Search

IMARES Wageningen UR is studying the long-term development of a number of individual mussel beds in the Dutch part of the Wadden Sea, and trying to identify the characteristics that determine the survival of such beds. The study is being carried out in the context of the WOT theme of ‘Nature Information Infrastructure’. The present report presents the 2014 situation. The annual reports of this multi-year project include interim results with yearly additions. The results of the annual mapping and population survey provide a picture of the development of the mussel beds over a large number of years. The results so far show that the mussel beds tend to gradually decrease in size, coverage and population density after the year in which they come into existence. IMARES Wageningen UR bestudeert de ontwikkeling op de lange termijn van een aantal individuele mosselbanken in de Nederlandse Waddenzee met speciale aandacht voor de eigenschappen die het al dan niet overleven van mosselbanken bepalen. Het onderzoek wordt uitgevoerd in het WOT-thema informatievoorziening Natuur. Dit rapport gaat over de situatie in 2014. Omdat dit een langjarig project is bevatten de jaarlijkse rapportages voorlopige tussenresultaten die elk jaar worden aangevuld. De tussenresultaten vande jaarlijkse kartering en populatiemeting geven een beeld van de ontwikkeling van mosselbanken over een groot aantal jaren. Uit de resultaten tot nu toe blijkt dat de mosselbanken in het algemeen na het jaar van ontstaan langzaam in oppervlakte, bedekkingspercentage en populatiedichtheid achteruit gaan. Op demosselbanken neemt dan het percentage lege schelpen, algen, zeepokken en restgewicht toe in verhouding tot de levende mosselen. De afname in oppervlakte en bedekking wordt af en toe tenietgedaan door een goede broedval, waarna het proces opnieuw begint. Over de jaren ontstaat dus geleidelijk een mosselbank met meerdere jaarklassen en met een gevarieerde gemeenschap. Ondanks de overeenkomsten in algemene ontwikkeling zijn er jaarlijks grote verschillen te zien in de ontwikkeling tussen individuele mosselbanken.Deze verschillen kunnen ontstaan door locatie (en dus blootstellingen aan storm of predatie) of door karakteristieken van de mosselbank (de mate waarin deze bestand is tegen stormen en predatie).

IMARES Wageningen UR volgt de jaarlijkse ontwikkeling van bodemdieren in de geulen in een voor menselijke activiteiten gesloten gebied (referentiegebied: Schild en Boschwad) en vergelijkt dit met een gebied waar zulke activiteiten wel toegestaan zijn (controlegebied: Zuidoost-Lauwers en Spruit). Om de ontwikkeling van het referentiegebied te volgen, is vóór de instelling van het gebied (2002, 2003 en 2005) de startsituatie wat betreft het voorkomen van bodemdieren vastgesteld. Na de instelling van het referentiegebied (november 2005) worden jaarlijks bemonsteringen uitgevoerd. Prioriteit gaat hierbij uit naar benthische mariene fauna en de bodembedekking in de geul. De basale jaarlijkse bemonstering heeft het karakter van ‘vinger aan de pols’. Om (statistisch) betrouwbare verschillen aan te kunnen tonen tussen gebieden, zijn uitgebreide bemonsteringen een minimale vereiste. Daarom worden de resultaten in de jaarrapportages niet statistisch geanalyseerd en geven zij alleen een basaal beeld van de ontwikkeling in het betreffende jaar. Deze tussenrapportage beslaat de voorlopige resultaten van de basale bemonstering van het jaar 2013. Hierin worden de gegevens van voorgaande jaren aangevuld met de gegevens uit 2013. Trefwoorden: bodemdieren, geulen, Waddenzee, referentiegebied Rottum

