Search

De uitspraak van het Gerechtshof Den Haag in de Urgendazaak bevestigt de ontwikkelingen in de nationale rechtspraak met betrekking tot de toepassing en interpretatie van het internationale recht. De Nederlandse rechter speelt hierin een actieve dubbelrol, namelijk als handhaver van de verplichtingen van de Staat en als internationale rechter: hij brengt de rechtsopvattingen in het nationale recht op één lijn met de verplichtingen van de Staat en ontwikkelingen in het internationale recht. Naar aanleiding van de Urgenda-zaak wordt niet alleen de dialoog gevoerd over de verhouding tussen de Nederlandse staatsmachten – al dan niet bezien vanuit het internationale recht –, maar ook over de betekenis van het internationale klimaatrecht en de mogelijkheden voor algemeen-belangacties op andere gebieden. De concrete invulling van het EVRM aan de hand van internationale rechtspraak leidt de Staat naar zijn verplichting van de positieve bescherming van mensenrechten en de belangen van burgers. Een rechtstreeks werkende internationale norm heeft de rechter hierbij nog niet geformuleerd. De mogelijkheden die deze ontwikkeling biedt voor algemeenbelangacties op andere gebieden moet door toekomstige (inter)nationale rechtspraak worden uitgewezen.

One of the world's most successful climate litigation cases thus far, the remarkable Urgenda ruling by a Dutch Court in 2015, survived appeal. In October 2018, the Court of Appeal of The Hague rejected all of the State's objections, including that on the alleged infringement of the balance of powers principle. The court confirmed that, when so asked by individuals or nongovernmental organizations, courts are obliged to assess government actions (including policies) against human rights obligations. By setting the required outcome of policies (at least 25 percent emissions reduction by the end of 2020), the court left it up to the Dutch Government and Parliament to discuss which policy interventions to adopt to achieve this outcome. The Court of Appeal also confirmed, and sometimes even put greater emphasis on, a number of important elements of the Urgenda ruling, such as the role of the precautionary principle, the issue of causality (including the ‘drop in the ocean’ argument put forward by the State) and the potential role of climate engineering.

In deze bijdrage wordt het arrest van het Hof Den Haag in de Klimaatzaak verklaard aan de hand van drie fundamentele beginselen die ten grondslag liggen aan het EVRM-systeem, te weten de beginselen van subsidiariteit, preventie en voorzorg. Deze benadering is ingegeven door het idee dat het bij de toepassing van een (concrete) rechtsregel van belang is dat steeds acht wordt geslagen op de beginselen die aan die regel (of aan het systeem waar de regel deel van uitmaakt) ten grondslag liggen, zodat de regeling blijft beantwoorden aan de onderliggende kernwaarden die voortkomen uit de ideeën over rechtvaardigheid op een zekere plaats op een zeker moment.

Op 26 mei 2021 heeft de rechtbank Den Haag een interessant en belangwekkend vonnis gewezen in een klimaatzaak. Anders dan in de Urgenda-zaak (ECLI:NL:RBDHA:2015:7196, ECLI:NL:GHDHA:2018:2610, ECLI:NL:HR:2019:2007.) draait het in de uitspraak niet om het handelen of nalaten van de overheid, maar om dat van een multinational; Royal Dutch Shell (RDS).

In de Urgenda-uitspraak oordeelde de rechtbank dat de Staat minimaal 25% CO2-reductie in 2020 (t.o.v. 1990) moet nastreven. Dit reductiedoel is ambitieuzer dan de Europese CO2-reductiedoelstellingen. Een aantal auteurs meent daarom dat de uitspraak mogelijk strijdig is met het EU-recht en dat hierover een prejudiciële vraag gesteld had moeten worden. Deze opvatting wordt door auteurs betwist. Ten eerste zijn de betreffende EU-doelstellingen slechts minimumnormen. Daarnaast laat de rechtbank de Staat vrij in het kiezen van de wijzen waarop zij uitvoering wenst te geven aan het vonnis en kan deze uitvoering goed geschieden op een met het EU-recht verenigbare wijze.

