Search

Plutôt que d’envisager comme inéluctable la fragmentation des économies nationales constatée dans plusieurs recherches, cet article étudie l’économie des personnes recourant à l’aide alimentaire afin de mettre au jour, selon les milieux sociaux et à l’échelle individuelle, l’appropriation sociale des transformations socioéconomiques dans les pays développés. Un modèle de description de la circulation de biens sociaux à la fois comme forme de réciprocité (suivant les trois obligations de Mauss) et comme action sociale réciproque (selon la conception des relations sociales et de la mémoire de Halbwachs) rend compte de l’organisation de la diversité des formes de circulation vécues., Rather than to consider as unavoidable the fragmentation of the national economies observed in different studies, this article looks at people resorting to food banks. It allows us to update the appropriation of socioeconomics transformations in developed countries at these people’s social environment scale as well as at their individual scale. A description model of goods circulation as a form of reciprocity (according to the three obligations as defined by Mauss) and as a form of reciprocal social action (according to Halbwachs’ conception of social relationships and social memory) brings to light the various organization schemes of these forms of reciprocity, as experienced by the subjects., En lugar de ver como ineluctable la fragmentación de las economías nacionales constatadas por varias investigaciones, este articulo estudia la economía de las personas que recurren a la ayuda alimentaria con el fin de ilustrar, de acuerdo con los medios sociales y con la escala individual de la apropiación social, dichas transformaciones socioeconómicas en los países desarrollados. Un modelo descriptivo de la circulación de bienes sociales en tanto que formas de reciprocidad que respeta las tres obligaciones de Mauss, y de la acción social recíproca según la concepción de las relaciones sociales y de la memoria de Halbwachs, describe las diferentes organizaciones de la diversidad de formas de circulación experimentadas.

This paper discusses the physiographical characteristics, prehistoric cultural development and ethnohistory of Trinidad. It concludes that both the island's cultural sequence and its Contact Period sociography closely resemble those of the lower Orinoco valley and delta, showing that Trinidad can be seen both as a physical and cultural continuation of the South American continent. The pivotal role Trinidad played in the patterns of interaction, exchange and transmittance of culture from the mainland to the West Indies and vice versa is also analyzed. Finally, the fragmented nature of Trinidad's Contact Period Amerindian population, seen in its ethnicity, linguistic affiliation and sociopolitical organization, is contrasted with the uniformity shown by the archaeologically reconstructable tradition of indigenous pottery manufacture characterizing the island until as late as the middle 18th century.

L'analyse de la production sociologique au Quebec, de 1945 a 1980, ne saurait etre entreprise sans faire reference a la transformation des conditions generates d'enonciation qu'a connue la societe quebecoise durant la periode. On peut schematiquement regrouper cette sociographie en quatre courants distincts. Le premier, de 1945 a 1960, se donne comme un savoir critique dc l'adaptation illustrant l'inadequation de la reference au traditionalisme. Le debut des annees soixante marque le passage a la dominance d'une forme de la representation presentant desormais le Quebec comme une societe politique. Une sociologie fonctionnelle de l'adaptation se developpe des lors, liee a la mise en place de L'Etat keynesien. Les annees soixante-dix voient au contraire l'affirmation d'une sociologie de l'emancipation. Divisee en deux courants antagonistes, culturaliste et politiste, cette sociologie travaille a la redefinition d'une societe quebecoise dorenavant soumise aux pleines determinations de la modernite. The modernity of sociological production in Quebec from 1945 to 1980 cannot be attempted without referring to the transformation in the general conditions of Quebec's expression of itself as a society during this period. We can regroup this sociography schematically into four distinct approaches: the first, from 1945 to 1960, presented itself as a form of critical knowledge of adaptation which illustrated the inadequacy of references to traditionalism. The beginning of the 1960s marked the transition towards the predominance of a representational form which thereafter presented Quebec as a political society. In the third tendency a functionalist sociology, linked to the consolidation of the Keynesian state, took root. The 1970s saw in contradistinction the affirmation of a sociology of emanicipation. Divided between two mutually antagonistic approaches, culturalist and political, Quebec sociology is working towards the redefinition of a Quebecois society henceforth caught in the determining web of modernity.

In this essay we try to recall that the history (but also the present) of Hungarian sociology or sociography is often represented as a ‘crisis-history’, and the question often arises of whether it can say anything relevant about the past and present, about the thing we call ‘reality’ or ‘life’. It is also a resurfacing charge that Hungarian Literature is in a crisis, too – that it doesn’t say anything ‘valid’ or ‘realistic’ about Hungarian society. Nevertheless, here we examine whether Hungarian literature can inspire sociologists by showing topics which could be perhaps considered as taboos, and whether it can or could contribute to the formation of historical memory. Furthermore, we give a sketchy overview of its points of contact with social sciences, first of all with sociology and sociography, as well as with politics, and the role that professionals in these areas assign to themselves. It is done in a context in which humanities and arts are often charged by political actors of being useless. Some time ago, sociology and sociography were considered dangerous (as well as ‘bourgeois’) because of their critical stance, as disciplines that needed to be controlled. On the other hand, Hungarian writers are regularly accused of not dealing with Hungarian ‘realities’, while their role in the intellectual sphere is rapidly diminishing.

In France, Masonic history remains a peripheral field of study, excluded from mainstream social and cultural history.1 For the most part its practitioners are not at universities at all, and refer to themselves as ‘‘Masonologists.’’ They study French Masonry in isolation, avoiding historical context. Paradoxically, despite their use of the term sociability, they continue to give priority to the Masonic order’s own chronicle, which at best amounts to a static and internal sociography. But what about the work of Georg Simmel? Jurgen Habermas? Maurice Agulhon? Daniel Roche? Margaret C. Jacob? How can one forget that these scholars placed the Masonic lodges of the Old Regime at the heart of their studies of eighteenthand nineteenth-century sociability: Simmel’s Secret et societes secretes; Agulhon’s Penitents et francs-macons and Le cercle dans la France bourgeoise; Roche’s Le siecle des Lumieres en province; Habermas’s The Structural Transformation of the Public Sphere; the Bad Homburg colloquium titled Sociabilite et societe bourgeoise; or Jacob’s Living the Enlightenment, which is finally to appear in French?2 To my

Based on an important source which has hardly been used to date, data drawn from the 1939 Nazi Party membership census, this article contributes to our limited knowledge of the sociography of the membership of the Nazi Party at the micro‐level and that of its most important specialist organisations during the Third Reich. The computer analysis of 8,082 members mobilised by the Nazi Party in County Aachen by 1939 reveals a number of social characteristics which it shared with the party membership at the macro‐level, along with some significant differences, especially as far as the social background of the SS membership in the county is concerned.

The religious presence of Islam in Europe seems to have become an important issue in the public debate. This also relates to the religious visibility of Islam itself. Some considerations will be proposed on this subject. As in other countries of Europe, Islam has also become a significant religious presence in Italy. I will describe the main aspects of this presence, showing some important elements of the sociography of Islam in Italy, and proposing some interpretative criteria in order to understand the main dynamics at work. Finally, I will focus on how Islam and Muslims have become an object of debate in the Italian public space, particularly in political, religious and cultural circles, drawing attention to some aspects of the present, apparently conflictual situation.

There are not so many occasions providing insight into the emergence and consolidation of a text species, with all its societal and linguistic contexts. One of these relatively few instances is at stake in the present article, Luther’s »Kleiner Katechismus« (Small Catechism). After a short review of traditional, personalizing 19th century views on the Reformation (§ 2.), the treatment of the text species »catechism« in theological and historical literature on the Reformation is evaluated (§ 3.1.). Recent research on late medieval text species enables us to reconstruct the sociography of a basic transformation of communicative needs which the population, esp. lay people, experienced in the pre-Reformation and Reformation period (§ 3.2.). The Reformation is a fundamental revolution with regard to religious theory and practice, with regard to the religious knowledge system and to the personnel involved. This transformation, however, encountered serious problems concerning the accessibility of written language for large parts of the population (§ 3.3.). The text species »catechism« is interpreted as a bundle of solutions for this constellation of problems (§ 4.). Reformation means a principle-based redistribution of religious knowledge (§ 4.1., 4.2.). The medieval knowledge system is rearranged, with relatively few basic concepts right in its centre, such as Scripture as immediate primary source of religious knowledge, and the possibility of, and need for, immediate contact with the Divine (»knowledge centralization« § 4.3.). In order to disseminate the new religion among the population as a whole, new media had to be developed (§ 4.4.). The text species »catechism« is one of the main answers to this task. It provides a combination or oral and literary features to an extent which enables the »conciliation« of principalized literarity with the possibilities and scope of memory-based orality (§ 5.).

During the 1950s, a team of Göttingen sociologists led by Helmut Plessner undertook a systematic survey of all faculty who taught at German university-level institutions during one or more of eleven selected sample years between 1864 and 1953. Drawing upon university catalogues (Vorlesungsverzeichnisse), scholarly handbooks (Minerva, Kürschners, Poggendorfs), and a variety of encyclopedias, members of the Göttingen group collected biographical and career data for almost twenty-four thousand individuals, which they entered by hand (though much of it in code) on manuscript sheets that were preserved at the Max Planck Institut für Bildungsforschung in Berlin.

Das Buch von Reinhard MÜLLER beschäftigt sich mit der bekannten Studie "Die Arbeitslosen von Marienthal" von Marie JAHODA, Paul F. LAZARSFELD und Hans ZEISEL (1933, 1960, 1975). In seinem sozialhistorischen Zugang gelingt es MÜLLER, interessante Details zur Studie selbst sowie zur Gemeinde und zur Fabrik zu präsentieren. Mehr als die Hälfte des Buches ist der Entwicklung der Arbeitersiedlung Marienthal gewidmet, beginnend bei der Gründung des Dorfes und danach der Textilfabrik. Eingegangen wird auf historische Ereignisse, bedeutende Personen und Entwicklungen in der Gemeinde. Im anderen Teil werden zusätzliche Informationen rund um die Studie präsentiert. Porträts und Erinnerungen der Projektmitarbeiter/innen stehen dabei im Mittelpunkt. Das Buch ermöglicht nicht nur einen tieferen Einblick in die klassische Studie und Marienthal, es veranschaulicht auch (österreichische) Geschichte an einer Gemeinde. URN: urn:nbn:de:0114-fqs0903206, The book by Reinhard MÜLLER deals with the well-known study "Marienthal: The Sociography of an Unemployed Community" by Marie JAHODA, Paul F. LAZARSFELD, and Hans ZEISEL (1933, 1971). The author presents interesting socio-historical details about the study itself as well as about the community and factory. More than half of the book is dedicated to the development of the workers' settlement of Marienthal, starting with the founding of the village and then the textile factory. The author describes historical events, important people' and developments in the community. Also additional information—portraits and memories—about the well-known study is presented. The book not only enables a deeper insight into the classical study and the settlement of Marienthal, it also illustrates (Austrian) history by way of a community and a study. URN: urn:nbn:de:0114-fqs0903206, El libro de Reinhard MÜLLER trata sobre el conocido estudio "Marienthal: La sociografía de una comunidad desempleada" de Marie JAHODA, Paul F. LAZARSFELD y Hans ZEISEL (1933, 1971). El autor presenta interesantes datos socio-históricos sobre el estudio en sí, así como sobre la comunidad y la fábrica. Más de la mitad del libro está dedicado a la evolución de la liquidación de los trabajadores de Marienthal, comenzando con la fundación de la aldea y luego la fábrica textil. El autor describe los acontecimientos históricos, las personas importantes y los desarrollos en la comunidad. También se presenta información adicional, – retratos y memorias – sobre el conocido estudio. El libro no sólo permite tener una visión más profunda sobre el clásico estudio y el acuerdo de Marienthal, sino que también ilustra la historia (de Austria) a través de una comunidad y un estudio. URN: urn:nbn:de:0114-fqs0903206

Walter Benjamin est-il un sociographe de la mémoire collective ? Une comparaison des thèmes morphologique, phénoménologique et politique de la sociologie halbwachsienne de la mémoire et de l’écriture benjaminienne de Paris permet de répondre à cette question. Morphologique : il s’agit principalement de voir comment la mémoire collective peut se cristalliser dans son espace urbain. Phénoménologique : le processus de remémoration suppose la rencontre d’un pluralisme temporel et de représentations collectives dans des images auxquelles cet espace urbain n’est pas étranger. Politique : un type de remémoration doit être mis à profit par cette image pour le progrès de la civilisation, notamment contre le fascisme. Au terme de ce cheminement, apparaît le rôle décisif de la métathéorie pour la théorie qui fait voir la différence profonde entre nos deux auteurs que le combat épistémologique qu’il entraînait avait rapprochés. Car si la mémoire collective est réifiée dans la ville, c’est selon une représentation singulière du temps dont elle-même découle. Or c’est précisément au nom d’une représentation du temps que le sociologue français et le philosophe allemand veulent fonder d’une part la science, d’autre part l’action.Is Walter Benjamin a sociographer of collective memory ? A comparison between the morphological, phenomenological and political topics of Halbwach’s sociology of memory and Benjamin’s writing on Paris allows us to answer this question. Morphological: it is mainly a question of seeing how collective memory can crystallize in its urban setting. Phenomenological: the process of recollection supposes an encounter between a temporal pluralism and collective representations in images from which that urban space is not disconnected. Political: a type of recollection must be put to use by this image for the progress of civilization, especially against Fascism. At the end of this process, the role of the meta-theory appears decisive for the theory, showing up the major difference between our two authors that the epistemological struggle had brought closer. For if collective memory is reified in the city, this happens according to a singular representation of time from which it itself arises. However it is precisely in the name of a representation of time that the French sociologist and the German philosopher wanted to found, science on the one hand, action on the other.

