Search

Sinds 2008 treedt er in tulpen vroege bloemverdroging op. Hierbij is de bloemknop in de bol al in augustus geheel verdroogd. Tijdens de uitbloei in de winterperiode wordt in partijen daarnaast ook een aantal onvol-ledige (deels verdroogde) bloemen aangetroffen. In de jaren na 2008 was er niet altijd sprake van bloem-verdroging in de bol, maar werden afwijkende bloemen nog wel vaak gezien. Steeds betrof het wisselende partijen Strong Gold, maar in 2011 was er een uitbraak in veel partijen met symptomen in de bollen. De bloemverdroging werd toen ook in andere cultivars aangetroffen (Yokohama, Cheirosa, Purple Flag, Purple Prince, Escape, Brigitta, Alibi), redenen genoeg om hier onderzoek naar te starten. Dat onderzoek bestond uit een enquête en teeltkundig onderzoek. In de enquête werd onder andere ge-vraagd naar teeltwijze en bewaring vooraf en na het teeltseizoen, om aanwijzingen voor de oorzaak van bloemverdroging te verkrijgen. In een perceel Strong Gold werd bloemaanleg kunstmatig vervroegd door het aanbrengen van grondverwarming. Er werd ook een deel van de bollen geremd in de ontwikkeling door ze af te dekken met een dikke laag stro. Deze bollen en bollen van 2 andere locaties werden na het rooien bij hoge en lage temperatuur bewaard. Tijdens de bewaring en bij de bloementeelt daarna werden bollen en bloemen beoordeeld op het percentage verdroging.

Bladkiep in tulp is de grootste oorzaak van uitval in de hedendaagse broeierij van tulpen. Bij het ontstaan van dit probleem spelen allerlei factoren een rol, zoals bemesting, luchtvochtigheid, temperatuur, groeisnelheid en het systeem waarin wordt gebroeid (potgrond, stilstaand water en stromend water). Men kan deze factoren beïnvloeden en daarmee een deel van de uitval voorkomen. Dikke bolmaten van gevoelige cultivars kunnen echter bijna niet zonder problemen worden gebroeid in december en januari. Naast de genoemde factoren blijkt verder dat niet alle cultivars en partijen tulpenbollen in dezelfde mate gevoelig zijn voor bladkiep. Omdat bekend is dat calcium in stengel en blad een belangrijke rol speelt in het voorkómen van bladkiep is in het verleden onderzocht of het calciumgehalte van de bollen een indicatie zou kunnen zijn voor de kans op bladkiep. Er bleek slechts een zwakke correlatie te bestaan tussen het calciumgehalte van bollen en de kans op bladkiep. In dit project is onderzocht of het calciumgehalte van specifieke onderdelen van de bol (spruit, bolbodem en bolrokken) een betere maat is voor de kans op bladkiep. In 8 cultivars, waarvan sommige in twee bolmaten, werden in een proef de calciumgehaltes van bol-onderdelen bepaald en vergeleken met de later gevonden percentages uitval door blad- of stengelkiep. De gevonden relaties bleken maar zwak. Als voorspellende waarde voor kiepen is de calciumbepaling van boldelen daarom niet geschikt gebleken. Sommige gevonden trends waren zelfs verrassend tegengesteld aan de verwachting. Een hoger calciumgehalte van de spruit zou meer kiepers geven. Het gehalte van de bolrokken leek wel enigszins te correleren met het uiteindelijk gehalte van de plant. De conclusie blijft echter dat er met een calciumbepaling vooraf geen betrouwbare voorspelling kan worden gedaan voor de kiepgevoeligheid.

In de tulpenteelt komt de laatste jaren aantasting door tulpenstengelaaltje voor. In bolgewassen wordt tegen stengelaaltje een warmwaterbehandeling van de bollen toegepast. Voor tulpen is dit niet gangbaar en ken-nen we alleen de warmwaterbehandeling tegen destructoraaltje, die wordt uitgevoerd bij een temperatuur van 43,5°C. Deze temperatuur is niet voldoende hoog voor het doden van tulpenstengelaaltjes. Het zou wenselijk zijn om voor tulpen ook een warmwaterbehandeling tegen tulpenstengelaaltjes (ca. 47°C) te kunnen toepassen. Hiermee kan dan mogelijk het vernietigen van partijen tulpen worden voorkomen. In 2009 is PPO gestart met onderzoek naar de tolerantie van tulpen voor warmwaterbehandelingstempera-turen (van 45° tot 47,5°C) en de rol van voorwarmte. Daaruit bleek dat tulpen 45°C goed kunnen verdra-gen, dat er bij 46°C opbrengstverlies optrad en dat bollen gekookt bij 47°C verloren gingen. De voor-temperatuur bleek echter een belangrijke factor hierbij. Bij 30°C voorwarmte bleken tulpen beter bestand tegen hoge kooktemperaturen dan bij 25°C.

Uit onderzoek bij PPO in voorgaande jaren in bleek ethyleen de belangrijkste factor te zijn bij het ontstaan van hoge zuurpercentages. Dit heeft geleid tot onderzoek naar de invloed van ethyleen kort na het rooitijd-stip. De aanwezigheid van zure bollen in een partij tulpen en de stressreactie van de bol op het rooien kun-nen in de praktijk leiden tot ethyleenconcentraties van soms wel 1000 ppb gedurende de eerste 1 à 1½ week na het rooien. Als tulpen daaraan worden blootgesteld en ze vervolgens onder omstandigheden wor-den gebracht waarbij kieming van Fusariumsporen kan optreden, gaan veel bollen verloren door deze ziek-te. De lage zuurpercentages in de proeven waren oorzaak van het feit dat verschillen in de resultaten soms wegvielen tegen de spreiding daarvan. Desondanks kon voldoende bevestiging worden gevonden in een aantal eerder gevonden resultaten. Dit leidt tot de conclusies: - Ethyleen na het rooien is verantwoordelijk voor een verhoogde kans op hoge zuurpercentages. - De gevoeligheid van de bollen voor zuur wordt al bevorderd bij 300 ppb ethyleen.

