsveç vb. devletler de Karadeniz'de ticaret yapmak için ahitname almayı başarmışlardır. Bu tarihten sonra bölge limanlarında büyük bir ticari hareketlilik başlamıştır. Özellikle 1829 Edirne Antlaşmasından sonra Karadeniz'in bütün devletlerin ticaret gemilerine kayıtsız şartsız açılmasıyla bu ticaret daha da artmış bölgede Trabzon, Giresun ve Rize gibi büyük limanların yanında iskele diyebileceğimiz Tirebolu, Akçaabat, Sürmene ve Hopa gibi yerlerde de bir ticaret hacmi oluşmuştur. Doğu Karadeniz liman ticaretindeki en önemli noktalardan biri de bu bölge İran'ın dış dünyaya açılan kapısı konumundaydı. İran mallar Trabzon limanı üzerinden ihraç ediliyor ayrıca İran'a gidecek birçok ithal mal da Trabzon limanına geliyordu. Bu çalışma, 19. yüzyılda özellikle 1830 tarihinden sonra bu bölgedeki liman ve iskelelerdeki ticari faaliyetleri açıklamaya çalışan bir incelemedir. Eastern Black Sea region has many ports and piers thanks to geographical conditions. This region became a part of Ottoman Empire with conquest of Trabzon by Fatih Sultan Mehmed in 1461. After the conquest, Black Sea became a `Turkish Lake` and merchandising was carried out only by Turkish ships for a long time. This perioad lasted until the Treaty of Kucuk Kaynarca in 1774, when Russia got permission for merchandising in Black Sea. Following Russia; Austria, England and France got their permission for merchandising in Black Sea. After the big European countries, other states like Spain, Netherland and Sweeden managed to get their treaty for this region. With all these happening, the merchandisingin region went intense levels. Especially after the Edirne Treaty in 1829, Black Sea was opened to the ships off all countries and merchandising increased substantially not only in big ports ot Trabzon, Giresun, Rize but also in piers of Tirebolu, Akçaabat, Sürmene and Hopa. One of the most vital point of Eastern Black sea region is that was the key point of Iran opening to outer world. Export and import of Iran were carried through Trabzon. This study is an analysis that focuses on the commercial activities in ports and piers of this region in 19th century especialy after 1830. 192

Bu tez çalışmasının amacı, 1888 Numaralı Trabzon Şer'ıyye Sicili'nin özet transkripsiyonu ve analizi ile Osmanlı ve Trabzon Tarihi'ndeki araştırmalara katkı sağlamaktır.Şer'ıyye Sicilleri, birinci dereceden kaynaklar arasında olması ve bu sayede genelde Osmanlı, özelde Trabzon Tarihi'ni daha iyi yorumlama bakımından oldukça önemli kaynaklardandır. Böylece bu çalışma dönemin tarihi panoramasını çıkarmada mevcut çalışmalara büyük oranda katkı sağlayacaktır.Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde sicilde adı geçen yerlerin dökümü, önemli şahıslar ve görevleri kayıt numaraları ile verilmiştir. Bunlar hakkında kısa analizler yapılarak bu alanda çalışma yapacaklara davetiye çıkarılmıştır. İkinci bölümde ise sicildeki kayıtlar konularına göre tasnif edilerek tablolar eşliğinde yorumlanmıştır. Üçüncü bölümde kayıtların üslup ve biçim bakımından analizleri yapılarak, üslup ve biçimin hükmün en az kendisi kadar önemli olduğu üzerinde durulmuştur. Sicilin özet transkripsiyonu ise çalışmanın sonunda varak, kayıt numarası ve konu başlıkları ile verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Şer'ıyye Sicili, Kadı, Trabzon The aim of the thesis is to contribute to the researches on the history of the Ottoman Empire and history of Trabzon with a summary transcription and analysis of 1888 numbered Trabzon Sharia Court Record.The sharia court records are very important first hand archival sources in searching and commenting on the Ottoman History in general and in particular on the history of Ottoman provincial life. For this reason the study will also help to have a better understanding of the period. The thesis consists of three parts. In the first part the list of place names and the names of important people are given. The section also has some analysis to help to the researchers who would study on the similar subjects. In the second part, the entries in the record are classified under some subjects and then given in tables. After that commentaries follow each of them. In the third part the entries are evaluated in connection with their language peculiarities. Later a summary transcription of the court record is given together with page, record number and subject titles. Key Words: Sharia court records, Kadi, Trabzon 278

Bu tez çalışmasının ana hedefi XIX. yüzyılda büyük pandemiler halinde dünyaya yayılan ve Osmanlı coğrafyasında epidemiler halinde kendini gösteren kolera hastalığı ile mücadelede belediyecilik, karantina ve kamu sağlığı uygulamalarının kurumsallaşma sürecini Sinop, Samsun ve Trabzon kentleri örneklerinde incelemektir. Kolera özellikle demografik ve ekonomik hareketliliğin yoğun olduğu, kentsel altyapı ve üstyapı sorunları bulunan kentlerde sıklıkla görülen bir salgın hastalıktır. Bu bağlamda Sinop, Samsun ve Trabzon hem sosyal ve ticari hareketliliğin yoğun olduğu hem de altyapı ve üstyapı sorunlarıyla boğuşmaları sebebiyle, koleranın yayılması için uygun ortam teşkil etmiştir. Bu çalışma Osmanlı Devleti'nde özellikle Meşrutiyet döneminden itibaren sağlık alanında modernleşme teşebbüsleri, kamu sağlığı pratiklerinin uygulamaya konulması ve karantina teşkilatının kolerayla mücadeleye uygun bir hale getirilmesi sürecine de ışık tutmaktadır.Bu tez çalışması sonuçları itibariyle koleranın tüm dünyada olduğu gibi Osmanlı Devleti'nde de kamu sağlığı uygulamalarını hayata geçirmede en büyük tetikleyici olduğunu ortaya koymuştur. Karantina teşkilatının