La sentència del tribunal de l'Haia de juny de 2016 en el cas Urgenda, que va condemnar l’Estat holandès per no fer prou per combatre el canvi climàtic,va suposar un autèntic terratrèmol per al Dret de la responsabilitat ambiental i va donar lloc a una progènie de reclamacions similars. La seva confirmació pel tribunal d’apel·lació corresponent el passat 9 d’octubre de 2018 sembla donar-hi encara més força. No obstant això, el fet és que aquests pronunciaments judicials susciten qüestions molt profundes no només sobre la responsabilitat (civil o patrimonial de l'Administració, segons el sistema) sinó també d'ordre constitucional. En judicialitzar un tema eminentment polític, permeten de plantejar dubtes sobre si pronunciaments com aquests respecten o no la deguda separació entre els poders de l'Estat. Aquest article analitza críticament unes sentències que, si bé han donat una gran visibilitat a una qüestió de gran urgència i encara d’actualitat, sembla pressuposar que un tribunal és el millor lloc per a jutjar la responsabilitat pel canvi climàtic. Aquest treball s'acaba preguntant si una reclamació “a la Urgenda”seria possible en el nostre sistema i quin seria previsiblement el seu resultat.

In cassatie is Urgenda opnieuw in het gelijk gesteld; de Hoge Raad heeft de Staat bevolen om de Nederlandse broeikasgassen eind 2020 met ten minste 25% te reduceren ten opzichte van 1990. Daardoor moet de Staat veel aanvullende klimaatmaatregelen treffen in een relatief korte tijd. Nederland staat bekend als een rijk en vernuftig land dat al eeuwen de overhand heeft in de strijd tegen het water. Dus waarom maken de rechters van het Urgenda-proces zich zo zorgen over de opwarming van de aarde? Waarop is het bevolen reductiedoel gebaseerd? Wat maken die paar procenten emissiereductie nou eigenlijk uit? En vanwaar die haast? In deze bijdrage wordt de onderbouwing van het klimaatbevel uit het Urgenda-proces nader bestudeerd. In dat kader wordt ook stilgestaan bij de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering, en de implicaties van een opgewarmde aarde voor Nederlandse inwoners. Ook zal in deze bijdrage een aantal kritiekpunten op de Urgenda-uitspraak uit de juridische en maatschappelijke discussie worden geadresseerd. Dit alles gebeurt onder verwijzing naar de relevante klimaatafspraken, klimaatwetenschappelijke rapporten en EHRM-jurisprudentie. Geconcludeerd wordt dat het Urgenda-arrest in juridisch opzicht weliswaar baanbrekend is, maar dat het klimaatbevel – gelet op de feiten die niet tussen partijen in geschil zijn – eigenlijk zeer conservatief te noemen is.

In deze scriptie wordt onderzocht in hoeverre bedrijven op grond van onrechtmatige daad succesvol aansprakelijk gesteld kunnen worden voor overschrijding van de duurzaamheidsnorm CO2-emissiereductie. Dit naar aanleiding van de rechtszaak Urgenda waarin de Nederlandse Staat, naar het oordeel van Rechtbank Den Haag, onzorgvuldig en daarmee onrechtmatig (ex art. 6:162 BW) heeft gehandeld door voor het jaar 2020 uit te gaan van een reductiedoelstelling van minder dan 25% t.o.v. het jaar 1990. Kunnen de rechtsgronden in analogie door een belangenorganisatie worden toegepast op het bedrijfsleven? Onderzocht wordt; wat de geldende duurzaamheidsnormen zijn en meer specifiek de milieunorm tot reductie van CO2-emissie. De invulling van de civielrechtelijke aansprakelijkheidsvereisten voor deze milieuaspecten. En het collectiefactierecht op grond waarvan een belangenorganisatie een gerechtelijk verzoek tot CO2-emissiereductie kan indienen.

In de Urgenda-uitspraak oordeelde de rechtbank dat de Staat minimaal 25% CO2-reductie in 2020 (t.o.v. 1990) moet nastreven. Dit reductiedoel is ambitieuzer dan de Europese CO2-reductiedoelstellingen. Een aantal auteurs meent daarom dat de uitspraak mogelijk strijdig is met het EU-recht en dat hierover een prejudiciële vraag gesteld had moeten worden. Deze opvatting wordt door auteurs betwist. Ten eerste zijn de betreffende EU-doelstellingen slechts minimumnormen. Daarnaast laat de rechtbank de Staat vrij in het kiezen van de wijzen waarop zij uitvoering wenst te geven aan het vonnis en kan deze uitvoering goed geschieden op een met het EU-recht verenigbare wijze.

