Search

Eeuwenlang vond in de Zeeuwse wateren premiejacht op zeehonden plaats. De uitbetaalde premies van de in de 16e tot in de 20e eeuw buitgemaakte dieren werden geregistreerd in Zeeuwse archieven. In deze studie worden die jachtstatistieken gebruikt om het aantal jaarlijks geschoten dieren te reconstrueren. Vervolgens wordt het effect van sociale en historische gebeurtenissen op het jachtsucces onderzocht.

Dit rapport omvat een overzicht van aantallen, reproductie en sterfte van zeehonden in het Deltagebied en de resultaten van een literatuuronderzoek naar mogelijke effecten van perfluorverbindingen (PFC’s) op de gezondheid van zeehonden. Momenteel zijn er in aantal voldoende gewone en grijze zeehonden in het Deltagebied aanwezig om aan het Natura2000 instandhoudingsdoel van 200 exemplaren in het Deltagebied te voldoen. Als het doel is om op zichzelf staande populaties aan zeehonden in het Deltagebied te hebben dan wordt hier niet aan voldaan. Het aantal pups dat jaarlijks wordt geboren in het Deltagebied is lager dan nodig om een populatie in stand te houden en blijft achter in vergelijking tot de Waddenzee

In dit rapport wordt een onderbouwing met aanbevelingen gepresenteerd van het sanitair monitoringsprogramma voor schelpdieren. De analyse is opgesplitst in de Waddenzee, (Zuidelijk) Deltagebied (Oosterschelde, Grevelingenmeer, Veerse Meer en Westerschelde) en Noordzee.

Wordt het benthos in het Voordelta kustecosysteem gereguleerd door bottom-up of top-down gerelateerde processen, en hoe zal dit systeem reageren op de maatregelen om de bodemberoerende visserij uit te sluiten in het Bodembeschermingsgebied.

Dit rapport omvat een overzicht van aantallen, reproductie en sterfte van zeehonden in het Deltagebied en de resultaten van een literatuuronderzoek naar mogelijke effecten van perfluorverbindingen (PFC’s) op de gezondheid van zeehonden. Momenteel zijn er in aantal voldoende gewone en grijze zeehonden in het Deltagebied aanwezig om aan het Natura2000 instandhoudingsdoel van 200 exemplaren in het Deltagebied te voldoen. Als het doel is om op zichzelf staande populaties aan zeehonden in het Deltagebied te hebben dan wordt hier niet aan voldaan. Het aantal pups dat jaarlijks wordt geboren in het Deltagebied is lager dan nodig om een populatie in stand te houden en blijft achter in vergelijking tot de Waddenzee

Hoe goed kunnen landbouwgewassen tegen brak water? Waterbeheerders hanteren in overleg met de landbouw al decennialang conservatieve normen voor zouttolerantie. Er zijn echter steeds meer aanwijzingen dat met name vollegrondsteelten (veel) beter tegen zout kunnen dan de normen suggereren. Er liggen grote kansen om het waterbeheer flexibeler en goedkoper te maken.

Hoe goed kunnen landbouwgewassen tegen brak water? Waterbeheerders hanteren in overleg met de landbouw al decennialang conservatieve normen voor zouttolerantie. Er zijn echter steeds meer aanwijzingen dat met name vollegrondsteelten (veel) beter tegen zout kunnen dan de normen suggereren. Er liggen grote kansen om het waterbeheer flexibeler en goedkoper te maken.

The delta region between Rotterdam and Antwerp is a prime example of an area where spatial developments face increasing complexity. Local initiatives for developing urban expansions, recreation areas, nature and industrial complexes must harmonize with measures such as adequate flood protection, sufficient freshwater supply, restoration of ecosystems and large-scale infrastructure over the long term. This complexity demans a new approach to spatial planning and design. This book is the result of a research project that aimed to develop such a new planning practice. The research was carried out in collaboration by a consortium of universities, centres of expertise, and engineering and design firms. The research conceived of the Southwest Delta of the Netherlands as a laboratory for the new approach, which has nonetheless also proven relevant to other regions dealing with a similar level of complexity.

A major problem of sustaining freshwater supply from freshwater lens is the invasion of saline groundwater into a fresh groundwater body. In many coastal areas saltwater intrusion has led to well closure and reduced freshwater supply. Furthermore, in the future saltwater intrusion is expected to increase due to sea level rise, climate change, land subsidence, and increasing population density in coastal areas. In the Netherlands, these stresses will also have a severe impact on the fresh coastal groundwater reserves. In view of this, a research project within the Dutch research program ’Knowledge for Climate’ was defined in 2010, aimed at: 1. Improving the insight into the modeling of freshwater lenses. 2. Defining measures to increase freshwater supply from freshwater lenses. In this thesis the results of four studies related to these objectives are presented.

