Search

Pośród szerokiej rzeszy świętych męczenników pierwszych wieków chrześcijaństwa spotykamy postać św. Barbary. Należy ona niestety do grona tych świętych, o których życiu oraz śmierci nie posiadamy żadnych pewnych przekazów . Chociaż jej żywoty były znane w średniowieczu w całej Europie, to jednak wszystkie one pozostają jedynie legendarnymi przekazami. Poddanie w wątpliwość historyczności św. Barbary spowodowało, że została ona w 1969 roku wykreślona wraz z innymi dwustoma świętymi z Martyrologium Romanum i nie figuruje już w ogólnym kalendarzu liturgicznym Kościoła Katolickiego. Obecnie jej wspomnienie znajdujemy tylko w niektórych kalendarzach lokalnych i to z zastrzeżeniem, że wspomnienie ma charakter dowolny . Przypomnijmy, że według legend hagiograficznych św. Barbara była córką bogatego poganina Dioskura z Nikomedii (lub Heliopolis) w Bitynii. Ojciec nie chciał się zgodzić na przyjęcie przez nią chrześcijaństwa. Kiedy dowiedział się, iż mimo zakazu, przyjęła wiarę zamknął ją w wieży, a następnie sam pozbawił życia. Został za to ukarany nagłą śmiercią poniesioną od pioruna. Wydarzenia te miały mieć miejsce w 306 roku . Trudno uchwycić początki kultu św. Barbary. Pierwsze ślady w kościele wschodnim pochodzą już z IV wieku. Na zachodzie oddawano jej cześć na pewno od VII wieku. Dynamiczny jego rozkwit nastąpił jednak w pełnym średniowieczu, szczególnie w okresie wypraw krzyżowych. Wtedy to osiągnął on swoje apogeum. Przejawem rozwiniętego kultu było między innymi powstanie szeregu różnego rodzaju utworów poświęconych męczennicy. W kalendarzu liturgicznym jej wspomnienie przypadało najczęściej w dzień 4 grudnia (czasami 16 grudnia). Teksty liturgiczne o św. Barbarze pojawiają się w księgach od końca XI wieku. Do spopularyzowania legendy o św. Barbarze przyczynili się poprzez swoje dzieła: na wschodzie w końcu X wieku Szymon Metafrast, na zachodzie w XIII wieku Jakub de Voragine . Początki kultu św. Barbary w Polsce sięgają XIII wieku. W przedstawieniach ikonograficznych jej atrybutami są: korona, palma oraz wieża i kielich . Podsumowując ten krótki zarys historii kultu należy stwierdzić, że św. Barbara należała do grona najbardziej popularnych świętych doby średniowiecza. Co zadecydowało o tak dużej popularności kultu św. Barbary? Wydaje się, że wskazując na jej życie chciano dokonać uosobienia bardzo ważnej idei, mianowicie powszechnej drogi do osiągnięcia świętości. W osobie św. Barbary mamy obraz niewykształconej kobiety (tak wynika przynajmniej z niektórych przekazów), poganki, która zdecydowała się zmienić swoje dotychczasowe życie poprzez przyjęcie chrześcijaństwa. Najważniejszym było jednak to, że broniąc swoich decyzji osiągnęła wieniec chwały, tzn. świętość . Zapewne godnym podkreślenia był także fakt konfliktu rodzinnego, który miał podłoże religijne. Być może istniało ogromne zapotrzebowanie na taką właśnie drogę do świętości. Największą popularność zawdzięcza jednak św. Barbara przeświadczeniu, że jest ona patronką dobrej śmierci. Być może wpłynęło na to tak drastycznie zakończone życie, z ręki ojca. Uważano, że chroni ona od nagłej i niespodziewanej śmierci oraz że jej wstawiennictwo pozwala zakończyć życie pojednanym z Bogiem. To przeświadczenie sprawiło z kolei, że stała się ona bliska ludziom uprawiającym niebezpieczne zawody, które narażały na niespodziewaną śmierć. Za swoją opiekunkę obierali ją: górnicy, marynarze, murarze, architekci, ludwisarze, kowale, więźniowie, artylerzyści i minerzy .