In de Urgenda-zaak werd een beroep gedaan op het EVRM om de Staat tot verdergaande CO2-reductie te verplichten. De rechtbank liet zich echter niet expliciet uit over de vraag of er daadwerkelijk sprake is van een mensenrechtenschending. In deze bijdrage wordt onderzocht in hoeverre de Staat een verplichting heeft op grond van het EVRM tot het stellen van een ambitieuzere CO2-reductiedoelstelling. In het bijzonder wordt gekeken naar artikel 2 en 8 EVRM. De rechtspraak van het EHRM laat zien dat bij gevaarlijke activiteiten, de verantwoordelijkheid van de Staat om handelend op te treden toeneemt, ook indien dit aan een natuurverschijnsel of aan private (rechts)personen is toe te schrijven. Het EVRM geeft waarschijnlijk geen zelfstandige beroepsgrond voor een actie tegen de Staat. Niettemin kunnen de toenemende positieve verplichting tot handelen onder het EVRM mogelijk wel een aanvullende factor vormen bij de invulling van de zorgplicht van de Staat onder artikel 6:162 BW.

In de Urgenda-zaak werd een beroep gedaan op het EVRM om de Staat tot verdergaande CO2-reductie te verplichten. De rechtbank liet zich echter niet expliciet uit over de vraag of er daadwerkelijk sprake is van een mensenrechtenschending. In deze bijdrage wordt onderzocht in hoeverre de Staat een verplichting heeft op grond van het EVRM tot het stellen van een ambitieuzere CO2-reductiedoelstelling. In het bijzonder wordt gekeken naar artikel 2 en 8 EVRM. De rechtspraak van het EHRM laat zien dat bij gevaarlijke activiteiten, de verantwoordelijkheid van de Staat om handelend op te treden toeneemt, ook indien dit aan een natuurverschijnsel of aan private (rechts)personen is toe te schrijven. Het EVRM geeft waarschijnlijk geen zelfstandige beroepsgrond voor een actie tegen de Staat. Niettemin kunnen de toenemende positieve verplichting tot handelen onder het EVRM mogelijk wel een aanvullende factor vormen bij de invulling van de zorgplicht van de Staat onder artikel 6:162 BW.

RESUMEN: En relación con el cambio climático, el sistema convencional de las Naciones Unidas no ha sido eficaz a la hora de fiscalizar las responsabilidades. En contraposición, la litigación ambiental se ha convertido en un instrumento altamente útil en este sentido, y en este ámbito el caso Urgenda c. Países Bajos introduce varias cuestiones novedosas. En primer lugar, es interesante la aplicación que se hace del principio de objetivación de la tutela ambiental, con el que se desplaza totalmente la discusión fáctica en favor de la jurídica, remitiéndose a lo establecido a nivel científico y técnico. En segundo lugar, la existencia de un deber de cuidado del Estado frente al cambio climático es extraída del régimen neerlandés de responsabilidad civil extracontractual, en virtud del cual el tribunal consideró responsable al Estado sin necesidad de una norma concreta. La aplicación de este deber de cuidado lleva implícita dos juicios: uno acerca de la presencia de un deber genérico de cuidado, y otro acerca de la diligencia observada en el cumplimiento de ese deber. El último de estos juicios —realizado a la luz del principio de precaución— es especialmente importante en tanto el primero depende de él, y en tanto crea ciertas tensiones en relación a la separación de poderes.

This article provides a short overview of Dutch law. The constitutional law, civil and commercial law and court system of the Netherlands are explained and placed in a broader cultural and comparative context. Attention is paid to e.g. the Dutch Constitution, judicial review, tolerance, the use of Dutch and Frisian in the courts, civil law characteristics, the history of codification, export of Dutch law abroad, the role of the Hoge Raad and the highest administrative courts, judicial discretion and activism, anticipatory interpretation, the post-colonial relationship with Curaçao and the other Caribbean islands, legal education and the role of legal doctrine. The contribution also contains references to literature on Dutch law in English.