IMARES Wageningen UR bestudeert de langetermijnontwikkeling van een twaalftal mosselbanken in de Nederlandse Waddenzee met speciale aandacht voor de eigenschappen die het al dan niet overleven van mosselbanken bepalen. Het onderzoek wordt uitgevoerd in het WOT-thema Informatievoorziening Natuur. Dit rapport gaat over de situatie in 2013. De resultaten van de jaarlijkse kartering en populatiemeting geven een beeld van de ontwikkeling van mosselbanken over een groot aantal jaren. De mosselbanken gaan in het algemeen na het jaar van ontstaan langzaam in oppervlakte, bedekkingspercentage en populatiedichtheid achteruit. Op de mosselbanken neemt dan het percentage lege schelpen, algen, zeepokken en restgewicht toe in verhouding tot de levende mosselen. De afname in oppervlakte en bedekking wordt af en toe tenietgedaan door een goede broedval, waarna het proces opnieuw begint. Over de jaren ontstaat dus geleidelijk een mosselbank met meerdere jaarklassen en met een gevarieerde gemeenschap. Ondanks de overeenkomsten in algemene ontwikkeling zijn er jaarlijks grote verschillen te zien in de ontwikkeling tussen individuele mosselbanken. Deze verschillen kunnen ontstaan door locatie (en dus blootstellingen aan storm of predatie) of door karakteristieken van de mosselbank (de mate waarin deze bestand is tegen stormen en predatie).

Met ingang van november 2005 is in navolging van Duitsland en Denemarken een klein deel van de Nederlandse Waddenzee gesloten voor (potentieel) schadelijke menselijke activiteiten. Het betreft een geulsysteem ten zuiden van Rottumerplaat. Doel van deze sluiting is om de ongestoorde ontwikkeling van de natuur in de Waddenzee te kunnen volgen. De droogvallende platen en eilanden rond Rottum genieten reeds langer een hoog beschermingsniveau. Toegang is zeer beperkt, en er wordt al meer dan 20 jaar niet meer op schelpdieren gevist.

De jaarlijkse monitoring van de gewone (Phoca vitulina) en de grijze zeehonden (Halichoerus grypus) in de Waddenzee dient ter ondersteuning van het (internationaal) beheer van en het beleid voor de zeehondenpopulaties. Deze tellingen worden sinds 1960 door IMARES uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. In 2012 werden in de Internationale Waddenzee 26,220 dieren geteld(de gehele Waddenzee populatie). Na correctie voor dieren die in het water zouden zijn tijdens de telvluchten wordt de populatie geschat op 38,500 dieren. In Nederland werden rond 6500 volwassen en iets minder dan 1500 pups op de zandplaten geteld. Sinds 2000 worden ook de grijze zeehonden per vliegtuig geteld. Maximaal werden er tijdens de reguliere monitoring in 2012 3059 grijze zeehonden op de ligplaatsen in de Waddenzee geteld. In de geboorteperiode (december 2011) werden 288 pups geteld. Dit is meer dan 75% van alle grijze zeehonden in de Waddenzee

In dit project wordt de lange termijnontwikkeling van mosselbanken onderzocht. Hiervoor worden door IMARES enkele individuele mosselbanken in detail bestudeerd. Drie mosselbanken worden sinds 1997 gevolgd, één sinds 1998, twee sinds 2002, één sinds 2003 en zeven mosselbanken worden sinds 2006 gevolgd. In deze rapportage wordt de ontwikkeling van deze veertien mosselbanken tot en met 2012 beschreven.

Binnen het Deltaprogramma Waddengebied wordt gezocht naar nieuwe veiligheidsstrategieën in verband met klimaatverandering en zeespiegelstijging. Deze strategieën moeten worden ingepast in het bijzondere ecosysteem van de Wadden. Er bestaan op dit moment veel ideeën over de inzet van biobouwers (ook wel ‘ecosystem engineers’ genoemd) in de waterveiligheid. Deze organismen beïnvloeden hun omgeving en kunnen mogelijk via deze natuurlijke processen bijdragen aan de waterveiligheid. Dit rapport geeft een overzicht van de biobouwers die mogelijk een bijdrage kunnen leveren aan de lange-termijn veiligheidsopgave en het meegroeivermogen van de Waddenzee met zeespiegelstijging, de orde van grootte van hun effecten en de mate van hun inzetbaarheid. De volgende biobouwers zijn onderzocht: mosselen, oesters, Ensis (schelpdierbanken), kweldervormende vegetatie, duinvormende vegetatie, diatomeeën en zeegras.