Er is vanuit de KAVB gevraagd om de effectiviteit van de ultrasone geluidsgolven tijdens het spoelen van tulpen te onderzoeken. Er is gekeken of ultrasone geluidsgolven in staat zijn besmetting met Fusarium te voorkomen. Hiervoor is in samenwerking met ArcaZen de Bulbsweep uitgetest onder praktijkomstandigheden. De Bulbsweep is een apparaat dat ultrasone geluidsgolven opwekt. Een vellenbak met daarin een Bulbsweep werd besmet met Fusarium sporen. Vervolgens zijn er tulpenbollen door getransporteerd. Het was niet mogelijk een verschil vast te stellen tussen het aantal zieke bollen met of zonder een ultrasone behandeling. In een tijdreeks is getest of ultrasone geluidsgolven ook daadwerkelijk schimmelsporen van Fusarium doden. Hieruit bleek dat er na 5 minuten een effect te zien was. Dit effect is echter marginaal en zal geen groot effect hebben op het voorkomen van besmettingen.

Tijdens de CNB/KAVB actualiteitenavond in Creil ging PPO-onderzoeker Martin van Dam dieper in op de resultaten van zijn onderzoek naar effecten op groei en bloei van vroeg gerooide tulpen. Daarbij ging het hem met name om de effecten op broeikwaliteit en op de wortelgroei van plantgoed.

Het gebruikswaarde-onderzoek tulp nieuwe stijl is in 1996 gestart door de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (KAVB). Een commissie bestaande uit onder andere telers, handelaren en veredelaars begeleidt dit onderzoek, dat bestaat uit teeltonderzoek op twee locaties (zand- en kleigrond), broeierijonderzoek en houdbaarheidsonderzoek. Doel van het gebruikswaarde-onderzoek is het in kaart brengen van teelt- en broei-eigenschappen en houdbaarheid van nieuwe(re) tulpencultivars. Dit verslag behandelt de resultaten van de twaalfde serie cultivars die in het onderzoek is opgenomen.

De laatste jaren komt in tulpen een aantasting met stengelaaltjes (Ditylenchus dipsaci) in een beperkt, maar toenemend, areaal voor. Bij constatering volgt een serie kostbare maatregelen, waaronder het vernietigen van de betreffende partij, een teeltverbod, ontsmetting of inundatie van het besmette perceel en het nalo-pen van de belendende partijen door de keuringsdienst. De economische schade voor de teler en het bol-lenvak is daardoor groot. In bloembollen en vaste planten worden problemen met aaltjes meestal betreden door middel van warmwaterbehandeling. Tulpen worden tot nu toe alleen gekookt als het ging om hardscha-lige cultivars, tegen destructoraaltje en krokusknolaaltje. De daarbij gebruikte temperatuur van 43,5°C is te laag voor een goede bestrijding van tulpenstengelaaltjes. In het verleden is wel eens onderzoek gestart naar de mogelijkheid van koken tegen stengelaal bij tulp. Vanwege schade aan de tulpen is dat toen niet voortge-zet. Door ontwikkelingen bij andere gewassen (narcis, lelie en krokus) op het gebied van kooktijdstip en voor-temperatuur lijkt er ook voor tulp nog wel een mogelijkheid te zijn voor een warmwaterbehandeling.

Proeftuin Zwaagdijk (de Zuurgroep West Friesland) en PPO-Bloembollen te Lisse deden de laatste jaren beide onderzoek naar zuur in tulp. Bij PPO werd gevonden dat ethyleen al binnen enkele uren tot dagen een belangrijke rol speelt bij toename van zuurgevoeligheid van de bollen. Uit onderzoek van Proeftuin Zwaagdijk bleek dat pellen binnen korte tijd na het oogsten het gunstigst was tegen infectie door zuur. In 2010 is een onderzoek gestart op basis van de gezamenlijke resultaten van Proeftuin Zwaagdijk en PPO. Hierin werd onderzocht of het optimale pelmoment afhankelijk is van de aanwezigheid van ethyleen na het rooien. Als er sprake is van een ethyleeneffect, kan wellicht het ideale pelmoment worden uitgesteld en verlengd door het ethyleenprobleem te vermijden of te voorkomen Twee tulpencultivars (White Dream en Tineke van der Meer) van een West-Fries bedrijf werden na het rooien gezeefd en behandeld voor de proef. Een deel werd blootgesteld aan ethyleen, met of zonder voorafgaande FreshStartbehandeling. Na ongeveer 42 uur na het zeven werd een deel van de bollen gepeld. De rest van de bollen werd een week en twee weken later gepeld. Na bewaring tot hal oktober werd het percentage zuur van de monsters vastgesteld. De vroeg gepelde bollen bleken het laagste zuurpercentage te hebben opgelopen: ca. 2%. Bij de later gepelde bollen werd 4 tot 5,8% zuur aangetroffen. Als ethyleen was toegediend na het rooien, ontstond een verhoging (verdubbeling) van het zuurpercentage. Nog steeds hadden de bollen die het vroegst waren gepeld het laagste zuurpercentage (4 en 5% afhankelijk van de cultivar). Bij de latere peldata ontstond ca. 9% zuur. Bij de bollen die eerst aan FreshStart en daarna aan ethyleen werden blootgesteld werd die verhoging niet waargenomen, maar bleef de bovengrens steken op iets meer dan 5%. Opmerkelijk daarbij was dat de percentages zuur van de verschillende peldata niet meer onderling verschilden. Toediening van FreshStart, zonder een ethyleenbehandeling leidde onverwacht tot hogere zuurpercentages. Dit resultaat blijft vooralsnog onverklaarbaar. Ethyleen lijkt van invloed te zijn op de toename van zuurgevoeligheid bij een later moment van pellen. Als de bollen zijn beschermd tegen ethyleen, door toediening van FreshStart kort na rooien, dan is het moment van pellen een minder belangrijke factor. Uitstel van pellen heeft dan geen sterke toename van het zuur tot gevolg. FreshStart biedt bescherming tegen ethyleen. Als men er voor kiest om geen FreshStart te gebruiken, is het in ieder geval raadzaam om blootstelling van de bollen aan ethyleen te vermijden. © Praktijkonderzoek

Het gebruikswaarde-onderzoek tulp nieuwe stijl is in 1996 gestart door de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (KAVB). Een commissie bestaande uit onder andere telers, handelaren en veredelaars begeleidt dit onderzoek, dat bestaat uit teeltonderzoek op twee locaties (zand- en kleigrond), broeierijonderzoek en houdbaarheidsonderzoek. Doel van het gebruikswaarde-onderzoek is het in kaart brengen van teelt- en broei-eigenschappen en houdbaarheid van nieuwe(re) tulpencultivars. Dit verslag behandelt de resultaten van de twaalfde serie cultivars die in het onderzoek is opgenomen.