Human geography in the Dutch academia distinguishes itself from human geography in other continental European countries. It has developed a strong applied focus and an orientation which forms a bridge between continental European approaches in human Geography and the Anglo-Saxon human geography. The motor of this development has been the rivalry between the Amsterdam School of Sociography and the more French oriented Utrecht School of human geography. In recent times Dutch academic geography has found her way back from the more applied modes of thought to more theoretically informed debates, to which she contributes substantially.

A GTK 50 évvel ezelőtti megalakulásakor szellemiségében nem kezdete, hanem folytatása volt egy, az Egyetem jogelődjében korábban működő intézetek gondolatiságának. Rangos társadalomtudományi műhelymunka folyt itt, ezt jelzik a korabeli oktatók és hallgatók nevei. A vidékproblematika a 20. sz. elejétől komoly tudományos kutatásokat indított el. Ebből bontakozott ki az az országos falukutató mozgalom, amelyhez Egyetemünk is csatlakozott. Ennek célja és gondolatvilága sokkal szélesebb társadalmi szinteken is megjelent. Így beépült Egyetemünk korabeli kurzusaiba is, és máig forrásértékű szociográfiai irodalmat hozott létre. Az egykori gödöllői falukutató műhely módszerei és szemlélete máig érvényes, folytatása a mai vidékkutatások számára is példa lehet. 2006-ban a SZIE GTK keretei között útjára indult a Faluszeminárium kurzus. A tárgy célja nem csupán az, hogy bemutassa a falukutatás tudományelméleti kérdéseit, hanem vállalt szándéka az is, hogy mindezt a mai falusi helyszíneken a gyakorlatban is megvizsgálja. A 2007 júniusában Siklódon (Románia) hallgatókkal folytatott terepmunkánk eredményeinek bemutatásával azt kívánjuk igazolni, hogy a mai vidékkutatások számára is nagy jelentőségű lehet a tradíciókra épülő, de jelenkori kérdéseket vizsgáló falukutatás., The foundation of Scool of Economics and Social Sciences (SESS) 50 years ago was not the beginning, but was the continuance of the inwardness of predecessor in title of the University’s previously active institutes. There were valuable workshop of social sciences as the names of contemporary teachers and students have indicated. Weighty scientific researches had been started by the regional problematic from the beginning of the 20th century. The country-wide village-researcher front has evolved from it and our University has joined to it. The aims and inwardness has appeared in a wide social layers as it has been a part of our University’s courses and has made an ere now used source of sociographic literature. The methods and approaches of former village-researcher workshop are still modern and would be exemplar for the regional-researches in our days. The village-seminar course had started again by the SESS in 2006. The aim of the course is not only to discuss about traditions of village-researches and theoretic questions but also to do practical investigations in the present-day villages. We would explain by our results of our field-work has done with our students on Siklód (Roumania) in 2007, that the village-researches built on traditions and recent questions would have high importance for the present-day region-researches.11

The article is an effort to relate biography, the history of an individual, and sociography, the history of a society. The focus is on the deeper aspects of both; on personality in the case of the individual and cosmology or deeper structure for the society. Eight models of the phases of human personality, and eight models of the phases or stages of social deep structure are then presented, with efforts to use the personal models on society and the social models on personality. The article is an exercise in the possible isomorphism between the two. The cyclical theories which applied to societies were found particularly useful in modeling individual life-cycles; the linear theories less so because they "condemn" the individual to a definite final state of affairs.

Een verkennend onderzoek naar nieuwkomers in het landelijk gebied op basis van literatuur, data en gesprekken met sleutelpersonen in Reeuwijk en op Schouwen-Duiveland. De definitie van nieuwkomers is niet eenduidig. Nieuwkomers zijn nauw betrokken bij het verenigingsleven, maar zijn in het lokale beleid minder actief. De aanwezige natuur en landschap in gemeenten vormt een verbindend element tussen nieuwkomers en autochtonen. Gemeenten kunnen daar meer op inspelen. This report reviews an exploratory study of newcomers in rural areas on the basis of a literature study, analyses of data and interviews with key figures in Reeuwijk and Schouwen-Duiveland. The definition of 'newcomers' was found to be fairly different. Newcomers are involved in local societies and clubs, but are less involved in local policy. The municipalities' nature and landscape create ties between newcomers and the indigenous population. Municipalities could make more use of this potential.

Een verkennend onderzoek naar nieuwkomers in het landelijk gebied op basis van literatuur, data en gesprekken met sleutelpersonen in Reeuwijk en op Schouwen-Duiveland. De definitie van nieuwkomers is niet eenduidig. Nieuwkomers zijn nauw betrokken bij het verenigingsleven, maar zijn in het lokale beleid minder actief. De aanwezige natuur en landschap in gemeenten vormt een verbindend element tussen nieuwkomers en autochtonen. Gemeenten kunnen daar meer op inspelen. This report reviews an exploratory study of newcomers in rural areas on the basis of a literature study, analyses of data and interviews with key figures in Reeuwijk and Schouwen-Duiveland. The definition of 'newcomers' was found to be fairly different. Newcomers are involved in local societies and clubs, but are less involved in local policy. The municipalities' nature and landscape create ties between newcomers and the indigenous population. Municipalities could make more use of this potential.

The sociological analysis of morality had a significant presence in the works of the founders of sociology, particularly Durkheim and Weber. In the 20th century, the above-mentioned discipline has nearly vanished ; having been reduced to a sort of sociography. We can find reasons for this in the somewhat awkward attempt on the part of sociologists of the 20th century to, in a Weberly manor, distance themselves from the evaluation of sociological facts, especially religious values, while they also avoid justification of their own point of view. As a result, philosophers and theologists define sociology, in respect of morality and ethics, as a descriptive science, which in an ethical sense has a tendency to lean on utilitarism (Weber) or ethical relativism. Ethical relativism is the current trend of modern authors, most of whom claim that the sociology of morality should be a ˝normative discipline˝ that needs to take philosophical achievement in this area into consideration, but this must be with religion in the background, as religion remains the primary source of moral values and behaviour. In the world that we live in, more attention must be given to moral analysis, with a serious consideration of the religious factor, because it is, even in progressive societies, a very significant, if not dominant factor.

The researcher is faced with a considerable challenge, when she finds that there is hardly any literature on her topic, and the theoretical-methodological tools are only in the phase of being developed. With respect to the history of social work in Hungary the lack of secondary material can be explained by the twin problems of a negative attitude and the corresponding historical heritage. In the 1950s the suppression of the ‘social thought’ was encouraged, and as a consequence social research had almost been eliminated and was only revived two decades later, while at the same time social policy and social work were declared superfluous in a socialist state, a remnant of the bourgeois past. Despite the renaissance of ‘sociography’ and sociology since the mid 1960s, and the first hidden and misnamed organizations of social work established in the 1970s, there never really was a historical rediscovery of the roots of Hungarian social work in the years between the worldwars, and even in the 1990s the process is only haltingly taking place. The exceptions are the writings of the famous Hungarian sociologist, Zsuzsa Ferge, who initiated the university program of social work in 1989, and Gabor Gyani, an acknowledged social historian (also a relatively rare species in Hungary until recently).1

The monograph, an excerpt of which is hereby translated, was published in 1942. The Hungarian history of sociology considers this work on the peasantry, on the peasant population of Central Eastern Europe, unknown in international literature a classical one and rightly so in our view. The destiny of the work is explained by not accidental events: the career of the author is an irregular one, just as the circumstances of the writing of the work were also irregular. In a brief introduction one can only indicate some factors constituting the basis of our statement. As a consequence of belated social development and modernization the institutionalization of sociology was also belated in Hungary, and speeded up only in the 60s of the twentieth century. Ferenc Erdei could not prepare himself for the role of a social scientist in institutionalized academic workshops and is socialization also took place along patterns that had been left behind in the developed bourgeois societies. He studied at the Faculty of Law of the Szeged University of Sciences (1930-1934), where his friendship with Istvan Bibo developed, and though their paths separated later, they exercised a strong influence on each other. During his studies he periodically worked in his market gardener father's farm producing onions at the nearby Mako, a town of dynamical bourgeois development. The location of his summer recreation and also one of his fieldworks was the native village of his mother, Kiralyhegyes, "constituting a closed world" and cultivating along conservative patterns. The difference between the two settlements was conspicuous, and justly served as the subject of his early works (Kiralyhegyes muvelodesi-gazdasagi es tarsadalmi rajza (Description of the Culture, Economy and Society of Kiralyhegyes), 1931); (Makoi parasztsag tarsadalomrajza (The Social Image of the Mako Peasantry), 1934). The problem he faced, and that is the topic of the work, or its excerpt as well, was the belatedness of the development of the Hungarian peasantry. Erdei, using his own expression, sensed the metamorphosis of peasantry, and experienced this transformation as the crisis of peasant communities and values, while he was in quest of the ways of renewal for these communities. His study tour to the West and his more profound study of literature on social science made him realize that the processes were irreversible: overcoming belatedness could be ensured only by the bourgeois transformation, and urbanization of the forms of economic activity and of settlements of the nature of estates. At first he utilized the set of instruments of social description (sociography), but it was precisely the complexity of the processes thus described (Futohomok (Quicksand), 1936) convinced him that the colorful set of problems branching off in many directions could not be represented without clear-cut concepts and a proper foundation by social theory. For there have been no pure types: the forms of settlement and economic activity of a conservative nature of the