kolera ile mücadeleye uygun olarak revize edilmesi, tahaffuzhanelerin klasik tecrit yapılarından modern dezenfeksiyon merkezlerine dönüşmesi, taşra hekimlerinin merkezden tayin edilmesi ve halkın faydalanabileceği hastane yapılarının inşasına başlanması sürecinde koleranın kurumsal gelişime pozitif bir ivme kazandırdığı aşikardır. Ancak Sinop, Samsun ve Trabzon örneklerinde de görüldüğü üzere Osmanlı Devleti, kolerayla mücadele karşısında köktenci çözümler üretmek ve uygulamalar yapmak yerine, anı kurtaran, geçici nitelikte kriz yönetimi uygulamaları ile hastalığı önlemeye çalışmıştır. Bu durum kentsel hijyenin tesis edilememesi, halka temiz içme suyunun sağlanamaması, altyapı ve üstyapı sorunlarının giderilememesi sebebiyle kolera gibi ancak yüksek ısıda yok edilebilen bir bakterinin yol açtığı hastalığın tekrar tekrar Osmanlı şehirlerinde salgın halini almasına sebep olmuştur. The main objective of this thesis is to study the examples of the institutionalization process of the municipality works, the quarantine and public healthcare enforcements in the cities of Sinop, Samsun and Trabzon in the fight against cholera which spread throughout the world as great pandemics and emerged as epidemics over the Ottoman geography in the 19th century. Cholera is a contagious disease which usually appears in cities where there is intense demographic and economic activity, and also in cities with a poor infrastructure and superstructure. In these terms, Sinop, Samsun and Trabzon, where there was intense activity both socially and commercially and where the infrastructure and superstructure was a major issue, constituted a favorable environment for the rapid spread of cholera. This study also provides an insight to the Ottoman State's modernization efforts in the field of healthcare particularly since the Constitutional Era, the implementation of public health practices and the process of improving the quarantine service to the level conformable for the battle against cholera.As a result, this thesis study reveals that cholera was the major factor in the development and introduction of public healthcare in the Ottoman State, as it was in the whole of the world. The revision of the quarantine service in accordance with demands in the struggle against cholera, transforming the quarantine stations from classic isolation areas into modern disinfection bases, the posting of doctors to rural areas from the base and commencement in the construction of hospital buildings beneficial to the people clearly provided pace in the institutional developments in cholera. However, as it appears in the examples of Sinop, Samsun and Trabzon, the Ottoman State attempted to prevent the spread of this disease with crisis management enforcements of a temporary nature rather than generating and implementing permanent solutions. As a result, the failure to establish urban hygiene, provide clean drinking water to the people and eliminating problems in the urban infrastructure and superstructures was the reason for the recurrence in outbreaks of a disease such as cholera in Ottoman cities caused by bacteria that could be eliminated when subjected to boiling at high temperatures. 302

Şer'iye sicilleri XV. asrın ortalarından XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadarki Osmanlı tarihi hakkında yeni ve önemli bilgilere ışık tutabilecek belgelerdir. Bu belgeler siyasi tarihin yanında askeri, sosyal, iktisadi ve şehir tarihi hakkında da çok büyük bilgileri araştırmacılara sunmaktadır. Biz de sicillerden hareketle 1703-1721 yılları arasında Trabzon'da halk arasında yaşanan, adi suçlar olarak adlandırabileceğimiz darp, yaralama, hırsızlık gibi suçları inceleyerek, XVIII. Yüzyılın ilk çeyreğinde Trabzon şehri örneği üzerinden Osmanlı toplumunun nasıl bir halde olduğunu göstermek istedik. Bunu yaparken de çalışmamızı üç bölüme ayırdık. Birinci bölümde bir İslam devletinde hangi suçların ne şekilde cezalandırılacağını ve suçların kaça ayrıldığını izah ettik. İkinci bölümümüzde Osmanlı ceza hukukun diğer kaynaklarını açıkladık. Ayrıca şer'iye mahkemesindeki yargılama sürecini de sicillerden örneklerle ortaya koymaya çalıştık. Üçüncü ve son bölümümüzde 1703-1721 tarihleri arasındaki sicil kayıtlarına göre Trabzon'da yaşanmış olan asayiş vakalarını başlıklar halinde ayırarak yorumladık. İncelediğimiz sicillerdeki asayiş olaylarını sayılarını çeşitlerine göre ayırıp grafiklerle yansıttık. Elde edilen verilerle diğer bölgelere ait asayiş çalışmalarını mukayese ettiğimizde de XVIII. yüzyılın başlarında Trabzon Eyaleti'nde suç oranının bu bölgelerle nicelik ve nitelik olarak benzer olduğunu gördük.Anahtar Kelimeler: Trabzon, Suç ve Ceza, Asayiş, Şer'iye Sicilleri. Court Records are the documents that can light the way for new and important information about the Ottoman history from the mid 15th century to the first quarter of 20th century. These documents also provide important information for researchers about military, social, economical and urban history as well as political one. We would like to indicate the condition of the Ottoman society on the basis of the case of Trabzon in the first quarter of the 18th century by examining the crimes we can call ordinary crimes such as pounding, bodily harm, robbery among the people in Trabzon between 1703-1721, considering the records. While doing this, we seperated our study into three parts. In the first part, we explained crimes, punishments for them and their classification in an Islamic state. In the second part, we explained the other sources of Ottoman penal law. Moreover, we tried to display the trial process in a court records with the examples from the records. In the third and the last part, we interpreted the security events occured in Trabzon according to the court records between 1703 and 1721 by seperating them title by title. We reflected the security events, their numbers and types in the records with graphics. When the obtained data was compared with the security studies of other regions, it was seen that crime ratio of Trabzon Provience had the same quality and quantity of other regions' crime ratio at the beginning of eighteen century.Key Words: Trabzon, Crime and Punishment, Security, Court Records. 163