Tijdens de CNB/KAVB actualiteitenavond in Creil ging PPO-onderzoeker Martin van Dam dieper in op de resultaten van zijn onderzoek naar effecten op groei en bloei van vroeg gerooide tulpen. Daarbij ging het hem met name om de effecten op broeikwaliteit en op de wortelgroei van plantgoed.

Latente infecties van zuur in tulp kunnen niet bestreden worden met ontsmettingsmiddelen of fungiciden. Eén verklaring daarvoor is dat na de infectie schimmel in rust gaat. Op deze manier is latent zuur beter bestand tegen fungiciden dan normaal mycelium of kiemende sporen. Een andere verklaring is dat latent zuur niet kan worden bestreden doordat de schimmel in de huidmondjes binnendringt. Door Hans de Wild is (2005, AFSG) is ontdekt dat onder bepaalde omstandigheden (ethyleen, laag zuurstof of hoog CO2-gehalte) de wasprop tijdelijk kan verdwijnen. Fusarium dringt dan de bol binnen via een huidmondje. Onder droge omstandigheden kan de schimmel in zijn latente vorm overgaan en deze wordt vervolgens afgedekt door de zich herstellende waspropjes. Hierdoor kunnen middelen de schimmel niet bereiken. Dit mechanisme biedt mogelijkheden voor de bestrijding van latent zuur door de waspropjes opzettelijk te laten verdwijnen, door bijvoorbeeld een behandeling met CO2. Hierdoor wordt de latent aanwezige schimmel weer bereikbaar voor fungiciden of ontsmettingsmiddelen.

Tulpen in de droogverkoop moeten er goed uit zien: goed in de huid en geen zichtbare beschadiging of aantastingen door schimmel. Tegenwoordig worden tulpen ook op de bol in glas of in andere verpakking verkocht. Ook daar is uitwendige schimmelgroei snel zichtbaar en kan dit leiden tot afwijzing. Bollen vrij houden van uitwendige schimmelgroei begint met het voorkomen van beschadigingen. Daarna is het zaak de bollen goed droog te bewaren. Dat is niet altijd mogelijk, want tijdens transport en bewaring kan op verschillende momenten de luchtvochtigheid oplopen, vooral tijdens koeling. Bestrijding van Penicillium met gewasbeschermingsmiddelen is voor bollen, bestemd voor de broeierij, ongewenst en voor bollen voor de droogverkoop onacceptabel. Er is daarom onderzoek uitgevoerd naar stoffen en methoden om Penicillium te bestrijden die milieuvriendelijk zijn. In het onderzoek is gewerkt aan het milieuvriendelijke fungicide Delvocid®Instant, etherische oliën (3 soorten) en aan ruimteontsmetting met ioniserende apparatuur AiroCide®. Dit onderzoek heeft opgeleverd dat een dompeling van bollen in het schimmelwerende middel Delvocid®Instant penicilliumgroei op de bollen onder vochtige omstandigheden voorkómt. De preventieve werking van het middel was vooral zichtbaar door het wegblijven van schimmelpluis en -sporen op verwondingen en stootplekjes. Dit effect is des te gunstiger omdat Penicillium juist op die plaatsen makkelijk ontstaat. Met de 3 geteste etherische oliën kon een vermindering van uitwendig Penicillium op de bollen worden gerealiseerd ten opzichte van onbehandelde bollen. Er bleek ook een schimmelreducerend effect te zijn op Penicillium op wondjes. Een bezwaar van deze groep van middelen is dat er bij verkeerd gebruik ook schade door de damp kan ontstaan. Dit uit zich in irritatie aan de wortelkrans en verkleuringen van de bolrok. Verder onderzoek naar de dosering en de toedieningswijze is daarom nog nodig. De AiroCide® luchtontsmetter bleek in dit onderzoek niet effectief in het verminderen van het aantal sporen in de lucht. Het aantal sporen in de luchtstroom van de bewaarcel nam na enkele uren wel af, maar dit werd niet versneld door het gebruik van de ontsmetter. Tijdens deze proef kwam een situatie voor waaruit bleek dat stoffilters waarschijnlijk ook effectief kunnen bijdragen aan de afname van het aantal sporen in de lucht.

In tulpen veroorzaakt het tulpenmozaïekvirus (Engels: Tulip Breaking Virus, TBV) van alle virussen de meeste schade. Er is directe schade zoals opbrengstverlies en kwaliteitsverlies veroorzaakt door virussymptomen. Daarnaast is er indirecte schade veroorzaakt door de beheersingsmaatregelen en verplichte keuringsmaatregelen. TBV behoort tot de familie van de potyvirussen, virussen die vooral door bladluizen of andere insecten worden overgebracht. Vooral in de gele (en witte) tulpencultivars is het virus steeds moeilijker onder controle te krijgen. Percentages TBV van 6% en hoger, waarbij virusbeheersing vrijwel onmogelijk is geworden, zijn geen uitzondering meer. Dit heeft onder anderen te maken met de schaalvergroting van bedrijven, waardoor er minder tijd en expertise beschikbaar is voor het ziekzoeken, de slechte of in de tijd zeer beperkte zichtbaarheid van symptomen (typerend voor gele en witte cultivars) en mogelijk de grotere vatbaarheid van deze cultivars voor TBV. Het verwijderen van virus(bron)planten gedurende de teelt door middel van ziekzoeken levert wel het hoogste rendement op in de virusbestrijding: het viruspercentage kan daardoor worden verlaagd en er is minder kans op virusverspreiding! Dit twee jarig onderzoek richt zicht op het beperken van TBV-verspreiding gedurende de teelt van de vooral gele tulpencultivars. Om dit te bereiken zijn de experimenten gericht op het bepalen van de mate van virusverspreiding onder invloed van diverse teelthandelingen en –omstandigheden.

Bij de ontwikkeling van het concept ‘voorjaarsplanting’ voor tulp, narcis en hyacint wordt het volgende nagestreefd: 蛳 Bollen worden zodanig bewaard en geprepareerd dat ze in het voorjaar geplant kunnen worden en in datzelfde voorjaar nog bloeien in de tuin of op het terras/balkon. Niet alleen gemaksconsumenten hebben behoefte aan dit type product, maar ook landscapers (hoveniers; voor grootschaliger beplantingen in het voorjaar). 蛳 In het beoogde concept worden de bollen lang (minstens tot half februari) droog bewaard, krijgen hun koudebehoefte (deels) als droge bol en worden vervolgens: o als droge bol afgezet (landscaping) of o kort op potjes of trays in de koeling beworteld, waarna ze afgezet worden voor bloei op balkon/terras of om overgeplant te worden in de tuin. Het overplanten vereist een goede beworteling. Door de langdurige droge bewaring en korte beworteling verschilt de methode wezenlijk van het traditionele prepareren en forceren. Broeiers kunnen na Valentijn hun cellen nogmaals vullen met dit type product. Hiermee wordt de afzetperiode van bloembollen verlengd en de afzet vergroot.

