Search

Schuurbiezen en hermoes en het geheele geslacht der paardestaarten of Equisetum plegen in de schatting van velen op den achtergrond te staan. Geen bloem tooit ze, zelfs geen blad; hun geheele bouw heeft iets eentonigs en onbelangrijks. Tot het karakter van het landschap dragen zij maar zeer zelden iets bij en als schuurmiddel zijn zij, geloof ik, sints lang in onbruik geraakt. Alleen het hermoes is hier en daar, op zandige gronden, een gevreesd onkruid, daar het, wegens zijn diep gaande wortelstokken, zonder groote kosten eenvoudig onuitroeibaar is. Weinigen dwepen met hen en menigeen kent hun uitgestorven verwanten beter dan de tegenwoordig levende vormen, al ware het slechts uit het vers van Scheffel »Es rauscht in den Schachtelhalmen,” enz. dat ons ten minste een dichterlijke en aantrekkelijke voorstelling uit het leven van een Ichthyosaurus en van zijn tijdgenooten uit het Jura-tijdperk geeft. Menigeen meent ook , dat de Schachtelhalme der voorwereldlijke tijden veel grooter, hooger en indrukwekkender waren en veel uitgebreider bosschen vormden dan hunne nakomelingen in onzen tijd. Zeker zijn de paardeslaarten in onze slooten en op onze zandgronden maar kleine gewassen vergeleken met die, waartusschen de Iguanodon de Ichthyosaura beloerde, maar in tropisch Amerika doet thans de Equisetum maximum met zijn zware, huishooge stammen voor die oude calamiten volstrekt niet onder.

Na afloop van de lessen der »Summerschool” te Berkeley, wenschte ik het Yellowstone-Park te bezoeken, en begaf mij daartoe op Vrijdagavond, 5 Aug. langs den gebruikelijken weg daarheen, met het vooruitzicht omstreeks vier nachten en vier dagen in den trein door te brengen. Dit is trouwens, een gevolg van het zachtere rijden der wagens, niet zoo bezwaarlijk als het ons wel toeschijnt. De weg gaat aanvankelijk naar het Noorden, bijna evenwijdig met de kust van den Pacific-Ocean tot een paar uren voorbij Portland in Oregon. Daar slaat de weg rechts om en gaat men, hoewel met talrijke bochten, toch in hoofdzaak in westelijke richting. Wij kwamen ’s avonds aan den eersten uitlooper der Trochy Mountains, en reden door een smal dal, met een heerlijken bergstroom tusschen steile rotsen, allengs omhoog. De nacht viel echter in, terwijl wij in het gebergte waren. Om 4 uur des morgens zouden wij Pasco in den Staat Washington voorbij rijden, om ’s morgens reeds een eind op den weg naar Spokane gevorderd te zijn.

In Noord-Amerika is de band tusschen wetenschap en praktijk veel enger dan in de oude wereld. Dit blijkt in tal van opzichten. De praktijk maakt veel meer gebruik van de voorlichtingen van het onderzoek en dit laatste wordt vooral daar sterk uitgebreid, waar het aan de maatschappij ten nutte kan komen. De ontwikkeling van de landbouw-proefstations en de groote schaal waarop zij de vragen van den praktischen landbouw aan een grondig onderzoek onderwerpen, zijn een van de meest in het oog vallende bewijzen. Aan de andere zijde staat de erkentelijkheid en de offervaardigheid van velen voor de belangen der wetenschap. Geheele universiteiten, observatoriën, laboratoriën, proefstations en andere inrichtingen van onderzoek en onderwijs worden door rijke burgers gesticht, even goed als gymnasia en kerken. Erkentelijkheid voert dan als van zelve er toe, dat de stichting verbonden blijft met den naam van den stichter. Niet alleen geheele Universiteiten dragen dien naam, maar evenzeer de afzonderlijke laboratoriën. Het Lick-observatorium op Mount-Hamilton, behoorende tot de Universiteit van Californië, is een van de jongere maar toch meest bekende voorbeelden.

Toen de Pransche revolutie niet alleen op politiek maar ook op wetenschappelijk gebied tal van verouderde denkbeelden door nieuwe verving, trachtte zij ook voor bet scheppingsverhaal een meer natuurlijke opvatting in de plaats te stellen. Het was vooral LAMARCK, die den gemeenschappelijken oorsprong der soorten bepleitte. Hij nam aan, dat de omgeving rechtstreeks op de organismen inwerkte en ze zoo doende allengs juist zoo veranderde, dat zij voor die omgeving geschikt werden. Deze verklaring was echter ter nauwernood in harmonie met een zuiver natuurkundige wereldbeschouwing, daar zij een haast onbegrijpelijk verband tusschen oorzaak en gevolg aannam. Toen dan ook DARWIN, omstreeks een halve eeuw later, de gemeenschappelijke afstamming der soorten bepleitte, richtte hij zich krachtig tegen LAMARCK’S hypothese, en drukte dit ook in den titel van zijn boek uit. Deze toch luidt: On the origin of species bij means of natural selection, en de nadruk moet hier vallen op het woord natural. De bedoeling toch was, dat voor de verklaring van het ontstaan van planten en dieren geen andere dan zuiver natuurlijke oorzaken behoefden te worden aangenomen. De opvatting van LAMARCK is in hooge mate mystisch; hij beweerde wel, dat de omgeving de vereischte werking had, maar kon niet verklaren, hoe zij die had. De stelling van DARWIN was daartegenover meer realistisch; zij voerde tallooze rechtstreeks waargenomen feiten aan, en trachtte daaruit de veranderlijkheid der soorten af te leiden en te verklaren. Wel waren de feiten toen nog onvoldoende bekend, maar het beginsel stond ongetwijfeld zooveel hooger dan dat van LAMARCK, dat het gelukte daarmede de overwinning te behalen.

Langzamerhand neemt de belangstelling in het ontstaan van sporten en variëteiten toe. Een der gevolgen hiervan is, dat de voorbeelden, die uit den aard der zaak zeer zeldzaam zijn, waar zij zich toevallig voordoen, met meer nauwkeurigheid worden gadegeslagen dan vroeger. Men tracht do omstandigheden op te sporen, waaronder de nieuwe vorm optrad, gaat na of het verschijnsel zich soms herhalen kan, bepaalt het aantal der exemplaren, waarin de verandering zich voordéed en den graad van erfelijkheid der nieuwe eigenschappen. Nu eens gelukt het meer, dan weer minder, omtrent deze punten onze kennis te verrijken. En niet het minst belangrijk is, dat men het thans der moeite waard acht, om wat men op die wijze kon te weten komen ook te boek te stellen en zoo aan anderen mede te deelen. Vroeger toch stelde men er zich meest mede tevreden de nieuwigheid te bezitten en aan anderen te vertoonen, of wel haar zonder mededeeling van verdere bijzonderheden in den handel te brengen. De beide gevallen, waarmede ik thans mijn lezers wil bezig houden, hebben betrekking op gekweekte planten en wel op het leeuwenbekje onzer tuinen (Antirrhinum majus) en op de tomaten. De eene variëteit is in Erfurt ontstaan, de andere te Washington. De eerste in de kweekerij van CHR. LORENZ, de laatste in den tuin van den heer CH. A. WHITE. Beiden hebben omtrent de daarbij gemaakte waarnemingen uitvoerige mededeelingen gedaan. Aan deze ontleen ik in hoofdzaak het volgende: De nieuwigheid, die de heer LORENZ dit jaar in den handel brengt, is een pelorische vorm van het leeuwenbekje, en dus Antirrhinum majus Peloria genoemd. Onder peloriün verstaat men bloemen, die van nature symmetrisch zijn en dus meestal een bovenen een onderlip bezitten, maar die, als mutatie of als anomalie, deze symmetrie verloren hebben. Daar zij daarbij echter de eigenaardigheden plegen te behouden, die aan die lippen voorkomen en die alleen aan die lippen reden van bestaan hebben, zoo doen zij zich min of meer voor als monstrosit

Zoo beknopt mogelijk de behandeling van kamerplanten voor lezers van eiken stand duidelijk te maken, zonder bepaalde plantkundige kennis daarbjj te veronderstellen, ziedaar bet doel van dit werkje. Wat kamerplanten in ’t algemeen noodig hebben wordt natuurljjk in de eerste plaats besproken. Hoe snel het licht in kamers met toenemenden afstand van het venster vermindert is de hoofdzaak, daarna komen de warmtegraad en de vochtigheid der lucht en, als hoofdzorg, de verpleging der wortels, die telkens en telkens de verversching van het water en van de lucht in den grond, en van tijd tot tijd ook een verversching van dien grond zelven met zijne voedingsstoffen eischen. Hoe dit alles behandeld moet worden, wordt uitvoerig opgegeven. Schoonhouden van de bladeren, van de potten, van het bovenvlak van den grond, liefst van de geheele omgeving is daarbij een eerste regel. Afzonderlijk worden besproken de bol- en knolgewassen (hyacinthen, tulpen, enz.), de hangplanten (de Tradescantia), de vetplanten, de Asparagus, de Aspidistra, de Begonia, de Clivia, de Ficus en tal van andere geliefde kamerplanten. Aan het slot volgen nog korte mededeelingon over het vermenigvuldigen door stekken en het behoeden der gewassen tegen verschillende ziekten.