In dit project is de ontwikkeling van het ecosysteem in een voor menselijke activiteiten gesloten gebied (Referentiegebied) gevolgd en vergeleken met een gebied waar zulke activiteiten wel toegestaan zijn (controle-gebied). Hierbij is vooral gekeken naar benthische mariene fauna en de bodembedekking (schelpengruis) in de geul, maar ook litorale en sublitorale mosselbanken, de zeehondenpopulatie en de vogelvoorkomens zijn meegenomen. Vijf jaar na sluiting van het Referentiegebied is een eerste (statistische) analyse gedaan naar de ontwikkeling in het gebied ten opzichte van het controlegebied. Door de grote variatie tussen monsterpunten binnen een gebied en tussen de jaren en de basale opzet van het huidige monsterprogramma is het niet mogelijk om nu al conclusies te kunnen trekken. Daarnaast worden grote effecten zo kort na sluiting ook nog niet verwacht. Het mogelijke herstel van specifieke of gevoelige soorten kan vele jaren duren. Trefwoorden: Waddenzee, ecosysteem, natuurlijke ontwikkeling, visserij, benthos

In dit project wordt de lange termijnontwikkeling van mosselbanken, en de factoren die het al dan niet overleven van mosselbanken bepalen, onderzocht. Hiervoor worden door IMARES enkele individuele mosselbanken in detail bestudeerd. Drie mosselbanken worden sinds 1997 gevolgd, één sinds 1998, twee sinds 2002, één sinds 2003 en zeven mosselbanken worden sinds 2006 gevolgd. In deze rapportage wordt de ontwikkeling van deze veertien mosselbanken tot en met 2010 beschreven. De meeste mosselbanken uit het project bestaan inmiddels uit mosselen van meerdere jaarklassen. Uit de gegevens die gedurende de jaren zijn verzameld blijkt dat naarmate een mosselbank ouder wordt het percentage levende mosselen langzaam afneemt tot ongeveer 40%. De rest van het oppervlak van de mosselbank bestaat dan uit lege mosselschelpen, ingevangen schelpen van andere soorten, slakken, andere schelpdieren, pokken en macro-algen. De afname in levende mosselen op een mosselbank wordt voornamelijk veroorzaakt door stormen en predatie. Lokale, matige mosselbroedvallen op individuele mosselbanken kunnen de afnemende mosselpopulatie op de korte termijn in stand houden, maar af en toe optredende goede broedvallen zijn nodig voor lange termijnoverleving van een mosselbank. De laatste jaren zijn veel van de onderzochte mosselbanken bedekt geraakt met Japanse oesters. Toch zijn er tussen de oesters nog veel mosselen te vinden en kan gesproken worden van gemengde mosselbanken. De oesters in de mosselbanken lijken in sommige gevallen voor extra stevigheid te zorgen, hoewel er ook delen met oesters verdwijnen tijdens winterstormen.

De Nederlandse overheid heeft in november 2005 ten zuiden van Rottum een referentiegebied ingesteld om te voldoen aan de internationale verplichting dat voldoende grote gebieden in de Waddenzee worden aangewezen waarbinnen geen exploitaties en verstorende activiteiten mogen plaatsvinden. In dit referentiegebied wordt menselijke beïnvloeding met mogelijk negatieve effecten zoveel mogelijk beperkt. Het bestuderen van de ontwikkeling van een dergelijk referentiegebied is noodzakelijk om uitspraken te kunnen doen over de “favourable conservation status” van de rest van de Waddenzee ten aanzien van bepaalde activiteiten. In dit rapport wordt de ontwikkeling van de benthische mariene fauna en de ontwikkeling van enkele litorale mosselbanken, vier jaar na sluiting van het referentiegebied, weergegeven.

In dit project wordt de langetermijnontwikkeling van mosselbanken, en de factoren die het al dan niet overleven van mosselbanken bepalen, onderzocht. Hiervoor worden door IMARES enkele individuele mosselbanken in detail bestudeerd. Drie mosselbanken worden sinds 1997 gevolgd, één sinds 1998, twee sinds 2002, één sinds 2003 en zeven mosselbanken worden sinds 2006 gevolgd. In deze rapportage wordt de ontwikkeling van deze twaalf mosselbanken tot en met het voorjaar van 2009 beschreven.