Osmanlı Devleti bütün halkının şikâyetlerini dinlemiş ve bunların hiç birisini karşılıksız bırakmamış, yapılan her şikâyeti mutlaka araştırmış ve sonuçlandırmıştır. Divan-ı Hümayuna ulaştırılan şikâyetler çerçevesinde düzenlenen ahkâm defterleri, yerel mahkemeler tarafından taşrada ortaya çıkan sorunlara mahallinde üretilen çözümleri değil, bu sorunlara devletin en yetkili organının getirdiği çözümleri ve bakış açısını temsil etmektedir. Merkezde hemen hemen çoğu büyük vilâyetlerin Ahkâm Defterleri ayrı ayrı tutulmuştur.Trabzon Ahkâm Defterleri 1742 tarihinden itibaren tutulmaya başlanmış ve 1911 yılında son bulmuştur. 1742-1911 yılları arasında Trabzon'a ait 8 adet Ahkâm Defteri bulunmuştur. Bu araştırmada Trabzon'a ait 4 Numaralı Trabzon Ahkâm Defterinde kayıtlı olan ve Trabzon'a gönderilen hükümler incelenmiştir.4 Numaralı Trabzon Ahkâm Defterinin ihtiva ettiği şikâyet konularına göre değerlendirildiğinde, dönemin Trabzon sosyal tarihi hakkında çok önemli bilgilere ulaşılmakla birlikte haksız müdahalenin önlenmesi, mal gaspı, iltizam dağıtımı, para gaspı, alacak-verecek meselesi, mal intikali, su veya emlâk sınır anlaşmazlıkları, fuzuli işgal, vakıf meseleleri vb. suç ve anlaşmazlıklara dair orijinal bilgilere ulaşmak mümkündür.Çalışmamız kapsamında Trabzon'un sosyal, ekonomik, askerî, hukukî, idarî vs. durumlarını yansıtmaya ve Trabzon tarihi ile ilgili araştırmalara bir katkı sağlamaya çalıştık.Anahtar Kelimeler: Ahkam Defterleri, Osmanlı Devleti, Divan-ı Hümayun, Trabzon Ottoman Empire had listened all it's citizens complaints and never left unanswered, each complaint had been investigated and concluded.The stipulation notebooks which designed as part of complaints that was flaished to Court Humayun, do not represent the solutions which given by the local courts to the problems that came out in the countryside. It represents the solutions which given by the most authorized state organs and it's point of view. Almost all of big provinces stipulation notebooks had been kept seperately.Trabzon's Stipulation Notebooks had been kept since 1742 and ended in 1911. It was founded 8 stipulation notebooks belong to Trabzon between 1742-1911 years. In this study, ıt was investigated the judgements that was enrolled in 4th Number Trabzon's Stipulation Notebooks which was belong to Trabzon and the judgements that was sent to Trabzon.When 4th Number Trabzon's Stipulation Notebook was considered according to its including complaint subjects, accompanied by reaching very important information about Trabzon's social history of that time, it is possible to reach original informations relating to criminality and frictions such as preventing unjustifiable interference, possession extortion, land tenure destribution, money extortion, owings and receivables issues, possession transition, water or estate boundary frictions, unnecessary occupation, foundation issues.We tired to supply support to the studies that was made for Trabzon's history and to capture its social, economical, military, juridical, administrative etc. situation in our study.Keywords: Stipulation Notebooks, Ottoman Empire, Court Humayun, Trabzon 226

19. yüzyılda kolera pandemileri dünyanın en önemli sorunlarından biri olmuştur. Bu sorundan etkilenen özellikle batı ülkeleri, sağlık alanında uluslararası işbirliğine gitmek zorunda kalmışlardır.Konumuzu oluşturan 1892–1895 kolera salgını, 19. Yüzyılda dünyada görülen beşinci büyük pandemi olarak kayıtlara geçmiştir. Osmanlı Devleti, sınırlarında görülen bu beşinci büyük salgın esnasında aldığı önlemler ve uluslararası işbirliği çalışmalarına verdiği destekle dikkat çekmiştir. Özellikle Osmanlı Devleti'nin önemli bir parçası olan Trabzon Vilayeti'nde kolera ve alınan önlemler çalışmamızda ayrıntısıyla ele alındı. Çalışma, üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümünde konunun ehemmiyetine dikkat çekilmek ve kolera pandemisinin dünyada yaptığı tahribat ve ilgili ülkelerin çalışmaları kısaca ele alınmıştır. İkinci bölümde kolera salgınına karşı Osmanlı Devleti'nin aldığı tedbirler ayrıntılı bir şekilde işlenmiştir. Üçüncü ve son bölümde, çalışmamızın merkezini oluşturan Trabzon Vilayeti'nde kolera ve koleraya karşı alınan tedbirler irdelenmiştir. Bu bölümde Polathane, Canik ve Sinop Tahaffuzhaneleri ele alınmıştır. Trabzon Vilayeti'ne komşu vilayetler de konu bütünlüğü içerisinde ele alınarak çalışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Osmanlı Devleti, Kolera, Trabzon Vilayeti, Tahaffuzhane. Cholera pandemics in the 19th century has been one of the most important problems in the world. This is especially affected by the problem in western countries have been forced to go to the international cooperation in the health field.1892-1895 cholera epidemic which we deal with the 19th century is recorded as the fifth largest pandemic in the world. We have seen in the Ottoman Empire tried to show his support to border measures and international cooperation