Zoo weinig gelijken de misvormingen onzer bloembiezen op de gallen, die wij gewoon zijn op eiken te zien, dat menigeen ze voorbij loopt zonder op het vermoeden te komen, dat zij door diertjes bewoond en veroorzaakt worden. Men ziet ze aan voor vreemde, groote, gezwollen bladknoppen. Zij zijn ten onzent zeer algemeen, zoowel in de duinstreken als op de heide on dit hangt samen met de omstandigheid, dat zij juist op de meest gewone soort van bloembies het meest voorkomen. Overal langs greppels en slooten, in vochtige duinvalleien en rondom plasjes en putjes kan men de zwartzadige soort vinden, die als Juncus lamprocarpus bekend is. Wel is het een uiterst veelvormige soort, heeft men in den beginne moeite om de verschillende typen tot een gemeenschappelijk beeld te verbinden en vindt men ook later dikwijls groeiplaatsen, waar slechts een nauwgezet onderzoek aanwijst dat de bloembiezen tot deze zelfde soort behooren. Toch is het type zeer goed van de meeste andere soorten te onderscheiden. Uit een kruipenden wortelstok groeien de onvertakte stengels tot ongeveer een halven meter hoogte op en sieren zich aan hun top met een wijde pluim van bloempjes. De pluim heeft den vorm, dien men in de plantkunde tuil noemt, daar de hoofdas kort is en bezet met veel langere, wijd uitstaande en zelve weer vertakte zijassen. Talrijke kleine bloempjes sieren de uiteinden; meestal gesloten, openen zij zich in den zonneschijn en doen dan een bouw zien, overeenkomstig met dien der leliën, maar zeer klein, dun, vliezig, licht bruin van kleur. Op een afstand gezien zeer nietig, zijn zij van nabij beschouwd zeer fraai. Binnen de zes bloemblaadjes staan zes meeldraden en een vruchtbeginsel, dat later tot een glinsterend zwart nootje uitgroeit, omhuld door het verdroogde bloeradek. Dit glinsterende vruchtje deed aan de soort den naam van lamprocarpus geven.

Van DARWINS’s geniaal uitgedachte selectie-leer heeft zich een rijke phantasie in den loop der jaren zóó geheel meester gemaakt, dat zij dreigt haar met zich ten val te slepen, nu slag op slag haar eigen gebrek aan wel bewezen feiten aan den dag komt. Gretig maken ĎARWIN’s vijanden en vooral de tegenstanders van een zuiver wetenschappelijke opvatting der levende natuur daarvan gebruik. Hun komt ten goede, dat het woord Darwinisme allengs een dubbele beteekenis heeft gekregen. Bij Duitsche schrijvers toch beteekent het de selectie-leer, elders echter, en met name in de populaire opvatting, is het gelijkluidend met afstammingsleer. Van een weerlegging van het Darwinisme als selectieleer, tot de gevolgtrekking, dat het Darwinisme als afstammingsleer onjuist is, is de overgang schijnbaar gering en gomakkelijk. En hier en daar vindt men het dan ook zoo voorgesteld, alsof met de phantasieën over de almacht der natuurkeus tevens de geheele selectieleer, en daarmede dan ook de afstammingsleer voorgoed van de baan geschoven zou zijn. Tegenover deze richting heeft de zuivere kritiek een moeilijke taak. Het materiaal van feiten, door DARWIN als bewijzen voor de afstammingsleer bijeengebracht, en door den volhardenden arbeid van tal van geleerden in alle beschaafde landen der wereld, gedurende een halve eeuw gezuiverd en vermeerderd, is zoo onoverzienbaar groot geworden, dat slechts weinigen het geheel kunnen omvatten. De verspreiding van planten en dieren over de aarde, zoowel in den tegenwoordigen als in den geologischen tijd, de opeenvolging der vormen in den loop der tijden, hnnne systematische verwantschap en groepeering in grootere en kleinere kringen, het ontelbare aantal soorten en vooral de onzekerheid, of in de scheppingsleer de geslachten of de soorten, of de onderdeelen van deze, de constante elementaire soorten, bedoeld zijn — al deze wetenschappen en vraagpunten omvatten een zoo groot gebied, dat het niet mogelijk is, den leek het volle gewicht der feiten, waarop

Alle overdrijving schaadt. Zoo heeft ook de beoefening der natuurlijke historie hare gevaren. Ik bedoel voor hen, die zich geheel aan deze studie wenschen te wijden en die tevens daarin het middel voor hun levensonderhoud hopen te vinden. Deze hoop berust voor velen op een dwaling, of ten minste op onbekendheid met den feitelijken toestand. Niemand kan meer dan ik de toenemende belangstelling in de levensverschijnselen der natuur toejuichen, en juist daarom meen ik dat het mijn plicht is, in dit opzicht tegen overdrjjving te waarschuwen.

Bourbon, de Seychelles, Mauritius, Madagascar en andere tropische eilanden hebben een groot deel van hun bloei aan de cultuur van deze aromatische vrucht te danken. Een warmte die zelden onder 22° C. daalt en nooit vorst toelaat, en een zeer vochtige lucht zijn de voorwaarden voor den groei dezer orchidee. Hare cultuur wordt op Tahiti op een jaarlijksche uitvoerwaarde van ruim ƒ 400.000, op de Seychelles van meer dan ƒ 600.000 en op Réunion zelfs van meer dan één millioen gulden geschat. In de laatste jaren wordt de vanielje echter ernstig bedreigd door eene ziekte, een parasietische zwam, die zich op de plantages zeer snel verspreidt, en in korte tijden groote verwoestingen kan aanrichten. Men is er daarom op bedacht, eenerzijds de cultuur zóó in te richten, dat de gevaren voor deze ziekte zoo klein mogelijk worden, en anderzijds de cultuur naar nieuwe eilanden over te brengen, waar dan, zoolang alleen gezonde stekken worden ingevoerd, op enorme opbrengsten kan worden gerekend. De vanielje is een klimplant, die in Midden-Amerika inheemsch is en daar in de bosschen groeit. De boomen en heesters dienen haar zoowel voor schaduw als voor steunsel. Vandaar dat zij ook op de plantages tusschen heesters gekweekt wordt; deze moeten liefst niet te hoog worden, en tot op ruim twee meter boven den grond een voldoend aantal takken voortbrengen, om de vanielje langs te leiden. Zoolang op een eiland de ziekte nog niet binnengedrongen is, is de geheele grond der plantage met heesters en vanielje zóó dicht beplant, dat men er bijna niet tusschen door kan om de vruchten te plukken. Zoodra echter de ziekte komt, is zulk een plantage bijna niet meer te houden; de ziekte verspreidt zich snel van plant tot plant, en kan in weinige weken een geheelen oogst doen verloren gaan. Vandaar dat men dan wijder, en wel veel wijder moet planten. Gelukkig is meestal de grond niet duur, en veroorzaakt de wijdere stand meer onkosten van werkloon en dergelijke, dan van aankoop van terrein. De struike

C. RAUNKIÆR heeft ontdekt, dat de gewone paarde-bloemen zonder bevruchting zaad kunnen geven en, zoover hij kon nagaan, ook nooit bevruchting hebben. Zij bezitten of geen, of loos stuifmeel, of schijnbaar vruchtbaar pollen, dat echter op de stempels nooit ontkiemt. Toch ontwikkelt zich, volgens oudere onderzoekingen van SCHWERE, de eicel op de gewone wijze tot een kiem. De proef is gemakkelijk te herhalen; men snijdt van een bloemhoofdje, vóórdat de bloemen zich openen en vóórdat de meeldraden openspringen, alle bloemkronen geheel af, zoodat bevruchting volkomen onmogelijk is. Dit hindert het uitgroeien en rijpen der vruchten en zaden (afgezien van het vruchtpluis) volstrekt niet; ook blijkt het zaad bij uitzaaien even goed kiembaar te zijn als normaal zaad. Dit verschijnsel vond R. zoowel bij de verschillende Deensche ondersoorten als bij soorten uit Zuid-Europa, Centraal-Azië, enz.; het schijnt dus voor het geheele geslacht te gelden. In dit opzicht komt dus Taraxacum overeen met Gnaphalium alpinum, Thalictrum purpurascens en verschillende soorten van Alchemilla. Het is zeer merkwaardig, dat een plant zonder bevruchting zoo vlijtig door insecten bezocht wordt on, door het omkrullen harer stempels, daarenboven nog voor — geheel nuttelooze — zelfbestuiving zorgt. Haar geheele bloei is volkomen overbodig.