De laatste jaren staat de export van tulpen naar vooral Japan onder druk door een toenemend percentage van het tulpenvirus X (TVX). Uit onderzoek bij PPO Bloembollen kwam de tulpengalmijt als vector van TVX naar voren, maar er wordt steeds meer getwijfeld of TVX alleen wordt verspreid door de tulpengalmijt tijdens de bewaring. In opdracht van het Productschap Tuinbouw (PT) heeft PPO Bloembollen samen met de BKDt drie jaar onderzoek gedaan naar mogelijk andere manieren van TVX verspreiding

In tulpen veroorzaakt het tulpenmozaïekvirus van alle virussen de meeste schade. PPO Bloembollen heeft twee jaar onderzocht wanneer en hoe virusverspreiding plaatsvindt en hoe dit te beperken is

In tulpen veroorzaakt het tulpenmozaïekvirus van alle virussen de meeste schade. PPO Bloembollen heeft twee jaar onderzocht wanneer en hoe virusverspreiding plaatsvindt en hoe dit te beperken is

De laatste jaren staat de export van tulpen naar vooral Japan onder druk door een toenemend percentage van het tulpenvirus X (TVX). Uit onderzoek bij PPO Bloembollen kwam de tulpengalmijt als vector van TVX naar voren, maar er wordt steeds meer getwijfeld of TVX alleen wordt verspreid door de tulpengalmijt tijdens de bewaring. In opdracht van het Productschap Tuinbouw (PT) heeft PPO Bloembollen samen met de BKDt drie jaar onderzoek gedaan naar mogelijk andere manieren van TVX verspreiding

Waterbroei op stromend en recirculerend water heeft als groot voordeel dat er een zwaardere kwaliteit tulpen mee kan worden gebroeid dan op stilstaand water. In een dergelijk teeltsysteem is de snelle ver-spreiding van ziekten iets wat voortdurend aandacht vraagt. Dit geldt voor tulpen, maar dat was al zo bij andere sierteelt- en groentegewassen. Omdat het probleem al bekend was in andere teelten, was een op-lossing in principe dichtbij. Echter, tulpenbroei heeft zijn eigen specifieke complicerende factoren. Zo heeft het gewas een korte omlooptijd van ca 3 weken in de koelcel en 3 weken in de kas. Elke keer als er nieuwe bollen worden ingebracht brengen deze ook weer een behoorlijke besmettingspiek teweeg. Bij het voorko-men van uitval door wortelrot moet men leren omgaan met die pieken en daarbij speelt een strak bedrijfs-hygiënisch regime een belangrijke rol. Gedurende twee seizoenen (2007 en 2008) werden tulpenbedrijven bezocht en werden problemen met wortelrot geïnventariseerd. In beide jaren deden zich relatief weinig problemen van algemene aard voor. De gesignaleerde problemen waren steeds bedrijfsspecifiek en kleinschalig. De betrokken bedrijven hadden al meerdere jaren ervaring met deze manier van telen. Onderzoek in 2005/2006 toonde aan dat de schimmel Fusarium culmorum het meest verantwoordelijk leek voor uitval door wortelrot bij tulpenbroei. Er was toen op een aantal bedrijven tegelijk massaal uitval door wortelrot opgetreden. Dat er in later jaren minder problemen waren ligt in het feit dat op deze bedrijven steeds meer hygiënische maatregelen werden getroffen. Bij het aanschaffen van UV- en reinigingsappara-tuur werd gaandeweg ervaring opgedaan. Bij onvoldoende werking paste men de capaciteit aan. Voor het zichtbaar maken van de besmettingsgraad van het water en van de (dodende) werking van UV-ontsmetters worden op veel bedrijven watermonsters genomen. Hiervan worden kiemgetallen bepaald en ook wordt er wel naar specifieke ziektenverwekkers gezocht door middel van DNA-monsters. Onderzoek door PPO naar de kiemgetallen bij 7 bedrijven toonde aan dat de waterontsmetting niet altijd naar behoren functioneert. De oorzaak kan van geval tot geval heel verschillend zijn. Het kan liggen aan de techniek. Door afnemende transmissiewaarden van het water, vervuiling van de lampen, veroudering van de lampen of verkeerde (te hoge) stroomsnelheid kan het ontsmettende effect van UV-apparatuur tekort schie-ten. Door controle en onderhoud van de apparatuur kunnen deze incidenten zoveel mogelijk worden voor-komen. Tenslotte moeten waterbroeiers ook waken voor incidentele oorzaken als bemestingsfouten (lage pH-pieken) of overdoseringen van peroxide. Hierdoor kunnen wortels acute irritatie oplopen en kan het later lijken op een schimmelaantasting. Tenslotte is (hoofdstuk 3) laat zien dat ook het water zelf een bron van problemen kan zijn. Op een van de bezochte bedrijven waren problemen gerezen met methaanhoudend water. Hierdoor ontstond sterke ver-slijming, wat weer verstopping van de filters tot gevolg had. In het kader van het onderzoek werd ook een fustontsmettingsexperiment uitgevoerd. Oplossingen moeten niet altijd gezocht worden in het verhogen van de concentratie van het ontsmettingsmiddel. Schoonspuiten met formaline (1,6%) bleek redelijk afdoende ter voorkoming van wortelrot. Een langere verblijfstijd bij een lagere concentratie bleek echter effectiever te zijn.