Van de biodiversiteit in de Nederlandse zoute wateren is momenteel nog ongeveer 40% aanwezig van de biodiversiteit die zou bestaan in een oorspronkelijke, meer natuurlijke situatie. Deze conclusie is gebaseerd op een grote hoeveelheid gegevens over kenmerkende soorten en eigenschappen van de Nederlandse mariene ecosystemen

De Nederlandse overheid heeft in november 2005 een referentiegebied ingesteld om te voldoen aan de internationale verplichting dat voldoende grote gebieden in de Waddenzee worden aangewezen waarbinnen geen exploitaties en verstorende activiteiten mogen plaatsvinden. In dit project wordt de nadruk gelegd op het volgen van de ontwikkeling van het ecosysteem in een voor de visserij gesloten gebied (Schild en Boschwad) en dit te vergelijken met een gebied waar garnalenvisserij zal blijven (Zuidoost Lauwers en Spruit). Om de ontwikkeling van dit ongestoorde gebied te volgen zijn er vóór de instelling van dit gebied bemonsteringen uitgevoerd door IMARES. Na de instelling van het referentiegebied (november 2005) worden jaarlijks bemonsteringen uitgevoerd. In dit rapport wordt een weergave gegeven van de ontwikkelingen in het referentiegebied twee jaar na sluiting

In verband met het traject volgend op de uitspraak van de Raad van State (dd 27 februari 2008) inzake de vergunningenverlening voor mosselzaadvisserij ontstond bij het ministerie van LNV de vraag naar een overzicht van de mosselvoorkomens en mosselzaadvisserij in voorgaande jaren. In deze rapportage wordt door middel van kaarten van de westelijke Waddenzee een beeld gegeven van de mosselvoorkomens en van de locatie en intensiteit van de mosselzaadvisserijen. Dit overzicht wordt gepresenteerd voor het voorjaars- en najaarsseizoen afzonderlijk, voor de jaren 1997-2007

Deze atlas is samengesteld met informatie uit verschillende bronnen, en bestaat uit gecombineerde kaarten van luchtfoto’s en geomorfologische informatie. Voor het beleid is het belangrijk dat uit de kaarten op te maken is waar kenmerkende landschapstypen liggen, en dan vooral die typen die in nationale of internationale regelgeving een bepaalde status hebben, zoals de habitattypen uit de EU-habitatrichtlijn, of kenmerken die essentieel zijn voor de kwaliteit van de EU-habitats. Binnen de EU-habitattypen zoals droogvallende wadplaten en kwelders is het mogelijk een verdere onderverdeling te geven op basis van sedimentsamenstelling, dynamiek en successiestadium in de vegetatieontwikkeling

De Nederlandse regering heeft in 2005 een referentiegebied in de Waddenzee ingesteld, waarbinnen geen exploitaties en verstorende activiteiten mogen plaatsvinden. Feitelijk bevindt dat gebied zich ten zuiden van Rottum, waar de schelpenvisserij al tien jaar verboden is. Het project Referentiegebied Rottum richt zich op de ontwikkeling van de benthische mariene fauna. Ook wordt aandacht besteed aan mosselbanken, de zeehondenpopulatie en vogelvoorkomens. In dit rapport de gegevens na één jaar sluiting

In dit project wordt gekeken of Side Scan Sonar een methode zou kunnen zijn om gedetailleerde ontwikkelingen in contouren en structuur (patronen) van individuele mosselbanken en oesterriffen te monitoren. Om de Side Scan sonar beelden te valideren wordt gebruik gemaakt van ground truth en luchtfoto’s. Deze methoden zijn alleen bruikbaar op litorale banken. Voor deze validatie zijn daarom drie litorale mosselbanken en twee litorale oesterriffen bemonsterd op het Balgzand