You can obtain a copy of this thesis through your local bookstore or directly from:Thela Thesis, Prinseneiland 305, 1013 LP Amsterdam.E-mail: office@thelathesis.nlDeze studie is het verslag van bijna twee jaar veldwerk bij de Fulbe van Centraal Mali, meer in het bijzonder de Fulbe die een gebied bewonen ten zuiden van de bergketen tussen het Bandiagara plateau en Mont Hommbori. Lokaal wordt het gebied de Hayre genoemd, wat bergen of stenen betekent in het Fulfulde, de taal van de Fulbe (zie kaart 1.2). Dit gebied behoort tot de Sahel, een enorme strook land die zich uitstrekt van de Atlantische Oceaan naar het oosten van het Afrikaanse continent. Deze regio wordt gekenmerkt door een semi-aride klimaat. De neerslag is tussen de 300 en 600 mm per jaar, en is geconcentreerd in één seizoen. Het overgrote deel van de neerslag valt in de drie zomermaanden. De rest van het jaar wordt het klimaat gekenmerkt door het ontbreken van regenval, hoge temperaturen en een lage luchtvochtigheid. Daarbij zijn de klimatologische omstandigheden aan grote variaties onderhevig. Hierdoor zijn periodieke droogtes, mislukte oogsten, massale sterfte van vee en hongersnood regelmatig terugkerende verschijnselen. De vijfentwintig jaar sinds 1968 worden daarbij gekenmerkt door een lagere dan normale regenval, waardoor de bevolking van de Sahel keer op keer door rampen werd getroffen.De Fulbe hebben een lange geschiedenis in het gebied. De periode van hun eerste binnenkomst is onbekend, maar in historische bronnen worden zij al genoemd als aanwezig in de Gurma, het gebied in de bocht van de Niger, in de 16 eeeuw. In deze tijd vestigden zij zich tussen reeds aanwezige meer sedentaire bevolkingsgroepen, die leefden van akkerbouw, jacht en verzamelen. In de 18 eeeuw waren er volgens orale tradities enige tendensen naar politieke centralisatie in de Fulbe samenleving in de Hayre in de vorm van een erfelijk politiek leiderschap over de regio. Ook zou het eerste contact met de Islam uit deze periode dateren. In de 19 eeeuw kreeg de politieke structuur van het (kleine) Fulbe vorstendom in de Hayre vastere vorm binnen het kader van het Maasina rijk (1818-1862), een door Fulbe gesticht en op Islamitische grondslag gevormd rijk, dat als kerngebied de Binnendelta van de Niger had, maar zich ook uitstrekte over de niet overstroomde gebieden ten oosten (Gurma) en ten westen (Mema) van de Binnendelta. De economie van de Fulbe in het Maasina rijk berustte voor een groot deel op het houden van rundvee. Vandaar dat het noodzakelijk was om in het regenseizoen, als de Delta overstroomt, over gronden voor het weiden van de kuddes rundvee te beschikken. Dit maakte controle over de buitengebieden onvermijdelijk, ook in verband met groepen Tuareg, die van tijd tot tijd strooptochten ondernamen in de regio. Binnen deze politieke constellatie bleef de Hayre enigszins autonoom. Wel werd de organisatie van landgebruik en de politieke hiërarchie gemodelleerd op die van het Maasina rijk. De sociale structuur, de onderverdeling van de Fulbe samenleving in functionele en hiërarchisch geordende groepen, kreeg in deze tijd min of meer haar uiteindelijke vorm, alsmede de hieraan gekoppelde identiteiten.Aan de top van het Fulbe vorstendom stond de politieke elite (Weheebe). Zij vormde het politiek en militair leiderschap. Zij werden hierin bijgestaan door de Islamitische geestelijkheid (Moodibaabe) en een groep raadgevers, annex handelaars (Jawaambe). Daarnaast bestond er een groep van ambachtslieden (Nyeeybe), die tevens een rol vervulden als lofzangers (griots genaamd in de franstalige literatuur). De economische basis van de samenleving werd gevormd door de (semi- )nomadische pastoralisten' (Jallube), die tevens een belangrijke bijdrage leverden aan de militaire kracht van het vorstendom. Al deze groepen samen vormden het vrije deel van de Fulbe samenleving, de nobele klasse. Aan de onderkant van de samenleving stonden de slaven (Maccube), die akkerbouw bedreven voor de nobele klasse. Zij kunnen worden onderverdeeld in twee groepen. Namelijk de bevolking die van oudsher het gebied bewoonde en een bestaan vond in de akkerbouw en tot horige gemaakt werd door de elite, en de krijgsgevangenen die slaaf werden gemaakt, en direct te werk werden gesteld op de akkers van de elite en bij hun huishouding hoorden. Na hun bevrijding ondergingen de slaven een naamsverandering. Nu staan zij bekend als de Riimaybe. Gedurende de periode van het Maasina rijk begon de spreiding van Islam op het platteland en werd de basis gelegd voor het normatieve kader van de Fulbe cultuur waarbinnen pastorale ideologie en Islam in een dialectische relatie tot elkaar staan. Deze maatschappelijke onderverdeling niet de daarbij behorende ideologische en bij de identiteit behorende attributen bestaat tot op de dag van vandaag.Met de verzwakking van het Maasina rijk na 1853 nam de politieke onzekerheid in de Hayre toe, met als resultaat dat de intensiteit van de strooptochten van de Tuareg, en de druk van de politieke elite op de bevolking toenam. Als een reactie hierop ontstond er een rivaliserende politieke eenheid in het oosten van het vorstendom. Na de machtsovername in Maasina door de Futanke onder leiding van El Hadj Umar Tall in 1862 werd op basis van deze politieke eenheid een nieuw vorstendom gecreëerd, Booni genaamd. Tot aan de koloniale verovering in 1893 en enige tijd daarna bleef de politieke situatie erg onzeker. Alle bevolkingsgroepen in de Gurma, Tuareg, Futanke, Fulbe, Mossi, ondernamen van tijd tot tijd strooptochten om hun vorstendommen van slaven en vee te voorzien. Pas rond 1920 verkreeg het Franse koloniale bestuur volledige controle over het gebied.Het koloniale bestuur liet de politieke structuur van de vorstendommen aanvankelijk grotendeels intact. De politieke leiders werden verantwoordelijk gemaakt voor de inning van de belastingen en de uitvoering van een aantal bestuurlijke taken. Hierdoor nam de sociale afstand tussen de politieke elite en de pastoralisten toe. Slavernij werd afgeschaft, maar in de praktijk verkregen veel slaven pas na de Tweede Wereldoorlog de zeggenschap over hun eigen bestaan terug. De semi-nomadische pastoralisten (Jallube) lieten hun zaken met het bestuur behartigen door de Weheebe. In de jaren dertig begon het Franse bestuur zich meer en meer te bemoeien met de economie. De Hayre en de Gurma werden vooral gezien als geschikt voor de produktie van slachtvee voor de export. Investeringen in het gebied hadden dan ook voornamelijk tot doel de produktie en vermarkting van slachtvee te bevorderen. In de periode na de onafhankelijkheid nam de bemoeienis van de overheid en de internationale gemeenschap met de regio toe, vooral na de catastrofale droogte van 1971-1973. Dit leidde tot nieuwe investeringen in de veehouderij, en een uitbreiding van het overheidsapparaat, maar niet tot een substantiële verbetering van de sociaal-economische positie van de bevolking.Geografisch kan het gebied onderverdeeld worden in drie zones (zie ook bijgevoegde losse kaart). l- De bergen die spaarzaam zijn begroeid. Deze worden bevolkt door mensen die voornamelijk leven van sedentaire akkerbouw, Sonrai, Dogon, en vroegere slaven (Riimaybe) van de Fulbe, aangevuld met een paar kleine groepen semi-nomadische pastoralisten. 2- De vlakte aan de voet van bergen, voornamelijk begroeid met dicht struikgewas met hiertussen open ruimtes afgewisseld met hier en daar een meer open type vegetatie vlak bij de bergen. Deze zone wordt vanouds bewoond door de sedentaire strata van de Fulbe samenleving, de Weheebe, de politieke elite, de Moodibaabe, de Islamitische elite, en Riimaybe, de vroegere slaven. Dit gebied is vooral geschikt voor het weiden van geiten en kamelen, maar niet voor rundvee en schapen, vanwege het goeddeels ontbreken van een kruiden vegetatie. Water is niet beschikbaar in dit gebied gedurende een groot gedeelte van het droge seizoen van oktober tot juni. 3- Op ongeveer 30 kilometer van de bergen gaat deze strook abrupt over in een totaal ander landschapst)rpe, namelijk zandduinen, begroeid met een savanne vegetatie, waarin kruiden en met name eenjarige grassen dominant zijn. Dit gebied is geschikt voor het weiden van rundvee, en schapen en voor het bedrijven van akkerbouw van voornamelijk gierst. Ook hier vormt water een belangrijke beperkende factor voor exploitatie buiten het regenseizoen. Alleen in de overgangsgebied tussen het bos- en het weidegebied is voor een langere periode water aanwezig, die meer permanente exploitatie van het gebied mogelijk maakt.Het onderzoek speelde zich af op een aantal lokaties. Het overgrote deel van het veldwerk speelde zich af in Serma, een groep van kampen van de semi-nomadische pastoralisten (Jallube) rondom een dorpje van vroegere slaven (Riimaybe) die zich daar in de loop van de koloniale tijd hebben gevestigd na hun bevrijding. Deze nederzetting bevindt zich in bovengenoemde overgangsgebied. De hoofdstukken die betrekking hebben op het heden (hoofdstuk 3 t/m 14), zijn gebaseerd op de gegevens die zijn verzameld op deze lokatie, alsmede een aantal andere lokaties in de regio, waar we korte bezoeken aan brachten. Om een goed inzicht te krijgen in de historische wording van de Fulbe samenleving in de Hayre werd additioneel veldwerk verricht in Dalla, de hoofdplaats van het oudste vorstendom van de Fulbe in de Hayre. Dalla wordt voornamelijk bewoond door leden van de politieke elite (Weheebe), de Islamitische elite (Moodibaabe), de handelsklasse (Jawaambe) en de ambachtslieden (Nyeeybe) alsmede hun Riimaybe. In Dalla werden orale tradities verzameld, gegevens met betrekking tot landgebruik in de prekoloniale tijd, en documenten met betrekking op het Maasina rijk en het rijk van de Futanke. Daarnaast werd