Hoe goed kunnen landbouwgewassen tegen brak water? Waterbeheerders hanteren in overleg met de landbouw al decennialang conservatieve normen voor zouttolerantie. Er zijn echter steeds meer aanwijzingen dat met name vollegrondsteelten (veel) beter tegen zout kunnen dan de normen suggereren. Er liggen grote kansen om het waterbeheer flexibeler en goedkoper te maken.

In dit rapport wordt een onderbouwing met aanbevelingen gepresenteerd van het sanitair monitoringsprogramma voor schelpdieren. De analyse is opgesplitst in de Waddenzee, (Zuidelijk) Deltagebied (Oosterschelde, Grevelingenmeer, Veerse Meer en Westerschelde) en Noordzee.

Wordt het benthos in het Voordelta kustecosysteem gereguleerd door bottom-up of top-down gerelateerde processen, en hoe zal dit systeem reageren op de maatregelen om de bodemberoerende visserij uit te sluiten in het Bodembeschermingsgebied.

The delta region between Rotterdam and Antwerp is a prime example of an area where spatial developments face increasing complexity. Local initiatives for developing urban expansions, recreation areas, nature and industrial complexes must harmonize with measures such as adequate flood protection, sufficient freshwater supply, restoration of ecosystems and large-scale infrastructure over the long term. This complexity demans a new approach to spatial planning and design. This book is the result of a research project that aimed to develop such a new planning practice. The research was carried out in collaboration by a consortium of universities, centres of expertise, and engineering and design firms. The research conceived of the Southwest Delta of the Netherlands as a laboratory for the new approach, which has nonetheless also proven relevant to other regions dealing with a similar level of complexity.

A major problem of sustaining freshwater supply from freshwater lens is the invasion of saline groundwater into a fresh groundwater body. In many coastal areas saltwater intrusion has led to well closure and reduced freshwater supply. Furthermore, in the future saltwater intrusion is expected to increase due to sea level rise, climate change, land subsidence, and increasing population density in coastal areas. In the Netherlands, these stresses will also have a severe impact on the fresh coastal groundwater reserves. In view of this, a research project within the Dutch research program ’Knowledge for Climate’ was defined in 2010, aimed at: 1. Improving the insight into the modeling of freshwater lenses. 2. Defining measures to increase freshwater supply from freshwater lenses. In this thesis the results of four studies related to these objectives are presented.

Dit boek is een pleidooi voor een nieuwe aanpak van ruimtelijke planvorming in complexe stedelijke deltagebieden. Het onderzoek werd uitgevoerd in de periode 2011-2013 door een consortium van drie universiteiten (Technische Universiteit Delft, Wageningen Universiteit en Erasmus Universiteit Rotterdam), vier kennisinstituten (Deltares, TNO, PBL en Geodan) en vier adviesbureaus (MUST Stedebouw, H+N+S Landschaparchitecten, RoyalHaskoningDHV en HKV lijn in water). Het onderzoek richtte zich vooral op het gebied van de Zuidwestelijke delta tussen Rotterdam en Antwerpen.

In de Zuidwestelijke Delta en het Schelde estuarium zijn er in de afgelopen jaren door Neder-landse en Vlaamse overheden verschillende ambities en beleidsopgaven verwoord op het gebied van waterveiligheid, zoetwatervoorziening, toegankelijkheid, economische ontwikke-ling en gedeeltelijk herstel van estuariene dynamiek. Sommige actoren zijn bezorgd dat bij het programmeren van onderzoek en het interpreteren van de onderzoekresultaten belan-gen en sectorale denklijnen de ontwikkeling van een breed gedragen visie over de delta be-moeilijken. Deze haalbaarheidsstudie heeft verkend hoe verschillende Nederlandse en Vlaamse partijen staan tegenover het idee van een wetenschappelijk intermediaire organisatie die voorziet in een structurele en solide basis van wetenschappelijke informatie voor de Rijn-Maas-Schelde Delta. De studie is uitgevoerd aan de hand van zeventien semigestructureerde interviews met organisaties die betrokken zijn bij het uitzetten, het uitvoeren en programmeren van onderzoek. De interviews zijn gedaan in de periode juni 2013 – juni 2014. Uit deze studie blijkt dat de benaderde organisaties in Nederland en Vlaanderen elkaar goed kennen via diverse netwerken. Op het eerste gezicht lijkt iedereen tevreden over het proces van kennisvragen articuleren, onderzoek uitzetten en kennisontwikkeling. Toch worden er ook een aantal problemen benoemd die liggen op het raakvlak tussen verdiepend, toege-past, beleidsondersteunend en innovatief onderzoek. Het nut van een Rijn-Maas-Schelde Academie (RMS) wordt echter maar door een kleine meerderheid van de respondenten on-derschreven. De meerderheid vindt een dergelijk initiatief niet noodzakelijk. Samenwerking met Vlaanderen wordt door veel respondenten nuttig geacht op het gebied van onderzoek-programmering en een RMS initiatief zou kansen kunnen creëren voor binationaal onder-zoek.