De export van tulpen naar bijvoorbeeld Japan staat de laatste jaren onder druk door een toenemend percentage Tulpenvirus X (TVX). In 2004 is bij monsterkeuring door de BKD in 98 monsters TVX aangetroffen. Het afgekeurde areaal wegens meer dan 1.0% TVX is gestegen van 3 ha in 2000 via 23 ha in 2004 naar 45 ha in 2007. Uit eerder onderzoek bij PPO-BBF kwam de tulpengalmijt als vector van TVX naar voren. De tulpengalmijt veroorzaakt niet alleen schade aan de bol, maar zorgt tijdens de bewaring van bollen ook voor de verspreiding van TVX. Door de toename van TVX in de praktijk, zelfs op bedrijven waar geen tulpengalmijt is waargenomen, wordt er steeds meer getwijfeld of TVX alleen wordt verspreid door de tulpengalmijt tijdens de bewaring. Het TVX behoort tot de potexvirussen, virussen waarvan bekend is dat ze via mechanische wijze via verwonding van de plant worden verspreid. In de praktijk bestaat daarnaast het vermoeden dat hoge aantallen stro- en bollenmijten verantwoordelijk zijn voor virusoverdracht. Deze mijtensoorten veroorzaken mechanische beschadigingen, terwijl galmijten met hun monddelen dieper het weefsel ingaan (prikken). Dit maakt het op het eerste zicht onwaarschijnlijker dat stro- en bollenmijten ook verantwoordelijk kunnen zijn voor virusoverdracht naast galmijten. Deze verspreidingswijze is wel weer aannemelijker wanneer TVX ook langs mechanische weg wordt verspreid. Tijdens de teelt van tulp vindt er daarnaast uitgebreide mechanische schade en verwonding plaats tijdens het koppen en klepelen van het gewas. Deze gewasbehandelingen kunnen daarmee tevens een potentiële bron voor virusverspreiding zijn. In dit onderzoeksproject is een aantal onderwerpen bestudeerd om de verschillende manieren van TVX-verspreiding te leren kennen.

Het gebruikswaardeonderzoek brengt de teelt- en broei-eigenschappen en houdbaarheid van nieuwe(re) cultivars in kaart. In het onderzoek worden een aantal cultivars vergeleken met twee referentiecultivars, te weten Leen van der Mark en Monte Carlo. De tien nieuwe(re) cultivars van deze negende serie waren: Agrass Gold, Antarctica, Bastogne Parrot, Caïro, Eskimo Chief, Freeman, Jan Seignette, Royal Virgin, Tibet en White Heaven. Resultaten met betrekking tot de teelt (ziekten en afwijkingen, vroegheid, opbrengst, zuuraantasting, clustergewicht, verklisteringsgetal, opbrengstverschillen, uitval) de broeierij en de houdbaarheid worden gegeven

Tulpen produceren naast een hoofdbol elk jaar nieuwe dochterbollen, die worden gebruikt als uitgangsmateriaal voor de teelt. Als er meer dan normaal (2 à 3) dochterbollen per bol worden gevormd kan er sprake zijn van extreme of sterke verklistering. Een partij die veel extreem verklisterende bollen bevat produceert vaak ook minder leverbaar. Hierdoor is een dergelijk partij economisch minder rendabel voor de teler. Om te voorkomen dat een partij sterker gaat verklisteren zijn er in het verleden selectiemethoden bedacht. Zo formuleerde Dr. Ir. G. Hekstra een selectiemethode waarmee een partij kon worden opgebouwd die hoofdzakelijk bestaat uit de boltypen die sterk groeien en normaal verklisteren. In de praktijk wordt ook de topperpartij-methode gehanteerd, waarbij eveneens een selectie op grond van groeikracht plaatsvindt. In de jaren 1995 - 1997 leek er een probleem te ontstaan met het aantal sterk verklisterde partijen tulpen. Er werd toen besloten de bovengenoemde selectiemethoden nog eens met elkaar te vergelijke qua effectiviteit. Een partij met ca 25% sterk verklisterende clusters werd daartoe 3 jaar doorgeteeld nadat een van de selectiemethoden daarop was toegepast. Er was daarbij naast de gewone Hekstra-methode een alternatief bedacht dat minder arbeidsintensief is. Niet alleen het effect op de verklistering werd beoordeeld, maar er werd ook gekeken naar de bedrijfseconomische aspecten. Sommige werkwijzen, die in de teelt van tulp in de praktijk worden gehanteerd, werden als veroorzaker van een toename in verklistering gezien. Afrapen en teelt van afgebroeide bollen zijn voorbeelden van dit sort werkwijzen. Bij afrapen probeert een teler zoveel mogelijk bollen te verkopen van maten die normaal bij het plantgoed blijven. Met deze twee methoden werd in dit onderzoek ook 3 jaar geteeld waarna de partijen werden beoordeeld op de mate van verklistering. De topperpartij-methode en de beide Hekstra-methoden resulteerden na 3 jaar telen in een halvering van het percentage sterk verklisterde clusters. De topperpartij-methode bleek daarbij economisch minder gunstig dan de Hekstra-methoden. De kanttekening hierbij is dat de verklistering bij de topperpartij in de praktijk vaak weer toeneemt na een aantal jaren. Bij selectie volgens Hekstra wordt het plantgoed niet alleen op groeikracht geselecteerd, maar bestaat de partij uiteindelijk ook uit voornamelijk A- en B-bollen. Deze vertonen minder neiging tot verklisteren dan C- en D-bollen. Door de afraapmethode ontstaat meer verklistering. De methode blijkt daarmee oorzaak van slecht plantgoed. Doortelen van afgebroeide bollen bleek geen oorzaak van extreme verklistering, maar gaf in dit onderzoek zelfs uiteindelijk de minst sterk verklisterde partij.

Onderzoek door Hans de Wild (Agrotechnology and Food Innovations (A&F) Wageningen Universiteit en Re-search centrum) over het gedrag van huidmondjes op de bolrok van tulp werpen een interessant licht op het mogelijk ontstaan van zuur in tulp. In proeven werd aangetoond dat de huidmondjes altijd open staan, maar dat de aanwezigheid van een was-propje in de opening bepaalt of het huidmondje werkelijk open of dicht is. In het hier beschreven project is onderzocht of de huidmondjes een belangrijke invalspoort van Fusarium vormen.