archiefonderzoek verricht in de nationale archieven van Mali in de hoofdstad Bamako, en in 1993 in de nationale archieven van Frankrijk in Parijs. De voornaamste resultaten van dit historisch onderzoek zijn vastgelegd in hoofdstuk 2.De situatie in de Hayre, zoals wij die aantroffen van maart 1990 tot februari 1992 had alle kenmerken van een zware crisis. Niet alleen hadden de mensen in Dalla en Serma geleden onder de droogtes van de laatste twee decennia, maar ook waren zij de meeste van hun rijkdommen in de vorm van vee en graanreserves kwijt geraakt. In de tachtiger jaren hadden de inwoners van Serma slechts éénmaal een voldoende gierstoogst kunnen binnenhalen. Hun grootste rijkdom, de veestapel, was in de droogte van 1983-1985 massaal omgekomen, naa schatting van officiële instanties 75% van het totaal. Na deze ramp was de situatie niet beter geworden, vanwege de mislukte oogsten, de hoge graanprijzen, en de hoge migratie van vooral jonge mensen uit het gebied. De hoge graanprijzen leidden ertoe dat mensen van hun sterk verkleinde veestapel nog meer vee moesten verkopen om in leven te blijven. Op deze wijze kwamen ze in een spiraal van verarming terecht. Zelfs de rijkeren in de samenleving hadden moeite zich van voldoende eten te voorzien, laat staan de armen die vaak in een situatie van chronisch voedseltekort verkeerden. Door deze verarming hadden bovendien velen besloten te vertrekken, waardoor de sociale infrastructuur, bijvoorbeeld in de vorm van netwerken van verwanten, ontwricht was. De meest kwetsbare mensen (vrouwen, ouderen, kinderen, zieken) bleven vaak achter zonder adequate verzorging. Hulp van buitenaf was nagenoeg afwezig. Migranten kwamen vaak in een moeilijke situatie terecht en ondersteuning van verwanten in het oorsprongsgebied behoorde niet tot de mogelijkheden. Ontwikkelingsprogramma's in de regio drongen niet door tot de pastorale bevolkingsgroepen. Pogingen van de veterinaire dienst om een weideverbeteringsprogramma uit te voeren leidden tot een vergroting van de ongelijkheid en een beperking van de flexibiliteit van de pastoralisten en niet tot enige verbetering van de ecologische omstandigheden. De crisis uitte zich ook in mentale of ook wel existentiële onzekerheid, omdat veel mensen zich door de crisis genoodzaakt zagen activiteiten te ondernemen die in strijd waren met hun identiteit en ideologie. Deze situatie leidde ook tot snelle sociale veranderingen, waardoor de positie van de zwakkeren, vrouwen, ouderen, kinderen, nog problematischer werd dan zij al was.Het centrale doel van deze studie is het beschrijven van de wijzen ( arid ways ) waarop agro-pastorale Fulbe in Centraal Mali omgaan met ecologische, sociale en politieke onzekerheden, die een zo belangrijke rol spelen in hun bestaan. Meer specifiek richt de studie zich op het dynamische samenspel tussen ecologische en historische realiteiten, waarbinnen ecologische, sociale en politieke onzekerheden hun vorm krijgen, de wijzen waarop mensen omgaan met deze onzekerheden in de vorm van het gebruik en beheer van natuurlijke en sociale hulpbronnen, en de culturele expressies van deze contextuele factoren en de ontwikkelde strategieën in de Fulbe samenleving ( cultural understandings ) in de vorm van normen en waarden, regels ten aanzien van toegang tot hulpbronnen, religie, ritueel, orale tradities etc. Uitgangspunt van de studie is dat in een situatie van chronische en vaak grote onzekerheid ten aanzien van de basis van het bestaan zelf, een dynamisch begrip van cultuur, ecologische omstandigheden, en handelen gehanteerd moet worden. Praktisch gezien betekent dit dat de startpunten van analyse in deze studie de dagelijkse realiteiten en de dilemma's zijn, waarvoor men zich gesteld ziet in de Fulbe samenleving in Centraal Mali bij het zoeken naar oplossingen voor de onzekerheden in het bestaan. Op ieder moment is een terugkerend thema de relatie tussen flexibiliteit en controle en begrip van de situatie, context en gebeurtenis, verandering en continuïteit, systeem en variabiliteit, norm en praktische realiteit, actor en structuur. Daarom zijn alle in deze studie behandelde vraagstukken in essentie historisch van aard, omdat deze dagelijkse realiteiten en dilemma's altijd een plaats hebben in een historische en ruimtelijke context.Dit heeft enige methodologische consequenties voor de studie van pastorale samenlevingen en meer in het algemeen samenlevingen in semi-aride gebieden. Onzekerheid moet als een inherent kenmerk van pastorale manier van leven gezien worden. Onzekerheid bedreigt de pastoralist niet alleen in de zin dat droogte en veeziektes het voortbestaan van zijn kudde bedreigen, en dus ook dat van de pastoralist, maar deze onzekerheid wordt vergroot door het feit dat door het beschermen van gedomesticeerd vee tegen predatie en natuurlijke sterfte, de aantallen vee te groot kunnen worden, waardoor een droogte, een epidemie een veel groter effect heeft op de aantallen vee, dan onder natuurlijke omstandigheden. Een tweede bron van onzekerheid is dat bijna geen enkele pastoralist kan bestaan zonder een aanvulling van plantaardig voedsel op zijn dieet. Daarom moeten pastoralisten hetzij in ruilrelaties treden met de sedentaire buitenwereld, hetzij relaties van politieke en militaire dominantie over deze buitenwereld creëren, nl. over sedentaire landbouwers, hetgeen een bedreiging vormt voor de flexibiliteit van de pastorale levenswijze. Ten derde is een essentiële voorwaarde voor de pastorale levenswijze toegang tot voldoende natuurlijke hulpbronnen om de veestapel van voldoende voedsel en water te kunnen voorzien. Omgekeerd, vormen deze drie voorwaarden voor de pastorale familie en mutatis mutandis voor de pastorale samenleving drie fundamentele bronnen van onzekerheid, niet alleen ecologische onzekerheden moeten worden opgelost, maar ook economische (graan) en politieke (toegang tot hulpbronnen) en uiteindelijk ook sociale onzekerheden (wat te doen bij schaarste). Het moge duidelijk zijn dat er een grote samenhang bestaat tussen wat er gebeurt in het ene domein en de consequenties daarvan in het andere domein.In deze studie worden deze meervoudige onzekerheden uitgewerkt in drie thema's: lgebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen; 2- toegang tot natuurlijke hulpbronnen; en 3- sociale onzekerheid. In ieder van deze domeinen is de rol van onzekerheid cruciaal. Een onderzoeksbenadering gedefinieerd vanuit onzekerheid zal daarom niet de regelmatigheid, wetmatigheid, of de systeem karakteristieken van sociale en ecologische verschijnselen als uitgangspunt nemen, maar daarentegen juist de variabiliteit, instabiliteit en meervoudigheid. Concreet betekent dit dat in de studie van gebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen de beslissingen van individuen centraal zullen staan, de variatie in hun reacties op al die vormen van onzekerheid, en de diversiteit en variabiliteit van agrarische produktie. Gezien de nadruk op verschillen tussen actoren en de variabiliteit in produktie omstandigheden, niet alleen in tijd, maar ook in ruimte, zijn wetten en regels met betrekking tot toegang tot natuurlijke hulpbronnen van cruciaal belang om aan al die individuele variabiliteit een plaats te bieden. Deze complexen van regels en normen, worden daarom geanalyseerd vanuit een uitgangspunt waarin pluraliteit voorop staat. Hetzelfde geldt grosso modo ook voor degenen die zodanig verarmd zijn omdat of waardoor ze geen toegang meer hebben tot natuurlijke hulpbronnen. Allerlei sociale hulpbronnen worden aangeboord om met deze sociale onzekerheid om te gaan. Ook hier staat pluraliteit voorop. Immers geen mens is gelijk aan de ander. Bovendien mag verwacht worden dat in een situatie van grote onzekerheid en snelle veranderingen, sociale hulpbronnen in de vorm van netwerken van verwanten, instituties met betrekking tot herverdeling van voedsel etc. aan een net zo snel veranderings- en differentiatieproces onderhevig zullen zijn.Het eerste deel van het boek bestaat uit één hoofdstuk, en heeft tot doel de geografische en historische achtergrond van de onderzoeksregio en de behandelde onderzoeksvragen te schetsen. In dit (lange) hoofdstuk wordt de samenhang geschetst tussen de fluctuerende klimatologische omstandigheden, lokale politieke structuren, en de hiermee geassocieerde normen en waarden, en grotere regionale politieke structuren zoals het Maasina imperium, het koninkrijk van de Futanke, de koloniale staat, en de onafhankelijke staat Mali. Met deze beschrijving worden twee doelen gediend. Ten eerste geeft het een historische verklaring van de huidige situatie in de Fulbe samenleving. Ten tweede geeft het inzicht in de dynamiek van de politieke, sociale en ideologische scheidslijnen in de Fulbe samenleving die tot op de dag van vandaag van groot belang zijn.Het tweede deel van het boek behandelt het verleden in het heden. Hoofdstuk 3 gaat over de erfenis van het verleden in Serma, een groep van tijdelijke nederzettingen van agropastorale Fulbe. Dit verleden betreft niet de historie op zich, maar de ruimtelijke organisatie van deze gemeenschap, de ecologische omgeving, de economische organisatie en de arbeidsverdeling tussen de verschillende groepen van de samenleving. In de daaropvolgende hoofdstukken (4 t/m 6) komen verschillende aspecten van de normatieve kaders en de sociale organisatie van de Fulbe samenleving in de Hayre aan de orde. De sociale organisatie van de inwoners van Serma is het onderwerp van hoofdstuk 4. De Jallube pastoralisten en Riimaybe akkerbouwers zijn primair georganiseerd op het niveau van kleine families, die tevens het niveau zijn waarop agrarische produktie wordt georganiseerd. Binnen deze families zijn moeder-kind eenheden de bron van basisbehoeften, zoals