Św. Jakuba Starszego spotykamy w granicach diecezji toruńskiej w 10 przypadkach jako patrona świątyń: 9 świątyń parafialnych, 1 świątynia klasztorna. 1. Wszystkie fundacje kościele oddane pod opiekę św. Jakuba, z jednym wyjątkiem, sięgają średniowiecza. Widać więc wyraźnie, że to właśnie w średniowieczu nadawano wezwania jakubowe, wtedy święty ten cieszył się największą popularnością jako patron. 2. Patronat jakubowy obejmuje prawie wyłącznie świątynie parafialne. Jedynym wyjątkiem jest tu tylko świątynia franciszkańska w Chełmnie. Nie spotykamy więc obiektów sakralnych oddanych pod opiekę św. Jakuba, które pełniły funkcje kościołów filialnych. 3. Patronat jakubowy dotyczył przede wszystkim parafii i środowisk wiejskich. A więc nie tyle duże ośrodki związane z handlem, leżące przy ważnych traktach handlowych i komunikacyjnych, ale miejscowości o zdecydowanie mniejszym znaczeniu związane były z rozwojem kultu św. Jakuba. Może to oznaczać, że za patronatem jakubowym stali przede wszystkim osadnicy przybywający na teren ziemi chełmińskiej i lubawskiej. 4. Nie znamy i zapewne nie poznamy do końca genezy obecności św. Jakuba w przywołanych miejscach. Dlaczego akurat ten święty został wybrany na patrona wskazanych obiektów? Promotorami kultu mogli być zarówno: zakon krzyżacki, jak i biskupi chełmińscy, którzy przecież mieli ostateczny głos w sprawie patronatu nad obiektami sakralnymi. Nie możemy także pominąć i samych osadników, którzy pojawili się na terenie ziemi chełmińskiej i lubawskiej z własnymi, bliskimi sobie świętymi, pośród których mógł być obecny także św. Jakub Większy. 5. Nie bez znaczenia w popularyzowaniu kultu św. Jakuba jako patrona obiektów mogło być to, że na obszarze państwa zakonnego przez długi czas mieliśmy do czynienia z ruchem krucjatowym, czyli z sytuacją podobną jak na Półwyspie Iberyjskim. 6. Z wyjątkiem kościoła w Toruniu, wskazane świątynie jakubowe, nie znalazły się na szlaku Drogi Polskiej (Camino Polaco) wyznaczonym w 2007 roku.

Parafia jest najmniejszym, ale jednoczenie niezwykle ważnym, okręgiem administracji kościelnej. Sieć parafialna to ogół takich okręgów na danym terenie. Najnowszy kodeks kanoniczny definiuje parafię następująco: „Parafia jest określoną wspólnotą wiernych, utworzoną na sposób stały w Kościele partykularnym, nad którą pasterską pieczę, pod władzą biskupa diecezjalnego, powierza się proboszczowi jako jej własnemu pasterzowi” . Celem pracy jest przedstawienie rozwoju sieci parafialnej w Toruniu w okresie od średniowiecza do czasów współczesnych, a dokładnie od I połowy XIII wieku do 2016 roku (w tym roku erygowano ostatnią parafię). Mówiąc o rozwoju sieci parafialnej na myśli mamy zmiany granic dotychczas istniejących oraz powstawanie nowych parafii w mieście. Musimy także zauważyć, że nowe parafie pojawiały się w Toruniu również w związku z rozszerzaniem jego granic. Odwołajmy się do podziału diecezjalnego omawianego obszaru. Od średniowiecza do 1992 roku obszar obecnego Torunia znajdował się w granicach dwóch diecezji. Od średniowiecza do początku XIX wieku były to diecezja chełmińska oraz diecezja włocławska, a następnie od początku XIX wieku do 1992 roku diecezja chełmińska oraz archidiecezja gnieźnieńska. Granicą dzielącą diecezje była rzeka Wisła. Po reorganizacji administracyjnej Kościoła katolickiego w Polsce i powstaniu nowych diecezji, na mocy bulli papieża Jana Pawła II z 25 marca 1992 roku Totus Tuus Poloniae populus, całe miasto znalazło się w granicach diecezji toruńskiej. Obecnie w granicach miasta Torunia funkcjonują łącznie 22 parafie diecezjalne oraz 1 parafia garnizonowa. Pod względem administracji kościelnej znajdują się one w granicach czterech dekanatów toruńskich. Genezy rozwoju sieci parafialnej należy upatrywać w dwóch czynnikach. Z jednej strony mamy na uwadze poszerzenie granic miasta o nowe dzielnice, wcześniej samodzielne miejscowości, chodzi dokładnie o: Podgórz, Stawki, Rudak, Bielany, Czerniewice, Wrzosy, Rubinkowo oraz Kaszczorek. Z drugiej natomiast, musimy pamiętać, o zwiększającej się liczbie mieszkańców miasta, która wymagała odpowiedniej opieki duszpasterskiej. Oddziaływanie obydwu czynników możemy śledzić szczególnie od II połowy XX wieku.