initiatives taken during the fifth largest epidemic.Cholera and measures taken in Trabzon province, which is a particularly important part of the Ottoman Empire were discussed in detail. The study was divided into three sections. The first part to draw attention to the importance of the subject and the devastation of cholera pandemics in the world and is discussed briefly for the work of the countries concerned. Measures against cholera in the second part of the Ottoman Empire received are treated in detail. The third and final part of our study constitutes the center of Trabzon province received the measures against cholera and cholera were examined. In this chapter Polathane, Canik and Sinop Tahaffuzhane are discussed. Trabzon province in the neighboring province, also were taken into consideration in terms of integrity issues.Keywords: Ottoman Empire, Cholera, Trabzon province, Quarantine. 140

İslâm öncesi toplumlarda vakfı çağrıştıracak benzer yapılar olmasına karşın vakıf müessesesi, esasen İslâm'ın yardımlaşma ile ilgili emir ve prensiplerinden doğup gelişmiş, Osmanlı Devleti dönemine gelindiğinde toplumsal hayatı ilgilendiren ve düzenleyen her sahada eserlerin ortaya konmasıyla adeta bir `vakıf medeniyeti`nin inşası söz konusu olmuştur. Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan yaklaşık yüz elli yıl sonra fethedilen Trabzon'un imarında, fiziki yapısının değişiminde ve en genel ifadesiyle Türk-İslâm şehri hüviyeti almasında vakıfların önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Bu bağlamda, inşa edilen birçok yapı için vakıflar teşkil edilerek toplumsal müesseselere gelir temin edilmiş ve uzun süre ayakta kalmalarına imkân sağlanmıştır. Bilgi ve belgeler göstermektedir ki Osmanlı'nın genel yapısında olduğu gibi Trabzon'da da dinî, ticarî ve toplumsal hayatın merkezleri olan cami, mescid, bedesten ve imâretler, vakıflar yoluyla varlıklarını sürdürebilmiş, zamanla ortaya çıkan yıpranmalar vakıfların desteğiyle tamir edilerek toplumun kullanımına yeniden sunulmuştur. Diğer taraftan bayındırlık ve eğitim hizmetlerinin finansmanında vakıfların önemli katkısının olduğu görülmüştür. İktisadî hayatın vazgeçilmez unsuru olan paranın toplumsal tabana yayılmasında önemli bir fonksiyon icra eden para vakıflarının Trabzon'da ihtiyaç halinde toplumun nakit paraya ulaşmasında gördüğü işlev dikkate şayandır. Avârız vakıfları aracılığıyla da toplumun düşkünlerinin yardımına koşulduğu görülmektedir. Bu bağlamda vakıfların kamu düzeninin tesisinde bir aracı rolü üstlendiği de söylenebilir. Osmanlı vakıf sisteminin genel profilini Trabzon vakıflarının özgül yapısıyla birlikte incelemeyi hedefleyen bu araştırmanın birinci bölümünde vakfın tanımı yapılarak vakıf müessesesinin ortaya çıkışıyla ilgili teoriler ele alınmış, İslâm toplumlarında vakfın doğuş ve gelişimine zemin hazırlayan etkenler değerlendirilmiştir. Ayrıca İslâm'da vakıf çeşitleri ve vakfın tarihî tekâmülü anlatılmıştır. İkinci bölümde Trabzon'da gayrimenkul vakıflar ele alınmıştır. Bunlar içerisinde hakkında en fazla bilgi ve belgeye sahip vakıf olan İmâret-i Hatuniye Vakfı üzerinde hususen durulmuştur. Vakfın bir çeşidi olarak gelişen ve özellikle Osmanlı Dönemi'nde yaygınlaşan menkul vakıflardan olan Trabzon para vakıfları ve avârız vakıfları ise üçüncü bölümde irdelenmiştir. Böylece Trabzon'un fethinden sonra şehrin fizikî değişiminde, dinî, iktisadî ve toplumsal hayatının şekillenmesinde önemli bir unsur olan vakıfların rolü ele alınarak sonraki vakıf çalışmalarına katkı sağlanması amaçlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Vakıf, Osmanlı'da Vakıf, İmâret-i Hatuniye, Trabzon, Şer'iye Sicilleri. There were some institutions like wakfs (pious foundations) before Islam, however wakfs were shaped and developed by the decrees and principles of Islam and later during the time of the Ottoman Empire by the help of the wakfs almost every foundations related to the social life and order was supported by wakfs and so a kind of wakfs civilization was built. Trabzon was conquered more than 150 years later than the foundation of the Ottoman Empire and it is obvious that the city was shaped by the Ottoman wakfs and became a classical Ottoman city. In the lights of the information and documents it was discovered that in Trabzon the religious and commercial buildings was built and protected by the wakfs. In addition to these the wakfs supported the city's development and educational activities. Wakfs related to money were also very important when poor needed money. The avarız wakfs helped the poor people when they were for example under pressure of heavy taxation. Thus, the wakfs in general helped to establish and protect the order in the Ottoman society. The thesis which aimed to search the Ottoman wakf system in different points of view consists of four chapters. The first chapter relates to the description of wakfs, the theories of how the wakfs were born and how the wakfs were developed in the Islamic societies. The second chapter investigates wakfs in Trabzon. Here special attention payed to İmâret-i Hatuniye which left the biggest amount of documents concerning wakfs. The last and third chapter deals with money wakfs in Trabzon during the time limit of the thesis. In this thesis, in general, after the conquest of Trabzon, we aimed to see the effects of the wakfs in shaping the social, cultural and economic life of the city of Trabzon. We hope that the study will make contributions to the Ottoman wakf studies.Key Words: Waqf, Waqf in Ottoman, İmâret-i Hatuniye, Trabzon, Court Records. 285