De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta werkt samen met ondernemers en maatschappelijke partijen al jaren aan één doel: een veilig, economisch aantrekkelijk en ecologisch vitaal deltagebied met voldoende zoetwater, nu en in de toekomst. De Stuurgroep heeft daarbij vier opdrachten: een langetermijn verkenning in het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, en het Voortschrijdend Uitvoeringsprogramma. Met deze integrale Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta geeft de Stuurgroep invulling aan de opdracht voor het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, met belangrijke raakvlakken met de andere sporen. De Stuurgroep biedt deze Voorkeursstrategie ten behoeve van het Deltaprogramma 2015 aan de Deltacommissaris aan en brengt haar in in de nationale Stuurgroep Deltaprogramma.

Het Rijk overweegt om het Volkerak-Zoommeer weer zout te maken, omwille van ecologische redenen en problemen die er zijn geweest met de waterkwaliteit. Voorwaarde voor een zout Volkerak-Zoommeeer is dat een alternatieve zoetwatervoorziening wordt aangelegd voor de gebieden die nu voor de zoetwatervoorziening afhankelijk zijn van het Volkerak-Zoommeer. Bij de afweging van een zout Volkerak-Zoommeer is één van de vragen wat de baten zijn van de alternatieve zoetwatervoorziening voor de landbouw.

Dit boek is een pleidooi voor een nieuwe aanpak van ruimtelijke planvorming in complexe stedelijke deltagebieden. Het onderzoek werd uitgevoerd in de periode 2011-2013 door een consortium van drie universiteiten (Technische Universiteit Delft, Wageningen Universiteit en Erasmus Universiteit Rotterdam), vier kennisinstituten (Deltares, TNO, PBL en Geodan) en vier adviesbureaus (MUST Stedebouw, H+N+S Landschaparchitecten, RoyalHaskoningDHV en HKV lijn in water). Het onderzoek richtte zich vooral op het gebied van de Zuidwestelijke delta tussen Rotterdam en Antwerpen.

De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta werkt samen met ondernemers en maatschappelijke partijen al jaren aan één doel: een veilig, economisch aantrekkelijk en ecologisch vitaal deltagebied met voldoende zoetwater, nu en in de toekomst. De Stuurgroep heeft daarbij vier opdrachten: een langetermijn verkenning in het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, en het Voortschrijdend Uitvoeringsprogramma. Met deze integrale Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta geeft de Stuurgroep invulling aan de opdracht voor het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, met belangrijke raakvlakken met de andere sporen. De Stuurgroep biedt deze Voorkeursstrategie ten behoeve van het Deltaprogramma 2015 aan de Deltacommissaris aan en brengt haar in in de nationale Stuurgroep Deltaprogramma.

In de Zuidwestelijke Delta en het Schelde estuarium zijn er in de afgelopen jaren door Neder-landse en Vlaamse overheden verschillende ambities en beleidsopgaven verwoord op het gebied van waterveiligheid, zoetwatervoorziening, toegankelijkheid, economische ontwikke-ling en gedeeltelijk herstel van estuariene dynamiek. Sommige actoren zijn bezorgd dat bij het programmeren van onderzoek en het interpreteren van de onderzoekresultaten belan-gen en sectorale denklijnen de ontwikkeling van een breed gedragen visie over de delta be-moeilijken. Deze haalbaarheidsstudie heeft verkend hoe verschillende Nederlandse en Vlaamse partijen staan tegenover het idee van een wetenschappelijk intermediaire organisatie die voorziet in een structurele en solide basis van wetenschappelijke informatie voor de Rijn-Maas-Schelde Delta. De studie is uitgevoerd aan de hand van zeventien semigestructureerde interviews met organisaties die betrokken zijn bij het uitzetten, het uitvoeren en programmeren van onderzoek. De interviews zijn gedaan in de periode juni 2013 – juni 2014. Uit deze studie blijkt dat de benaderde organisaties in Nederland en Vlaanderen elkaar goed kennen via diverse netwerken. Op het eerste gezicht lijkt iedereen tevreden over het proces van kennisvragen articuleren, onderzoek uitzetten en kennisontwikkeling. Toch worden er ook een aantal problemen benoemd die liggen op het raakvlak tussen verdiepend, toege-past, beleidsondersteunend en innovatief onderzoek. Het nut van een Rijn-Maas-Schelde Academie (RMS) wordt echter maar door een kleine meerderheid van de respondenten on-derschreven. De meerderheid vindt een dergelijk initiatief niet noodzakelijk. Samenwerking met Vlaanderen wordt door veel respondenten nuttig geacht op het gebied van onderzoek-programmering en een RMS initiatief zou kansen kunnen creëren voor binationaal onder-zoek.