Van dezen Catalogus is het eerste deel van de afdeeling Plantkunde onlangs verschenen. Dit deel omvat de titels van de verhandelingen die in dat vak gedurende het jaar 1901 zijn uitgekomen. Het is verdeeld in een algemeen gedeelte, blz. 1—42, één catalogus gerangschikt naar de auteurs-namen, blz. 43—126, en één geordend naar de onderwerpen, blz. 127 — 366. In dit laatste kan men met een oogopslag bijeenvinden, wat in elk onderdeel der plantkundige wetenschap in het genoemde jaar behandeld is. De onderwerpen zijn volgens een cijferstelsel, loopende van 0000 tot 9999 genummerd, doch op verre na niet alle nummers van die reeks zijn reeds aan bepaalde onderwerpen toegewezen. De philosophie wordt volgens dat systeem als 0000 bestempeld, enz. Het genoemde eerste deel, in klein 8° nagenoeg 400 blz. omvattend, kost 21 shilling, of ƒ 12.60. Trouwens de geheele uitgave, die aan 17 wetenschappen elk één zoodanig deel zal wijden, kost jaarlijks £ 18 dus meer dan ƒ 200, een prijs, dien zeker voor een lijst van titels zonder referaten de meeste particulieren niet zullen kunnen betalen. Maar het is duidelijk, dat het toevoegen van referaten den omvang van het werk buiten alle grenzen vergroot zou hebben. Om in dit groote financieele bezwaar tegemoet te komen is de uitgave eene internationale, die op kosten van de regeeringen van nagenoeg alle beschaafde landen geschiedt. Elke regeering beschikt over een aantal exemplaren en zoo zal men in ons vaderland den geheelen Catalogus kunnen raadplegen in de Bibliotheken der Rijks-Universiteiten, der Kon. Academie van Wetenschappen en van enkele andere instellingen.

Mag men van de studie der tropische flora groote uitkomsten voor belangrijke biologische problemen verwachten, in niet mindere mate is dit het geval voor dat andere uiterste der plantenwereld, dat bekend is als de flora der woestijnen. Heeft ginds een overmaat van warmte en vocht een weelderigheid van gewas bewerkt, die aan het onderzoek onuitputtelijke schatten aanbiedt, hier heeft groote schaarschte aan water, eveneens met hooge temperaturen verbonden, niet minder merkwaardige vormen en verschijnselen teweeg gebracht. Feitelijk is het verschil tusschen gewone flora’s en die der woestijnen grooter dan de tegenstelling met de tropen. De werking der factoren is duidelijker, en een studie daarvan belooft, naar het schijnt, veel meer. Soms is droogte de eenige oorzaak der afwijkende verschijnselen, maar in bizondere gevallen gaat zij gepaard met ongewone samenstellingen van den grond. Beide gevallen zijn in hun werking op de plantenwereld nog slechts zeer onvolledig bestudeerd , beide zijn zoowel voor de wetenschap als voor den landbouw van het hoogste gewicht.

Het is reeds een halve eeuw geleden, dat HOFMEISTER de nauwe verwantschap tusschen de hoogere Cryptogamen en de laagste der zichtbaar bloeiende planten ontdekte. Hij toonde de overeenkomst der voortplantingsorganen tusschen de Varens en hunne verwanten aan de eene zijde, en de Naaldboomen en andere Gymnospermen aan de andere zijde aan. Bij de Vaat-cryptogamen ontkiemen de sporen op den grond of op het water; bij de bloemplanten blijft de vrouwelijke spore in den zaadknop besloten en vertegenwoordigt het stuifmeel de mannelijke sporen. De stuifmeelbuis is een soort van voorkiem, waarin en zich twee spermatozoïden bevinden, die in functie, en dikwijls ook in vorm, met de gelijknamige deeltjes der Cryptogamen overeenkomen. Zij zijn evenals deze, voor de bevruchting bestemd. Veel ingewikkelder zijn de verschijnselen in de vrouwelijke organen. Hier gaat de vergelijking uit van de ontdekking, dat de embryo-zak of kiemzak analoog is aan de spore (macrospore). Uit de vrouwelijke sporen ontwikkelt zich de voorkiem, het prothallium, dat bij de paardestaarten (Equisetum) nog een groen plantje is, bij de Wolfsklauwen en anderen echter slechts een kleurlooze of bijna kleurlooze weefselmassa, die meest slechts weinig uit de spore te voorschijn treedt. Op de groene of in die kleurlooze voorkiem ontstaan de archegoniën, wier eicel bevrucht moet worden, om zich tot de nieuwe plant te ontwikkelen.

In de laatste tien tot vijftien jaren zijn een steeds toenemend aantal van plantenziekten bekend geworden, die door bacteriën worden veroorzaakt. Toen het geelziek der hyacintben op Haarlem’s bloembollenvelden voor het eerst gezien en bestudeerd werd, waren er nog slechts weinige voorbeelden van bacteriënziekten van planten bekend; thans echter zou het moeilijk zijn, een volledige lijst daarvan bijeen te brengen. Vanwaar zijn deze ziekten gekomen? Bestonden zij vroeger onopgemerkt bij wilde soorten , en hebben zij van deze uit onze cultuurplanten aangetast, of zijn het vroeger onschadelijke bacillen, die thans parasietisch geworden zijn? Aanvankelijk meende men dat de eerstgenoemde mogelijkheid de eenige juiste verklaring was. Doch de proeven van Emile Laurent, den bekenden belgischen plantenphysioloog, toonen thans aan, dat ook het tweede geval kan voorkomen. De bacteriën gedragen zich dan als sommige schimmels, die, tot de meest algemeene saprophyten beboerende, onder bepaalde omstandigheden parasietisch kunnen worden.

De groote, roode zoogenaamde vruchten van Physalis Franchetti zijn sinds enkele jaren zeer in de mode gekomen en in het najaar overal in bloemenwinkels te koop. Het zijn de opgeblazen kelken; daarbinnen vindt men een glinsterend oranjeroode veel kleinere bes, die vol zaden is. Ik heb een stengel met vijf zulke vruchten in een groot cilinderglas gezet, dit met water gevuld, er een plat stuk glas op gelegd en het daarna kalm ruim een jaar laten staan. Weldra trad rotting in; het water werd troebel, de binnenwand van het glas met een bruin vlies bekleed en, als men bet deksel er afnam, ontwaarde men een sterke, zeer onaangename reuk. Ik heb nu het water afgegoten en het glas schoon gemaakt. De kelken zijn in prachtige geraamten veranderd, de bessen zijn er nog in en rood, maar verweekt. Om de rottende massa uit de mazen van het skelet te verwijderen, en vooral om de aanhangende stukken opperhuid weg te nemen, gebruik ik een straal water. Ik zet daartoe aan een kraan der waterleiding een stukje caoutchouc-slang en, nadat ik de kraan heb geopend, kan ik een sterkere of zwakkere straal krijgen, eenvoudig door het uiteinde der buis min of meer toe te knijpen. Zoo kan ik de geraamten geheel schoon maken, zonder iets te bederven. Zijn zij schoon, dan worden ze gedroogd en bewaard. Vruchten van doornappels en allerlei andere vruchten geven eveneens prachtige geraamten. Trouwens de nieuwerwetsche badsponsen of Luffa’s zijn zulke opengespleten geraamten van een tropische komkommersoort Luffa geheeten. De Palmetto-borstels zijn stukken van zulke geraamten uit palmstammen, enz.