zorg, herverdeling van voedsel en inkomen, en andere sociale zekerheidsregelingen. Echter ook deze eenheden zijn uiterst flexibel. Hogere niveaus van organisatie zoals de gemeenschap, de grootfamilie, afstammingsgroepen, en het vorstendom spelen in het dagelijks leven nauwelijks een rol van betekenis. Hun betekenis is in de loop van de geschiedenis afgenomen. In hoofdstuk 5 wordt de organisatie van religieuze Islamitische gemeenschap besproken, die een integraal, maar te onderscheiden onderdeel van de Fulbe-samenleving vormt. Religie vormt een belangrijk orientatiepunt voor mensen. In hoofdstuk 6 wordt aandacht besteed aan andere normatieve complexen, die men zou kunnen betitelen als behorend bij de pastorale manier van leven en die ook een belangrijke rol spelen in de vorming van de identiteit van de Fulbe, Jallube zowel als Riimaybe. Deze normatieve complexen vormen een ondeelbaar geheel met Islamitische normen en waarden, en men gaan heen en weer tussen één complex van normen en waarden naar het andere. In dit hoofdstuk wordt de betekenis en inhoud van deze normen en waarden nader bepaald mede door een bespreking van Fulbe etnografie.In deel III, de hoofdstukken 7 tot en met 10 staat het gebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen centraal, hoe mensen met ecologische en economische onzekerheid omgaan, en met de toenemende concurrentie om hulpbronnen. In hoofdstuk 7 wordt een beschrijving gegeven van de beslissingen die van dag tot dag worden genomen met betrekking tot het gebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen. Hierbij wordt speciaal aandacht gegeven aan de rol van eventualiteiten en risico in het beslissingsproces in de twee jaren die het veldwerk besloeg. Blijkens de gegevens spelen niet-ecologische en niet agrarische overwegingen uiteindelijk een sleutelrol in de beslissingen die genomen worden door de bewoners van de onderzoekslokatie. Een analyse in kwalitatieve zowel als, voorzover mogelijk, kwantitatieve zin wordt ondernomen in hoofdstuk 8. Deze analyse dient twee doelen. Ten eerste, het vaststellen van patronen in het samenspel tussen de veehouderij- en akkerbouw-strategieën en de dynamische ecologische omstandigheden. Het tweede doel van deze analyse is om te onderzoeken hoe de mensen, Jallube pastoralisten en Riimaybe akkerbouwers erin slagen om de eindjes aan elkaar te knopen, in een situatie van telkens terugkerende misoogsten en zonder een basis om op terug te vallen in de vorm van een kudde die voldoende groot is om de gevolgen van deze misoogsten op te vangen.In hoofdstuk 9 worden de achtergronden van het falen van de pastorale en akkerbouw families om voldoende voedsel te produceren onder de loep genomen. Dit wordt gedaan aan de hand van de organisatie van arbeid, en de verdeling van produktieve hulpbronnen, zoals vee, akkerland, en water reservoirs tussen de leden van de familie en een bespreking van de regels met betrekking tot de overgang van deze hulpbronnen van de ene naar de andere generatie. De interne contradicties tussen de regels onderling en tussen de regel en de praktijk worden verergerd door de moeilijke situatie. Uit deze bespreking blijkt dat bepaalde groepen, oudere mannen, de zeggenschap over deze hulpbronnen proberen te mobiliseren, ten koste van anderen. Dit leidt onder andere tot allerlei concurrentieverhoudingen en conflicten binnen de familie. Dit thema wordt voortgezet in hoofdstuk 10, waar de regeling van de toegang tot hulpbronnen op het niveau van de gemeenschap wordt besproken. Om de regeling van toegang tot akkerland en het gebruik van weidegronden goed te begrijpen, moeten we teruggrijpen op de geschiedenis. Uit een historische overzicht van de ontwikkeling van rechten op grond en weidegronden wordt duidelijk dat deze stelsels van regels zeer dynamisch zijn, en dat dit geresulteerd heeft in een grote variatie aan rechten van toegang tot akkerland, weidegronden en waterbronnen. Sociale relaties en sociale organisatie zijn de belangrijkste sleutel om deze rechten op land te begrijpen. Tegelijk echter met hun politieke marginalisatie hebben mensen de controle over deze natuurlijke hulpbronnen verloren.In deel IV worden de strategieën van mensen besproken die niet meer deel kunnen nemen aan de agrarische produktie, omdat ze daar de essentiële hulpbronnen, arbeid, vee, land, water, voor missen. De nadruk in dit deel zal liggen op hoe mensen sociale en culturele hulpbronnen (sociaal en symbolische kapitaal) gebruiken en beheren in dit proces, namelijk het omgaan met de sociale onzekerheid die het gevolg is van hun positie in de lokale gemeenschap en de verminderde bestaansbasis van de gemeenschap. Degenen die nog over voldoende hulpbronnen beschikken om agrarische produktie te ondernemen, en nog enige welvaart genieten, hoe gering ook, zij leiden immers ook regelmatig honger, hebben weinig reserves oor herverdeling onder de echte armen. In hoofdstuk 11 wordt de positie van vrouwen in hun huwelijksrelaties bekeken. De ondermijning van sociale zekerheid die ontleend kan worden aan het huwelijk leidt tot de verzwakking van de onderhandelingspositie van vrouwen ten opzichte van hun echtgenoot en schoonfamilie. De mogelijkheid om terug te vallen op de eigen familie was altijd echter erg belangrijk voor vrouwen, hetgeen onder meer blijkt uit een hoog scheidingspercentage in het verleden. Deze mogelijkheid wordt tegenwoordig echter steeds minder voor vrouwen omdat hun eigen familie vaak ook verarmd is, en niet over de mogelijkheden beschikt om hun terugkerende zuster op te vangen en te voeden.In hoofdstuk 12 worden de mogelijkheden en strategieën van degenen die helemaal niets meer hebben, de armen, de invaliden en de ouderen op een rijtje gezet. Besproken worden hun strategieën, de normen en waarden waar zij een beroep op doen, en de sociale en symbolische kapitalen, die zij gebruiken. Voor deze groep verliezen de normen en waarden die samenhangen met en voortkomen uit de pastorale levenswijze langzamerhand hun betekenis en waarde. Deze nonnen en waarden belemmeren mensen ook vaak om bepaalde vormen van arbeid aan te pakken, omdat zij hiermee hun identiteit als pastoralist, als nobele, verliezen. Zij vertrouwen hoe langer hoe meer op de normen en waarden ingebed in de Islam, en de visie van de Islam op armoede en liefdadigheid. Indien dit ook geen soelaas biedt, en men zijn identiteit niet meer kan handhaven rest nog migratie, waarmee vaak de banden met de oude samenleving worden verbroken. Een andere groep van kwetsbare individuen wordt besproken in hoofdstuk 13, namelijk de zieken. Zieken zijn met name kwetsbaar, omdat zij vaak van anderen, verwanten zowel als specialisten, afhankelijk zijn. Dit hoofdstuk laat zien hoe zij ondersteuning zoeken voor hun situatie door genezing te zoeken bij verwanten, en verklaringen voor hun ziektebeeld en genezing bij specialisten. Daarbij zijn het symbolische en sociale kapitaal van de zieke, samenhangend met zijn of haar positie in de samenleving, en de sociale relaties die een zieke kan mobiliseren voor zijn of haar genezing beiden van groot belang voor de mogelijkheden die openstaan.In deel V, hoofdstuk 14, staat de historische en politieke context van deze samenleving nogmaals centraal. Hierbij ligt de nadruk op de relatie tussen de Fulbe samenleving en de buitenwereld en de staat in deze droogte situatie. De voornaamste expressie van deze relatie is een weideverbeteringsproject ten zuiden van Serma, één van de onderzoekslokaties. Dit weideverbeteringsproject werd gestart na de droogte van 1972-1973. Getoond wordt in dit hoofdstuk hoe dit project ingrijpt in de ecologische situatie en in plaats van bij te dragen aan de verbetering van de sociaal-economische situatie van de Jallube en de Riimaybe akkerbouwers, leidt tot het verlies van zeggenschap over weidegronden aan de staat en toenemende ongelijkheid van de samenleving. In dit proces worden oude hiërarchische structuren gebruikt door de uitvoerende organisatie, waardoor lokale elites een sterkere greep krijgen op hun vroegere onderdanen. Door dit project en de gevolgen voor de inwoners van Serma, worden de nieuwe realiteiten van macht en machteloosheid op een dramatische wijze geïllustreerd.In de conclusie, hoofdstuk 15, tenslotte wordt ingegaan op een drietal belangrijke meer omvattende thema's van het boek. Ten eerste worden de ontwikkelingen die geleid hebben tot de marginale positie van de Fulbe, en binnen de Fulbe samenleving de marginale positie van sommige groepen, met name de Jallube, en daarbinnen vrouwen, oude mensen en de zieken nogmaals op een rijtje gezet. Daarna worden de consequenties hiervan voor de visie op pastoralisme en de pastorale levenswijze, met name de relatie tussen ecologische omstandigheden en de samenleving geschetst. In de derde plaats zal worden getoond hoe al deze ontwikkelingen zich laten beschrijven als een dialectische relatie tussen de noodzaak voor flexibiliteit om in de ecologisch en politiek onzekere situatie te kunnen overleven en het gegeven dat controle over het bestaan, in de vorm van politiek organisatie, zeggenschap over hulpbronnen, en de creatie van allerlei sociale netwerken die uitstijgen boven het individu en de kleinste sociale eenheden op basis van verwantschap (de wuro en de Fayannde ) deze flexibiliteit en individuele keuzevrijheid onvermijdelijk inperken. Tot slot worden de consequenties van dit alles voor wetenschappelijke en beleidsmatige benaderingen van deze samenleving geschetst.Noot1. Pastoralist is geen mooi Nederlands. Echter het betere Nederlandse woord 'veehouder' suggereert een heel andere, sedentaire, bestaanswijze. Om verwarring te voorkomen wordt daarom in de voorkomende gevallen 'pastoralist', dan wel 'agro- pastoralist' gebruikt.