In een OBN studie heeft Alterra onderzoek gedaan naar succesvolle maatregelen en kennisvragen van belang voor het behoud van biodiversiteit in binnendijkse graslanden en moerassen. De volgende primaire standplaatsen (PS) vielen binnen de onderzoeksvraag naar graslanden en moerassen op zeeklei: Brak verlandingsveen (PS025), Binnendijkse zilte kleigronden (PS041), Zoet en brak verlandingsveen (PS026), Eutrofe, matig basenrijke veengronden (PS019), Kalkrijke, of kalkarme vochtig tot natte zeekleigronden (PS042A, PS042C), en kalkrijke, of kalkarme afgesloten strandvlakten en kreekruggen (PS043A, PS043C)

De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta werkt samen met ondernemers en maatschappelijke partijen al jaren aan één doel: een veilig, economisch aantrekkelijk en ecologisch vitaal deltagebied met voldoende zoetwater, nu en in de toekomst. De Stuurgroep heeft daarbij vier opdrachten: een langetermijn verkenning in het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, en het Voortschrijdend Uitvoeringsprogramma. Met deze integrale Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta geeft de Stuurgroep invulling aan de opdracht voor het Deltaprogramma|Zuidwestelijke Delta, met belangrijke raakvlakken met de andere sporen. De Stuurgroep biedt deze Voorkeursstrategie ten behoeve van het Deltaprogramma 2015 aan de Deltacommissaris aan en brengt haar in in de nationale Stuurgroep Deltaprogramma.

In 2012 en 2013 zijn veldproeven opgezet waarin lijnen van witte lupine en rassen van blauwe lupine zijn vergeleken. De witte lupine lijnen komen van twee veredelaars uit Nederland en Denemarken, de blauwe lupine rassen komen van zaadbedrijven uit Denemarken, Duitsland en Polen. Deze lijnen en rassen zijn beoordeeld op opbrengst, vroegheid bloei, vroegheid afrijping, aantal etages (aantal bloeiwijzen per plant) symptomen kalkchlorose, bladgezondheid, planthoogte, bodembedekking en legering. In dit kader is het doel van dit project om veredelingslijnen van witte lupine en rassen van blauwe lupine te testen op met name opbrengst, kalktolerantie en kwaliteit in een tweejarige veldproef in 2012 en 2013 op kalkrijke zavelgrond in Zuidwest‐Nederland. De uitkomsten hiervan bieden een waardevol uitgangspunt voor veredelingsbedrijven om een verdere veredelingsinspanning te leveren.

In een OBN studie heeft Alterra onderzoek gedaan naar succesvolle maatregelen en kennisvragen van belang voor het behoud van biodiversiteit in binnendijkse graslanden en moerassen. De volgende primaire standplaatsen (PS) vielen binnen de onderzoeksvraag naar graslanden en moerassen op zeeklei: Brak verlandingsveen (PS025), Binnendijkse zilte kleigronden (PS041), Zoet en brak verlandingsveen (PS026), Eutrofe, matig basenrijke veengronden (PS019), Kalkrijke, of kalkarme vochtig tot natte zeekleigronden (PS042A, PS042C), en kalkrijke, of kalkarme afgesloten strandvlakten en kreekruggen (PS043A, PS043C)

Het Rijk overweegt om het Volkerak-Zoommeer weer zout te maken, omwille van ecologische redenen en problemen die er zijn geweest met de waterkwaliteit. Voorwaarde voor een zout Volkerak-Zoommeeer is dat een alternatieve zoetwatervoorziening wordt aangelegd voor de gebieden die nu voor de zoetwatervoorziening afhankelijk zijn van het Volkerak-Zoommeer. Bij de afweging van een zout Volkerak-Zoommeer is één van de vragen wat de baten zijn van de alternatieve zoetwatervoorziening voor de landbouw.

In 2012 en 2013 zijn veldproeven opgezet waarin lijnen van witte lupine en rassen van blauwe lupine zijn vergeleken. De witte lupine lijnen komen van twee veredelaars uit Nederland en Denemarken, de blauwe lupine rassen komen van zaadbedrijven uit Denemarken, Duitsland en Polen. Deze lijnen en rassen zijn beoordeeld op opbrengst, vroegheid bloei, vroegheid afrijping, aantal etages (aantal bloeiwijzen per plant) symptomen kalkchlorose, bladgezondheid, planthoogte, bodembedekking en legering. In dit kader is het doel van dit project om veredelingslijnen van witte lupine en rassen van blauwe lupine te testen op met name opbrengst, kalktolerantie en kwaliteit in een tweejarige veldproef in 2012 en 2013 op kalkrijke zavelgrond in Zuidwest‐Nederland. De uitkomsten hiervan bieden een waardevol uitgangspunt voor veredelingsbedrijven om een verdere veredelingsinspanning te leveren.

The concept of Building with Nature can be applied on a range of spatial and temporal scales: from improving the ecological value of a stretch of dyke to influencing an entire delta, and from anticipating to unwanted side effects of hard structures on the scale of years, to a multidecadal approach to dynamically reinforce the entire Dutch coast. The question therefore arose: would it be possible to design scenarios for the long-term future of the ZW Delta which make use of Building with Nature techniques on a large scale and what would this learn for possible pathways to a sustainable future?