Berucht als een der schadelijkste onkruiden, en tevens algemeen gekweekt als een der fraaiste, zoo niet de sierlijkste onder de waterplanten, — in staat groote stoomschepen in hun vaart te belemmeren en geheele landstreken met den ondergang van land- en boschbouw dreigende, tegelijk het oog van liefhebber en onderzoeker met teedere vormen en merkwaardigen bouw boeiend, is de water-hyacinth een plant, die wel onze aandacht waardig is. Naar aanleiding van een rapport, door het Department of Agriculture der Vereenigde Staten van Noord-Amerika in April van dit jaar uitgegeven en opgesteld door den heer H. J. WEBBER, is vóór enkele maanden in ons Bijblad (1897, blz. 76) een kort bericht geplaatst over de schade, die Florida sints eenige jaren van dit gewas lijdt. Sedert heb ik op de Tuinbouwtentoonstelling te Hamburg eene wijze van tentoonstellen van dit gewas leeren kennen , die grooten indruk op mij gemaakt heeft, en, naar ik vertrouw, ook aan mijne lezers belang zal inboezemen.

Van alle natuurgenot is bewondering een der hoofd-elementen. Maar de bewondering neemt toe met een toenemende kennis der natuur, en daarmede wordt dus ook het genot, dat de natuur ons biedt, grooter. De meest oppervlakkige graad van genieting, uitgedrukt in de uitroepen: »hoe mooi is dat!” en »vindt u dat ook niet mooi?” biedt ons reeds zooveel, dat elke gelegenheid tot vermeerdering welkom moet wezen. Een diepe studie is niet noodig, maar wel is noodig de leiding van iemand, wiens natuurgenot dieper gaat dan het onze. Zulk een ziet megr, merkt meer op, begrijpt meer en geniet daarom meer. Er zijn dus twee wegen, om het natuurgenot bij zijne medemenschen te doen toenemen. De eene weg is die, die de vermeerdering onzer kennis gemakkelijker maakt, die de moeilijkheden uit den weg ruimt, welke de rijkdom der natuur zoo noodzakelijkerwijze met zich brengt. De andere weg is die van het enthousiasme, dat aanstekelijk werkt, de verrukking, in warme en waardeerende woorden uitgesproken, die anderen tot bewonderen en dus tot genieten dwingt.

Reeds de Romeinen kenden de bieten en gebruikten ze als groente, wel de bladeren als ook de wortels. Zij onderscheidden een roode soort en eene met wit vleesch; het blijkt echter niet, of zij zij kweekten, dan wel aleen in het wild verzamelden. De bieten komen namelijk, ook heden ten dage nog, in Italie vrij ook in het wild voor. Het zijn kustplanten, zooals trouwens bij ons een aantal soorten van dezelfde familie kustplanten zijn. Zij behooren tot de Melden of Chenopodiaceeën, waarvan bij ons vooral de zeekraal (Salicornia herbacea) algemeen langs kleiachtige zeekusten groeit, en om haar gelede, vleezige, zeer (Salicornia herbacea) saprijke stengels wordt verzameld om als groente genuttigd te worden.

Drie boeken, die het eigenlijk overbodig is aan te bevelen; waarvan het eigenlijk voldoende is, alleen de titels af te drukken. Vooral de beide eersten; zij sluiten zich zoo nauw bij de bekende werken van dezelfde schrijvers aan, dat de lezer reeds bij voorbaat weet wat hij te verwachten heeft. HEUKELS’S Geïllustreerde Schoolflora is HEUKELS’S bekende Flora, doch door afbeeldingen opgeluisterd. Men zou het een luxe-editie kunnen noemen. In hetzelfde formaat, maar iets breeder en iets dikker, omvat het denzelfden tekst, bijgewerkt als in de acht niet-geïllustreerde uitgaven telkens het geval is geweest en op 700 blz. van bijna 1600 figuren voorzien. Dat is ongeveer één voor elke beschreven plantensoort. Het determineeren van planten bereikt daarmede wel de uiterste grenzen van gemakkelijkheid.

De vraag, wat, soorten zijn, is thans nog oven moeiljjk als vóór den tijd van LINNAEUS. Vroeger meende men, dat een zeker aantal vormen geschapen waren, en dat deze zich volgens natuurlijke, alhoewel nog onbekende wetten gesplitst, en zoo aanleiding tot het ontstaan van groepen gegeven hadden. Zulke geschapen vormen noemde men geslachten. Klaver, roos, boterbloem, pruimen, appels en peren waren zulke geslachten, onder welke de hizondere soorten door toegevoegde namen, als witte en roode klaver, enz., onderscheiden werden. LINNAEUS zelf volgde in zijn eerste werken, deze heerschende meening: »Elk geslacht is in den beginne als zoodanig geschapen” is een van zijn bekende stellingen. Later echter veranderde hij dit beginsel en verklaarde de soorten voor geschapen, en wel de soorten zoo als hij ze zelf onderscheiden en met dubbele namen gemerkt had. Het vermogen, om zich te splitsen, nieuwe vormen voort te brengen, en zich dus in groepen te veranderen, ging daarmede op de soorten over. Maar natuurlijk, daar het aantal soorten veel grooter was dan dat der geslachten, behoefden die splitsingen nu veel minder talrijk te zijn.

De belangstelling in de natuur neemt met den dag toe, en daarmede gepaard breidt zich de kennis van dag tot dag uit. Wat vroeger beperkt was tot den engen kring der onderzoekers zelven, vormt thans de stof voor het hooger onderwijs, wat sints lang op de colleges werd besproken en vertoond, leert men thans op de middelbare scholen, en de voorbereiding op de lagere scholen groeit in dezelfde mate aan. Was vroeger het verzamelen van vlinders en planten een zeldzaamheid, een aanwijzing van bizonderen aanleg of geschiktheid voor de beoefening van een of andere natuurkundige wetenschap, thans is dit sints hing niet meer zoo. Het veizamelen, prœpareeren, determineeren en rangschikken van natuurvoorwerpen is thans erkend als een der middelen voor meer algemeene ontwikkeling, zoowel voor de schooljeugd, als voor hen, die later niet al hun tijd aan hun ambts- of beroeps-bezigheden behoeven te wijden.

Onder de verschijnselen, die aan planten en dieren gemeenschappelijk zijn, begint de narcose of bedwelming meer en meer de aandacht te trekken. Want het schijnt dat de bedwelming als een gedeeltelijke vergiftiging of als een begin daarvan kan worden beschouwd, zoodat in de studie der narcotische processen een bron voor de verklaring van de werking van vergiften, en tevens van vele pharmaceutisch en medisch belangrijke stoffen zal kunnen worden gevonden. De werking van deze stolfen hangt in het algemeen in de eerste plaats af van haar vermogen, om min of meer gemakkelijk in het levend protoplasma binnen te dringen en zich daarin op te hoopen. Want stoffen die niet of zoo goed als niet binnendringen, zullen, afgezien van wateronttrekkende werkingen bij te hooge concentratie, in het algemeen wel neutraal en onschadelijk zijn.

Onze inlandsche Orchideeën behooren niet alleen tot de merkwaardigste, maar in verscheidene hunner soorten ook tot de fraaiste planten van onze weilanden, bosschen en duinen. Geen groep biedt aan den liefhebber meer eigenaardigheden, noch in den bouw, noch in de verrichtingen der verschillende organen. Om die reden tracht menigeen ze in zijn tuin of kamer over te brengen, ten einde hun leven meer van nabij te kunnen bespieden. Maar de cultuur biedt eigenaardige moeilijkheden, zóó groot, dat zij meestal mislukt. En in vele tuinbouwkundige werken vindt men dan ook geen aanwijzingen daaromtrent, maar alleen de waarschuwing, dat men beter doet, zich er niet aan te wagen.