Türkiye ve Rusya açısından jeostratejik öneme sahip Karadeniz, Hazar havzasının nimetlerinden faydalanmak isteyen tüm dünya ülkelerinin dikkatini üzerine çeken stratejik bir bölge olmuştur. Bir iç deniz olmasına rağmen, tarih boyunca, boğazlar ve İpekyolu ticaret kavşağında olmasından dolayı bölge, uluslararası açıdan önemini hep korumuştur. Küçük Kaynarca Antlaşması'ndan sonra Rusya'nın Karadeniz'de harekât alanı genişlemiştir. Uluslararası pazarlara açılan denizde birçok ülke de faaliyetlerini arttırmıştır. Rusların Karadeniz'de özgür dolaşma hakkına sahip olması, Karadeniz'de uluslararası ticaretin artmasına ve Trabzon Limanı'nın da öneminin artmasına sebep olmuştur.20. yy. başlarında Çarlık Rusya'sının Trabzon'da işgalci durumunda olduğu dönemler bölge için çok sancılı geçmiştir. Döneme ait hatıratlarda Rusların bölge halkına yaptığı zulüm ve çekilen sıkıntılardan bahsedilmektedir. Yine aynı döneme rastlayan Rusya-Türkiye ilişkilerinde önemli olarak ticari ve siyasi antlaşmalar iki ülke arasında bağları güçlendirecek konuma girmiştir. Özellikle 1921'de imzalanan `Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşmasıyla` iki ülke karşılıklı toprak bütünlüğünü tanımış, ilk kez Türkiye kelimesinin kullanıldığı antlaşmayla büyük bir devlet tarafından ilk kez Misak-ı Milli tanınmıştır. 1990'lı yıllara kadar geçen dönemde ilişkiler, kimi zaman uluslararası ortamın etkisiyle soğuk, kimi zamansa ekonomik gelişmelerin etkisiyle sıcak geçmiştir.1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla, bağımsızlıklarını kazanan Kafkasya ülkelerinin durumu, Türkiye için heyecan verici ve dış politikası açısından stratejik bir öneme sahiptir. Türkiye, bu ülkelerin bağımsızlıklarını tanıyan ilk ülke olmasının yanı sıra bu bölgedeki cumhuriyetlerle ticari, askeri ve kültürel işbirliğini geliştirmiştir. Diğer yandan 1991-2004 arasında Rusya ile Türkiye, ekonomik ilişkileri güçlendirmek amacıyla birçok antlaşmalar yapmıştır. Yine aynı dönemlerde Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü başta olmak üzere bölgesel ve uluslararası oluşumlar hız kazanmıştır.Bağımsızlıkların kazanılmasından sonra Kafkasya Bölgesi'nde ticaret ve ikili ilişkiler yalnızca Türkiye ile değil aynı zamanda denizaşırı ülkelerle de daha sıkı ve özgürce yürütülmüştür. Bölgenin yeraltı kaynaklarının önem kazanmasıyla, devletlerin özgüveni artmıştır. 1991 sonrası Türkiye ekonomisine dolaylı olarak katkısı, söz konusu coğrafyaya yakınlığı ve önemli ticaret yollarının merkezinde bulunması açısından Trabzon, Türkiye'nin dış politikasında önemli bir konuma sahiptir. Yakın dönemde bölgede ticari ve kültürel faaliyetlerin artmasıyla, komşu ülkelerle diyalog artmıştır. Ancak enerji projelerinden ve önemli ticaret yollarından uzak tutulması, Trabzon'un ekonomik açıdan istenilen ilerlemeyi göstermesine engel olmuştur. The Black Sea which has a geostrategic importance for Turkey and Russia, has become a strategic region attracting the attention of all countries wishing to benefit from the blessings of the Caspian basin. Despite being an inland sea, have maintained its significance internationally throughout history, because of the straits and being on the junction of the Silk Road trade. After the Treaty of Küçük Kaynarca, Russia has expanded operational area in the Black Sea. Many countries also increased their activities as the sea opened to international markets. The right of Russians to free navigate in the Black Sea, has led to an increase in international trade and with the importance of Trabzon Port.In the beginning of 20th century, the periods that Tsarist Russia was invading in Trabzon had been very painful for the region. In the memories of period the persecution of Russian to the people living in the region and the hardships have been mentioned. In the same period, coinciding with important commercial and political agreements in Russia-Turkey relations have entered a position to strengthen the ties between the two countries. `The Moscow Treaty of Friendship and Brotherhood` signed in 1921, the two countries mutually recognized the territorial integrity, for the first time Turkey word is used in a treaty and for the first time a state has recognized the National Border. Until the 1990s, the relations were sometimes cold under the influence of international environment and sometimes warm with the impact of economic development.In 1991, after the dissolution of the Soviet Union, the states of the Caucasus obtaining the independence is exciting and has a strategic importance in terms of foreign policy for Turkey. Turkey, as well as being the first country to recognize the independence of these countries, has developed its trade, military and cultural cooperation with the republics of this region. On the other hand many of the treaty was made between the years 1991-2004 in order to strengthen economic relations between Turkey and Russia. It has been a period that the Black Sea Economic Cooperation Organization gains pace in regional and international development.After the independence, trade and bilateral relations conducted freely and more stringent in the Caucasus region not only with Turkey but also overseas. The importance of the region's natural resources has increased the confidence of the governments. Trabzon has an important position in, Turkey's foreign policy, by indirectly contribute to Turkey's economy after 1991, in terms of geography and being at the center of important trade routes. In last decade, the increase of commercial and cultural activities have been increased with dialogue between neighbor countries. However, Trabzon could not show desired progress in terms of economy due to keeping away from the energy projects and important trade routes. 106