In dit rapport staan de Nederlandse kwelders en schorren centraal. Nederland heeft een bijzondere verantwoordelijkheid voor handhaving van de kwantiteit en kwaliteit van de drie betreffende habitattypen ‘eenjarige pioniervegetatie van slik- en zandgebieden met Zeekraal (Salicornia spp.) en andere zoutminnende soorten’ (H1310), meerjarige pioniervegetatie met Slijkgrassen (Spartina spp.) (H1320), en Atlantische kwelders en schorren (H1330). Dit rapport beperkt zich tot de vastelandkwelders. Deze kwelders zijn in grote mate menselijk beïnvloed en kunnen daarom het beste als halfnatuurlijk worden omschreven.

The concept of Building with Nature can be applied on a range of spatial and temporal scales: from improving the ecological value of a stretch of dyke to influencing an entire delta, and from anticipating to unwanted side effects of hard structures on the scale of years, to a multidecadal approach to dynamically reinforce the entire Dutch coast. The question therefore arose: would it be possible to design scenarios for the long-term future of the ZW Delta which make use of Building with Nature techniques on a large scale and what would this learn for possible pathways to a sustainable future?

In dit rapport staan de Nederlandse kwelders en schorren centraal. Nederland heeft een bijzondere verantwoordelijkheid voor handhaving van de kwantiteit en kwaliteit van de drie betreffende habitattypen ‘eenjarige pioniervegetatie van slik- en zandgebieden met Zeekraal (Salicornia spp.) en andere zoutminnende soorten’ (H1310), meerjarige pioniervegetatie met Slijkgrassen (Spartina spp.) (H1320), en Atlantische kwelders en schorren (H1330). Dit rapport beperkt zich tot de vastelandkwelders. Deze kwelders zijn in grote mate menselijk beïnvloed en kunnen daarom het beste als halfnatuurlijk worden omschreven.

Het Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta werkt aan lange-termijn veiligheidsstrategieën voor de ZW Delta en onderzoekt de potentiële inzet van biobouwers als natuurlijke waterveiligheidsstrategie. Er is met name behoefte aan kennis over mogelijkheden voor het lokaal toepassen van biobouwers voor het optimaliseren van de waterveiligheid in de verschillende bekkens, zowel in de huidige situatie als voor mogelijke toekomst scenario’s. Deze studie onderzoekt welke biobouwers hiervoor in aanmerking komen en maakt een inschatting van de toepassingsmogelijkheden in de ZW Delta. Deze studie maakt onderdeel uit van een overkoepelende studie naar “innovatieve dijkconcepten” en is uitgevoerd binnen het Beleidsondersteunend onderzoek in het kader van EZ-programma's.

In de binnendijkse zeekleigebieden heeft de mens de strijd met de natuur gewonnen. Hoge dijken beschermen vruchtbare landbouwgebieden tegen de zee. De natuur in de polders verandert, omdat met het zeewater ook het zout en de dynamiek is verdwenen. Binnen de dijken, gaat de landbouw samen met kunstmatige ontwatering, peilbeheersing en bodemdaling. Dit leidt tot problemen bij de realisering van natuurdoelen. In een OBN studie heeft Alterra onderzoek gedaan naar succesvolle maatregelen en kennisvragen van belang voor het behoud van biodiversiteit in binnendijkse graslanden en moerassen. De volgende primaire standplaatsen (PS) vielen binnen de onderzoeksvraag naar graslanden en moerassen op zeeklei: Brak verlandingsveen (PS025), Binnendijkse zilte kleigronden (PS041), Zoet en brak verlandingsveen (PS026), Eutrofe, matig basenrijke veengronden (PS019), Kalkrijke, of kalkarme vochtig tot natte zeekleigronden (PS042A, PS042C), en kalkrijke, of kalkarme afgesloten strandvlakten en kreekruggen (PS043A, PS043C)

Het concept wisselpolder gaat uit van een cyclisch opslibben van laaggelegen, ingeklonken binnendijkse gebieden en tegelijkertijd indijken van hooggelegen buitendijkse gebieden en deze zo beschikbaar te stellen voor traditionele landbouw. Het verwachte resultaat is een brede relatief hoog gelegen bufferrand langs estuaria, dat het achterliggende land beter helpt beschermen tegen calamiteiten dan de huidige strategie van steeds verder verhogen van de dijken. Het ontstaan van schorren in de wisselpolder is cruciaal voor het proces van opslibben. Randvoorwaarden die mee helpen te bepalen of een wisselpolder succesvol wordt, zijn geformuleerd op basis van studies aan natuurlijke dijkdoorbraken en doelbewuste ontpoldering. Hoe natuurlijker de regeneratie van schorren in termen van sedimentatie en kolonisatie gebeurt, hoe groter de kans op opslibbing in het gebied. Na kolonisatie door schorplanten zorgt de vegetatie voor sediment invang, dempen ze de golfenergie en vormen een zeer waardevolle habitat.