Zowel in nationaal als in trilateraal verband geldt als één van de ecologische doelen voor de Waddenzee een zo groot en natuurlijk mogelijk areaal aan kwelders. Actief ingrijpen om bestaande kwelders in stand te houden dient op een zo natuurlijk mogelijke wijze te geschieden. In de kwelderwerken en zomerpolders langs het vasteland van de Waddenzee is een omslag in beheer ingezet naar duurzamer en minder kunstmatig. Lange termijn monitoring begeleidt deze verandering en dient ook om te zien of de meer natuurlijke wijze van beheer zich verdraagt met de effecten van zeespiegelstijging. De resultaten worden jaarlijks op www.waddenzee.nl gepubliceerd en dienen als input voor vijfjaarlijkse Quality Status Reports in het kader van de drielanden samenwerking in de Wadddenzee. De Waddenzee is het belangrijkste gebied voor éénjarige pioniervegetaties van Zeekraal. Deze pionierzone is de overgang van wadplaten naar kwelder en beschermt de hoger gelegen kwelderzones. Door opslibbing worden kwelders hoger, waarbij de vegetatie door successie verandert. De vegetatie ontwikkelt zich tijdens dat proces tot een eindstadium of climaxbegroeiing. De biodiversiteit neemt sterk af als een kwelder in zijn eindfase komt door veroudering met als eindstadium een soortenarme vegetatie van Zeekweek. Begreppeling versnelt de veroudering van de kwelderzone. Beweiding stelt de ontwikkeling van een climaxvegetatie uit. De ideale natuurlijke situatie zou cyclische successie zijn, hierbij zijn aangroei en afslag van kwelders in evenwicht. De kwaliteit van kwelders kan worden verbeterd door de variatie aan hoogtezones, geomorfologische vormen (groene stranden, slufters, zandige kwelders, kleiige kwelders) en beheervormen (beweide en onbeweide kwelders) te behouden of te herstellen

In de Waddenzee werd de eerste Japanse oester waargenomen in 1983 bij de haven van Oudeschild, Texel. Rond het begin van de 21ste eeuw werd duidelijk dat de Japanse oester over de gehele Waddenzee voorkomt. Sinds 2002 wordt de ontwikkeling van enkele individuele oesterbanken in de Nederlandse Waddenzee gevolgd. In deze rapportage wordt een beschrijving gegeven van de ontwikkeling van deze individuele oesterbanken tot 2006. Op alle gevolgde locaties zijn op den duur oesterriffen ontstaan met verschillende jaarklassen. Het lijkt erop dat de dichtheden en oppervlakten op sommige locaties niet verder toenemen. Om inzicht te krijgen in groei en afname in dichtheden en oppervlakte van individuele oesterriffen is het van belang de ontwikkelingen van individuele oesterriffen te blijven volgen. Aangezien oesters een voorkeur lijken te hebben om zich op andere oesters te vestigen, is de verwachting dat er zich op meer plekken oesterriffen zullen ontwikkelen. Om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van de Japanse oester in de Nederlandse Waddenzee is het van groot belang om een kwantitatieve monitoring op te zetten die speciaal gericht is op het vaststellen van de biomassa en verspreiding van de Japanse oester. Daarnaast is het noodzakelijk het ecologisch belang van dit nieuwe en blijvende habitattype nader te bestuderen

De oesterpopulatie is zodanig uitgebreid dat sinds 2004 in de standaard bemonsteringen naar andere schelpdieren oesters zo vaak worden aangetroffen dat het mogelijk is een gestandaardiseerde database op te zetten op grond waarvan in de toekomst ook kwantitatieve conclusies getrokken kunnen worden over biomassa en populatieontwikkeling. De huidige rapportage moet gezien worden als een eerste aanzet voor een kwantitatieve benadering van biomassa en populatieontwikkeling van de Japanse oester. In combinatie met kwantitatieve gegevens met betrekking tot de ontwikkeling van de Japanse oester in Nederland, bevat dit rapport een analyse over de relatie tussen de ontwikkeling van de Japanse Oester en andere natuurwaarden (andere schelpdieren, vogels) in Nederland en wordt er een advies uitgeschreven voor toekomstige monitoring en voorspellingen van de ontwikkeling van de Japanse oesters.