ERNST STAHL, aan wiens onderzoekingen wij op zoo menig punt een helder inzicht in het leven der planten te danken hebben, heeft thans de tegenstelling tusschen veen- en boschplanten aan de eene zijde en de gewassen onzer akkers en daarmede overeenkomende woeste gronden aan de andere zijde, aan een uitvoerige studie onderworpen. Hij toont ons aan, hoe de verschillende eigenschappen in den bouw der planten onderling in innig verband staan, en hoe dit verband zelf weer bepaald wordt door de levensomstandigheden, waaronder de plant groeit. Het komt daarbij voornamelijk aan op het anorganische voedsel, op de stoffen die de wortels met het water uit den grond moeten opnemen. Er zijn daarbij twee hoofdrichtingen te onderscheiden. Vooreerst die stoffen worden als zoodanig opgezogen maar, daar zij in den grond in zeer verdunden toestand voorkomen, is een daarvoor aanzienlijke opslorping van water onontbeerlijk. Dit water moet omhoog gepompt en, nadat de opgeloste stoffen er uit vast gelegd zijn, weer uit de plant verwijderd worden. Hiertoe dienen de verdamping en het afscheiden van druppels vocht uit de randen en toppen der bladeren. Alleen planten, die òf zeer sterk verdampen, òf overvloedig druppelen, òf die beide vermogens bezitten, kunnen dus op deze wijze de noodige anorganische zouten uit den grond verkrijgen.

Veertig jaren zijn verloopen sedert het verschijnen van DARWIN’S boek over den Oorsprong der soorten. Langzaam sterft het geslacht uit van hen, die zijne tijdgenooten waren. Slechts de ouderen onder ons herinneren zich den vroegeren toestand. Welk een geweldigen schok bracht dit boek in de gemoederen teweeg! Wij waren opgegroeid in de vaste overtuiging van de onveranderlijkheid der soorten. De leerstellingen en geboden van LINNAEUS heerschten onbeperkt, zoowel over ons doen als over ons denken. Tegen zijn gebod in een laatste exemplaar van een groeiplaats mede naar huis te nemen, zou niemand gewaagd hebben, zelfs niet in de eenzaamheid van een duinvallei of van een afgelegen bosch. Veel minder waagde men zich er aan, na te denken over die verschijnselen, wier studie hij verboden had. Menige fraaie afwijking heb ik in mijn jeugd op mijne wandelingen gezien, maar, als een gehoorzaam volgeling, niet verzameld. Daar verscheen DARWIN’S boek. De geheele oude leer werd omver geworpen. Wat vroeger de wetenschap was, was thans nog slechts het a. b. c. daarvan, het rangschikken en catalogiseeren. Aan het onderzoek werden geheel andere eischen gesteld, de belangstelling werd in nieuwe wegen geleid, voor het nadenken, vergelijken, waarnemen en besluiten werd een onafzienbaar veld geopend. Een harde strijd was het gevolg, een strijd die in het openbaar tegen DARWIN gevoerd werd en die met zijn volkomen zegepraal eindigde. Maar ook een strijd, dien ieder onzer in zijn binnenste te voeren had, om zich los te wringen van de oude vooroordeelen en vol en vrij zich vóór de nieuwe richting te verklaren.

Hoe lang heeft het leven op aarde geduurd? Deze vraag heeft sedert het verschijnen van Darwin’s boek algemeen belang ingeboezemd, daar men met recht verlangde te weten, of de zoogenoemde geologische tijd wel lang genoeg geweest is, om een zoo langzame ontwikkeling van planten en dieren aan te nemen, als Darwin’s theorie vereischte. Het antwoord op die vraag kan langs verschillende wegen gezocht worden en is afgeleid uit een aantal verschijnselen, die van het leven op aarde min of meer onafhankelijk zijn Zulke berekeningen hebben uit den aard der zaak iets vaags en bevredigen dus nooit volkomen. Maar toch is het duidelijk, dat het zeer goed mogelijk en tevens van het hoogste belang moet zijn, te weten, of het begin van het leven millioenen, dan wel milliarden van jaren geleden is.

Wanneer men doode vliegen eenigen tijd in water laat liggen, ontwikkelen zich daarop verschillende Saprolegniaceeën, als een uitstralend witachtig vilt. Het zijn soorten van Saprolegnia, Achlya en andere geslachten. Zij groeien eerst vegetatief, een krachtig mycelium vormend; daarna maken zij sporangiën met zwermsporen, en daarna de geslachtswerktuigen: oögoniën met de daaraan vastgegroeide antheridiën, of zonder deze. G. KLEBS heeft onderzocht van welke prikkels het intreden productie van sporangiën en van oögoniën afhangt. Hij kweekte hiertoe Saprolegnia mixta in gesteriliseerde, bacteriënlooze oplossingen, hetzij met opgeloste voedingsstoffen, hetzij met stukjes vlieg of meelwormen er in, hetzij eindelijk door gelatine verstijfd. Hij maakte eerst een cultuur in water, waarin enkele erwten gekookt waren; deze cultuur is zóó voedzaam, dat de groei zeer krachtig is, maar dat geen sporangiën en slechts zeer laat oögoniën ontstaan.

Hoe veel fraaier zijn de gekweekte pensées in vergelijking met de driekleurige viooltjes onzer duinen. Grootere, meer ronde bloemen, die op hun stelen boven een dicht loof gedragen worden en in pracht van kleuren en teokening , in fluweelzachten glans en helderheid schijnbaar door niets overtroffen worden. Slechts zeer enkelen geven de voorkeur aan het natuurschoon en bewonderen de fijnere lijnen en tinten der wilde soort. Ter nauwernood kunnen de meesten zich een voorstelling maken van het genot, dat de wilde viooltjes vroeger gaven, toen er nog geen veredelde soorten bestonden. Deze toch dateeren eerst van het begin der vorige eeuw en hebben, eerst langzaam, in den loop des tijds haar tegenwoordige volmaaktheid bereikt. Vroeger kende men alleen de wilde soorten. Deze kweekte men reeds in het midden van de 16e eeuw en in de 17e en 18e eeuw nam wel hot aantal in het wild gevonden en in de cultuur overgebrachte vormen toe, maar aan een veredeling dacht nog niemand. Men was tevreden met wat men had en schatte het viooltje onder de allerfraaiste tuinbloemen. OTHO BRUNFELS schreef in het jaar 1536 omtrent deze bloemen: »quibus nihil jucundius nihilque magis admirabile”, niets is aangenamer of meer bewonderingswaard dan de viooltjes.

Het komt bij het uitzaaien van Marsilia-sporen somtijds voor, dat de microsporen niet kiemen, terwijl de macrosporen toch jonge plantjes voortbrengen. Deze jonge plantjes kunnen op tweeërlei wijze ontstaan, of als zoogenoemde adventieve embryonen, d. w. z. door vegetatieve knopvorming, of wel uit de eicellen die zich dan, zonder medewerking van spermatozoïden, dat is dus parthenogenetisch, ontwikkelen. A. NATHANSOHN heeft den invloed der temperatuur op deze parthenogenetische ontwikkeling onderzocht en bevonden, dat terwijl het verschijnsel bij gewone temperatuur zeer zeldzaam is, bij groote warmte, bv. door een verblijf van een dag bij 30—35°C. de parthenogenesis bevorderd wordt. En wel zóó, dat van de bij afwezigheid van microsporen kiemende macrosporen er tot 6 à 10 pct. embryonen kunnen voortbrengen. Laat men deze embryonen, bij gewone temperatuur, verder groeien, zoo worden zij tot gewone plantjes. Laat men de ontkieming bij veel lager temperatuur plaats vinden, b.v. 5—6° C., zoo treedt geen parthenogenesis in; brengt men de sporen dan bij kamertemperatuur, zoo kan dit verschijnsel nu waargenomen worden.

Den geheelen winter door zien wij tegenwoordig een rijkdom van bloemen, in onze winkels, op onze feestdagen en in onze kamers. Een rijkdom van kleuren en vormen, die ons bijna doet vergeten dat het winter is. Toch verlangen wij naar het voorjaar, dat eindelijk, na een twee maanden te langen winter, toch komt. Het brengt ons geheel andere bloemen. Kleiner en onaanzienlijker, maar liefelijker en aantrekkelijker. En vooral toegankelijker. Wel komen de winterbloemen van het Pays du Soleil, van de zonnige en warme kusten der Middellandsche Zee, maar toch hebben ze iets kouds en iets stijfs. In hunne uitstalling is te veel kunst, te weinig natuur. Zij wekken u niet op tot een nadere kennismaking, tot een studie van hjm wezen en leven. Ter nauwernood interesseert u de naam. Rozen, anjelieren en violieren vindt men er onder, grove en fijne Anemonen (Anemone coronaria en A. fulgens), Freesia, Ixia, Arctotis, en zoovele andere, die des zomers ook bij ons gekweekt worden, verder een aantal soorten van Acacia, meestal ten onrechte Mimosa genoemd, met hare gele bloemhoofdjes, die zich als kogeltjes of als cilindertjes voordoen, de eigenaardige bloemen en bladeren van den Eucalyptus (E. Globulus) die men ten onzent niet ziet bloeien, allerlei grillige vormen van Orchideeën , enz. enz.