You can obtain a copy of this thesis through your local bookstore or directly from:Thela Thesis, Prinseneiland 305, 1013 LP Amsterdam.E-mail: office@thelathesis.nlDeze studie is het verslag van bijna twee jaar veldwerk bij de Fulbe van Centraal Mali, meer in het bijzonder de Fulbe die een gebied bewonen ten zuiden van de bergketen tussen het Bandiagara plateau en Mont Hommbori. Lokaal wordt het gebied de Hayre genoemd, wat bergen of stenen betekent in het Fulfulde, de taal van de Fulbe (zie kaart 1.2). Dit gebied behoort tot de Sahel, een enorme strook land die zich uitstrekt van de Atlantische Oceaan naar het oosten van het Afrikaanse continent. Deze regio wordt gekenmerkt door een semi-aride klimaat. De neerslag is tussen de 300 en 600 mm per jaar, en is geconcentreerd in één seizoen. Het overgrote deel van de neerslag valt in de drie zomermaanden. De rest van het jaar wordt het klimaat gekenmerkt door het ontbreken van regenval, hoge temperaturen en een lage luchtvochtigheid. Daarbij zijn de klimatologische omstandigheden aan grote variaties onderhevig. Hierdoor zijn periodieke droogtes, mislukte oogsten, massale sterfte van vee en hongersnood regelmatig terugkerende verschijnselen. De vijfentwintig jaar sinds 1968 worden daarbij gekenmerkt door een lagere dan normale regenval, waardoor de bevolking van de Sahel keer op keer door rampen werd getroffen.De Fulbe hebben een lange geschiedenis in het gebied. De periode van hun eerste binnenkomst is onbekend, maar in historische bronnen worden zij al genoemd als aanwezig in de Gurma, het gebied in de bocht van de Niger, in de 16 eeeuw. In deze tijd vestigden zij zich tussen reeds aanwezige meer sedentaire bevolkingsgroepen, die leefden van akkerbouw, jacht en verzamelen. In de 18 eeeuw waren er volgens orale tradities enige tendensen naar politieke centralisatie in de Fulbe samenleving in de Hayre in de vorm van een erfelijk politiek leiderschap over de regio. Ook zou het eerste contact met de Islam uit deze periode dateren. In de 19 eeeuw kreeg de politieke structuur van het (kleine) Fulbe vorstendom in de Hayre vastere vorm binnen het kader van het Maasina rijk (1818-1862), een door Fulbe gesticht en op Islamitische grondslag gevormd rijk, dat als kerngebied de Binnendelta van de Niger had, maar zich ook uitstrekte over de niet overstroomde gebieden ten oosten (Gurma) en ten westen (Mema) van de Binnendelta. De economie van de Fulbe in het Maasina rijk berustte voor een groot deel op het houden van rundvee. Vandaar dat het noodzakelijk was om in het regenseizoen, als de Delta overstroomt, over gronden voor het weiden van de kuddes rundvee te beschikken. Dit maakte controle over de buitengebieden onvermijdelijk, ook in verband met groepen Tuareg, die van tijd tot tijd strooptochten ondernamen in de regio. Binnen deze politieke constellatie bleef de Hayre enigszins autonoom. Wel werd de organisatie van landgebruik en de politieke hiërarchie gemodelleerd op die van het Maasina rijk. De sociale structuur, de onderverdeling van de Fulbe samenleving in functionele en hiërarchisch geordende groepen, kreeg in deze tijd min of meer haar uiteindelijke vorm, alsmede de hieraan gekoppelde identiteiten.Aan de top van het Fulbe vorstendom stond de politieke elite (Weheebe). Zij vormde het politiek en militair leiderschap. Zij werden hierin bijgestaan door de Islamitische geestelijkheid (Moodibaabe) en een groep raadgevers, annex handelaars (Jawaambe). Daarnaast bestond er een groep van ambachtslieden (Nyeeybe), die tevens een rol vervulden als lofzangers (griots genaamd in de franstalige literatuur). De economische basis van de samenleving werd gevormd door de (semi- )nomadische pastoralisten' (Jallube), die tevens een belangrijke bijdrage leverden aan de militaire kracht van het vorstendom. Al deze groepen samen vormden het vrije deel van de Fulbe samenleving, de nobele klasse. Aan de onderkant van de samenleving stonden de slaven (Maccube), die akkerbouw bedreven voor de nobele klasse. Zij kunnen worden onderverdeeld in twee groepen. Namelijk de bevolking die van oudsher het gebied bewoonde en een bestaan vond in de akkerbouw en tot horige gemaakt werd door de elite, en de krijgsgevangenen die slaaf werden gemaakt, en direct te werk werden gesteld op de akkers van de elite en bij hun huishouding hoorden. Na hun bevrijding ondergingen de slaven een naamsverandering. Nu staan zij bekend als de Riimaybe. Gedurende de periode van het Maasina rijk begon de spreiding van Islam op het platteland en werd de basis gelegd voor het normatieve kader van de Fulbe cultuur waarbinnen pastorale ideologie en Islam in een dialectische relatie tot elkaar staan. Deze maatschappelijke onderverdeling niet de daarbij behorende ideologische en bij de identiteit behorende attributen bestaat tot op de dag van vandaag.Met de verzwakking van het Maasina rijk na 1853 nam de politieke onzekerheid in de Hayre toe, met als resultaat dat de intensiteit van de strooptochten van de Tuareg, en de druk van de politieke elite op de bevolking toenam. Als een reactie hierop ontstond er een rivaliserende politieke eenheid in het oosten van het vorstendom. Na de machtsovername in Maasina door de Futanke onder leiding van El Hadj Umar Tall in 1862 werd op basis van deze politieke eenheid een nieuw vorstendom gecreëerd, Booni genaamd. Tot aan de koloniale verovering in 1893 en enige tijd daarna bleef de politieke situatie erg onzeker. Alle bevolkingsgroepen in de Gurma, Tuareg, Futanke, Fulbe, Mossi, ondernamen van tijd tot tijd strooptochten om hun vorstendommen van slaven en vee te voorzien. Pas rond 1920 verkreeg het Franse koloniale bestuur volledige controle over het gebied.Het koloniale bestuur liet de politieke structuur van de vorstendommen aanvankelijk grotendeels intact. De politieke leiders werden verantwoordelijk gemaakt voor de inning van de belastingen en de uitvoering van een aantal bestuurlijke taken. Hierdoor nam de sociale afstand tussen de politieke elite en de pastoralisten toe. Slavernij werd afgeschaft, maar in de praktijk verkregen veel slaven pas na de Tweede Wereldoorlog de zeggenschap over hun eigen bestaan terug. De semi-nomadische pastoralisten (Jallube) lieten hun zaken met het bestuur behartigen door de Weheebe. In de jaren dertig begon het Franse bestuur zich meer en meer te bemoeien met de economie. De Hayre en de Gurma werden vooral gezien als geschikt voor de produktie van slachtvee voor de export. Investeringen in het gebied hadden dan ook voornamelijk tot doel de produktie en vermarkting van slachtvee te bevorderen. In de periode na de onafhankelijkheid nam de bemoeienis van de overheid en de internationale gemeenschap met de regio toe, vooral na de catastrofale droogte van 1971-1973. Dit leidde tot nieuwe investeringen in de veehouderij, en een uitbreiding van het overheidsapparaat, maar niet tot een substantiële verbetering van de sociaal-economische positie van de bevolking.Geografisch kan het gebied onderverdeeld worden in drie zones (zie ook bijgevoegde losse kaart). l- De bergen die spaarzaam zijn begroeid. Deze worden bevolkt door mensen die voornamelijk leven van sedentaire akkerbouw, Sonrai, Dogon, en vroegere slaven (Riimaybe) van de Fulbe, aangevuld met een paar kleine groepen semi-nomadische pastoralisten. 2- De vlakte aan de voet van bergen, voornamelijk begroeid met dicht struikgewas met hiertussen open ruimtes afgewisseld met hier en daar een meer open type vegetatie vlak bij de bergen. Deze zone wordt vanouds bewoond door de sedentaire strata van de Fulbe samenleving, de Weheebe, de politieke elite, de Moodibaabe, de Islamitische elite, en Riimaybe, de vroegere slaven. Dit gebied is vooral geschikt voor het weiden van geiten en kamelen, maar niet voor rundvee en schapen, vanwege het goeddeels ontbreken van een kruiden vegetatie. Water is niet beschikbaar in dit gebied gedurende een groot gedeelte van het droge seizoen van oktober tot juni. 3- Op ongeveer 30 kilometer van de bergen gaat deze strook abrupt over in een totaal ander landschapst)rpe, namelijk zandduinen, begroeid met een savanne vegetatie, waarin kruiden en met name eenjarige grassen dominant zijn. Dit gebied is geschikt voor het weiden van rundvee, en schapen en voor het bedrijven van akkerbouw van voornamelijk gierst. Ook hier vormt water een belangrijke beperkende factor voor exploitatie buiten het regenseizoen. Alleen in de overgangsgebied tussen het bos- en het weidegebied is voor een langere periode water aanwezig, die meer permanente exploitatie van het gebied mogelijk maakt.Het onderzoek speelde zich af op een aantal lokaties. Het overgrote deel van het veldwerk speelde zich af in Serma, een groep van kampen van de semi-nomadische pastoralisten (Jallube) rondom een dorpje van vroegere slaven (Riimaybe) die zich daar in de loop van de koloniale tijd hebben gevestigd na hun bevrijding. Deze nederzetting bevindt zich in bovengenoemde overgangsgebied. De hoofdstukken die betrekking hebben op het heden (hoofdstuk 3 t/m 14), zijn gebaseerd op de gegevens die zijn verzameld op deze lokatie, alsmede een aantal andere lokaties in de regio, waar we korte bezoeken aan brachten. Om een goed inzicht te krijgen in de historische wording van de Fulbe samenleving in de Hayre werd additioneel veldwerk verricht in Dalla, de hoofdplaats van het oudste vorstendom van de Fulbe in de Hayre. Dalla wordt voornamelijk bewoond door leden van de politieke elite (Weheebe), de Islamitische elite (Moodibaabe), de handelsklasse (Jawaambe) en de ambachtslieden (Nyeeybe) alsmede hun Riimaybe. In Dalla werden orale tradities verzameld, gegevens met betrekking tot landgebruik in de prekoloniale tijd, en documenten met betrekking op het Maasina rijk en het rijk van de Futanke. Daarnaast werd archiefonderzoek verricht in de nationale archieven van Mali in de hoofdstad Bamako, en in 1993 in de nationale archieven van Frankrijk in Parijs. De voornaamste resultaten van dit historisch onderzoek zijn vastgelegd in hoofdstuk 2.De situatie in de Hayre, zoals wij die aantroffen van maart 1990 tot februari 1992 had alle kenmerken van een zware crisis. Niet alleen hadden de mensen in Dalla en Serma geleden onder de droogtes van de laatste twee decennia, maar ook waren zij de meeste van hun rijkdommen in de vorm van vee en graanreserves kwijt geraakt. In de tachtiger jaren hadden de inwoners van Serma slechts éénmaal een voldoende gierstoogst kunnen binnenhalen. Hun grootste rijkdom, de veestapel, was in de droogte van 1983-1985 massaal omgekomen, naa schatting van officiële instanties 75% van het totaal. Na deze ramp was de situatie niet beter geworden, vanwege de mislukte oogsten, de hoge graanprijzen, en de hoge migratie van vooral jonge mensen uit het gebied. De hoge graanprijzen leidden ertoe dat mensen van hun sterk verkleinde veestapel nog meer vee moesten verkopen om in leven te blijven. Op deze wijze kwamen ze in een spiraal van verarming terecht. Zelfs de rijkeren in de samenleving hadden moeite zich van voldoende eten te voorzien, laat staan de armen die vaak in een situatie van chronisch voedseltekort verkeerden. Door deze verarming hadden bovendien velen besloten te vertrekken, waardoor de sociale infrastructuur, bijvoorbeeld in de vorm van netwerken van verwanten, ontwricht was. De meest kwetsbare mensen (vrouwen, ouderen, kinderen, zieken) bleven vaak achter zonder adequate verzorging. Hulp van buitenaf was nagenoeg afwezig. Migranten kwamen vaak in een moeilijke situatie terecht en ondersteuning van verwanten in het oorsprongsgebied behoorde niet tot de mogelijkheden. Ontwikkelingsprogramma's in de regio drongen niet door tot de pastorale bevolkingsgroepen. Pogingen van de veterinaire dienst om een weideverbeteringsprogramma uit te voeren leidden tot een vergroting van de ongelijkheid en een beperking van de flexibiliteit van de pastoralisten en niet tot enige verbetering van de ecologische omstandigheden. De crisis uitte zich ook in mentale of ook wel existentiële onzekerheid, omdat veel mensen zich door de crisis genoodzaakt zagen activiteiten te ondernemen die in strijd waren met hun identiteit en ideologie. Deze situatie leidde ook tot snelle sociale veranderingen, waardoor de positie van de zwakkeren, vrouwen, ouderen, kinderen, nog problematischer werd dan zij al was.Het centrale doel van deze studie is het beschrijven van de wijzen ( arid ways ) waarop agro-pastorale Fulbe in Centraal Mali omgaan met ecologische, sociale en politieke onzekerheden, die een zo belangrijke rol spelen in hun bestaan. Meer specifiek richt de studie zich op het dynamische samenspel tussen ecologische en historische realiteiten, waarbinnen ecologische, sociale en politieke onzekerheden hun vorm krijgen, de wijzen waarop mensen omgaan met deze onzekerheden in de vorm van het gebruik en beheer van natuurlijke en sociale hulpbronnen, en de culturele expressies van deze contextuele factoren en de ontwikkelde strategieën in de Fulbe samenleving ( cultural understandings ) in de vorm van normen en waarden, regels ten aanzien van toegang tot hulpbronnen, religie, ritueel, orale tradities etc. Uitgangspunt van de studie is dat in een situatie van chronische en vaak grote onzekerheid ten aanzien van de basis van het bestaan zelf, een dynamisch begrip van cultuur, ecologische omstandigheden, en handelen gehanteerd moet worden. Praktisch gezien betekent dit dat de startpunten van analyse in deze studie de dagelijkse realiteiten en de dilemma's zijn, waarvoor men zich gesteld ziet in de Fulbe samenleving in Centraal Mali bij het zoeken naar oplossingen voor de onzekerheden in het bestaan. Op ieder moment is een terugkerend thema de relatie tussen flexibiliteit en controle en begrip van de situatie, context en gebeurtenis, verandering en continuïteit, systeem en variabiliteit, norm en praktische realiteit, actor en structuur. Daarom zijn alle in deze studie behandelde vraagstukken in essentie historisch van aard, omdat deze dagelijkse realiteiten en dilemma's altijd een plaats hebben in een historische en ruimtelijke context.Dit heeft enige methodologische consequenties voor de studie van pastorale samenlevingen en meer in het algemeen samenlevingen in semi-aride gebieden. Onzekerheid moet als een inherent kenmerk van pastorale manier van leven gezien worden. Onzekerheid bedreigt de pastoralist niet alleen in de zin dat droogte en veeziektes het voortbestaan van zijn kudde bedreigen, en dus ook dat van de pastoralist, maar deze onzekerheid wordt vergroot door het feit dat door het beschermen van gedomesticeerd vee tegen predatie en natuurlijke sterfte, de aantallen vee te groot kunnen worden, waardoor