Het gebruikswaardeonderzoek brengt de teelt- en broei-eigenschappen en houdbaarheid van nieuwe(re) cultivars in kaart. In het onderzoek worden een aantal cultivars vergeleken met twee referentiecultivars, te weten Leen van der Mark en Monte Carlo. De tien nieuwe(re) cultivars van deze negende serie waren: Agrass Gold, Antarctica, Bastogne Parrot, Caïro, Eskimo Chief, Freeman, Jan Seignette, Royal Virgin, Tibet en White Heaven. Resultaten met betrekking tot de teelt (ziekten en afwijkingen, vroegheid, opbrengst, zuuraantasting, clustergewicht, verklisteringsgetal, opbrengstverschillen, uitval) de broeierij en de houdbaarheid worden gegeven

Bij de broei van tulpen op water doet zich het verschijnsel voor dat wortels bruin verkleuren en te kort wor-den. Dit leidt tot kwaliteitsverlies van de tulpen. Er is in eerder onderzoek aangetoond dat fenolen uit de bolhuid een oxidatiereactie aangaan onder invloed van enzymen uit de wortels (polyfenoloxidase). Hierbij komen polyfenolen en chinonen vrij die een bruine neerslag en de bijbehorende groeiremming van de wortels veroorzaken. In dit onderzoek kwam naar voren dat anti-oxidanten perspectiefvol lijken om het proces tot staan te brengen. Ook is gewerkt met de fenol-vanger polyvinylpolypyrillidone (PVPP) waarmee fenolen kunnen worden vastgelegd zodat de oxidatiereactie niet kan plaatsvinden. Ook deze stof leek perspectiefvol. In dit vervolgonderzoek werd de praktische toepassing van anti-oxidanten (citroenzuur en ascorbinezuur) nader beproefd. Bij gebruik van citroenzuur werd de polyfenoloxidase-activiteit geremd. Door de toevoeging daalde de pH van de voedingsoplossing echter naar pH-waarden van 3 à 4. De wortelgroei werd hierbij sterk geremd. In de verdere proeven met citroenzuur en ascorbinezuur werd de pH gecorrigeerd om deze neveneffecten te voorkomen. Bij de gekozen concentraties van de anti-oxidanten met pH-correctie trad geen verbetering op in de hoeveelheid bruine wortels. De verklaring hiervan ligt in het feit, dat de polyfenoloxida-se-reactie blijkbaar voornamelijk wordt geremd doordat dit proces moeilijk verloopt bij een lage pH. Omdat wortelvorming bij tulp uiteraard een eis is zijn daarmee deze pH-verlagende anti-oxidanten ongeschikt ge-bleken als toepassing tegen bruine wortels in tulp. PVPP bleek goed toepasbaar als middel tegen bruine wortels. Bruine wortels kunnen worden voorkomen door het gebruik van PVPP. Bij de toepassing van dit middel zijn bovendien geen negatieve effecten op de kwaliteit van de tulpen waargenomen. Om PVPP praktisch en met lage kosten te kunnen toepassen is een systeem met regeneratie en hergebruik nodig. Als voorschot op een verkenning van de technische moge-lijkheden is de toepassing van PVPP in de bierindustrie bestudeerd.

Waterbroei van tulpen is in ontwikkeling. Een groeiend aantal bedrijven schakelt over van systemen met stilstaand naar systemen met stromend water. Hierbij wordt het water vaak hergebruikt voor meerdere zetten tulpen in een seizoen. Een probleem dat zich hierbij voordoet is aantasting van de wortels (wortelrot). De aantasting lijkt soms op een typische schimmelinfectie, zoals Pythium, maar ook worden verkleuringen en verslijming van onbekende oorzaak geconstateerd. Omdat de wortelproblemen vrij snel tot uitval kunnen leiden reageert men in de praktijk bij symptomen vaak direct met de toepassing van middelen. Dit heeft niet altijd het beoogde resultaat. Via de bollen kunnen diverse schimmelsporen worden aangevoerd. Daarnaast kunnen stoffen uit de bolhuid vrijkomen die irriterend werken op de wortels. Bij tulpenbroei verandert de besmetting voortdurend omdat er gemiddeld elke 3 weken weer nieuwe bollen worden ingehaald. In dit verslag wordt getracht de oorzaken van wortelrot vast te stellen. Met de resultaten worden enkele bestrijdingsmethoden getest, zoals toevoeging van perixodemiddel aan het proceswater, een combinatie van twee fungiciden en bestraling met UV-licht van besmet water. Het totaal aan resultaten uit het onderzoek in 2006 leidde tot het inzicht dat wortelrot bij tulpen op recirculerende systemen voornamelijk ontstaat door schimmels, waarbij Fusarium culmorum een ‘hoofdverdachte’ lijkt te zijn. Het lijkt erop dat wortelrot dat door deze schimmel wordt veroorzaakt kan worden bestreden met behulp van peroxide of door UV-bestraling. Bij het gebruik van fungiciden is het nodig te weten met welke ziekteverwekkende schimmel men te maken heeft. Bij deze middelen moet uiteraard veilig met restanten water worden omgegaan.

Het onderzoek naar zuur in tulp, door PPO bloembollen en bolbloemen in Lisse, heeft zich na 2003 vooral toegelegd op de aanpak van het probleem bij de bron: Hoe krijgt een teler zijn plantgoed schoon? Hoe voorkomen teler en handelaar infectie door Fusarium op alle momenten in de keten? Dit heeft uiteindelijk geleid tot de volgende onderzoeksonderwerpen: - Een inventarisatie van mogelijkheden ter bestrijding van latente infecties in plantgoed. O.a. de mogelijkheden van heetstook en UV-licht tegen besmetting en infectie door Fusarium; - Een screening van mogelijkheden van het inzetten van gewasbeschermingsmiddelen van natuurlijke oorsprong (GNO’s) en natuurlijke vijanden tegen zuur in tulp; - Veldproeven met als doel de rol van grondbesmetting en partijbesmetting te bepalen. Ook de rol van stikstof daarbij werd getoetst. Naarmate er meer zure bollen in plantgoed in de herfst aanwezig zijn worden er ook meer zure bollen aan-getroffen in de partij na het rooien in de daaropvolgende zomer. Er was ook toename van zuur tijdens de bewaring in alle gevallen, behalve bij gezond plantgoed (0%). De standaard bolontsmetting werkte effectief tegen zuur vanuit ziek plantgoed. Het resultaat van plantgoed met 10% zuur en boldompeling was vergelijk-baar met dat van een partij met 0% zuur zonder boldompeling. Twee normale teeltmaatregelen: plantgoed uitzoeken en plantgoed ontsmetten, blijken dus een goed effect te hebben bij het voorkómen van zuur. Het uitzoeken van een partij bollen heeft volgens de proef vooral effect in de vorm van verminderde toename van zuur tijdens de bewaring. De besmetting die in het plant-goed zat zorgt voor aanhoudende hoge besmetting en veroorzaakt daarmee blijkbaar nog nieuwe infecties in een later traject van de bewaring.