»Biedt onze Hortus thans, van den openbaren weg gezien, meer dan één schilderachtig punt aan, binnen zijnen omtrek wordt de wandelaar door menig bekoorlijk perk geboeid, dat door de verscheidenheid van beplanting, door weelde en rijkdom, een onuitwischbaren indruk nalaat.” Zoo schreef WITKAMP in 1869 in zijne Schetsen van Amsterdam. En thans, nu de openbare wegen rondom den Hortus Botanicus zoozeer zijn verfraaid, nu de houten schutting aan de Parklaanzijde door een ijzeren hek is vervangen, en de nabijheid van de tramlijn de aandacht van het publiek veel meer op den tuin vestigt dan vroeger, — thans zijn zijne woorden nog volkomen van toepassing.

Een kunstmatig veen, of liever veentje, want de proef, die ik bedoel, heeft slechts de grootte van een gewoon groot bloemperk. Het is een proef, die dit jaar voor het eerst in den Hortus Botanicus te Amsterdam is genomen, en die, te oordeelen naar de groote belangstelling die zij bij leerlingen en bezoekers vond, aanvankelijk als welgeslaagd mag worden beschouwd.

Evenals bij de dennen verloopt ook bij de berk een aanzienlijke tijdsruimte tusschen bestuiving en bevruchting. De stuifmeelkorrels ontkiemen bij de berk echter terstond, nadat zij op stempels gevallen zijn. Hun buis volgt dan niet de stempeloppervlakte maar boort zich door de opperhuid in het weefsel in en groeit daarin omlaag tot aan de basis van den stijl. Hier blijft zij gedurende den rusttijd, die omstreeks vier weken duurt, en voedt zich met het daar opgehoopte zetmeel. Eerst in dien tijd ontwikkelen zich de zaadknoppen, en als deze, met uitzondering van de eicel en de synergiden, gereed zijn, beginnen de stuifmeelbuizen hun tweede groeiperiode. Zij gaan nu niet in de holte van het vruchtbeginsel en door de micropyle, maar gloeien door het weefsel van de zaadlijst en de aanhechting van den zaadknop naar het vaatmerk, om, evenals bij Casuarina, van daar uit den embryo-zak te bereiken. In dezen dringen zij echter niet van onderen in, maar groeien langs zijn wand tot boven zijn top, waar zij aankomen vóór de eicel en de synergiden aangelegd zijn. Overeenkomstige verschijnselen worden ook bij Alnus, Corylus en Carpinus gevonden.

De gewone Acacia's, met hare groote gevinde bladeren en rijke witte, heerlijk riekende bloemtrossen (Robinia Pseud-acacia) zijn uit Amerika afkomstig. Zij werden in Europa ingevoerd door den Jardin des plantes te Parijs, en wel reeds in het jaar na de stichting van dit brandpunt van planten-invoer, nl. in het jaar 1636. VESPASIEN ROBIN was toen chef van dezen tuin, »arboriste du Roi”, zooals zijn titel luidde. Onder de zaden, die hij uit alle landen invoerde en uitzaaide, waren ook die van deze, toen onbekende boomsoort. toenmaals waren sierboomen en sierplanten in het algemeen nog zeer zeldzaam; van daar dat de boom, toen hij voor het eerst bloeide, grooten indruk maakte. Ieder vroeg om zaden, en jaren lang werden deze door ROBIN met milde hand verspreid. En zoodoende werd ROBIN’s boom de stamvader van alle Acacia's in Europa.

Jaarlijks worden van uit Frankrijk tegen Kerstmis deze plantjes in groote hoeveelheden zoowel naar Engeland als naar ons vaderland verzonden , om daar te worden verkocht. De mistletoe der Engelschen is, met de hulst, de heilige plant van het Kerstfeest. Allerlei oude herinneringen zijn aan haar verbonden , allerlei oude, soms zeer verleidelijke gebruiken door haar bewaard gebleven en gewettigd. Bij ons is dit gebruik minder heerschend, ofschoon toch ook in de groote steden tegen Kerstmis niet onaanzienlijke hoeveelheden worden aangevoerd en verkocht. De plant heet bij ons maretakken, mistel en vogellijm (Viscum album) , maar het zou mij niet verbazen als zij bij vele der koopers meer onder den engelschen naam van mistletoe bekend was. Wat is mistletoe?

Meer en meer wint de overtuiging veld, dat de waarde van een botanischen tuin niet zoozeer door het aantal der vertegenwoordigde soorten bepaald wordt, als wel door de wijze, waarop de voorhanden planten gegroepeerd zijn. Ziet men af van luxe-tuinen, waar parkaanleg en sierlijkheid der perken en groepen hoofdzaak zijn, dan zijn er twee richtingen te onderscheiden. In kleine tuinen zal men tusschen deze twee moeten kiezen, in groote kan men beide naast elkander een plaats geven. De meest gewone richting is de systematische groepeering. Deze rangschikking is voor de volle-grondsplanten wel in alle plantentuinen aangenomen, doch voor de kasplanten is zij meestal verwaarloosd. Noch in de kassen, noch des zomers als de planten uit de koude kassen en uit de oranjerie buiten staan vindt men haar. Slechts enkele tuinen, zoowel ten onzent als in het buitenland, maken hierop een gunstige uitzondering. En de ervaring leert, dat de moeilijkheden, die deze groepeering voor de cultuur medebrengt, zeer goed te overwinnen zijn, terwijl de voordeelen zeer groot zijn. Allereerst voor het onderwijs; de studenten geven de ondubbelzinnigste bewijzen, hoe zij deze rangschikking op prijs stellen. Trouwens eerst daardoor wordt het mogelijk, dat werkelijk uit het groote materiaal van kasplanten voor de studie nut getrokken wordt. Doch ook voor de controle is deze rangschikking van veel belang. Ontbreekt zij, dan komen allengs in de kassen de fraaie en gemakkelijk te kweeken soorten in een groot aantal exemplaren, terwijl voor de moeilijker te kweeken, doch evenzeer belangrijke gewassen, de plaats dan schijnbaar ontbreekt. De plaatsruimte, b. v. in den Amsterdamschen Hortus gewonnen door het invoeren der systematische rangschikking in de kassen kan op ruim 1/3 der geheele ruimte geschat worden.

Van de stinkende Gouwe ( Chelidonium majus), dit algemeene, om de gouden bloemen en het oranjegele melksap zoo wel bekende onkruid, komt in tuinen niet zelden een vorm met veel fijner in slippen verdeelde bladeren voor. Bloeit deze, zoo ziet men dat het kenmerk der bladeren zich in de bloembladeren herhaalt, dat ook deze in fijne slippen verdeeld zijn. Zulk eene herhaling is trouwens ook bij geheel andere planten waargenomen, b.v. bij de fijnslippige braambes ( Rubus fruticosus laciniatus). De fijnslippige Gouwe wordt nu eens als variëteit van de gewone soort, Chelidonium majus laciniatum genoemd, dan weer voor een afzonderlijke soort gehouden en Chelidonium laciniatum MILLER geheeten.

Tegen het voorjaar begint de winter-provisie onzer aardappelen achteruit te gaan; voorzichtige huismoeders doen niet meer op, dan hoog noodig is, om den tijd te bereiken dat de eerste versche vroege aardappelen weer in ruime mate worden aangeboden. De oorzaak van dat achteruitgaan is het uitloopen, dat door geen middel schijnt te keeren te zijn. Men moge de aardappelen nog zoo dikwijls omwerken, en zoodoende de meeste kiemen afbreken of kneuzen, telkens ontstaan er weer nieuwe , en wat in de lengte der loten niet bereikt kan worden, schijnen de aardappelen door hun aantal te willen herstellen. Kon men die kiemen slechts in den aanvang geheel dooden. Dan zou al het voedsel, dat zij thans voor hun groei uit de aardappels trekken, in deze blijven en de achteruitgang zou, zooal niet volkomen vermeden, toch zoo gering worden, dat hij geen schade bracht, ja allicht niet eens merkbaar werd.