Het grondgebruik in Nederlandse kustregio’s wordt in toenemende mate geconfronteerd met verzilting. De urgentie en prognose van dit probleem is niet altijd even duidelijk. Er is een toenemende discussie over zoetwaternormering. Uit recent onderzoek van Alterra onder twaalf waterschappen1 blijkt dat deze vaak verschillende ideeën hebben over de waterkwaliteit die nodig is voor een bepaalde vorm van land-gebruik. Het zoutgehalte van het oppervlaktewater dat waterschappen in verziltingsgevoelige gebieden nog acceptabel vinden blijkt sterk regiogebonden. De verscheidenheid waarmee regionale waterbeheerders en gebruikers omgaan met de watervoorziening in relatie tot verzilting is van invloed op de nationale zoetwatervoorziening waarvoor binnen het Delta-programma strategieën worden uitgewerkt. Er is behoefte aan een nadere precisering van de werkelijke urgentie en het handelingsperspectief. Daartoe is €ureyeopener ontwikkeld. Er is veel actuele kennis samengebracht, die werd ontwikkeld met behulp van modellen als NHI, SWAP, Agricom en dergelijke. Deze informatie is aangevuld met expert-kennis, afkomstig uit vooraanstaande kennisinstituten.

Het Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta werkt aan lange-termijn veiligheidsstrategieën voor de ZW Delta en onderzoekt de potentiële inzet van biobouwers als natuurlijke waterveiligheidsstrategie. Er is met name behoefte aan kennis over mogelijkheden voor het lokaal toepassen van biobouwers voor het optimaliseren van de waterveiligheid in de verschillende bekkens, zowel in de huidige situatie als voor mogelijke toekomst scenario’s. Deze studie onderzoekt welke biobouwers hiervoor in aanmerking komen en maakt een inschatting van de toepassingsmogelijkheden in de ZW Delta. Deze studie maakt onderdeel uit van een overkoepelende studie naar “innovatieve dijkconcepten” en is uitgevoerd binnen het Beleidsondersteunend onderzoek in het kader van EZ-programma's.

De Deltawerken brachten weliswaar veiligheid, maar daarmee verdween ook een groot deel van een zeer waardevol estuarien ecosysteem. Het oorspronkelijk stelsel van estuaria veranderde in een serie van elkaar gescheiden waterbekkens. Zoet en zout water zijn in de huidige situatie grotendeels gescheiden. Alleen de Westerschelde behield het karakter van een estuarium. Voorliggende rapportage geeft inzicht in de ecologische potenties van verschillende ontwikkelingsvarianten voor de Zuidwestelijke Delta (ZW Delta) als geheel en voor de verschillende waterbekkens binnen de ZW Delta. Hierbij gaat het om de ecologische potenties binnen de buitendijkse gebieden. In een eerdere studie, (IMARES, 2013), is een ecologische indeling ontwikkeld van systeem- en habitattypen die gebruikt kan worden om de verschillende ontwikkelvarianten op een gestandaardiseerde manier met elkaar te vergelijken. Voorliggende studie betreft de vervolgstap waarin een analyse is uitgevoerd naar het potentieel voorkomen van habitats en daarbij horende levensgemeenschappen in de verschillende ontwikkelvarianten

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) voert een studie uit naar “Samenhang in de delta, ontwikkelingsvarianten voor de Zuidwestelijke Delta”. Het doel van deze studie is het opstellen van een gedeeld beeld van mogelijke ontwikkelingsrichtingen voor de ZW Delta. De varianten “Zoute Delta” (volledig open zeearmen) en “Zoete Delta” (afgedamde, zoete bekkens) geven een vergezicht voor de lange termijn. De ontwikkelingsvarianten adresseren in samenhang opgaven voor economische ontwikkeling, bescherming tegen overstromingen, zoetwatervoorziening en ecologische ontwikkeling binnen het ZW Delta.

Het doel van het project HSZD01 (“Negotiating uncertainties”) is om zekerheden en onzekerheden in kennis over zoetwaterbeschikbaarheid in de Zuidwestelijke Delta in kaart te brengen. Dit is gedaan aan de hand van de casestudie MER “Waterkwaliteit Krammer Volkerak-Zoommeer” (periode 2000-2010), mede in de context tot de wens voor herstel Estuariene Dynamiek en Klimaatadaptatie (Deltaprogramma). De onderzoeksvragen waren: (1) Hoe zijn goed onderbouwde uitspraken te doen over de status van kennis op het gebied van verzilting en regionale zoetwatervoorziening? (2) Hoe gaan verschillende stakeholders in een complex besluitvormingsproces om met hiaten in hun kennis? (3) Hoe kun je verschillende (on)zekerheden over verzilting en zoetwatervoorziening op een semi-kwantitatieve wijze visualiseren? (4) Hebben wij een onderhandelingsproces over onzekerheden waargenomen? De studie bestond uit een deskstudie, 19 interviews en deelname aan het Deltaprogram-maǀZuidwestelijke Delta. Er zijn 3 visualisatiemethoden toegepast om de mate van (on)zekerheid over zoet en zout te duiden (correlatiediagrammen, tag clouds en expertoordeel tabellen).