een droogte, een epidemie een veel groter effect heeft op de aantallen vee, dan onder natuurlijke omstandigheden. Een tweede bron van onzekerheid is dat bijna geen enkele pastoralist kan bestaan zonder een aanvulling van plantaardig voedsel op zijn dieet. Daarom moeten pastoralisten hetzij in ruilrelaties treden met de sedentaire buitenwereld, hetzij relaties van politieke en militaire dominantie over deze buitenwereld creëren, nl. over sedentaire landbouwers, hetgeen een bedreiging vormt voor de flexibiliteit van de pastorale levenswijze. Ten derde is een essentiële voorwaarde voor de pastorale levenswijze toegang tot voldoende natuurlijke hulpbronnen om de veestapel van voldoende voedsel en water te kunnen voorzien. Omgekeerd, vormen deze drie voorwaarden voor de pastorale familie en mutatis mutandis voor de pastorale samenleving drie fundamentele bronnen van onzekerheid, niet alleen ecologische onzekerheden moeten worden opgelost, maar ook economische (graan) en politieke (toegang tot hulpbronnen) en uiteindelijk ook sociale onzekerheden (wat te doen bij schaarste). Het moge duidelijk zijn dat er een grote samenhang bestaat tussen wat er gebeurt in het ene domein en de consequenties daarvan in het andere domein.In deze studie worden deze meervoudige onzekerheden uitgewerkt in drie thema's: lgebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen; 2- toegang tot natuurlijke hulpbronnen; en 3- sociale onzekerheid. In ieder van deze domeinen is de rol van onzekerheid cruciaal. Een onderzoeksbenadering gedefinieerd vanuit onzekerheid zal daarom niet de regelmatigheid, wetmatigheid, of de systeem karakteristieken van sociale en ecologische verschijnselen als uitgangspunt nemen, maar daarentegen juist de variabiliteit, instabiliteit en meervoudigheid. Concreet betekent dit dat in de studie van gebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen de beslissingen van individuen centraal zullen staan, de variatie in hun reacties op al die vormen van onzekerheid, en de diversiteit en variabiliteit van agrarische produktie. Gezien de nadruk op verschillen tussen actoren en de variabiliteit in produktie omstandigheden, niet alleen in tijd, maar ook in ruimte, zijn wetten en regels met betrekking tot toegang tot natuurlijke hulpbronnen van cruciaal belang om aan al die individuele variabiliteit een plaats te bieden. Deze complexen van regels en normen, worden daarom geanalyseerd vanuit een uitgangspunt waarin pluraliteit voorop staat. Hetzelfde geldt grosso modo ook voor degenen die zodanig verarmd zijn omdat of waardoor ze geen toegang meer hebben tot natuurlijke hulpbronnen. Allerlei sociale hulpbronnen worden aangeboord om met deze sociale onzekerheid om te gaan. Ook hier staat pluraliteit voorop. Immers geen mens is gelijk aan de ander. Bovendien mag verwacht worden dat in een situatie van grote onzekerheid en snelle veranderingen, sociale hulpbronnen in de vorm van netwerken van verwanten, instituties met betrekking tot herverdeling van voedsel etc. aan een net zo snel veranderings- en differentiatieproces onderhevig zullen zijn.Het eerste deel van het boek bestaat uit één hoofdstuk, en heeft tot doel de geografische en historische achtergrond van de onderzoeksregio en de behandelde onderzoeksvragen te schetsen. In dit (lange) hoofdstuk wordt de samenhang geschetst tussen de fluctuerende klimatologische omstandigheden, lokale politieke structuren, en de hiermee geassocieerde normen en waarden, en grotere regionale politieke structuren zoals het Maasina imperium, het koninkrijk van de Futanke, de koloniale staat, en de onafhankelijke staat Mali. Met deze beschrijving worden twee doelen gediend. Ten eerste geeft het een historische verklaring van de huidige situatie in de Fulbe samenleving. Ten tweede geeft het inzicht in de dynamiek van de politieke, sociale en ideologische scheidslijnen in de Fulbe samenleving die tot op de dag van vandaag van groot belang zijn.Het tweede deel van het boek behandelt het verleden in het heden. Hoofdstuk 3 gaat over de erfenis van het verleden in Serma, een groep van tijdelijke nederzettingen van agropastorale Fulbe. Dit verleden betreft niet de historie op zich, maar de ruimtelijke organisatie van deze gemeenschap, de ecologische omgeving, de economische organisatie en de arbeidsverdeling tussen de verschillende groepen van de samenleving. In de daaropvolgende hoofdstukken (4 t/m 6) komen verschillende aspecten van de normatieve kaders en de sociale organisatie van de Fulbe samenleving in de Hayre aan de orde. De sociale organisatie van de inwoners van Serma is het onderwerp van hoofdstuk 4. De Jallube pastoralisten en Riimaybe akkerbouwers zijn primair georganiseerd op het niveau van kleine families, die tevens het niveau zijn waarop agrarische produktie wordt georganiseerd. Binnen deze families zijn moeder-kind eenheden de bron van basisbehoeften, zoals zorg, herverdeling van voedsel en inkomen, en andere sociale zekerheidsregelingen. Echter ook deze eenheden zijn uiterst flexibel. Hogere niveaus van organisatie zoals de gemeenschap, de grootfamilie, afstammingsgroepen, en het vorstendom spelen in het dagelijks leven nauwelijks een rol van betekenis. Hun betekenis is in de loop van de geschiedenis afgenomen. In hoofdstuk 5 wordt de organisatie van religieuze Islamitische gemeenschap besproken, die een integraal, maar te onderscheiden onderdeel van de Fulbe-samenleving vormt. Religie vormt een belangrijk orientatiepunt voor mensen. In hoofdstuk 6 wordt aandacht besteed aan andere normatieve complexen, die men zou kunnen betitelen als behorend bij de pastorale manier van leven en die ook een belangrijke rol spelen in de vorming van de identiteit van de Fulbe, Jallube zowel als Riimaybe. Deze normatieve complexen vormen een ondeelbaar geheel met Islamitische normen en waarden, en men gaan heen en weer tussen één complex van normen en waarden naar het andere. In dit hoofdstuk wordt de betekenis en inhoud van deze normen en waarden nader bepaald mede door een bespreking van Fulbe etnografie.In deel III, de hoofdstukken 7 tot en met 10 staat het gebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen centraal, hoe mensen met ecologische en economische onzekerheid omgaan, en met de toenemende concurrentie om hulpbronnen. In hoofdstuk 7 wordt een beschrijving gegeven van de beslissingen die van dag tot dag worden genomen met betrekking tot het gebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen. Hierbij wordt speciaal aandacht gegeven aan de rol van eventualiteiten en risico in het beslissingsproces in de twee jaren die het veldwerk besloeg. Blijkens de gegevens spelen niet-ecologische en niet agrarische overwegingen uiteindelijk een sleutelrol in de beslissingen die genomen worden door de bewoners van de onderzoekslokatie. Een analyse in kwalitatieve zowel als, voorzover mogelijk, kwantitatieve zin wordt ondernomen in hoofdstuk 8. Deze analyse dient twee doelen. Ten eerste, het vaststellen van patronen in het samenspel tussen de veehouderij- en akkerbouw-strategieën en de dynamische ecologische omstandigheden. Het tweede doel van deze analyse is om te onderzoeken hoe de mensen, Jallube pastoralisten en Riimaybe akkerbouwers erin slagen om de eindjes aan elkaar te knopen, in een situatie van telkens terugkerende misoogsten en zonder een basis om op terug te vallen in de vorm van een kudde die voldoende groot is om de gevolgen van deze misoogsten op te vangen.In hoofdstuk 9 worden de achtergronden van het falen van de pastorale en akkerbouw families om voldoende voedsel te produceren onder de loep genomen. Dit wordt gedaan aan de hand van de organisatie van arbeid, en de verdeling van produktieve hulpbronnen, zoals vee, akkerland, en water reservoirs tussen de leden van de familie en een bespreking van de regels met betrekking tot de overgang van deze hulpbronnen van de ene naar de andere generatie. De interne contradicties tussen de regels onderling en tussen de regel en de praktijk worden verergerd door de moeilijke situatie. Uit deze bespreking blijkt dat bepaalde groepen, oudere mannen, de zeggenschap over deze hulpbronnen proberen te mobiliseren, ten koste van anderen. Dit leidt onder andere tot allerlei concurrentieverhoudingen en conflicten binnen de familie. Dit thema wordt voortgezet in hoofdstuk 10, waar de regeling van de toegang tot hulpbronnen op het niveau van de gemeenschap wordt besproken. Om de regeling van toegang tot akkerland en het gebruik van weidegronden goed te begrijpen, moeten we teruggrijpen op de geschiedenis. Uit een historische overzicht van de ontwikkeling van rechten op grond en weidegronden wordt duidelijk dat deze stelsels van regels zeer dynamisch zijn, en dat dit geresulteerd heeft in een grote variatie aan rechten van toegang tot akkerland, weidegronden en waterbronnen. Sociale relaties en sociale organisatie zijn de belangrijkste sleutel om deze rechten op land te begrijpen. Tegelijk echter met hun politieke marginalisatie hebben mensen de controle over deze natuurlijke hulpbronnen verloren.In deel IV worden de strategieën van mensen besproken die niet meer deel kunnen nemen aan de agrarische produktie, omdat ze daar de essentiële hulpbronnen, arbeid, vee, land, water, voor missen. De nadruk in dit deel zal liggen op hoe mensen sociale en culturele hulpbronnen (sociaal en symbolische kapitaal) gebruiken en beheren in dit proces, namelijk het omgaan met de sociale onzekerheid die het gevolg is van hun positie in de lokale gemeenschap en de verminderde bestaansbasis van de gemeenschap. Degenen die nog over voldoende hulpbronnen beschikken om agrarische produktie te ondernemen, en nog enige welvaart genieten, hoe gering ook, zij leiden immers ook regelmatig honger, hebben weinig reserves oor herverdeling onder de echte armen. In hoofdstuk 11 wordt de positie van vrouwen in hun huwelijksrelaties bekeken. De ondermijning van sociale zekerheid die ontleend kan worden aan het huwelijk leidt tot de verzwakking van de onderhandelingspositie van vrouwen ten opzichte van hun echtgenoot en schoonfamilie. De mogelijkheid om terug te vallen op de eigen familie was altijd echter erg belangrijk voor vrouwen, hetgeen onder meer blijkt uit een hoog scheidingspercentage in het verleden. Deze mogelijkheid wordt tegenwoordig echter steeds minder voor vrouwen omdat hun eigen familie vaak ook verarmd is, en niet over de mogelijkheden beschikt om hun terugkerende zuster op te vangen en te voeden.In hoofdstuk 12 worden de mogelijkheden en strategieën van degenen die helemaal niets meer hebben, de armen, de invaliden en de ouderen op een rijtje gezet. Besproken worden hun strategieën, de normen en waarden waar zij een beroep op doen, en de sociale en symbolische kapitalen, die zij gebruiken. Voor deze groep verliezen de normen en waarden die samenhangen met en voortkomen uit de pastorale levenswijze langzamerhand hun betekenis en waarde. Deze nonnen en waarden belemmeren mensen ook vaak om bepaalde vormen van arbeid aan te pakken, omdat zij hiermee hun identiteit als pastoralist, als nobele, verliezen. Zij vertrouwen hoe langer hoe meer op de normen en waarden ingebed in de Islam, en de visie van de Islam op armoede en liefdadigheid. Indien dit ook geen soelaas biedt, en men zijn identiteit niet meer kan handhaven rest nog migratie, waarmee vaak de banden met de oude samenleving worden verbroken. Een andere groep van kwetsbare individuen wordt besproken in hoofdstuk 13, namelijk de zieken. Zieken zijn met name kwetsbaar, omdat zij vaak van anderen, verwanten zowel als specialisten, afhankelijk zijn. Dit hoofdstuk laat zien hoe zij ondersteuning zoeken voor hun situatie door genezing te zoeken bij verwanten, en verklaringen voor hun ziektebeeld en genezing bij specialisten. Daarbij zijn het symbolische en sociale kapitaal van de zieke, samenhangend met zijn of haar positie in de samenleving, en de sociale relaties die een zieke kan mobiliseren voor zijn of haar genezing beiden van groot belang voor de mogelijkheden die openstaan.In deel V, hoofdstuk 14, staat de historische en politieke context van deze samenleving nogmaals centraal. Hierbij ligt de nadruk op de relatie tussen de Fulbe samenleving en de buitenwereld en de staat in deze droogte situatie. De voornaamste expressie van deze relatie is een weideverbeteringsproject ten zuiden van Serma, één van de onderzoekslokaties. Dit weideverbeteringsproject werd gestart na de droogte van 1972-1973. Getoond wordt in dit hoofdstuk hoe dit project ingrijpt in de ecologische situatie en in plaats van bij te dragen aan de verbetering van de sociaal-economische situatie van de Jallube en de Riimaybe akkerbouwers, leidt tot het verlies van zeggenschap over weidegronden aan de staat en toenemende ongelijkheid van de samenleving. In dit proces worden oude hiërarchische structuren gebruikt door de uitvoerende organisatie, waardoor lokale elites een sterkere greep krijgen op hun vroegere onderdanen. Door dit project en de gevolgen voor de inwoners van Serma, worden de nieuwe realiteiten van macht en machteloosheid op een dramatische wijze geïllustreerd.In de conclusie, hoofdstuk 15, tenslotte wordt ingegaan op een drietal belangrijke meer omvattende thema's van het boek. Ten eerste worden de ontwikkelingen die geleid hebben tot de marginale positie van de Fulbe, en binnen de Fulbe samenleving de marginale positie van sommige groepen, met name de Jallube, en daarbinnen vrouwen, oude mensen en de zieken nogmaals op een rijtje gezet. Daarna worden de consequenties hiervan voor de visie op pastoralisme en de pastorale levenswijze, met name de relatie tussen ecologische omstandigheden en de samenleving geschetst. In de derde plaats zal worden getoond hoe al deze ontwikkelingen zich laten beschrijven als een dialectische relatie tussen de noodzaak voor flexibiliteit om in de ecologisch en politiek onzekere situatie te kunnen overleven en het gegeven dat controle over het bestaan, in de vorm van politiek organisatie, zeggenschap over hulpbronnen, en de creatie van allerlei sociale netwerken die uitstijgen boven het individu en de kleinste sociale eenheden op basis van verwantschap (de wuro en de Fayannde ) deze flexibiliteit en individuele keuzevrijheid onvermijdelijk inperken. Tot slot worden de consequenties van dit alles voor wetenschappelijke en beleidsmatige benaderingen van deze samenleving geschetst.Noot1. Pastoralist is geen mooi Nederlands. Echter het betere Nederlandse woord 'veehouder' suggereert een heel andere, sedentaire, bestaanswijze. Om verwarring te voorkomen wordt daarom in de voorkomende gevallen 'pastoralist', dan wel 'agro- pastoralist' gebruikt.