Bu tezin amacı, Trabzon'da kurulan dernekleri; kökenleri, oluşum süreçleri, faaliyetleri, aktörleri gibi unsurlarıyla ortaya koymaktır. Bu şekilde, elde edilecek verilerin, yapılan çıkarımların bundan sonraki çalışmalara kaynak teşkil etmesi, mukayese imkânı sağlaması ve tamamlayıcı olması hedeflenmektedir. Bu çalışma özünde Trabzon'un 1919-1950 yılları arasındaki dernekleşme faaliyetlerini konu edinmekle birlikte, Cumhuriyet tarihinin, kuruluş sürecinin, Osmanlı-Türk modernleşmesinin ve Türkiye'de sivil toplumun gelişiminin taşradan bir kesitini ortaya koymaktadır. Beş bölümden oluşan bu çalışmanın giriş kısmında öncelikle faydalanılan kaynakların tanıtımı yapılmıştır. Birinci bölümde tarihsel süreçte sivil toplumun oluşumu, kavramsal ve hukukî çerçevesi dernekler bağlamında ele alınmıştır. Ayrıca Osmanlı'dan Cumhuriyet'e dernekleşmenin aşamaları irdelenmiştir. İkinci bölümde sosyal yardım, dayanışma, sağlık, geliştirme ve güzelleştirme dernekleri hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde eğitim, kültür, sosyal ve siyasî amaçlı dernekler yer almaktadır. Dördüncü bölümde meslekî dernekler, esnaf dernekleri, ticaret, ekonomi ve tarım amaçlı dernekler üzerinde durulmuştur. Beşinci bölümde spor derneklerine değinilmiştir. The purpose of this thesis is to put forward associations in Trabzon, together with their roots, formation processes, activities, actors. In this way, it is targeted for data to be obtained, inferences to be made to constitute a base for studies ahead, to provide comparison opportunity and to be complementary. Not only does this study fundamentally mention association activities in Trabzon between 1919 and 1950 but also puts forward a section of foundation course of Republican history, Ottoman-Turkish Modernization and development of civil society in Turkey from the country. In the introduction section of the study, which is comprised of 5 sections, firstly descriptions of references were made. In the first section, formation of civil society during the historical course, its conceptual and legal framework has been handled within the context of associations. In addition, stages of association from Ottoman to the Republic were examined. In the second section, information about social aid, solidarity, health, development and beautification associations was given. In the third section are associations with education, culture, social and political purposes. In the fourth section, occupational associations, craftsman associations, associations with trade, economy and agricultural purposes were focused. In the fifth section sports associations were mentioned. 714

Müze ziyaretleri ile ilgili tarih öğretmenlerine yönelik yapılan bu araştırmada; tarih öğretmenlerinin müze ziyaretleri hakkındaki görüşlerinin neler olduğunun belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda tarih öğretmenlerinin yaptıkları uygulamaların ve karşılaşılan sorunların belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu çalışmada nitel veri toplama araçları kullanılmıştır. Çalışmaya konu olan veriler, 2013-2014 eğitim öğretim yılının birinci yarıyılında Trabzon il merkezinde görev yapan tarih öğretmenleri ile yapılan açık uçlu anket ve mülakatlarla elde edilmiştir. Anket formu Trabzon ilinde 52 tarih öğretmenine uygulanırken, 10 tarih öğretmeni ile de yarı yapılandırılmış mülakat formu aracılığıyla görüşmeler gerçekleştirilmiştir.Araştırma kapsamında oluşturulan verilerin analizinde frekans, yüzde ve betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırma sürecinin tamamlanmasıyla; tarih öğretmenlerinin müze ziyareti hakkında bilgi düzeyinin yeterli olmadığı, müze ziyaretiyle ilgili tutumlarının genel anlamda olumlu olduğu, müze ziyaretinin planlama düzeylerinin yeterli olmadığı ve müze ziyaretini uygularken çok sayıda zorluklarla karşılaştıkları sonuçlarına ulaşılmıştır. Çalışmadan elde edilen veriler ışığında tarih öğretmenlerine müze ziyaretleri konusunda hizmet-içi eğitim verilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır.Tarih öğretmenleri müze ziyaretlerinin kazandıracağı becerileri, güncel hayatlarında sağlayacağı yararları belirterek öğrencileri motive etmelidirler. Bundan sonra yapılacak çalışmalarda müze ziyaretleri ile ilgili öğrenci görüşleri ele alınabilir ayrıca müze ziyaretlerinin öğrenme düzeyine etkisi, öğrenci başarısına katkısı konulu çalışmalar yapılabilir.Anahtar Kelimeler: Tarih Eğitimi, Tarih Öğretmeni, Müze Ziyaretleri, Öğretmen Görüşleri. Nowadays, museum visits have been a great deal of importance both teaching history and contributions on education. In this research, it has been aimed to reveal that the views of history teachers about visiting museums. In this respect, the levels of knowledge and approaches of history teachers about museum visits, and it has been aimed to find out that the level of the practicing museum visits and also the problems which were exposed while applying these visits. In this research, which is a kind of qualitative analysis method, has been applied as a descriptive survey model. The data in this study are obtained from the surveys and interviews that are applied for the teachers who work at high schools in the city center of Trabzon through the first semester of 2013-2014 academic year. While the survey form which contains open and close ended questions have been applying for 52 history teachers, on the other hand, it has also had some interviews for 10 history teachers through a semi-structured interview in