In 2011 is een meerjarig merkprogramma opgezet voor haaien in de Zeeuwse kustwateren. Dit project is geïnitieerd door Sportvisserij Nederland en wordt uitgevoerd in samenwerking met Stichting Noordzee en IMARES, Wageningen UR . In eerste instantie was de focus op de gevlekte gladde haai, omdat die relatief veel wordt gevangen in de Zeeuwse Delta, maar in 2012 is de focus uitgebreid naar een breder spectrum aan soorten haaien en zijn ook roggen gemerkt . Het doel van dit onderzoek is tweeledig: 1) over de biologie van deze soorten is nog relatief weinig bekend en met merk - terugvangst experimenten wordt kennis verkregen over bijvoorbeeld de verspreiding en beweging van gevlekte gladde haaien en andere soorten; 2) daarnaast werd dit merkprogramma gekoppeld aan een voorlichting - en publiciteitscampagne om meer bewustwording te genereren over de status van de haaien en roggen (elasmobranchen) van de Noordzee

De Deltawerken brachten weliswaar veiligheid, maar daarmee verdween ook een groot deel van een zeer waardevol estuarien ecosysteem. Het oorspronkelijk stelsel van estuaria veranderde in een serie van elkaar gescheiden waterbekkens. Zoet en zout water zijn in de huidige situatie grotendeels gescheiden. Alleen de Westerschelde behield het karakter van een estuarium. Voorliggende rapportage geeft inzicht in de ecologische potenties van verschillende ontwikkelingsvarianten voor de Zuidwestelijke Delta (ZW Delta) als geheel en voor de verschillende waterbekkens binnen de ZW Delta. Hierbij gaat het om de ecologische potenties binnen de buitendijkse gebieden. In een eerdere studie, (IMARES, 2013), is een ecologische indeling ontwikkeld van systeem- en habitattypen die gebruikt kan worden om de verschillende ontwikkelvarianten op een gestandaardiseerde manier met elkaar te vergelijken. Voorliggende studie betreft de vervolgstap waarin een analyse is uitgevoerd naar het potentieel voorkomen van habitats en daarbij horende levensgemeenschappen in de verschillende ontwikkelvarianten

In 2011 is een meerjarig merkprogramma opgezet voor haaien in de Zeeuwse kustwateren. Dit project is geïnitieerd door Sportvisserij Nederland en wordt uitgevoerd in samenwerking met Stichting Noordzee en IMARES, Wageningen UR . In eerste instantie was de focus op de gevlekte gladde haai, omdat die relatief veel wordt gevangen in de Zeeuwse Delta, maar in 2012 is de focus uitgebreid naar een breder spectrum aan soorten haaien en zijn ook roggen gemerkt . Het doel van dit onderzoek is tweeledig: 1) over de biologie van deze soorten is nog relatief weinig bekend en met merk - terugvangst experimenten wordt kennis verkregen over bijvoorbeeld de verspreiding en beweging van gevlekte gladde haaien en andere soorten; 2) daarnaast werd dit merkprogramma gekoppeld aan een voorlichting - en publiciteitscampagne om meer bewustwording te genereren over de status van de haaien en roggen (elasmobranchen) van de Noordzee

Het concept wisselpolder gaat uit van een cyclisch opslibben van laaggelegen, ingeklonken binnendijkse gebieden en tegelijkertijd indijken van hooggelegen buitendijkse gebieden en deze zo beschikbaar te stellen voor traditionele landbouw. Het verwachte resultaat is een brede relatief hoog gelegen bufferrand langs estuaria, dat het achterliggende land beter helpt beschermen tegen calamiteiten dan de huidige strategie van steeds verder verhogen van de dijken. Het ontstaan van schorren in de wisselpolder is cruciaal voor het proces van opslibben. Randvoorwaarden die mee helpen te bepalen of een wisselpolder succesvol wordt, zijn geformuleerd op basis van studies aan natuurlijke dijkdoorbraken en doelbewuste ontpoldering. Hoe natuurlijker de regeneratie van schorren in termen van sedimentatie en kolonisatie gebeurt, hoe groter de kans op opslibbing in het gebied. Na kolonisatie door schorplanten zorgt de vegetatie voor sediment invang, dempen ze de golfenergie en vormen een zeer waardevolle habitat.

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) voert een studie uit naar “Samenhang in de delta, ontwikkelingsvarianten voor de Zuidwestelijke Delta”. Het doel van deze studie is het opstellen van een gedeeld beeld van mogelijke ontwikkelingsrichtingen voor de ZW Delta. De varianten “Zoute Delta” (volledig open zeearmen) en “Zoete Delta” (afgedamde, zoete bekkens) geven een vergezicht voor de lange termijn. De ontwikkelingsvarianten adresseren in samenhang opgaven voor economische ontwikkeling, bescherming tegen overstromingen, zoetwatervoorziening en ecologische ontwikkeling binnen het ZW Delta.