Bij de late broei (april en mei) van tulpen op water is vooral de bewaring een lastige periode. In 2002/2003 is bij PPO Bloembollen in Lisse en bij Proeftuin Zwaagdijk onderzoek uitgevoerd naar de beste bolbewaring gedurende de koeling. Verschillen door behandeling vielen al snel weg tegen cultivar- en plaatsverschillen. Gemiddeld werd het beste resultaat voor late waterbroei verkregen door de bollen te koelen vanaf 1 december bij 2°C, de bollen 4 of 6 weken te bewortelen en ze te broeien in een geschermde koele kas.

Bij dit onderzoek bleek dat door het nemen van monsters een zwakke schakel in de verwerking goed kon worden aangetoond. Deze methode lijkt daarmee geschikt voor het verbeteren op punten van de verwerkingslijn en de hele werkwijze op het bedrijf. De procedure voor bemonsteren en gegevensvastlegging is inmiddels in de vorm van de ‘zuurcheck’ geschreven. De nuttige tips die voortkwamen uit de gesprekken met de ondernemers zijn ook in deze zuurcheck verwerkt.

Er zijn in de praktijk partijen tulpenbollen in omloop die een groot deel sterk verklisterde clusters bevatten. Deze partijen zijn als productiegewas minder interessant, omdat ze tegelijk minder leverbare bollen en meer plantgoed opleveren. Ook de broeikwaliteit van de leverbare bollen uit deze partijen laat te wensen over. De indruk bestaat dat de dikke bollen uit sterk verklisterde partijen een minder zware bloem geven in de broeierij. Ook zou er extra bijblad uit sterk verklisterde bollen ontstaan, wat een probleem vormt vanwege de voedselconcurrentie voor de hoofdbloem. Van de cultivars ‘Prominence’, ‘Kees Nelis’, ‘Leen van der Mark’ en ‘Cassini’ werd van 1 of meerdere partijen tulpen het normaal en het sterk verklisterde deel apart bewaard en gebroeid. De bewaring voorafgaand aan de koeling geschiedde bij 20 °C of bij een aflopende reeks temperaturen, beginnend bij 25 °C. De vraag, die hiermee moest worden beantwoord, was of extreem verklisterde bollen bij de hoge bewaartemperatuur extra bijblad zouden produceren ten opzichte van normaal verklisterde bollen. De gevonden effecten op het bijblad waren niet eenduidig. In enkele gevallen gaf een hogere bewaartemperatuur bij sterk verklisterde bollen een toename van bijblad te zien ten opzichte van normaal verklisterde bollen bij hoge bewaartemperatuur. In de overige proeven was dit effect niet aanwezig, of was er zelfs een tendens van het tegenovergestelde effect. De broeikwaliteit van beide boltypes (normaal en sterk verklisterd) is vergeleken. Er waren in het algemeen weinig verschillen in broeikwaliteit tussen normaal en sterk verklisterde bollen. Bij ‘Prominence’ was er effect op de bloemgrootte (kleinere bloem van een sterk verklisterde bol) en de stevigheid (lichter als gevolg van sterke verklistering) als gevolg van het boltype. Het betrof beide keren echter 1 waarneming per cultivar van 1 van de 2 gebruikte bolmaten. Bij ‘Kees Nelis’ was er in één partij ook een effect op de stevigheid. Dit onderzoek heeft aangetoond, dat het niet zondermeer vaststaat dat uit sterk verklisterde bollen een slechtere kwaliteit bloemen voortkomt.

Bij de broei van tulpen op water ontstaan tijdens het uitlopen van de wortels soms bruine verkorte wortels. Dit kan leiden tot verminderde wateropname en slechte opname van voedingszouten uit het water. Voor de bloementeler betekent dit vervolgens financiële schade doordat er bloemen van mindere kwaliteit worden geoogst en er uitval kan optreden. In dit onderzoek is uitgegaan van de veronderstelling dat het proces van fenoloxidatie de oorzaak is van het probleem. Uit de bolhuid komen fenolen vrij. Onder invloed van het enzym polyphenoloxidase uit de wortels oxideren de fenolen via di-fenolen tot polyfenolen en chinonen. De laatste twee zijn de giftige stoffen waardoor de wortels verkleuren en waardoor er groeiremming optreedt. Binnen dit onderzoek zijn experimenten uitgevoerd om het veronderstelde bestaan van het polyfenoloxidase proces aan te tonen. Daarnaast is ook gezicht naar manieren van beïnvloeding van het proces, door het toevoegen van stoffen die de reactie remmen of stoppen. De hoeveelheid fenol in de bolhuid bleek de belangrijkste factor voor het optreden van de reacties waardoor bruinverkleuring wordt veroorzaakt. Het betrokken enzym (polyfenoloxidase) bleek voornamelijk in de wortels aanwezig. Per cultivar of partij kon de activiteit daarvan verschillen, maar dat beïnvloedde de verbruiningsreactie niet. Een lage hoeveelheid enzymen kan net zo goed bruine wortels veroorzaken als een hoge hoeveelheid, mits er maar fenolen aanwezig zijn. Het polyfenoloxidase-proces bij tulpen was te beïnvloeden: door binding van fenolen, door onttrekking van zuurstof, door toepassing van anti-oxidanten en door het verlagen van de pH trad minder of geen bruinverkleuring op. De invloed van ijzer op de bruinverkleuring kon niet worden aangetoond. Het onderzoek leidde tot de conclusie dat oxidatie van uit de huid vrijkomende fenolen door polyfenoloxidase in de wortels inderdaad de oorzaak is van de bruinverkleuring en de groeiremming van de wortels van tulp. In een vervolg op dit onderzoek worden de gevonden oplossingsrichtingen naar praktijktoepassingen vertaald.

Als onderdeel van het onderzoek naar zuur in tulp heeft PPO bloembollen veldproeven uitgevoerd in het seizoen 2002 – 2003. Doel hiervan was het belang van grond- en partijbesmetting in de ontwikkeling van zuur te bepalen. Plantgoed en grond geven besmetting door aan de partij, wat resulteert in (meer) zuurinfecties in het volgende teeltjaar. Het belang van vruchtwisseling en uitzoeken van plantgoed wordt daarmee onderstreept.

Zuur in tulp (veroorzaakt door de schimmel Fusarium oxysporum f.sp. tulipae) is een oud probleem, maar houdt de gemoederen al weer een paar jaar bezig. Uit het verleden was al veel bekend over zuur. Door het sterk toegenomen aantal gevallen van zuur in tulp sinds 2000 werd de vraag: “waarom ontstaat er in de huidige bedrijfsvoering meer zuur”, actueel. In de zomer van 2001 heeft PPO Bloembollen een inventariserend onderzoek gedaan naar de oorzaken van Fusarium oxysporum in tulp. Het doel was, te onderzoeken waar in de huidige bedrijfsvoering, de grootste bottlenecks zitten. Met wetenschap uit dit ketenonderzoek kan dan meer gericht onderzoek worden gedaan naar die zaken die nodig zijn, om het probleem zuur snel (weer) beheersbaar te maken.