Trabzon.Within the analyzing of the data, which are structured in this research, frequency and percentage have been used as the indicators of the descriptive statistics. At the end of the research process; it has been gained some results that history teachers have enough levels of knowledge on museum visits, in general meaning they have a positive approach on this subject, their levels of planning a museum visit are also enough, on the other hand, they have been exposed to many difficulties when applying museum visits.Teachers of History should motivate the students by emphasizing the skills which museum visits will supply, and the benefits of their current life. In the studies which will be done in the future, it may be studied about the views of students on the subject of museum visits; furthermore, the effects of museum visits on the level of learning, and may be done some other studies on student's success.Key Words: History Education, Teacher of History, Museum Visits, Teacher's Views. 92

Salgın hastalıklar, eskiçağlardan itibaren milyonlarca insanın hayatına mal oldu. Salgınları önlemek için Avrupa'da kurulan karantina sistemi, Osmanlı Devleti'nde 1838 yılında resmî olarak uygulanmaya başlandı. İran ve Rusya'da da sık sık salgın hastalıkların ortaya çıkması sebebiyle bu coğrafya, Osmanlı Devleti için hastalıklar bakımından her zaman tehditkâr bir bölge konumundaydı. Bu durum, söz konusu devletlere sınır olan Erzurum ve Trabzon vilayetlerini öne çıkardı. Bu devletlerde yaşanan salgınların Osmanlı topraklarına bulaşmaması için hem kara hem de deniz yönünden tedbirler alındı. Ayrıca söz konusu vilayetlerde, diğer yerlerden bulaşan salgınlarla birlikte yerel olarak çıkıp toplum sağlığını etkileyen hastalıklar da vardı. Hastalıklara karşı önlemler alınarak karantinahaneler kuruldu. Şehirler arasındaki karantinalarda insanlarla birlikte ticarî ürünler de belirli bir süre tutuldu. Bu sebeple ulaşım aksarken ticarî faaliyetler de sekteye uğradı. Erzurum ve Trabzon'la birlikte Osmanlı topraklarının genelinde yaşanan salgınlara karşı devlet, kısıtlı imkânlarını kullanarak tedbir almaya çalışmışsa da çeşitli sıkıntılar yaşandı. Bunun temel sebebi, devletin ekonomik olarak zor durumda olmasıyla birlikte birçok konudaki altyapı eksikliğiydi. Sonuç olarak 19. yüzyılda salgın hastalıklara karşı tedbir alınmışsa da hastalıkların sosyal ve ekonomik hayat üzerindeki olumsuz etkisinin önüne geçilemedi. Epidemics cost millions of people's lives since the ancient times. Quarantine system which was founded in Europe in order to prevent the epidemics was officially started to be carried out in 1838 in the Ottoman State. This geography has always been a threatening region for the Ottoman State in terms of diseases because of the frequent appearing of epidemics in Iran and Russia. This situation made Erzurum and Trabzon become prominent which had borders to those afore-mentioned states. Precautions were taken by the sea and by the land in order that the epidemics in those states should not infect the Ottoman regions. Besides, there were other local diseases as well as the epidemics which affected the community health care in the afore-mentioned provinces. Quarantines were founded and precautions against the diseases were taken. Commercial products as well as people were held in the interprovincial quarantines for some time. For that reason, when a failure of transportation appeared, commercial activities were also interrupted. Even though the state tried to take precautions through its limited means against the epidemics all around the regions of the Ottoman State with Erzurum and Trabzon, various difficulties were experienced. The main reason of that were the economically difficult situation of the state as well as lack of substructure in many subjects. Consequently, although precautions were taken against epidemics in the 19th century, the negative effects of those diseases on the social and economic lives were not able to be prevented. 418

Bu tez çalışmasında 1843–1902 yılları arasında yaşayan ve Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde önemli devlet hizmetlerinde bulunan Kadri Paşa'nın Trabzon Valiliği dönemi ve Trabzon'un genel durumu incelenmiştir. Kadri Paşa'nın Trabzon Valiliği Dönemi'nin ve Trabzon'un kapsamlı bir şekilde araştırılmasının Trabzon tarihine katkı sağlayacağı düşünülmüş ve bu çalışma yapılmıştır.Kadri Paşa, 1856'lı yılların başında daha 13 yaşında iken Mektubî-i Maliye Odası'na mülazım olarak girmiş ve bürokraside gözlerini Islahat Fermanı'yla açmıştır. Kadri Paşa, idareci ve siyasetçi kimliği ile farklı görevlerde bulunmuştur. Aydın ili Defterdarlığı'nda altı yıl görev yapmıştır. Vali Naşid Paşa'nın azledilmesiyle Vali vekâletliğine atanmış ve valilik çalışmalarına büyük destek vermiştir. Kadri Bey'in bu dönemde dirlik ve düzeni sağlamaya yönelik çabaları onun 21 Nisan 1892'de Trabzon Vilayeti Valiliğine atanmasını sağlamıştır.Kadri Paşa, 11 yıl süren Trabzon Valiliği döneminde Ermeni Ayaklanmalarını yatıştırmış; tütün kaçakçıları ve şehirde asayişi bozan eşkıyalarla mücadele etmiştir. Ayrıca O, büyük sağlık problemleri ve kayıplara neden olmaması için Trabzon'a yayılan koleraya karşı bazı sağlık önlemleri almıştır. Kadri Paşa, Trabzon'da meydana gelen problemleri çözmek için büyük çaba göstermiş ve dönemin ihtiyaçlarına göre kendine özgü uygulamalar yapmıştır. Başta oğlu Hüseyin Kazım Kadri tarafından `müs¬te¬bid-i âdil` olarak nitelendirilen Kadri Paşa, Trabzon'da düzenin sağlanması için hükümetin kurallarından ziyade kendi yöntemlerini uygulayan bir yönetici olmuştur. Bu