Het grondgebruik in Nederlandse kustregio’s wordt in toenemende mate geconfronteerd met verzilting. De urgentie en prognose van dit probleem is niet altijd even duidelijk. Er is een toenemende discussie over zoetwaternormering. Uit recent onderzoek van Alterra onder twaalf waterschappen1 blijkt dat deze vaak verschillende ideeën hebben over de waterkwaliteit die nodig is voor een bepaalde vorm van land-gebruik. Het zoutgehalte van het oppervlaktewater dat waterschappen in verziltingsgevoelige gebieden nog acceptabel vinden blijkt sterk regiogebonden. De verscheidenheid waarmee regionale waterbeheerders en gebruikers omgaan met de watervoorziening in relatie tot verzilting is van invloed op de nationale zoetwatervoorziening waarvoor binnen het Delta-programma strategieën worden uitgewerkt. Er is behoefte aan een nadere precisering van de werkelijke urgentie en het handelingsperspectief. Daartoe is €ureyeopener ontwikkeld. Er is veel actuele kennis samengebracht, die werd ontwikkeld met behulp van modellen als NHI, SWAP, Agricom en dergelijke. Deze informatie is aangevuld met expert-kennis, afkomstig uit vooraanstaande kennisinstituten.

In de binnendijkse zeekleigebieden heeft de mens de strijd met de natuur gewonnen. Hoge dijken beschermen vruchtbare landbouwgebieden tegen de zee. De natuur in de polders verandert, omdat met het zeewater ook het zout en de dynamiek is verdwenen. Binnen de dijken, gaat de landbouw samen met kunstmatige ontwatering, peilbeheersing en bodemdaling. Dit leidt tot problemen bij de realisering van natuurdoelen. In een OBN studie heeft Alterra onderzoek gedaan naar succesvolle maatregelen en kennisvragen van belang voor het behoud van biodiversiteit in binnendijkse graslanden en moerassen. De volgende primaire standplaatsen (PS) vielen binnen de onderzoeksvraag naar graslanden en moerassen op zeeklei: Brak verlandingsveen (PS025), Binnendijkse zilte kleigronden (PS041), Zoet en brak verlandingsveen (PS026), Eutrofe, matig basenrijke veengronden (PS019), Kalkrijke, of kalkarme vochtig tot natte zeekleigronden (PS042A, PS042C), en kalkrijke, of kalkarme afgesloten strandvlakten en kreekruggen (PS043A, PS043C)

Het doel van het project HSZD01 (“Negotiating uncertainties”) is om zekerheden en onzekerheden in kennis over zoetwaterbeschikbaarheid in de Zuidwestelijke Delta in kaart te brengen. Dit is gedaan aan de hand van de casestudie MER “Waterkwaliteit Krammer Volkerak-Zoommeer” (periode 2000-2010), mede in de context tot de wens voor herstel Estuariene Dynamiek en Klimaatadaptatie (Deltaprogramma). De onderzoeksvragen waren: (1) Hoe zijn goed onderbouwde uitspraken te doen over de status van kennis op het gebied van verzilting en regionale zoetwatervoorziening? (2) Hoe gaan verschillende stakeholders in een complex besluitvormingsproces om met hiaten in hun kennis? (3) Hoe kun je verschillende (on)zekerheden over verzilting en zoetwatervoorziening op een semi-kwantitatieve wijze visualiseren? (4) Hebben wij een onderhandelingsproces over onzekerheden waargenomen? De studie bestond uit een deskstudie, 19 interviews en deelname aan het Deltaprogram-maǀZuidwestelijke Delta. Er zijn 3 visualisatiemethoden toegepast om de mate van (on)zekerheid over zoet en zout te duiden (correlatiediagrammen, tag clouds en expertoordeel tabellen).

Klimaatverandering en de daarmee samenhangende zeespiegelstijging, extremere stormen en hogere piekafvoeren van de rivieren leiden tot nieuwe opgaven voor kustverdediging in de Zuidwestelijke Delta. Deze ontwikkelingen vragen om flexibele en robuuste waterkeringen die veilig zijn maar ook mogelijkheden bieden voor aanpassingen (adaptief beheer). In dit rapport ligt de nadruk op alternatieve vormen van kustverdediging of aanpassingen/toevoegingen aan huidige keringen in getijdensystemen die meer ruimte bieden voor natuurlijke processen of deze zelfs benutten om de kust- en getijdezone veiliger (robuuster) te maken. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de kansen die deze alternatieve waterkeringen bieden voor andere functies en medegebruik.

One of the effects of climate change to the marine waters in the Southwestern part of the Netherlands is the increase in sea water temperature. The effect of an increase in temperature of 2°C on present and potentially arriving exotic species in the Delta area of the Netherlands was investigated

One of the effects of climate change to the marine waters in the Southwestern part of the Netherlands is the increase in sea water temperature. The effect of an increase in temperature of 2°C on present and potentially arriving exotic species in the Delta area of the Netherlands was investigated