In dit proefschrift heb ik uiteen gezet hoe de bevolking van de Nicaraguaanse Atlantische kust, met name de bewoners van de stad Bluefields en de zone die haar omringt, zich gedurende de afgelopen tien jaar genoodzaakt hebben gezien om steeds weer opnieuw hun werk en leven van de grond af aan op te bouwen. Met andere woorden, om steeds maar weer opnieuw te beginnen. Ik heb daarbij speciale aandacht besteed aan de manieren waarop hun pogingen om dit te bewerkstelligen beinvloed zijn door en tegelijkertijd invloed uitoefenen op specifieke culturele waarden, gender-verhoudingen en vormen van politieke organisatie en strijd. Sinds 1979 hebben de Atlantische kustbewoners een aantal extreem moeilijke problemen van ecologische, politiek-militaire en ekonomische aard moeten overkomen. Vandaag de dag, ondanks de mooie beloften van de in 1990 aangetreden UNO-regering en ondanks de beloofde financiële steun van de regering Bush, is de situatie er niet veel rooskleuriger op geworden. Integendeel, volgens de laatste berichten nemen problemen zoals werkeloosheid, armoede en delinquentie alleen maar toe.In deze studie hebben we gezien hoe vrouwen, mannen en kinderen verschillende keren hun land, woning, onderneming, vee en andere schaarse bezittingen hebben moeten achterlaten vanwege de contra-oorlog. Een triest dieptepunt van ellende en verdriet werd vervolgens veroorzaakt door de orkaan "Joan" die in oktober 1988 over Nicaragua raasde. "Joan" liet weinig heel van de stad Bluefields en haar achterland. De oorlog en de orkaan, en de negatieve gevolgen van de ekonomische crisis, maken het opnieuw beginnen voor de meeste mensen een uiterst hachelijke onderneming. Desondanks slagen velen erin om er het beste van te maken. Onze kontakten en vriendschap met de mensen opgebouwd gedurende meer dan drie jaar veldwerk, zo goed mogelijk beschreven in de drie delen van dit proefschrift, vormen daarvoor het beste bewijs.Deel 1 bevat een beschrijving en analyse van de gevarieerde wijzen waarop de rurale ondernemingen in de zone rondom Bluefields vorm geven aan het produktie en reproduktie proces, zowel voor als na de orkaan "Joan". In Deel 2 verplaatsen we onze aandacht naar de roerige wereld van de (kleinschalige) handel in Bluefields, de relaties tussen de stad en haar achterland en de bemoeienissen van de regionale regering met het commerciele gebeuren. Op basis van een actorgericht sociologisch perspektief, plaatsen we in beide delen onze bevindingen binnen het kader van aktuele theoretische discussies betreffende de sociale betekenis van beleid enerzijds en commoditiserings-processen anderzijds. Waar relevant refereren we hierbij ook aan studies verricht in Nicaragua. Een kritische bijdrage aan deze debatten is het onderwerp van hoofdstuk 1. In Deel 3 tenslotte,plaatsen we de veranderingen van de laatste tien jaar in een langer tijdskader. In dit deel richt onze aandacht zich op de geschiedenis van de Atlantische Kust en de Bluefields zone in het speciaal.Beleidsvorming en politieke strijdIn hoofdstuk 2 hebben we gezien hoe de zeer kritieke situatie veroorzaakt door orkaan "Joan" de verschillende en vaak tegenovergestelde belangen en gezichtspunten onder de boerenbevolking van de Bluefields-zone enerzijds en tussen de boerenbevolking en de vertegenwoordigers van de overheid anderzijds, op een scherpe wijze aan het licht bracht. Tegelijkertijd vestigde het onze aandacht op de sleutelrol die de boerenvakbond UNAG speelt in de uitvoering van landbouw en ontwikkelings-beleid in de regio. De orkaan veroorzaakte niet alleen ekonomische problemen. De specifieke aanwending van schaarse middelen en het nemen van bepaalde besluiten als onderdeel van het rekonstruktie plan werden door de betrokken boerenbevolking aangevochten. Hoewel de emergentie-commissie haar best deed om de politieke inslag van het rekonstruktie-plan vis-a-vis de boerenbevoling van de Bluefields-zone te minimaliseren, maakten de boeren duidelijk dat het proces van "opnieuw beginnen" ook politiek van aard was.De karakteristieken van dit proces heb ik beschreven en geanalyseerd middels een serie ontmoetingen tussen de boerenbevolking en vertegenwoordigers van de regionale overheid en de UNAG. De boeren -in bijna alle gevallen merendeels mannen-, zetten tijdens deze ontmoetingen hun belangen en ideeën uiteen referend aan korte termijn benodigdheden, praktische aspekten van landbouwbeoefening en het ontbreken van (voldoende) overheidssteun. De vertegenwoordigers van de twee belangrijkste betrokken ministeries, MIDINRA en IRENA, argumenteerden daarentegen vooral op basis van lange termijn belangen, theoretischwetenschappelijke overwegingen en de noodzaak om te denken aan de belangen van de regio (de regionale regering en bevolking in het algemeen). De twee woordvoerders van de UNAG vielen op door hun meer pragmatische houding en hun pogingen om tot een door alle betrokken partijen gedeelde oplossing te komen. Ze deden daarbij hun best om de belangen en gezichtspunten van de boeren bevolking, de UNAG als vakbond en als bondgenoot van het FSLN, en hun persoonlijke belangen (vooral: politieke carrière), te kombineren.Vrouwen werden in deze ontmoetingen niet of nauwelijks gehoord noch serieus genomen wat, gegeven hun fundamentele bijdrage aan de landbouw in de zone, opmerkelijk en betreurenswaardig is. De uitvoering van het rekonstruktie plan droeg derhalve weinig bij aan een verandering van de sexe-rollen in beleidsvorming en uitvoeringsprocessen in de Atlantische Kust. Vrouwen worden in de realisering van deze taken nog altijd als ondergeschikt beschouwd, zowel in overheids-alsniet-overheids- organisaties. De enkele vrouwen die deze verhoudingen openlijk aanvechten en trachten te veranderen, zien zich gedwongen om keer op keer te onderhandelen met mannen (echtgenoot/compagnon en vertegenwoordigers van de overheid/UNAG/andere organisaties) om toegang te verkrijgen tot schaarse middelen en besluitvormings-organen.Als een tweede case-studie van beleidsvorming en politieke strijd op lokaal nivo hebben we gekeken naar de door de regionale UNO-regering gevormde en uiteindelijk opgeheven prijscontrole-commissie (hoofdstuk 4). Ook in dit geval hebben we gezien hoe een beleidskwestie, in dit geval de regulering van prijzen van basis-produkten, door de verschillende betrokken "partijen" aangegrepen werd om specifieke ekonomische en politieke belangen en gezichtspunten te verdedigen. De in naam autonome regionale UNO-regering kreëerde de commissie in een poging om haar geschaadde authoriteit te herstellen. Gedurende de zes maanden dat de commissie bestond, kwam van deze poging echter weinig terecht. Konflikten met de gemeente(raad) en met markt-handelaren en winkeliers, interne verdeeldheid, gebrek aan bestuurs-ervaring en organisatorische problemen, bepaalde vormen van vriendjes-politiek en uiterst inconsistente en zelfs tegenstrijdige ideeën omtrent de regulering van de handel en de markt, droegen hiertoe bij. In dit hoofdstuk heb ik beschreven hoe in de opeenvolgende etappes van het uitvoeringsproces de leden van commissie en regionale regering als het ware achter de feiten aanholden zonder ook maar een moment kontrolle op de situatie (en de prijzen) uit te oefenen. Ze zagen zich daarbij steeds opnieuw genoodzaakt om zich aan te passen aan de nieuwe ekonomische en politieke omstandigheden op lokaal en supra-lokaal nivo.In beide hoofdstukken (2 en 4) is duidelijk geworden dat in het geval van de Atlantische Kust de sociale betekenis van beleid op zeer specifieke wijze gevormd en her- gevormd wordt. Het is daarom van belang om beleidsprocessen en gevolgen in ruimte en tijd nauwgezet en gedurende een zo lang mogelijke periode te volgen en oog te hebben voor de politieke strijd betreffende belangen, interpretaties en regels van het (politieke) spel die er deel van vormen.Oog in oog met onzekerheid; en een nieuwe kijk op de regionale geschiedenisIn de verschillende hoofdstukken hebben we gezien hoe de bevolking van de Atlantische Kust het hoofd tracht te bieden aan situaties van ekonomische en politieke onzekerheid. Dit fundamentele kenmerk van de Atlantische Kust samenleving komt het meest duidelijk naar voren in de veelzijdige en bewogen arbeids-carrière van Santiago Rivas (hoofdstuk 6). Het komen en gaan van (buitendlandse) groot-schalige kapitalistische (bosbouw) ondernemingen enerzijds en familie-, vriendschaps- en werk-kontakten in kombinatie met persoonlijke beweegredenen van Santiago anderzijds, zijn de belangrijkste faktoren die zijn carrière vorm hebben gegeven. Opvallend en van belang hierbij is dat bijna al deze kontakten een niet-gecommoditiseerd karakter hebben. Zoals in de uiteengezette case- studies van de hoofdstukken 3 en 5, vormen deze niet-gecommoditiseerde relaties één van de centrale manieren waarop de bewoners van de Atlantische Kust de kontinue onzekerheid het hoofd proberen te bieden.Tegelijkertijd heb ik Santiago Rivas' arbeids-carrière gepresenteerd als een bijdrage aan een nieuwe kijk op de geschiedenis van de Atlantische regio en de Bluefields zone in het bijzonder. Een dergelijke analyse richt niet alleen de aandacht op de invloed van ekonomische en politieke macro-faktoren, maar ook op de vaak zeer diverse individuele en kollektieve pogingen van mannen en vrouwen om hun leven in te richten en geschiedenis op lokaal nivo haar eigen gezicht te geven. In het geval van de Atlantische kust betekent dit dat we bestaande interpretaties van Nicaraguaanse en niet-Nicaraguaansesociale wetenschappers met een kritisch oog moeten bezien. In hoofdstuk 7 heb ik onder andere betoogd dat een dergelijke benadering een herziening van het enclave-concept inhoudt. Daarnaast heb ik de aandacht gevestigd op de rol van een aantal Atlantische kust familie-ondernemingen die in de periode na de tweede wereld oorlog op de voorgrond traden. Tenslotte heb ik duidelijk gemaakt dat de "moderniserings-fase" zoals in beweging gezet door de Somoza-familie in de jaren na 1950 alleen begrepen kan worden wanneer we kijken naar de wijze waarop "modernisering" op regionaal nivo geinterpreteerd en vorm gegeven werd. Dit zijn slechts enkele van de elementen van de regionale geschiedenis die om uitgebreidere studie vragen en die op het zelfde moment ook vereisen dat we gebruik maken van aangepaste onderzoeks- technieken en op zoek gaan naar nieuwe en tot dusver ongebruikte informatie bronnen. Santiago's Rivas arbeids-carrière is slechts een voorbeeld van het gebruik maken een dergelijke techniek.De veelzijdige, kleinschalige ekonomieDe drie case-studies van kleinschalige, rurale ondernemingen gevestigd in de zone rondom de stad Bluefields (hoofdstuk 3) tonen zowel de diversiteit als de fragiliteit aan van lokale produktie en reproduktie processen. De geografische geisoleerdheid van de regio, het complexe eco-systeem van het door "Joan" zwaar beschadigde tropisch regenbos en de voortdurende ekonomische crisis in het land hebben geleid tot een eindeloze reeks van breek-punten in het leven van de bevolking. Gekonfronteerd met deze breek-punten proberen mannen, vrouwen en kinderen op de eerste plaats hun beschikbare bronnen zo optimaal mogelijk te gebruiken om familie consumptie behoeften te bevredigen en om een (minimaal) geld-inkomen te verzekeren. Zoals we hebben gezien, slagen niet alle bedrijven erin om deze doelstellingen met een redelijke mate van sukses te realiseren. Daarnaast treden er binnen de huishoud-eenheden/ondernemingen veelvuldig konflikten op betreffende belangen en ideeën.De "slash and bum" produktie in de zone rondom Bluefields is nauw verbonden met de regionale markt en politiek-ekonomische formatie, hoewel de eerder genoemde faktoren een konstante bedreiging vormen voor de instandhouding van relaties met deze markt en formatie. Voor het grote merendeel van de rurale ondernemingen geldt dat de relaties met de markt bovenal van onregelmatige aard zijn. Zoals de drie case-studies aantonen, verschilt verder de mate van kontrole over deze relaties aanzienlijk tussen de huishoudens/ondernemingen. Deze differentiatie hangt samen met het type onderneming, de eventuele vestiging in Bluefields van een deel van het huishouden, de afstand tussen bedrijf en de stad, en de netwerken van sociaal-ekonomische en politieke relaties die de leden van het huishouden hebben weten op te bouwen. Binnen de huishoudens treedt differentiatievooral op grond van leeftijdsverschillen (ouders versus kinderen) en gender-verhoudingen op. Over het algemeen zijn het de mannen die bepalen wat, wanneer en van/aan wie gekocht of verkocht wordt, hoewel steeds meer vrouwen deze ongelijke verhoudingen en rollen openlijk en aktief bekritiseren.In hoofdstuk 5 heb ik uiteengezet hoe ook de kleinschalige markt- en handelsondernemingen in Bluefields door een grote mate van diversiteit gekenmerkt worden. Middels een meer algemene analyse en een aantal cases heb ik kritiek uitgeoefend of de simplistische en dualistische modellen die deze veelkleurige en uiterst dynamische aktiviteiten opdelen in wettelijk/niet-wettelijke praktijken, informele/formele sektoren of kapitalistische/niet-kapitalistische produktiewijzen. Daarbij wordt al te vlug voorbij gegaan aan het heterogene karakter, de cruciale rol van niet-gecommododitiseerde relaties (zelfs binnen kapitaal-intensieve bedrijven gericht op accumulatie), de invloed van kulturele waarden, en van gender rollen die de wereld van de handel op lokaal nivo kleuren. Aandacht voor deze faktoren dient derhalve de basis van een analyse te vormen. We kunnen ze niet, zoals nog te vaak gebeurt, als simpele bijkomstigheden beschouwen.

This paper considers the advantages and disadvantages of using official statistics - from administrative sources, vital registration, population censuses and government social surveys - in sociological inquiry. In recent years influential critiques of such data by Cicourel, J. D. Douglas, Hindess and other have come to hold powerful sway in sociology. Yet their criticisms have been exaggerated, overdrawn and extended illegitimately far beyond fields such as suicide and crime in which they were originally developed. The advantages of such official data are here reasserted, by means of examples drawn from the study of health, wealth, occupation, social class and race and ethnicity. Significant and meaningful empirical regularities have been shown using such data. Facts do not speak for themselves, but neither does theory speak for itself. The conceptual difficulties are not so intractable as critics of the use of official data tend to suggest. Traditions of the use of official statistics in social science stemming from the works of Ernest Burgess, William F. Ogburn, S. R. Steinmetz and Oscar Morgenstern are discussed. The past achievements and future potential of research using such data are suggested.