In de Waddenzee is het belangrijk te weten welke processen verantwoordelijk zijn geweest voor het ontstaan en de ontwikkeling van het systeem, en welke processen het systeem in stand houden. De ecosysteembeschrijving van de Waddenzee gaat daarom in eerste instantie uit van fysische en biologische processen die de ecotopen vormen en in stand houden, aangevuld met processen die verantwoordelijk zijn voor het in stand houden van de populaties van verschillende organismen(groepen). Voor beleid en beheer is het noodzakelijk om goede en actuele kaarten te hebben. Met de mogelijkheden die GIS (Geografsche Informatie Systemen) biedt is het tegenwoordig mogelijk op korte termijn vraagspecifieke kaarten te leveren die gekoppeld zijn aan achterliggende databases

In het voorjaar zijn door RIVO weer de standaard inventarisaties gedaan (Steenbergen et al. 2004). Daarbij worden de litorale mosselbanken in kaart gebracht en wordt globaal aangegeven welke dichtheden mosselen zich op de bank(delen) bevinden. Van de 2250 ha was 666 ha zaadbank uit de broedval van 2003, 275 ha halfwas uit 2001 en 2002 en 291 ha ouder dan 2002. 790 ha bestond uit gemengde banken. Dat wil zeggen dat het oude banken zijn met een redelijk groot aandeel halfwas of zaadmosselen. Ruim 1000 ha bestond dus uit oudere banken.

Het rapport geeft een indicatie van de ontwikkeling en verspreiding van oesters in de Nederlandse Waddenzee. Nagegaan is wat bekend is van de historische ontwikkeling en wanneer de eerste meldingen gedaan zijn. Door middel van participatie van het publiek is een database aangelegd van meldingen die via internet gedaan zijn. Daarnaast is de ontwikkeling op een aantal vaste monsterpunten beschreven. Op bestaande monsterlocaties op mosselbanken is de ontwikkeling in meer detail gevolgd als er aanwijzingen waren dat de mosselbank overgenomen werd door de oesters. Het is nog te vroeg om concrete beheersmaatregelen voor te stellen. Daarvoor moet de ontwikkeling nog een aantal jaren gevolgd worden.

In de rapportage wordt een overzicht gegeven van factoren die belangrijk zijn bij het verschijnen en verdwijnen van mosselbanken in de Waddenzee. Het onderzoek is gebaseerd op een review van de literatuur en jarenlange metingen op mosselbanken. Delen van het hier gerapporteerde onderzoek zijn reeds beschreven in rapporten die uitgevoerd werden in het kader van het onderzoek naar de evaluatie van het schelpdiervisserijbeleid (het EVA-II onderzoek)

Over het dieet en het foerageergedrag van zeehonden in de Nederlandse kustwateren is weinig bekend. Dit rapport beschrijft de eerste fase van een project naar voedselecologie van gewone en grijze zeehonden. Deel I beschrijft het onderzoek naar de gewone zeehond. Hierbij werden dieren gezenderd en onderzocht of de zeehondenverspreiding mogelijk overlap vertoont met visverspreiding. Hiervoor werden zowel visgegevens binnen dit project verzameld als bestaande data gebruikt. Er werd geen positieve relatie gevonden. In fase 2 zal worden onderzocht waarom. Daarnaast werden methodes om de prooikeuze van de dieren te bepalen getest. Deze zullen tijdens fase 2 worden toegepast. Deel II beschrijft een literatuuronderzoek naar het dieet van grijze zeehonden. Dit omschrijft vooral onderzoek aan de hand van maaginhoud- en faecesanalyse. Hieruit blijkt dat de dieren zowel binnen de Noorzee als elders, zeer gevarieerd foerageren. In het Noordzeegebied (vooral rond de Britse eilanden) blijkt zandspiering een van de meest voorkomende prooien.

Dit rapport beschrijft de resultaten van onderzoek aan de effecten van mechanische kokkelvisserij op kokkelbanken in de Nederlandse Waddenzee. Veldwerk werd verricht in het voorjaar van 1999 en het voorjaar van 2000, op 139 verschillende kokkelbanken, verspreid over de hele Nederlandse Waddenzee. Een deel van deze banken lag in de zogenaamde gesloten gebieden (voor schelpdiervisserij), waardoor er een vergelijking kon worden gemaakt tussen deze gebieden en de rest van de Waddenzee, waar schelpdiervisserij was toegestaan, waarbij steeds gecorrigeerd werd voor verschillen in sediment en droogligtijd van de banken. De kokkels zelf bleken een invloed te hebben op andere wadorganismen. Hiermee rekening houdend met behulp van speciaal voor dit probleem ontwikkelde statistische toetsmethoden, bleek de mechanische kokkelvisserij van op allerlei wadorganismen. Dichtheden aan kokkels, mosselen en nonnetjes waren vaak verlaagd op beviste kokkelbanken en die van sommige wormen verhoogd. De mate van effect verschilde echter aanzienlijk tussen jaren en er kon geen effect van kokkelvisserij op het sediment worden aangetoond. Een nulmeting, die de vergelijking tussen open en gesloten gebieden veel scherper had kunnen toetsen, kon niet worden uitgevoerd omdat dit onderzoek pas plaatsvond nadat er al een jaar gevist was na de relevante broedval, en er sowieso een hele historie van visserij was in de Waddenzee. Een strict experimentele aanpak was wetenschappelijk verkiesbaar geweest, maar was in praktijk niet mogelijk op de schaal van de hele Waddenzee.