Koude bewaring van (ijs)tulpen en lelies onder zuurstofloze omstandigheden leveren grote voordelen op voor de kwaliteit van de bewaarde bollen. Deze bewaarmethode bleek ook een rol te spelen in de bestrijding van insecten en mijten. PPO Bloembollen zet de mogelijkheden en beperkingen van deze succesvolle bewaarmethode op een rij.

In de glastuinbouw is hergebruik van drain- en restwater van substraatteelt verplicht, dus dit geldt ook voor restwater van tulpenbroei. De vraag is of tulp kwaliteit verliest door ophoping van zouten. Onderzoek van PPO toont aan dat tulp in de waterbroei redelijk goed tegen zout kan

In de glastuinbouw is hergebruik van drain- en restwater van substraatteelt verplicht, dus dit geldt ook voor restwater van tulpenbroei. De vraag is of tulp kwaliteit verliest door ophoping van zouten. Onderzoek van PPO toont aan dat tulp in de waterbroei redelijk goed tegen zout kan

Koude bewaring van (ijs)tulpen en lelies onder zuurstofloze omstandigheden leveren grote voordelen op voor de kwaliteit van de bewaarde bollen. Deze bewaarmethode bleek ook een rol te spelen in de bestrijding van insecten en mijten. PPO Bloembollen zet de mogelijkheden en beperkingen van deze succesvolle bewaarmethode op een rij.

De schimmel Fusarium oxysporum is debet aan vrij veel uitval in tulp. Sinds 2000 is er sprake van een sterke toename van dit probleem door de hele keten. Naast onderzoek in het productiedeel van de keten, op de bollenteeltbedrijven, is ook bij de exportbedrijven de problematiek gevolgd. Exporteurs zien tijdens de bewaring door de jaren heen meer en meer zuur ontstaan. Het uitzoekwerk vormt een alsmaar groeiende kostenpost. Door dit onderzoek wilde men meer inzicht krijgen in de mate waarin Fusarium in de exportfase van de handelsketen wordt veroorzaakt en welke maatregelen exporteurs daartegen kunnen inzetten.

Invloed van bewaartemperatuur van tulpenbollen op broeiresulaten

Invloed van bewaartemperatuur van tulpenbollen op broeiresulaten

Beschrijving van gehanteerde koelbehandeling voor een succesvolle late broei van tulpen op water

Bladkiep bij tulp is het verschijnsel waarbij op het blad donkergroene, glazige plekken ontstaan waar drup-peltjes vocht uit komen. In ernstige gevallen ontstaan aan de onderkant van het blad scheurtjes. Bladkiep is een gevolg van een tekort aan calcium in de plant. Bij waterbroei treedt het verschijnsel veel sterker op dan bij broei op potgrond. Risicofactoren voor optreden van bladkiep zijn ondermeer vroege broei, dikke bolma-ten en een aantal gevoelige cultivars.

In de glastuinbouw is hergebruik van drain- en restwater van substraatteelt verplicht, dus dit geldt ook voor restwater van tulpenbroei. De vraag is of tulp kwaliteit verliest door ophoping van zouten. Onderzoek van PPO toont aan dat tulp in de waterbroei redelijk goed tegen zout kan

Door veranderingen in de teelten en de aanscherping van het overheidsbeleid t.a.v. het gebruik van met name dierlijke mest kunnen zich bij de teelt van bloembollen verschijnselen voordoen die mogelijk samenhangen met een gebreksituatie. PPO heeft in dit project een aantal van deze verschijnselen onderzocht en geprobeerd er een oplossing voor te vinden. Met de dompeling van tulpenplantgoed in ijzerchelaat en andere preparaten ter voorkoming van ”koubont” werden in een oriënterende proef in 1998-1999 spectaculaire resultaten behaald. In het daaropvolgende driejarige onderzoek werd dit resultaat nooit in die mate geëvenaard. Slechts in het eerste jaar werd in een proef in Lisse met dompeling of veurbehandeling van het plantgoed met ijzerchelaat een beperkt positief gewas- en opbrengsteffect behaald; in het tweede jaar had, ook in Lisse, de toevoeging van WUXAL Mg aan het dompelbad een positief opbrengsteffect. Dit noopt tot de conclusie dat hier meer micro-elementen dan uitsluitend Fe een rol spelen en voorts dat seizoen, plantgoed en locatie in sterke mate bepalend zijn voor het al dan niet optreden van “koubont” en het effect van een bolbehandeling met ijzerchelaat of andere micro-elementen bevattende middelen. Door de overschakeling op niet-mangaanbevattende gewasbeschermingsmiddelen voor de vuurbestrijding in tulpen werd gevreesd dat de mangaanvoorziening van dit gewas in de knel zou komen. In onderzoek werd dat echter niet aangetoond. Het niet-mangaanbevattende middel fluazinam gaf dezelfde resultaten als het mangaanbevattende mancozeb. Alleen in Zwaagdijk had de combinatie van beide middelen soms een positief opbrengsteffect als gevolg van een betere gewasbeschermende werking. Na bespuitingen met chloorthalonil/prochloraz bleef de opbrengst wel achter. Met mangaanbespuitingen, ongeacht of dat via mancozeb was of via een toevoeging van Fertichel Mn aan het vuurbestrijdingsmiddel, kon in Zwaagdijk een in deze regio vaak voorkomende bladverkleuring worden beperkt. Net als in eerder onderzoek kon met magnesiumbespuitingen vroegtijdige bovengrondse afsterving van een leliegewas aanzienlijk worden beperkt, echter zonder dat het in dit geval ook leidde tot een positief opbrengsteffect of een hoger magnesiumgehalte in de geoogste bollen. De veronderstelling, opgeroepen door eerdere proeven, dat door magnesiumbespuiting de mangaanopname zou worden bevorderd werd niet bevestigd.

Gezond plantgoed houdt bemsetting met zuur laag. Van vier van de acht partijen die werden gevolgd bleek een week na het pellen het percentage zuur sterk te zijn toegenomen

Gezond plantgoed houdt bemsetting met zuur laag. Van vier van de acht partijen die werden gevolgd bleek een week na het pellen het percentage zuur sterk te zijn toegenomen