Het japansche lak wordt bereid uit het melksap van Rhus vernicifera, een boom die in Japan algemeen is, en ook in China voorkomt. Het is vooral in de maand Juni, dat dit melksap rijkelijk uit wonden uitvloeit; in dat jaargetijde maakt men dus insnijdingen in den stam, die men alle vier dagen vernieuwt. Het uitvloeiende sap wordt in tonnetjes van bamboes verzameld. Eén werkman kan in één saisoen omstreeks 80 liter lak verzamelen. Het sap wordt in vlakke schotels aan de zon gedroogd; als het dik geworden is, wordt het met water aangelengd en nog eens gedroogd. Het wordt daarbij allengs zwart en doorschijnend, tengevolge van de oxydatie van een stof, die den naam laccol voert. Deze oxydatie wordt door een oplosbaar ferment bewerkt.

Langzamerhand is de strijd geëindigd. De tegenstand, aanvankelijk zoo fel, en van zoo verschillende kanten geboden, is gebroken. De mogelijkheid van eene verzoening der schijnbaar tegenstrijdige meeningen wordt toegegeven. De overwinning, die de natuurwetenschap, door den val der scheppingsleer in haar ouden vorm, behaald heeft, is eene volkomene. De geldigheid der natuurwetten op het geheele gebied der stoffelijke verschijnselen wordt niet meer betwijfeld. Daarmede heeft ook de invloed, dien de natuurwetenschappeljjke methode op andere vraagstukken, met name op die van socialen aard, begon te doen gelden, een onverwachte grootte erlangd. De erkenning van de plaats, die den mensch in de natuur toekomt, beheerscht voor een gewichtig deel de beschouwingen omtrent de betrekking der verschillende menschen tot elkander. Op godsdienstig en maatschappelijk gebied zien wij de gevolgen van de groote omwenteling, die DARWIN tot stand heeft gebracht, even duidelijk, als op dat der biologische wetenschappen.

Bij het brengen van plantendeelen in spiritus worden de natuurlijke kleuren, zoowel die der bloemen als die der bladeren, uitgetrokken, tengevolge waarvan in vele gevallen de praeparaten volkomen kleurloos worden, wanneer men den alcohol van tijd tot tijd ververscht, om de opgeloste bestanddeelen te verwijderen. In andere gevallen nemen de plantendeelen echter, zoodra zij in den spiritus gedompeld zijn en terwijl deze in hunne weefsels binnendringt, een vuile bruine kleur aan. Dit is een gevolg van de aanwezigheid van stoffen in het celvocht, die, hoewel zelven kleurloos, terstond na den dood der cellen door de binnendringende zuurstof geoxydeerd en in bruine verbindingen veranderd worden. Deze laatste zijn ten deele in den alcohol oplosbaar, ten deele niet. Het oplosbare gedeelte kan men natuurlijk door herhaald vernieuwen van den alcohol verwijderen, doch ook daarna bljjven de planten zelven een onaangename kleur vertoonen. Orobanche’s, Monotropa’s en vele andere soorten geven dientengevolge steeds onoogelijke praeparaten. Om dit bruin worden te voorkomen pleegt men het volgende middel aan te wenden. Men dompelt de plantendeelen levend in kokenden alcohol; hierdoor wordt de lucht terstond verdreven en de bestanddeelen van bet celvocht worden uitgetrokken, voordat zij zich oxydeeren kunnen. Het is echter duidelijk, dat dit middel, vooral bij het aanleggen van groote verzamelingen, omslachtig en tijdroovend is.

Bij het verzamelen van wilde planten lijst dikwijls de vraag of een exemplaar, dat men vindt, vertegenwoordiger van een soort is, dan wel een bastaard. Daarbij komt dan meestal de behoefte om die vraag spoedig te beantwoorden. Komt de plant voldoende overeen met de diagnose in een zak-flora, die men bij zich heeft, dan beschouwt men haar als soort, maar vertoont zij afwijkingen, dan is men geneigd aan de bastaard-natuur te gelooven. Toch weet tegenwoordig iedere botanicus, dat de zaak niet zóó eenvoudig is. Afwijkingen toch kunnen tal van oorzaken hebben. Vergroeningen, zooals die b.v. bij Lysimachia vulgaris veelvuldig voorkomen, zijn meestal het gevolg van de werking van bladluizen, plantmijten of andere kleine diertjes. Bizonder groote of zeer kleine exemplaren kunnen, door overvloed van voedsel in het eene geval, door schaarschte daaraan of droogte in het andere, veroorzaakt worden. Dat dit verandering in de systematische kenmerken met zich kan voeren, ontwaart men dikwijls. Kommerlijk ontwikkelde klaprozen kunnen drie of vier stempels op hun vrucht hebben, in plaats van de gewone rijke ster. Maar de meest belangrijke bron van afwijkingen vormt de variabiliteit, die zoo zeer dikwijls, zonder eenige bastaardeering, onverwachte eigenschappen doet ontstaan. Bonte planten zijn wel het meest bekende voorbeeld, dan volgen witte bloemen van rood- of blauw-bloemige soorten, witte bessen, gemis van de gewone beharing en talrijke andere. Zulke afwijkingen zijn zoo gewoon, dat men veel veiliger doet met een onbegrepen nieuwigheid voor een variëteit uit te maken, dan met haar voor een gevolg van kruising te houden.

Het enten is een der middelen, om planten sneller en sterker te vermenigvuldigen dan langs den gewonen weg. Zoodra een vorm bij het uitzaaien niet standvastig blijkt, of het type zich in de zaailingen niet in voldoende mate herhaalt, behoort het enten, zoo het goed uitvoerbaar is, te worden toegepast. In den regel zijn het houtige gewassen, die op deze wijze worden behandeld, soms echter ook kruidachtige. Bij deze gelukt de bewerking even goed, ja dikwijls gemakkelijker en voor proeven zijn zij daarom in vele opzichten meer aan te bevelen en dan ook zeer dikwijls gebruikt. Als voorbeeld van het enten van kruidachtige organen in de praktijk haal ik de Dahlia’s aan, bij welke nieuwe of zeldzame variëteiten op deze wijze zeer veelvuldig worden vermeerderd. Men ent dan òf op bewortelde stammen of stekken, òf wel rechtstreeks op de knollen.

Op tweeërlei wijze wordt ons lichtgas als schadelijk voor den groei van planten beschouwd. Ten eerste in kamers, waar gas gebrand wordt, en ten tweede langs onze grachten en straten, en in de stadsplantsoenen, waar de gasbuizen in de nabijheid van de wortels der boomen liggen. In beide opzichten heerscht veel verschil van meening, en wat door den een hoogst gevaarlijk wordt geacht, is volgens den ander ternauwernood schadelijk te noemen. Om in deze vragen een oordeel te kunnen vellen, is in de allereerste plaats noodig een juiste kennis van de samenstelling van ons lichtgas, en van hetgeen er bij het branden eener gasvlam geschiedt. Ons gas is geenszins een enkelvoudige stof, maar een mengsel van een groot aantal verschillende verbindingen. Onder deze zijn er in den regel drie, die te zamen nagenoeg de geheele massa uitmaken, terwijl omstreeks een twintigtal andere slechts in zeer geringe hoeveelheid voorkomen. Merkwaardiger wijze is het vermogen van het gas, om bij verbranding licht te geven, niet afkomstig van die drie hoofdbestanddeelen, maar van enkele onder de laatstbedoelde bijmengselen. Omstreeks de helft van het gas bestaat uit waterstof, tusschen 30 en 40 pct. uit moerasgas en van 5—15 pet. uit kooloxyde. Deze drie stoffen geven bij de verbranding wel veel warmte, maar weinig of geen licht Zij veroorzaken dien blauwachtigen gloed, dien iedereen als een kenmerk van de vlammen onzer gaskomforen kent, en die ontstaat als gas verbrand wordt, na met gewone lucht vermengd te zijn. De lichtgevende bestanddeelen van het gas bedragen slechts 3—7 pet. van het geheele volume, dus slechts een klein gedeelte. Zij zijn, evenals het moerasgas, verbindingen van koolstof en waterstof, zoogenoemde koolwaterstolfen, en onderscheiden zich van elkander door de gewichtsverhouding, waarin deze beide elementen met elkander verbonden zijn. Juist aan deze samenstelling hebben zij haar lichtend vermogen te danken. Want door de hitte, die het verbranden der drie hoofdbestanddeelen ver