uygulamalarından dolayı zaman zaman eleştiriler alsa da başarılı idareciliği ile Kadri Paşa Trabzon'un önemli valileri arasında yerini almıştır.Anahtar Kelimeler: Kadri Paşa, Trabzon, Kaçakçılık, Kolera, Ermeni Olayları. In this research, the period of Kadri Pasha Trabzon Governorship and Trabzon's general situation were investigated. Kadri Pasha took part in important goverment service in the last periods of Osmanlı. It was thougth that widely investigating Kadri Pasha's period contributes to the history of Trabzon and so this investigation was done.In the beginings of 1856 Kadri Pasha, aged 13, attended Mektubi i maliye School as Trainee ( mülazım) and got into bureaucracy with Islahat Fermanı. He serviced in different missions as administrator and politician. He had been an official in Aydın Financial Office for 6 years. After Vali naşid Paşa was dismissed, he was appointed to Governor Proxy and gave so much support to governorship' activities. His efforts for peace and harmony in this term made him Trabzon Province Governorship on 21 April 1892. Kadri Pasha appeased Armenian rebellions in his 11 years service while working as a governor. He struggled with tobacco smuggler and brigands subverting in Trabzon. Moreover, he took some health precautions against cholera epidemic spreading out Trabzon as ıt didin't cause big health problems and deaths. He made so much effort in order to solve problems in Trabzon and he set some reforms according to his personal opinions in this perdiod's conditions. Kadri Pasha, called as `müstebid-i adil` especially by his son Hüseyin Kazım Kadri, was so self ordained administor because he applied his own methods rather than goverments' laws in order to maintain order in Trabzon.Although he sometimes was critized because of these applies, he has been among Trabzon's important governors.Key Words: Kadri Pasha, Trabzon, Smuggling, Cholera, Armenian Events. 113

Bu çalışmada ele aldığımız dönem 1916-1918 Rusların Trabzon'u işgali dönemidir. Osmanlı Devleti'nin dağılma sürecine girdiği yıllarda, kuzey komşusu Rusya, değişimini ve dönüşümünü tamamlayarak uluslararası dünya siyasetine saldırgan bir giriş yapmıştı. Özellikle Karadeniz'le ilgilenen Rusya; 1914 kışında patlak veren I. Dünya Savaşı'na katılmayı ihmal etmemiş ve savaş başladıktan kısa bir zaman sonra da Osmanlı Devleti'nin topraklarını işgal etmeye başlamıştı. Coğrafi konumu nedeni ile bölgenin kilit noktası olma özelliğini tarih boyu üstlenen Trabzon, Rusların Osmanlı topraklarında başlattığı işgalin de odak noktası ve ikmal merkezi olmuştu. Trabzon'a kalıcı olma fikri ile gelen Ruslar, bu tarihi kıyı şehrini Rusya topraklarının bir parçası haline getirmek için itinalı bir çalışma ile şehri yeniden şekillendirmek istemişlerdi. Trabzon, 1916 Baharı itibari ile Rus işgali altına girmiş ve işgal altında kaldığı iki yıllık süre içerisinde farklı boyutlardan ele alınacak bir işgale maruz kalmıştı. Ordularının yanı sıra ellerindeki şehir planı ve akademik heyetleri ile Trabzon'a gelen Ruslar, Trabzon'un tarihinin büyük bir kısmını yok ederek, bu şehrin –bünyesine karışmış olan- Türk-İslam toprağı olma özelliğini tamamen yok etmeye çalışmıştı. Kısacası Rusların Trabzon'u işgali sadece askeri karakterli değildi. İki yıllık süreci sadece askeri yönden ele almak eksik bir değerlendirme olurdu. Bu yüzden bu çalışmada işgalin farklı boyutlarına ve amaçlarına dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Bu işgal, Rusya Devleti'nin bünyesinde meydana gelen köklü değişimlere de bağlı olarak; 1918 kışında Türk askerinin tekrar Trabzon'a girmesi ile son bulmuştu. Ancak iki yıllık bu işgal Trabzon'da ve Trabzonlu hemen her ailede unutulmaz acılar bırakmıştı.Anahtar Kelimeler: Trabzon, Rus, İşgal, Rum, Muhacirlik. The period dealt in this study is the period when Russians occupied Trabzon between 1916 and 1918. When Ottoman Empire got into a dispersion period, its northern neighbor Russia made an offensive entrance to the World's politics completing its transformation and change.Especially interested in Blacksea; Russia didn't miss getting into the First World War broke out in 1914's winter and started invading Ottoman Empire's lands in short time. Having carried out its role as the key point of the region throughout history for its geographical position; Trabzon had become the focal center and supply point of the Russians' invasion in Ottoman's territories. Having arrived in Trabzon with the idea of staying there permanently; Russians wanted to reshape the city with a conscientious endeavor to include this historical coastal city into Russian territory.Within the spring of 1916, Trabzon had been under occupation and exposed to an invasion which could be handled by a diverged dimensions in this two-year in occupation period. Having been in Trabzon with their city plans and academic committee as well as their army; The Russians tried to completely eradicate Trabzon's integrated Turkish-Islamic identity by demolishing a huge part of the city. In short; Russian's occupation of Trabzon was not a pure military featured.. Handling this two-year occupation period only in military basis would be a an incomplete evaluation. Therefore, this study aims to draw attention to the different dimensions and purposes of this occupation.This invasion came to a halt with the reoccupation of Trabzon by Turkish army, together with the radical changes in the State of Russia. However, this two-year occupation had already left unforgettable pains in Trabzon and almost all Trabzonian familiesKey Words: Trabzon, Russian, Occupation, Greek, Refugee. 126