Momenteel worden voorbereidingen getroffen voor de bouw van nieuwe spuisluizen in de Afsluitdijk. Deze nieuwe sluizen moeten het mogelijk maken dat het overtollige zoete water uit het IJsselmeer, ook bij de verwachte stijging van de zeespiegel en een toename van de aanvoer van rivierwater vanuit de ijssel, nog tenminste tot het jaar 2050 kan worden geloosd op de Waddenzee. Na uitvoerige afwegingen is als voorlopige voorkeurslocatie voor het nieuwe spuimiddel gekozen voor een locatie in de "knik" van de Afsluitdijk, enkele kilometers westelijk van Kornwerderzand. Gebruik van een nieuw spuimiddel op deze locatie zal tot gevolg hebben dat in de Waddenzee een andere zoet-zoutverdeling zal ontstaan. Deze kan leiden tot een verandering in de samenstelling en de omvang van de bodemfaunagemeenschappen, zowel van de droogvallende wadplaten als van het permanent onder water staande deel van de Waddenzee. Als gevolg hiervan zouden ook veranderingen kunnen optreden in de aantallen, verspreiding en soortensamenstelling van wad- en watervogels en van zeezoogdieren. In dit rapport worden de resultaten van een studie naar de ecologische effecten op vogels en zeezoogdieren en op relevante habitats in de westelijke Waddenzee weergegeven. Deze resultaten zullen worden verwerkt in het Milieu-effectrapport Extra Spuicapaciteit Afsluitdijk en worden gebruikt in een toetsing van de ecologische effecten van het nieuwe spuimiddel in het licht van de Nederlandse en Europese wet- en regelgeving op het gebied van de Natuurbescherming.

Dit rapport bevat een analyse van de voedselsituatie van scholeksters gedurende de negentiger jarenin de Waddenzee. Het aantal overwinterende scholeksters is afgenomen van 266 000 in de jaren tachtig tot 170 000 aan het eind van de jaren negentig. De oorzaak is een tekort aan voedsel dat in de eerste plaats is veroorzaakt door het ontbreken van mosselbanken die rond 1990 zijn verdwenen ten gevolge van strenge winters, bevissing en stormen. De tweede oorzaak is de kokkelvisserij die de draagkracht van het Waddengebied voor scholeksters met ongeveer 12% heeft verminderd. De hoeveelheid voedsel die nodig is voor een stabiel aantal scholeksters bedraagt naar schatting 200 kg kokkelvlees per scholekster of 1 ha stabiele mosselbank voor iedere 35 scholeksters. Aan het eind van de negentiger jaren was die hoeveelheid kokkelvlees aanwezig en is het aantal scholeksters ook weer licht gestegen.

Het rapport geeft een overzicht van de beschikbare informatie op grond waarvan schattingen gemaakt kunnen worden van het oppervlak aan mosselbanken in het verleden. Op grond daarvan kunnen streefwaarden voor het beleid bepaald worden. Tevens is een aanzet gegeven voor een database waarin historische waarnemeingen van mosselbanken kunnen worden opgeslagen.

In the Waddensea, musselbed distribution and abundance has decreased. Management is aiming at increase of area of beds. Fisheries have been regulated. Mussel beds are slowly recovering, and localities where recovery occurs can be predicted reasonably well. Active restoration of beds has not been necessary, as long as newly formed beds are protected from fisheries. Potential suitable sites should be protected from bottom-disturbing activities which might influence the substrate for spatfall such as cockle beds and tube-building polycheates.