Sedert de ontdekking van Amerika zijn tal van planten, door schepen, van het eene werelddeel naar het andere overgebracht. De meeste vonden op de plaats van aankomst geen geschikte gelegenheid voor hun groei; zij werden eenige jaren achtereenvolgens in de nabijheid van de stapelplaatsen van den groothandel gezien, maar verdwenen later weer. Andere hebben zich in den loop der tijden met moeite, of op verlaten groeiplaatsen staande gehouden, aan enkele gelukte het, de inlandsche soorten van hun nieuw vaderland te verdringen, en zich een groot gebied te veroveren. Van de Canadeesche waterpest ( Elodea canadensis) is dit ten onzent wel bekend. In de eerste helft dezer eeuw nergens gezien, is zij sedert hare invoering in sloten en vaarten een zoo algemeen en zoo overweldigend onkruid geworden, dat het schoonhouden der wateren thans bijkans in de eerste plaats met haar heeft rekening te houden.

De wetten van BOYLE, GAY-LUSSAC en AVOGADRO vormen den grondslag, waarop de tegenwoordige opvatting van de natuur der gassen berust. De beide eerste leeren ons de betrekking tusschen het volumen, de drukking en de temperatuur der gassen kennen; hare juistheid is binnen zekere grenzen door waarnemingen rechtstreeks aangetoond. De stelling van AVOGADRO, dat gelijke volumina van gassen, onder dezelfde drukking en bij dezelfde temperatuur, hetzelfde aantal moleculen bevatten, kan wel is waar uit den aard der zaak niet proefondervindelijk bewezen worden; zij is daarentegen op middellijke wijze zoo herhaaldelijk gebleken met de waarneembare feiten overeen te komen, dat aan hare juistheid billijkerwijze niet meer kan worden getwijfeld. Deze wetten gelden voor gassen en dampen. In den laatsten tijd is echter de studie van de wetten, die de vloeistoffen beheerschen, meer en meer op den voorgrond getreden. Daarbij is gebleken, dat er tusschen oplossingen en gassen eene uiterst groote overeenkomst bestaat, vooral wanneer men ter vergelijking oplossingen kiest, die zoo sterk verdund zijn, dat zij, per liter, ongeveer evenveel moleculen der opgeloste stof bevatten, als gassen bij de gewone temperatuur en onder de gewone drukking. Dit komt, voor zeer vele stoffen, overeen met eene concentratie van omstreeks 1 pct. of minder.

Reeds herhaaldelijk heeft men getracht de katoenplant te verbeteren, door haar met een of andere verwante soort te kruisen. De voornaamste aanleiding daartoe was de omstandigheid, dat de ruwe katoen zoo uiterst moeielijk van de zaden te ontdoen is. De katoenvezels toch zijn de haren, waarmede deze zaden bedekt zijn, en komen met deze te voorschijn, wanneer de zaaddoos rijp en droog geworden is en openspringt. De zaden liggen los in de vrucht, en het is dus gemakkelijk om de katoen met de zaden uit deze te verzamelen. Elk zaad is op zijn geheele oppervlakte met de lange en buigzame vezels dicht bedekt, en zoo stevig zijn deze daaraan verbonden, dat het afscheiden der zaden in het groot zeer veel arbeid vereischt, en dus een belangrijken invloed op den prijs van het product uitoefent. Nu bezitten niet alle katoensoorten de bedoelde eigenschappen; integendeel, bij sommige is het zaad glad en laat het zich zoo gemakkelijk van de vezels afscheiden, dat het schijnt er in ’t geheel niet mede verbonden te zijn. De Barbados- en de Guiana-katoen (Gossypium barbadense en G. vitifolium) behooren tot deze groep. Het lag dus voor de hand, om te trachten een bastaard te maken tusschen de gewone katoenplant (Gossypium herbaceum) en eene der beide zooeven genoemde, of een andere tot dezelfde groep behoorende soort. Waren dan in zulk een bastaard de goede eigenschappen der gewone katoen met de gladheid van het zaad der andere soort vereenigd, dan bestond er alle kans, dat zulk eene nieuwe katoenplant eene groote verbetering voor deze cultuur zou zijn.

Tal van zeedieren lichten. Zoowel onder de visschen als onder de lager ontwikkelde diersoorten vindt men eene lange reeks van voorbeelden van dit merkwaardige verschijnsel. Het lichten van de zee, zooals men dit ook aan onze kusten kan waarnemen, wordt deels door microscopisch kleine diertjes, deels door bacteriën veroorzaakt. Bacteriën bewerken ook het phosphoresceeren van sommige schelpdieren, in welke dan de lichtende organen door een slijmerig laagje van bacteriën bekleed zijn (Zie Bijblad 1889 blz. 8). Maar dat de lichtende bacteriën als besmettelijke ziekte konden optreden, was tot nu toe niet bekend. Dit geval is echter onlangs waargenomen door den Franschen onderzoeker GIARD en medegedeeld in de Comptes rendus der Academie (T. CIX blz. 503). Op het strand bij Wimereux bespiedde hij de zeevlooien of kleine springende kreeftsoorten (Gammarus, Talitrus, Orchestia), die aldaar evenals langs onze kust in groote menigte worden aangetroffen. Deze diertjes phosphoresceeren niet. Doch des avonds trof hij één exemplaar van Talitrus aan, dat een helderen glans verspreidde en reeds op een afstand zichtbaar was. De groenachtige gloed kwam uit het inwendige van het lichaam, dat van den kop tot in de uiteinden der pooten overal lichtte. Slechts de oogen vormden een paar donkere plekken. Het diertje was klaarblijkelijk ziek; het sprong niet meer, maar kroop langzaam en met moeite over het zand voort.

Tot de merkwaardigste feiten, die over den oorsprong der oudste cultuur-gewassen licht, verspreiden, behoort zonder twijfel de volgende omstandigheid, waarop DARWIN in zijn werk The variation of animals and plants under domestication opmerkzaam maakte. In drie ver van elkander verwijderde deelen der aarde hebben wilde volksstammen, in drie geheel verschillende plantensoorten, een voedzaam en opwekkend bestanddeel ontdekt, waarvan wij thans weten, dat het dezelfde scheikundige stof is. Deze stof is de caffeïne, en de bedoelde plantensoorten zijn de koffie, de thee en de Yerva Maté. De laatste soort, bij ons de minst bekende, wordt in Brazilie en de aangrenzende landen van Zuid-Amerika algemeen onder den naam van Paraguay-thee op overeenkomstige wijze als bij ons de chineesche thee gebruikt. Zij bevat in hare bladeren en jonge twijgen, nadat deze gedroogd zjjn, omstreeks 1 pct. caffeïne, terwijl de chineesche thee 2 pct., en de koffieboonen 0,5 — 1 pct. van dit alcaloïde bevatten. Ofschoon nu deze cijfers slechts gemiddelden zijn, en er van elke soort producten van zeer verschillende qualiteit in den handel voorkomen, wier gehalte aan caffeïne beneden ½ pct. dalen of boven 3,5 pct. stijgen kan, zoo blijkt toch voldoende de groote overeenkomst in de scheikundige samenstelling en dus ook in de physiologische werking, die deze verschillende gewassen voor den mensch van waarde maakt. Aan it feit en eenige andere opmerkingen van gelijke strekking knoopte DARWIN beschouwingen vast, wier doel was er op te wijzen, dat de wilde volkeren, in langvervlogen eeuwen, nagenoeg van alle in hunne streken groeiende gewassen van tijd tot tijd moeten gegeten hebben, zij het nu, dat zij daartoe door een of andere in het oog loopende eigenschap werden aangelokt, zij het, dat zij in tijden van hongersnood zich gedwongen zagen, alles wat zij slechts verteren konden, als voedsel te gebruiken. Slechts op deze wijze toch laat zich verklaren, hoe de mensch er toe gekomen is, de opwekkende werkin